-
(b) sgrogan (also referred to as sgonnan)
-
far am bi am fear-buana a’ cur a choise.
Origin: Borraraig [Skye, Boreraig]
Category: Mòine / Peat-Working
-
(d) claisean
-
far am bi a’ chas (agus an sgrogan) a’ dol an greim ’san iarunn.
Origin: Borraraig [Skye, Boreraig]
Category: Mòine / Peat-Working
-
3. Air feadh an tighe (far am biodh na h-ainmhidhean)
-
Origin: Leòdhas [Lewis], Uig an Iar
Category: Taigh Gàidhealach / House and Furnishings
-
An deireadh no An màs
-
So far an cuir thu fon an t-sreang bonnach le im agus botul bainne air do shlighe chun a’ chladaich gu bhith agad ma thig an t-acras ort a muigh – mar as tric a thig. So cuideachd far an cuir thu crùbag, no creachan no beathach eisg annasach a thig air do lion beag fhein a bhios tu airson a thoirt dhachaidh leat.
Origin: [Lewis], Dail a Tuath or [Lewis], Suaineabost [Swainbost] or [Lewis], Lional
Category: Acfhuinn Iasgaich / Fishing Tackle
-
A’ Gheàrd
-
’Se a’ gheàrd a bhiodh aca air an àite far am biodh na cutairean a’ cutadh, ach ’se ‘gheard’ a chainte ri aite ’sam bith anns an rachadh faluns a shuidheachadh ged a b’ ann air druim a’ chidhe a muigh fo na siantan. Bhiodh tighean fada fiodha aig na cùirearan móra le uinneagan móra fiodha a ghabhadh a fosgladh, na faluns a stigh fòdhpa, is an sgadan ga dhòirteadh annta tre na h-uinneagan so. Bha na tighean so a’ dion nan cruidheachan on uisge is on t-sneachda.
Origin: [Lewis], Dail a Tuath or [Lewis], Suaineabost [Swainbost] or [Lewis], Lional
Category: Acfhuinn Iasgaich / Fishing Tackle
-
Beul na sgùil
-
Tha sifeadh an àrda anns a’ bheul bho bhun a mionaich, is tha e air a thoirt beagan a steach – na’s cuinge – so far am bi am biadhadh air a leigeil.
Origin: [Lewis], Dail a Tuath or [Lewis], Suaineabost [Swainbost] or [Lewis], Lional
Category: Acfhuinn Iasgaich / Fishing Tackle
-
Lonnan
-
So cabair ghoirid de dh’fhiodh, gu tric stéibhichean tocsaid a tha air an càradh mu thri troighean bho cheile bho far a bheil an t-eathar gu beul na mara. Mu bhios an t-eathar trom tha ‘cart-grease’ air a shliobadh air na lonnan so. Tha an t-eathar air a slaodadh sios (Siudaibh a bhalacha, bhur druim rithe) air na lonnan so gus a faighear i air bhog.
Origin: [Lewis], Dail a Tuath or [Lewis], Suaineabost [Swainbost] or [Lewis], Lional
Category: Acfhuinn Iasgaich / Fishing Tackle
-
Lèana Mhór Hiort
-
’Se seo a bhiodh aig bodaich Chrabhlastaidh air a’ chuan far am biodh iad ag iasgach aig Hiort (eadar Hirt agus tìr-mór Leòdhais ’s na Hearadh agus chanainn timchioll air Hiort. Bhiodh iad uaireannan ag iasgach air taobh a muigh Hiort). [NOTES: slipped under ‘lèana’ with ‘Lèana Mhór Hiort’ as the quotation. Definition: The sea between St Kilda and the mainland of Lewis and Harris where they used to fish.]
Origin: Leòdhas [Lewis], Uig an Iar
Category: Acfhuinn Iasgaich / Fishing Tackle
-
[An Canastair]
-
Gu ma dhà-fhichead bliadhna air ais bha eaglais aig na h-Antis ann an Ceann Langabhat, eaglais bheag iaruinn (suinc) agus ’se An Canastair am far-ainm a bh’aig an fheadhainn eile oirre.
Origin: Leòdhas [Lewis], Uig an Iar
Category: An Eaglais / Ecclesiastical Terms
-
[Moire]
-
Bha sibh ag iasgach an diugh. An d’fhuair sibh tòrr/mòran? Moire, fhuair! Fhuair sinn an t-Agh. ‘Moire!’ is used quite regularly in Uig, although it is very far from Catholic influences.
Origin: Lewis, Uig
Category: An Eaglais / Ecclesiastical Terms
-
[Seanfhacal 33]
-
Far nach bi damh bi frasach glan.
