Gàidhlig / English
Buaidh Gàidhlig na h-Èireann air 'Shelta'

Buaidh Gàidhlig na h-Èireann air 'Shelta'

Air a sgrìobhadh le Calum air 7mh An t-Sultain, 2023
Shelta: Tha iomadh ainm eile ann airson Shelta: Gammon, Tarri, Thari, Minklers, Shelter, Tinker’s Cant, m.s.a.a. ’S e cànan, no cainnt, eile a bhruidhneas luchd-siubhail Èirinneach – no “Mincéirí” - agus feadhainn ann an Alba is Sasainn. Tha iomadh chànan-cleithte, no cainnt, aig luchd-siubhail na h-Alba: Scottish Cant, Romani, Beurla Reagaird, Polari is càch. Tha sinn air sùil a thoirt air Beurla reagaird ann am brath-bhloga glè inntinneach a chaidh a sgrìobhadh roimhe, cànan-cleithte neach-siubhail a thàinig bho Ghàidhlig na h-Alba ach bu chaomh leam sùil a thoirt air cànan-cleithte a tha air thighinn bho chànan Cheilteach eile, Gàidhlig na h-Èireann: Shelta.

Dìreach mar Bheurla Reagaird tha briathrachas a’ chànain air a thighinn bho Ghàidhlig na h-Èireann. A dh’aindeoin tùs bhriathrachas a’ chànain, agus gu math eu-coltach ri Beurla Reagaird, tha Beurla air buaidh mhòr a thoirt air structar agus gràmar a’ chànain, mar sin chan ann le buaidh cànan Cheilteach a tha an cànan ach le buaidh Ghearmailteach, buaidh na Beurla. A dh’aindeoin buaidh làidir Beurla Èireannach a th’ air a’ chànan tha briathrachas Gàidhlig na h-Èireann làidir anns a’ chànan fhathast..
’S e cànan measgaichte a tha Shelta oir chaidh a bhruidhinn los càch nach tuigeadh càch e a chur an imcheist agus airson fiosrachadh a chleith no a chumail bhuaibh gun iad a’ tuigsinn. Tha feartan cumanta dhan chànan a tha soilleir ri fhaicinnn agus claistinn airson ciall nam facal - no ciall a' chòmhraidh mar sin - a chleith:
  1. Tha feadhainn de na faclan ann leis an litreachan aig gach ceann an fhachail air an atharrachadh, m.e., “kam” (“mac”), “gop” (“póg”), “lackin” (“cailín”);
  2. Tha feadhainn air litrichean a chur ris an fhacal, m.e., “gather” (“g + athair”), “gruber” (“gr + obair”), “talósc” (“lá + osc”), “grimisher” (“gr + aimsear”), m.s.a.a.;
  3. Tha feadhainn dhiubh ann le litrichean air an toirt bhuapa, m.e., “lí” (“leaba”), “pí” (“mouth”);
  4. Tha feadhainn litrichean air an atharrachadh le litrichean eile, m.e, “Slunya” (gloinne), “graura” (samhradh), gránya (“fáinne”) m.s.a.a.
 
Briathrachas
  • Ad/Od – Dó [1]
  • Acháram – Amárach [4]
  • Ayen – Naoi [1]
  • Charp – Dearb[h] [2]
  • Dai – Déag [3]
  • G-ather – Athair (g + athair) [2]
  • Gop – Póg [1]
  • Granko – [Cearc] Francach [1+3]
  • Gránnum – (“Grainery”) Gráinne [2]
  • Granyo – Fáinne [2]
  • Graura – Samhradh [1+2]
  • Grarro – Searrach (“foal”) [1+2]
  • Grenog – Fuinneag [2]
  • Griwog – Siabhróg [4]
  • Groog – Gruaig
  • Gr-imisher – Aimsir [2] (gr + aimsir)
  • Gruber – Obair [2] (gr + obair)
  • Hinniadh – Aon déag [1]
  • Innic – Aon [2]
  • Jummik – Domhnach [4]
  • Kam – Mac [1]
  • Kephal – Capal [4]
  • Lackin – Cailín [1]
  • Lí – Leaba [3]
  • Lúrógs – Léir [3]
  • Máilles – Lámh/Meur? [2]
  • Múgathom – Amadán [1+2]
  • Nap – Bán [1]
  • Noid – Duine [4]
  • Nook – Ceann [1]
  • Nucel – Coinneal [1]
  • Nup – Muin[eál] [4]
  • Pí – Béal [3]
  • Rag – Carr [1]
  • Rodas – Doras [1]
  • Shalawa – Balbh (“dumb”) [4]
  • Shako – Peacadh [4]
  • Sharrog – Dearg [2]
  • Shúka – Cúig [4]
  • S-lun – Luan (S + Lùan) [2]
  • Slúnya – Gloinne [4]
  • Sroijin – Maidin [4]
  • Tomgarheid – trom airgead (òr)
  • Tha-lósc – Lá (lá + osc) [4]
  • Tórog – Tóraí/Toruighe (“Mumper, Beggar”) [4]
  • Tróopers – Treabhsar [4]
  • Uist – Wisht!
 
Faodar tuilleadh mu Shelta a leughadh ann an Transactions of the Gaelic Society of Inverness XXIV a leughadh airson tuilleadh fhiosrachadh. An aithne dhuibh na faclan no na h-abairtean fos cionn? A bheil facal no abairt eile agaibh ann an Shelta? Leigibh fios dhuinn air facebook, twitter agus ar làrach-lìn fhèin!
Chaidh ur beachd a chur a-staigh gus sgrùdadh a dhèanamh air
Chan eil beachdan rim faotainn airson a’ phuist seo