DASG Blog

A' Chorra-sgreuch

Ann am baile Ghlaschu thèid mi gu tric air cuairt seachad air an abhainn Cheilbhinn. Tha i anabarrach brèagha fad na bliadhna air sgàth a nàdar agus na beathaichean a bhios a’ tighinn a thadhail air an abhainn. ’S e “corra-sgreuch” a chì mi gu tric air an abhainn (saoil an e an aon fhear gach turas, ged-thà?) agus bheir sin orm smuaineachadh air seanchas an eòin àlainn seo. Le teachd an earraich romhainn bu chaomh leam na dh’ionnsaich agus na lorg mise a thoirt fa chomhair an t-sluaigh dhuinn ann am brath-bhloga.

Tha iomadh ainm againn airson a’ chorra-sgreuch ann an Gàidhlig na h-Alba:

• “Corra-ghritheach” ann an Cill-Fhinn
• “Corra-chritheach” ann am Port nan Con, Leathad, Diùranais
• “Corra-ghriadhach” ann an Scalpaigh, Na Hearadh
• “Corra-ghritheach” ann an Leòdhas
• “Corra-sgreuch” agus “Corra-sgritheach” ann an Dòrnaidh, Cinn t-Sàile, Àiligin, Toirbheartan agus Gleann Urchadain
• “Corra-ghriuch” ann an Druim Giuthais, Ceann a’ Ghiùthsaich
• “Corra-riabhach” ann an Inbhir Garraidh
• “Corra-sgreadhach” ann an Ach’ na h-Àirde, Siorrachd Rois
• “Garra-ghritheach” ann an Glas na Cille, an t-Eilean Sgitheanach
• “Gorra-chritheach” ann an Tiriodh
• “Gorra-ghritheach” ann an Cuidinis, Na Hearadh
• “Sgrath-mhòr” ann an Teimheil is Rannach
• “Sgreuchag” ann am Brùra, Machair Chat
• “Corra-riabhach” ann an Sgìre Roaird, Machair Chat

Ann an “The Gaelic Otherworld”, leis an Urr. Iain MacGhriogair Caimbeul, tha na h-ainmean “Corra-Liogain; corra-léigein; corra-lòigein” rin lorg agus tha “Corra-ghlas” ri fhaicinn ann am “Faclan is Abairtean à Ros an Iar” le Roy Wentworth, a bharrachd air “Bonnan-buidhe” agus “Bunnan-buidhe” ann am Faclair Dwelly.

Ged a tha mòran ainm againn airson a’ chorra-sgreuch ann an Alba tha nas motha dhiubh ann an Èirinn. Tha mòran dhiubh car coltach ri ainmean a th’ againn ann an Alba - mar “Corra-réisc”, “corr-mhónadh” agus “Corr-sgréachóg” – tha ainmean pearsanta aca ann an Èireann airson feadhnach dhiubh:

• Máire fhada
• Siobhán fhada
• Siobhán na gcosaí fada
• Ceataí fhada
• Sile an ragaidh
• Joanie an Scrogaill
• Nóra an ragaidh
• Sile na bportaithe, m.s.a.a.

Canar nach eil adhbhar a bharrachd air ainm leis gur e “corra” a th’ ann agus gun dèan e “sgreuch”. A rèir coltais chan eil an “còrr” ri ràdh aig a’ chorra-sgreuch an taca ri eòin eile! Ma tha ùidh agaibh ann an cainnt agus gairmean nan eun nach toir sibh sùil air na brath-bhlogaichean “Cainnt nan Eun: Pàirt 1” agus “Pàirt 2” a th’ againn.

Tha grunn mhath sheanfhaclan agus abairtean againn mun chorra-chrithich mar an ceudna:

• “Aon eun aig a’ chòrr is e gu doitheamh, doirbh; dà eun deug aig an dreòlan is iad gu soitheamh, soirbh.”

Tha an seanfhacal seo a’ taisbeanadh nàdar isean a’ chorra-sgreuch an coimeas ris an dreathan-donn. Obraichidh e airson teaghlaichean aig a bheil fear no tè cloinne a-mhàin (uaireannan ged-thà)! Ach ma dh’fhaoidte ’s gur e sin “fàth mun goir a’ chorr.”

Tha comhairle ann do sealagairean a’ moladh orra na bu chòir dhaibh a leagail fhad ’s a bhios iad a’ sealg:

• “Cha shealgair thu gus an leag thu corra-ghritheach, fitheach agus fiadh.”
• “Is sealgair thu nuair a mharbhas tu gèadh, is corr is crotach.”

 
Canar air fear sanntach an seanfhacal a leanas (a tha ri fhaicinn ann an “Gaelic Proverbs” le Alasdair MacNeacail):

• “Mhealladh e an t-ugh bhon chorra-ghlais, ged bhiodh a dhà shùil a’ coimhead air”.

Ach mur eil sin na ioghnadh dhuibh faodaidh sibh na leanas a labhairt:

• “Cha shuaicheantas còrr air cladach”.

 
Tha gnàth-cainnt air leth inntinneach (agus connspaideach) ann ma dh’iarrar fhaighinn cuidhteas fear; canar tro toll-iuchrach gu fear air am bu leotha bàs fhaighinn:

• “An dig thu no an tèid thu, No an d’ ith thu feòil churra-(ghritheach)”.

’S e fear de na mìneachaidhean dheth nach b’ e dìot sheasmhach no brìghmhor a bh’ ann am feòil-chorra. A dh’aindeoin aighear a bhuineas ri sealladh fhaighinn air a’ chorra ’s e eun mì-shealbhach a th’ innte, às a seo an an t-adhbhar airson a’ ghnàthais-cainnt roimhe. Tha sealladh den chorra cho mì-shealbhach gun cleachdar a h-ainm los ball-fanaid a dhèanamh air chuideigin.
 
Airson argamaid fhiadhaich, le maoidheadh air mhaoidheadh, eadar dhithis canar na leanas:

• “Aithris an darna curra air a’ churra eile”.

Sin agaibh e airson ainmean agus seanchas na Corra-ghrithich. A bheil eòlas no seanchas agaibh nach eil againn an-seo? A bheil ainm eile agaibh air a son? Leigibh fios dhuinn air facebook, twitter agus ar làrach-lìn fhèin!