Location: North Uist, Carinish, Cnoc Cuidhein [Knockquien]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[Seanfhacal 58]
-
Far an deach an gruth sruthadh am meang.
Location: North Uist, Carinish, Cnoc Cuidhein [Knockquien]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[Seanfhacal 79]
-
Far am bi mo chràdh bi mo làmh, far am bi mo ghràdh bi mo thathaich.
Location: North Uist, Carinish, Cnoc Cuidhein [Knockquien]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[a’ tional maorach]
-
A reir de cho pailte s’ atha iad than giomach ri bhith air iasgach le cliabh ’s a chum fharlainn pailte a leabag mar bhiadh. Tha an crùban gaolach air iasg ùr, mar is bitheanta sòrnan is fhearr, air neo cudainn. A reir a pailteas air a’ ghrunnd b’e doigh(ch) a b’fhearr far a biodh faochaig pailte gach clach is feamann air neo roc a ghlanadh air fala as do rathad air thaobhs gu faodach leisinn [?] air an togail le’d dha làmh ’s gan cur anns a phail an triseach, sin do’m phoca. Fagaig an sin a fhaochaig, fiasgain ’s fhearr am fasgann dar a bhios i eadar an da luinn dluth air uisge fresh s mur a s bitheanta far am bith iad pailte mar sin gheobh thu pearls annta chionn tha iad nas mutha. ’S doich air a bhairneach darna cuid clach ma dha phùing le oir car giar agus a bualadh a sios a rathad le oir na cloicheadh [?], a bualladh [?] le cabhag. Bu [?] sput fish daonnan a miosg geineich gheal agus far a feic thu i spùtadh tha thu gan grapadh as a gheinich gus a bith do bos agad am breallach air an aon (àn) doigh[.] Tha esan a sputadh cuideach le cabhag a dheanadh tha ga fhaotain[.] Far am bith na cockles pailte tha iad air barr a ghrunnd le muir traigh (Càn a mach). Slige chreachain fheamadh tu a togail far a ghrunnd far a feicedh tu a ach gu math bitheanta tha i ’sa làthaich a bharrachd air a bhith ’s a gheinich[.] Lungaich chi thu uraball air barr na criadh, tha thu ga glaochach [?] mar gum bith [?] buain buntata ’s am piocadh a mach. Se buain lungaich a chanas iad. Feama tu an fheamainn dhubh a ghearradh far na creigeadh le corran. ’S an fhior aire a thuibhairt (a thoirbhairt) gum bith toll taomaich anns a bhata bhios ’ga giùlan[.] An doigh a bh’aig na seanna Ghàidheal b’e basgaid sgadain bhi shios mu dheireadh air urlar a bhàta ma biodh i luchdaichte chionns nach phlod (plod) an fheamainn dhubh[.] Phlodaich gach roc is gach feamann eile gad a bhiodh bata a stealladh dorlach uisge. Fear a bheil faiche ghiomaich na pairce beag de ghaineach air beulaibh an tuil agus dar a dh’itheas e am biadh tha e ’g ithe beagan de’n ghaineach. (tiomalaich [?])
Location: [Mull], Tobermory
Category: Maorach / Shellfish
-
[bean]
-
Far am bidh bò bidh bean / Far am bidh bean bidh buaireadh / Far am bi fearg bidh bruidhinn / ’S as a’ bhruidhinn a thig tuasaid.
Location: South Uist, South Lochboisdale
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[bròg]
-
Na pàirtean aig bròig. An dà phàirt mhór aig bròig: An t-uachdar. Am bonn. Beul na bròige. An strap-sàileach. Na sùilean. Sàil na bròige ’s Sròn na bròige aig a’ cheann eile. An cnap. An seangadh – ’S ann mar ‘faigheadh’ (fuaim caol) a chanas sinne seo. Ach ’se seangadh a th’ann cho fad’s is aithne dhomh. Far am bheil a’ bhròg a’ fàs seang. An dearcadh. Am balt. An teanga. Am fraochan. Bròg-built – Bròg air a’ fuaigheal le sreangan. (Sreangan – shoemaker’s thread.) Bròg built tonnidh [?] sibh i le gréim air sròn agus sàil. Bròg air a fuaigheal leis an iarunn, tha i cruaidh. Pàirt eile de an bhròig: Am bonn linigidh – tha seo a stigh fo an bhonn mhór. Cho dubh ri bréid na bròige, chanadh na bodaich. Bhiodh bréid aodaich anns na brògan, uaireigin.
