DASG Blog

Màirnealachd ann am Faclan bhon t-Sluagh

“Cionnas a bhios an aimsir?” Sin a’ cheist as cumanta a th’ aire ar n-aire gach latha. Cha mhòr gun robh sluagh no cultar air an domhan nach robh an eisimeil air caochladh na h-aimsire, math agus dona. Ach dhan fheadhainn a bu dual a bhith a’ toirt sùil air caochladh na h-aimsire chlàradh bhuapa “Màirnealachd”: Eòlas caochladh na h-aimsire. Dha na Gàidheil bha màirnealachd, no suraladh, glè chudromach agus bha, agus tha, an t-eòlas seo fìor agus dìreach cho cudromach anns na làithean an-diugh. Chaidh mòran mhàirnealachd ann am “Faclan bhon t-sluagh” – ged tha fios agam nach eil sinn ach an talamh a chabadh gun bhuain leis an uiread de mhàirnealachd a tha ri fhaotainn – agus bheir sinn sùil air feadhainn dhiubh anns a’ bhrath-bhloga seo.
 
Aimsir mhath

• Ceann dearg – bad bogha-froise anns an anmoch.
• “Gealachadh bho thuath, còmharradh math. Gealachadh bho dheas, droch còmharradh.”
• Roth air a’ ghrian – (Treiseig de dh’aimsir mhaith.)
• “A’ tighinn soills’” – (Mar a dh’fhàsas a’ ghealach.)

 
Aimsir dhona

• Adhar dearg às an àrd an iar air an oidhche. – “Ruadhadh suas an àm èirigh, dhèanadh Fionn èirigh tràth sa mhadainn...”
• “Breacadh an runnaich”.
• Buaile mun ghealaich.
• Càbraid nan ròn.
• Cathain a’ dol gu deas.
• Ceann-cruaidh – Colbha bogha-froise ri fhaicinn anns a’ mhadainn.
• Ceò bàn an t-solais ùir – Ceò agus a’ ghealach ri chèile.
• “An croch thu do cheap air a’ ghealaich?” – Nan robh a’ ghealach biorach gu leòr ach an urrainnear an ad a chrochadh oirre.
• Crann nan cat – “An Gadhar Osgair”
• Cuilean-grèine – “Sun-dog.”
• Droch ghabhail air iasg – Far an glacar iasg àiteigin ach a beul.
• Droch thràigh.
• Fada-cruaidh – Neul dubh on àird a Tuath.
• Fearadhaire – Dà ghrian (ri fhaicinn as t-Fhoghar).
• “Fiasag nan gobhar.” – Glè chollach ri “Breacadh an Runnaich.”
• Fir chlisne – Na Dannsairean, Na Fir Chlisg, Na Cleasaichean, m.s.a.a.
• “Gaoisid an fhèidh” – Neòil ceathach, biorach a’ falbh on ghrèin.
• “Gealachadh bho thuath, còmharradh math. Gealachadh bho dheas, droch còmharradh.”
• Giomach air mullach na clèibh.
• Grian is fara ghrian – Dà ghrian.
• Guilleag eala – Gairm eala air thighinn on Nirribhidh fo shneachadh agus fo reòthadh.
• Làgaraid
• Madadh-grèine – “Sun-dog.”
• Rionnag ro fhaisg air a’ ghealaich.
• Sgarbh air tìr.
• Sgeith runnaig – Ri fhaicinn san anmoch no san oidhche.
• Sgiansgaradh – Aimsir bhagairteach le neòil-uisge an impis cur.
• Stac – Air a thogail le uiread “adagan”.
• Suibheag – “Sun-dog.”

 
Dhan fheadhainn nach dèidheil a bhith “Ris an fhrois” mholainn oirbh an aire a thoirt dha na leanas:
Aimsir fhrasach

• Adag chruaidh [badag chruaidh] – Dos bogha-froise. (Nam faicear san àird an Iar thig uisge bhon ear.)
• Balt air a’ bheinn – Neul-uisge air a’ bheinn.
• Casan-cailbean – “Spògan na grèine”  ann an cruth crùbh agus cuibhle.
• Casan-coirpte – Colbhan solais fo ghrèin (a’ suraladh uisge, aig briseadh an latha, gu h-àbhaisteach).
• Ceann-snaidhm – Neòil air fàire. Srianan neòil a’ cruinneachadh aig àite àite air fàire.
• Ceann snamadh – [Faicibh “Ceann-snaidhm.”]
• Glutach – Na speuran làn neòil-uisge.
• Laiseadh às na creagan – Solas na grèine a’ deàrrsadh air na creigean, a’ dèanamh fàileas geal orra.
• Fàileas lìon an damhain allaidh – Pàtran solais lìn aotrom air an fheur (ri fhaicinn anns an fheasgar anmoch).
• Sgallachan a’ deàrrsadh anns a’ ghrèin.
• Stiapan – Srianan air a’ chuan agus coilich-mara, a’ suraladh uisge.
• “Tha i a’ tarraing oirrre” – Cruinneachadh neòil.
• “Tha a’ chraobh aice” – Cruth neòil coltach ri craoibh (ri fhaicinn anns na speuran san àird a deas anns a’ mhoch-mhadainn, le gaoith làidir agus uisge on àird a deas with rain).

 
Aimsir ghaothach

• Casan cainnbe – Ma theidheas gathan na grèine air falbh on ghrèin.
• “Tarraing air a’ mhuir” – Gaoir na mara le aghaidh làidir, chopach.
• “Tha a’ chraobh aice” – Cruth neòil coltach ri craoibh (ri fhaicinn anns na speuran san àird a deas anns a’ mhoch-mhadainn, le gaoith làidir agus uisge on àird a deas).

 
Aimsir stoirmeil

• Bùtarras – Atharrachadh anns an aimsir a’ toirt lesi stoirm agus uisge.
• Eòin a’ falbh na speilean – Aimsir ghaothach, stoirmeil.
• Roth air a’ ghealaich – Stoirm ri tighinn.

 
Aimsir chaochlaideach

• Deargan-donna(/doinneann) – Bogha-froise beag.
• “Tarraing a’ tighinn a-stigh às a’ chuan”.

 
Le dòchas nach bi sibh air ur meabaineachadh, air ludradh fhaighinn, air ur lamaisteachadh, nur slip-slap no bog bàthte leis an aimsir gu ruige seo. Tha mise an dòchas gum faigh sibh am brath-bhloga seo a bhith fiosrachail agus gum bi sibh ullaichte airson na h-aimsire romhaibh am-bliadhna a-nis. Cùmaibh sùil air an aimsir agus nach toir sibh sùil air facebook, twitter agus ar làrach-lìn fhèin!