Origin: [Lewis, Uig an Iar]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[ceann an teine]
-
Nuair a rachadh tu steach air an dorus am muigh bha thu anns an trannsa. Air do laimh chli bha ceann an teine. Cha robh leabaidh ann seo idir. Bha beinge fhiodha ann air an suidheadh sianar co-dhiu, an dreassair far an robh na soitheachan, leithid cupanan, truinnsearan agus gnothaichean mar sin air an cumail. Bha tri no ceithir a chathraichean ann agus creadhaill. Bha bord gu math mor ann – a shuidheadh ochdnar no mar sin. Cha robh ann an seomar sam bith ach ceann an teine far an robh am biadh air a dheasachadh.
Origin: [Harris? – cf. ‘Taigh Croitear anns na Hearadh – an taigh anns an do rugadh mi.’]
Category: Taigh Gàidhealach / House and Furnishings
-
[culaiste]
-
Bha balla cloiche air cuil a mhoir (far an robh a chlosaid) – theireadh cuid culaiste ris an t-seomar seo.
Origin: [Harris? – cf. ‘Taigh Croitear anns na Hearadh – an taigh anns an do rugadh mi.’]
Category: Taigh Gàidhealach / House and Furnishings
-
[drèanachan]
-
A’ deanamh dhrèanachan (no claisean) a chum an uisge a thoirt air falbh far a robh feum air sin.
Origin: Camaschros an sgìre Shléite san Eilean Sgitheanach [Skye, Camus Chroise]
Category: Mòine / Peat-Working
-
[eun]
-
’S binne an t-eun far am beirear e.
Location: South Uist, Lochcarnan
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[fuidhean]
-
“Tha i air a dhol far na fuidhean.” – when something has gone to extremities. Also applied to someone who has been drinking excessively.
Location: South Uist, South Lochboisdale
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[fuirich]
-
Fuirich far a bheil thu! – Stay where you are.
Origin: Lochaber
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[fuirich]
-
Fuirich far a bheil thu! – Stay where you are!
Origin: Lochaber
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[gabhail]
-
Mur a h-e ‘gabhail’. “Sin far am bheil i ag gabhail.” – regular ‘beat’ mar a th’ agaibh. Feuchaibh na cinn-sa ri Alasdair mo bhràthair. “Tha i a’ gabhail shuas mu Eileartan.” “Sin far am bheil i a’ geamhrachadh.” (agus mar sin)
Origin: Leòdhas [Lewis], Uig an Iar
Category: Caoraich / Sheep
-
[gaoth]
-
Gaoth tuath fuachd is feannadh / Gaoth an ear meas far (thar?) chrannaibh / Gaoth an iar iasg is bainne / Gaoth deas teas is toradh.
Origin: Mull, Tobermory
Category: Sìde / Weather
-
[gu ruig]
-
Gu ruig an tigh. As far as the house.
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[la buain na monach]
-
’S e la mor a b’abhaist a bhith ann an la buain na monach, gu h-àraidh do’n chloinn. Bha a’ mhoine cho faisg air bailtean ceann shios an Rudha is gum biodh an sgiobadh a’ tighinn dhachaidh gu gach biadh. Dh’innseadh bratach dhaibh ’cuin a bhiodh am biadh deiseil. Bha searbhadair shoithichean, no pios aodaich air chor-eigin eile ga cheangal ri bàrr slait chreagaich fhada, agus rachadh duine leatha chun an tobhta, no eadhon suas gu mullach an tigh dhuibh ga cumail suas riu. ’S e urram mór a bhiodh ann do’n ghille a gheibheadh suas leis a’ bhrataich so, ach b’e a dhleasdanas airson na duais so an teine a fhrithealadh is gun a leigeil as, agus e bhith cinnteach gum biodh pailteas do uisge na tobrach ri laimh a’ chòcaire.
Cuideachd, air an la so, bhiodh mìlsean ann, gu h-àraidh silidh, agus as docha lof, nithean a bha gle annasach roimh am a’ cheud chogaidh mhóir. Bhiodh cuid de thighean ann is cha bhiodh so aca, agus a chionn sin bhiodh e duilich dhaibhsan òigridh fhaighinn do’n sgiobadh aca. Bhiodh iad so aig amannan air an aoireadh ann an rabhd:
’An Dhomhnuill ’s cha bhi silidh ac’ / ’S cha bhith [sic] càil milis ac’, / ’S mise nach teid idir thuc’ / A dh’ithe bioraich shioman. Agus a ris: Bhuain dhan Donnach cha teid sinne, / So a bheir an Donnach dhuinn, / Buntàt’ athurrnach gus ithe, / Teatha gun shiùcar, ’s brochan lom; / Rionnaich ruadh’ thug bliadhn’ am piceil, / ’S bidh sinn seachdain le ar com.
Nuair a rachadh la a shuidheachadh gu buain ’se la nan seachd sian a bheireadh orra an la sin a bhristeadh, agus bhiodh iad ’nam botunnan ’s nan oiliscin anns na puill. Cha chuireadh uisge stad idir orra, ach chuireadh sneachd. Bhiodh iad a’ buain na monach na bu tràithe aig an am ud is aig iasgairean agus aig clannighean an sgadain togail orra a Ghallaibh, a Shealtuinn is dhan a’ Bhruaich is bhiodh iad airson obair an fhearainn is na monach a bhith ullamh mas fhàgadh iad. An diugh chan eil a’ chabhaig cho mor, agus an diugh tha tentaichean an cois luchd na monach, eadhon ann an cridhe an t-samhraidh far an ruith iad ma thig fras. Faic ‘An Sireadh’ le Ciorstai NicLeòid as Paible an Rudha. T.D. 7-8 ‘Buain na Monadh’.
Location: Lewis, Port of Ness
Category: Mòine / Peat-Working
-
[lion beag]
-
Tha an lion beag, a tha air a réiteach a cheana, air a dhòirteadh ’na chnap ri do chois chli. Suidh air stòl, no air an lar leis an sguil fhalamh eadar do dha chois. (Tha seir car àrd is trom air do dhruim.) Tarraing earball an lin bhig tarsainn air do shliasaid chli, is cuir a mach tarsainn air oisean màs na sguile e gus am bi e deiseil gus a cheangal ri lion beag eile aig am cura. Tha druim an lin-bhig a nise ga chuibhligeadh do bhroinn no mhionnach na sguile gus an tig thu chun a’ cheud snòta. Tha biadhadh ga chur air an dubhan, is tha an dubhan leis a bhiadhadh so ga chur ’na laighe ri cliathaich na sguile gu do laimh chli far am bheil broinn agus beul na sguile a’ coinneachadh, is tha thu gabhail air t-adhart a leigeil gach dubhan le biadhadh taobh ri taobh gus an ruig thu taobh eile na sguile is bidh sreath deiseil. Tha thu a’ tilleadh gu do laimh chli leis an dara sreath is leis gach sreath eile gus am bi an lion air a bhiadhadh gu h-iomlan. Nuair a theid an dubhan mu dheireadh a bhiadhadh tha thu ceangal earball (no cluas) an lin bhig ri cluais na sguile – ris a chluais dheis – oir ’se ise a bhios na’s fhaisge air an fhear cura anns an eathar. Cuiridh thu a nise an sgùil air a bhalla tarsainn no air an tobhta gus am bi thu deas gu falbh leatha, ach fiach gun cuir thu t-oiliscin no comhdach sam bith eile air a bhiadhadh anns an sguil air an neo ’se cait a’ bhaile a bhios tu a’ sgròbadh dheth mus fhaic e an fhairge.
Origin: [Lewis], Dail a Tuath or [Lewis], Suaineabost [Swainbost] or [Lewis], Lional
Category: Acfhuinn Iasgaich / Fishing Tackle
-
[maorach]
-
Anns na Bàigh, ann an Uig an Iar, sin agaibh far am faigh sibh a’ mhaorach. Chanainn gu bheil Sgoil Lochcroistean comasach air pailteas a thoirt dhuibh air a’ cheann ‘maorach’.
Origin: Lewis, Uig an Iar
Category: Maorach / Shellfish
-
[note]
-
Many of the Equivalents appearing in these lists are doubtless already well-known, but I have endeavoured, from personal inquiries made mainly in Zetland and other insular parts of Northern Scotland, to furnish some fresh information on the matter. For facility of reference the English Christian names are set down in alphabetical order; and against them are shown (1) the Gaelic equivalents and (2) the English equivalents, including those which are in use in certain specified regions – together with occasional explanatory notes. In the list “Male Personal Names” the patronymics are also given – not that they may serve much useful, practical purpose, but because patronymics figure largely in our Scottish nomenclature and are interesting as derivatives from our common Christian names. From a close survey of the lists certain main inferences may be drawn: 1. The correctness of the Registrar-General’s surmise “that some names have no doubt a significance differing according to locality” is demonstrated by the following examples:– (a) Ewen and Hugh. In Lewis these two names are distinct and have separate Gaelic equivalents. (Ewen = G. Eòghann; Hugh = G. Uisdean). But in the South Isles of the Outer Hebrides the two names are interchangeable and have a common Gaelic equivalent, (both Ewen and Hugh = G. Eòghann). This fact was first brought to my notice in South Uist and I subsequently got verification of it elsewhere; one instance being that of a boy from Uist attending school at Dornie, who was known as “Hugh” at home and as “Ewen” in school. (b) Effie and Henrietta. So far as the mainland of Scotland is concerned there is, I think, no connection between these two names; yet I find in Lewis they are interchangeable, the common Gaelic equivalent being “Eighrig”. I have corroboration of this from two schoolmasters who are natives of Lewis; and I found a practical example in the case of a Lewis lady resident in Skye, whose husband calls her “Effie” but who signs her name as “Henrietta”. 2. Many of our Personal Names are merely Anglicised forms of Gaelic Names, for example: Gillespie = Archibald (from G. Gill-easbuig), Donachie = Duncan (from G. Donnchadh), Murachie = Murdoch (from G. Muireach), Ailie = Helen (from G. Eilidh), etc. etc. 3. Some of the other names are not what might be termed exact equivalents, but are distorted forms given to foreign names by Ministers who were unacquainted with the foreign language. In this class is the name “Haki” or “Hakon” which has been transformed into “Hercules”; just as “Osla” has been twisted into “Ursula” and thence into “Cecilia”. It should be understood that my inquiries have been comparatively limited and that consequently the information given here cannot be anything like exhaustive on the subject of name equivalents. But the examples given are sufficient to illustrate that many odd equivalents do exist, and that the identity of a person with whose name we are furnished may be found under an alternative name.
Category: Ainmean Pearsanta Bhoireannach / Female Personal Names
-
[note]
-
Na’m biodh Donnchadh MacDhòmhnaill air ceann shìos a’ bhaile againn fhìn beò bheireadh e cuideachadh dhuinn mu chùisean na beairte. Cha deacha làmh a riamh air cùl beairte na b’fheàrr na e air dhòigh sam bith. Bheir mi dhuibh ainm fear a tha beò an diugh a bha ag obair air a’ bheairt mu’n d’thàinig na beartan ùra, na beartan abhtamataiceach: Calum MacMhathain (Calum Og), 6 Aird Uige, Ann an Leòdhas. Bhiodh e ag obair air a’ bheairt còmhla ri a athair. Tha a athair beò fhathast agus e gu bhith ceud bliadhna. “An Leddie” am far-ainm a bh’air. Chanainn gu’m bi na h-ainmeannan Uigeadh aig Calum Og. Is iongantach mur a h-eil mise air feadhainn dhiubh a chall.
Origin: Leòdhas [Lewis], Uig an Iar
Category: Obair na Clòimhe / Wool-Working
-
[note]
-
Tha an uine cho fada bho an bha mise ris an obair so, is nach ’eil cuimhne agam air far leth-dusan facal, agus is iad sin, tha mi cinnteach, bithidh agaibh mu thràth. Boyd. Bagh-a-Chaisteil.
Origin: [North Uist - according to the card index of Informants]
Category: Mòine / Peat-Working
-
[rach]
-
Rachadh e far an togar e. Let him go where he likes.
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[rathad]
-
’Se so an rathad is fhaisge gu mor. This is the nearest way by far.
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[sail]
-
11. An taigh – lair, ionad an ROTH, nan AMAR, agus an uisge na thuil choprach thormach agus an ROTH ’na ghille-mirein a’ cur nan car cho luath s nach fhaicte ach lasadh loinnireach nan LIAGH. Bha an t-SAIL-BHUINN fodha. Chite an t-SAIL DHIREACH dol suas tre’n lar far an robh i an amal an t-SAIL AOTROMACHAIDH – the lightening beam. An t-SAIL BHUINN was the ledger-beam on which the propeller rotated.
Location: [Lewis], Leurbost
Category: Muileann Lochlannach / Norse Mill
-
[sgrogag]
-
Sgrogag dheiridh, sgrogag thoisich – bits of wood protruding at front and rear of a cart. Rear ones prevented the cart from tipping too far.
Location: North Uist, Grimsay, Cnoc Cuidhein [Knockquien]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[shiag]
-
In the “Inverness Courier”, 19 January, 1826 there is mention of the word “shiag” [or “chiag”?] as being the word used in the district round about for a kelt or spent salmon. I have tried to confirm this orally but have so far failed.
Location: Inverness
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[siol-ghainmheach / sìol-ghainmheach]
-
Chunnaic mi am prògram “A Boy in Harris” air an T.V. an oidhche roimhe, agus chòrd e rium. (…) Ach a nise gu aon nì anns a’ phrògram do’n d’thug mi an aire – marbhadh nan siol, no glacadh nan siol (an t-siol-ghainmheach mar a chanas sinn) leis a’ chorran anns an tràigh. Obh, obh is iomadh ceud a ghlac an làmh a tha sgrìobhadh na litreach-sa. Anns an Fhadhail Mhóir aig Crabhlastadh, an Sgìr Uige againn fhìn, ann an Leòdhas. Am boirionnach Hearach a’ sgrìobadh leis a’ chorran anns an tràigh (air an tràigh thioraim). Chuala mi iad a’ deanamh nì de’n t-seòrsa-sa a ghlacadh na sìl air Na Ceithir Peighinn Deug an ceann shìos na Sgìre againn fhìn (Uig Leòdhais) a’ sgrìobadh le croman, no le hoe, air an tràigh thioraim. Cha’n fhaca mi a leithid shuas againn fhìn a riamh. Nì ach an corran anns an fhadhail. Bha an corran shìol air a dheanamh de’n chorran mhór. Bha an gob far an robh e dol na bu doimhne na bhith réidh ris an làimh, air a ghearradh dheth, agus am faobhar air a mhadadh gus nach gearradh e na sìolan mar a ghlacaist iad. Bhiodh cuid a’ toirt seòrsa de dh’fhiaclan anns a’ chorran shìol. Chunnaic mi a dhà dhiubh seo (corrain shiol) nuair a bha mi shuas aig an tigh air an t-samhradh-sa fhéin. Bidh cuimhne agaibh gu robh corran eile aig na bodaich: corran-speal. Bha e mar seo: [see third illustration below]. Is e arm eagalach a bha seo. Bha cùl air an iarunn aige mar air iarunn na speala agus bhiodh sibh ga ghleusadh le cloich-speal. Bha e mór seach corran cumanta. Seo a nise mar a bhithist a’ glacadh nan sìol leis a’ chorran-shiol anns an Fhadhail Mhóir shuas aig Crabhlastadh, ann an Uig Leòdhais. A’ tòiseachadh ann an seo [i.e. àite tòiseachaidh in the illustration] agus a’ gabhail air aghaidh. Bha peile-mór ceangailte le sreing ri do mheadhon. Peile-mór a’ cheàird no peile suinc. No peile-caol a’ cheàird (chan eil easan a’ dol an diugh idir). Bha thu a’ tòiseachadh na sgrìoba mar bu trice thugad. An uair sin a’ tionndadh a’ chorrain agus a’ toirt na sgrìoba bhuat. Mar sin a’ gabhail air d’adhart gu’n tachradh sìol riut. No beathach beag neimheil eile. Biast na Fadhlach, mar a chanas fear Chrabhlastaidh rithe. Iasg beag airgiodach ann an dath ’s an sgeilm, agus gathan neimheil innte. An stangaran a tha mi an dùil a chanas an Hearach rithe. (Ri siol air leth mór canaidh sinne an Uig gobag rithe. Dé a chanas an Hearach chan eil fhios agam.) Ma bhios tu airson cuideachadh air glacadh nan siol a shealltuinn uair sam bith, cha dean e deifir foighneachd mu an chùis do Mhurchadh. Bha Murchadh ris an obair sin mu na siolan bho bha e òg ’s a’ dol do an sgoil gus an a dh’fhàs e ’na dhuine agus a’ dol leis an lìon-bheag. (Siol as fheàrr airson cnòdan, agus là grianach nach bi ro fhuar. Is e luga as fheàrr airson na h-adaige. Sin gliocas agus léirsinn nam bodach a bha sean nuair a bha Murchadh òg.) Cha chanainn gu bheil móran lìon-bhig ’ga dheanamh ri cladaichean na Hearadh an diugh. Is e glé bheag dheth a tha ri cladaichean Uige an diugh mar an ceudna. Tha sabhs air na siolan air leth math, cuideachd. Agus tha iad air leth blasda mar bhiadh, agus air leth tacmhor. Cha tig acras air duine air luathair [?] as déidh feed de na siolan. A thaobh sealladh air lìonmhorachd, cha chreid mi nach e sealladh air an t-sil-ghainmhich anns a’ bhàgh againn fhín (Camus Uige) a dhleasas a’ cheud àite. Cia mheud mìle, no cia mheud muillion dhiubh seo a bh’ann? Agus faoileag is biorach air am muin [?], as an déidh, gu’n robh iad a’ leum ’nan sgaothan as an uisge, airson teàrnaidh, ged nach bu mhór an ciall. Bha dùil ’am gu robh bleideagan an t-sneachda ann an lìonmhorachd gu leòir. Bha dùil agam sin, gus an siod. Is iomadh rud a chì am fear a bhios air an dùthaich nach fhaic fear a’ chabhsair luim! Dà nì a chunnaic mi-fhín le mo shùilean aig sìol ’ga dheanamh: Chunnaic mi siol (te mhath mhór) a’ snàmh cho neo-lochdach, ma b’fhior, am measg cliath de chudaigean òga (siol chudaig) agus an uair a b’fheàrr ’s a b’fheàrr a bhiodh na creutaran bochda, bheireadh i tè as agus dh’itheadh i i. A rithist, uair eile, chunnaic mi sìol a’ gabhail na h-ite a bhiodh againn ag iola (fly-fishing). Sin agad ma tha na rudan a chì duine nuair a bhios e muigh, agus a shùilean fosgailte.
Origin: Lewis, Uig
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[slugan na muilne]
-
5. SLUGAN na MUILNE; DORUS an UISG’ far am bheil an t-amar fiodha ag gabhail an uisge as an DAMM agus g’a threorachadh direach gu LIAGHAN an ROTH.
Location: [Lewis], Leurbost
Category: Muileann Lochlannach / Norse Mill
-
[smèid]
-
Smèid e orm tighinn far an robh e. – He signalled to me to come to him.
Origin: Lochaber
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[snechd]
-
Airson a chumail duinte, se snechd a theireadh sinn ris a bhioran fiodha bha airson a dhunadh. Bha e (an snechd) air a shocrachadh air cul an doruis agus air chumail an aite far an ruigeadh srang air. Bha an t-srang air a cur troimh tholl beag anns an dorus far a togadh duine an t-snechd le tarruinn air an t-srang. (The snechd was secured on a swivel on the back of the door, and rested on a crutch on the door post when closed.)
Origin: [Harris? – cf. ‘Taigh Croitear anns na Hearadh – an taigh anns an do rugadh mi.’]
Category: Taigh Gàidhealach / House and Furnishings
-
[sochag]
-
I have a note of the words I have sent you from time to time and as far as I can see I have not sent you ‘sochag’. I heard it this summer in Laggan and it seems that it means a plant which grows in wet ground, the willow. However, another old native of Laggan says he thinks ‘sochag’ is the name given to the leaf of the berries (somewhat similar to cranberries) growing beside burns. In his “Church and Social Life in the Highlands” A. Macpherson (a native of Kingussie district) quotes the verse (p. 19) describing the hills in that district which includes the lines: “Chan fhàs fiar no fodar ann / Ach sochagan is dearcagan allt.” He does not give a translation of ‘sochag’ but I seem to remember having seen this verse somewhere with an English translation. I wonder if you have been given this word from any other source?
Location: Inverness
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[stamag]
-
[Stamag caorach/bà] Uill, ma tha, fhuair mi air adhart math gu leòir a muigh aig an ospadal ’s a’ phàirce goirid as deidh dhomh bhur litrichean fhaighinn. Bha mi a muigh dà uair agus fhuair mi na daoine mar a sheòl sibh dhomh. Ach chaill mi an duine mór fhein, am profeasar, dìreach le a dhà-no-trì mhionaidean a’ cheud là bha mi a muigh. Bha sin a cheart cho math, gus nach cuirinn dragh air airson rud cho beag. Ach fhuair mi Murphy agus chunnaic mi mionach caorach fosgailte. Agus thug Murphy a mach leabhar mór as a’ chùl. Sin, ma tha, mar a bha ’s a’ phàirce. Ach a thuilleadh air a sin, chaidh mi sìos air mo cheann fhìn chun an tigh-mharbhaidh air a’ Ghallowgate agus chunnaic mi mionach bà fosgailte ann an sin. Agus rinn mi cinnteach mu an nì a bha mi a’ lorg – an ceap. (…) ’S iongantach mur am faod sinn an ceap a chur mar seo an “ceap”. ’Se am broilein a bhiodh ann, agus bha an ceap air airson e bhith coltach ri ceap (bhiodh e cruaidh, làn, – dìreach ’na cheap – an còmhnuidh). Rud eile: an psalterium. Cha robh psalterium ’s an leabhar mhór aig Mgr. Murphy idir. ’Se seo, tha mi a’ tuigsinn, ainm eile airson omasum. (Seallaibh an àirde ’s na faclairean, mar a nì sibh.) A h-uile càil a th’ann feuchaibh mar seo iad: A’ mhaodal-mhór – dorsal sac of rumen. A’ mhaodal-bheag – ventral sac of rumen. An luamha – reticulum. Am broilein – omasum (psalterium). ’S mar a tha mi a’ togail “an ceap”. Abomasum – chan eil ainm sam bith agam do an seo. Nach bochd nach robh an t-seann fheadhainn beò gus an deadh sinn far am bitheadh iad airson a bhith ceart da-rìribh! Currac-an-rìgh – mur a h-eil mi ceàrr, ’s ann anns an luamha a bha seo: pàirt de an luamha. Is e an aon stamag a th’anns a h-uile càil a th’ann ach gu bheil i ’na h-earrannan.
Origin: Lewis, Uig
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[stuigeadh coin]
-
The commands for a sheep-dog my granny used, which I have heard repeated by my mother were: Mach thu fad air ais agus beir orra, although as far as I can understand ‘beir orra’ was applied when the sheep or the cows were in mischief and though the command meant to overtake, it was meant for the dog to give them a good drilling after he did get them. Another command which was used though I do not know is it correct Gaelic or not was ‘thoir thu leo’ and the other ordinary command being ‘trobhad seo’.
Origin: Inverness-shire, Nethy Bridge
Category: Caoraich / Sheep
-
[teine]
-
“Na toir teine a tigh far a bheil leanabh gun fhiaclan.”
Location: North Uist, Grimsay
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
[tiùrr]
-
Ann an tiùrr an làn. – Ann am beul na mara far am biodh am muir a’ fàgail a h-uile seòrsa nì.
Origin: [Lewis, Uig an Iar]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
a t-suil liath
-
[sic] spleen. (Cuiridh mi an t-suil liath far na maodail agad.)
Location: Na Hearadh, Gòbhaig [Harris, Gobhaig]
Category: Crodh / Cattle
-
am blàr mòna
-
Far am bi a’ mhòine air a buain. Far am bi móran pholl.
Origin: [Lewis, Uig]
Category: Mòine / Peat-Working
-
am faradh
-
shuas air na sparran far an robh maidean fiodha sìnte. Dad nach robh ’ga chur gu feum a’ cheud ghreis rachadh a chur “air an fharadh” as an rathad.
Origin: Geàrrloch (Loch Iubh) [Gairloch (Loch Ewe)]
Category: Taigh Gàidhealach / House and Furnishings
-
an sgaoilteach
-
far am bithear a’ sgaoileadh a mach na mòna airson a tiormachadh – seachd ’nan sreathan a ceann a chéile.
Origin: Borraraig [Skye, Boreraig]
Category: Mòine / Peat-Working
-
an t-sail
-
far a bheil an clagan deiridh san druim a coinneachadh.
Location: Na Hearadh, Gòbhaig [Harris, Gobhaig]
Category: Eathraichean / Boats
-
an tigh faire (E)
-
Far an robh an fhaire air a dèanamh. “Anns an tigh-fhaire”. Bhiodh an dusd (I) a stigh dà oidhche agus daoine ri caithris an dà oidhche. An diugh, cò dhiù air taobh an ear an eilein, chan eil caithris, no faire ’ga dhèanamh. [NOTES: slipped under ‘tigh faire’. Definition: Bhiodh an dusd a stigh dà oidhche agus daoine ri caithris an dà oidhche.]
Origin: Leòdhas [Lewis], Uig an Iar
Category: Bàs is Adhlacadh / Death and Burial
-
an tòc
-
This is a mystery somewhat akin to the King’s Evil, only in this instance, animals are the sufferers. An operation is performed on the eye of the animal (sheep or cow). The eyelid is turned outwards and by means of a darning needle and a piece of thread, some particular part surrounding the eye is manipulated so that it can be cut off. This gives immediate relief to the animal. Veterinary surgeons do not believe in it. An instance was quoted to me last summer. The man telling the story told me he had been to a village in Lochs. There was a cow, very far through, stretched out on the ground practically at its last gasp when my friend arrived. The vet had been called and had given her up as hopeless. My friend asked, “Na dh’fhiach sibh bheil an tòc oirr?” “Chan eil fhios againne dé th’ann an tòc.” “Uill bheir mise an tòc bhair na bà agus mur a dèan e feum, cha dèan e cron ’sam bith oirre co dhiubh.” He performed the operation and in ten minutes’ time the cow was on its feet and eating the grass. The amazing thing is that the people of Lochs had never heard of this most effective operation which is still regularly performed in Uig.
Origin: Lewis, Uig
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
aodann
-
Quotation: far an aodainn [ɤdɑ̟:nʹ]. Notes: front, forefront.
Location: Ross of Mull
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
ar-chlòimh (I)
-
(Fuaimnich ar'-chlòimh mar far-chluais.) A’ chlòimh ùr a bhios a’ fàs air na caoraich fo an t-seann chlòimh. “Bha ar-chlòimh mhath air na caoraich am bliadhna.”
Origin: Leòdhas [Lewis], Uig an Iar
Category: Obair na Clòimhe / Wool-Working
-
a’ cur gu rathad
-
Nuair a bhios a’ mhoine tioram tha i air a cur gu rathad far am faigh làraidh no tractar thuice gus a toirt dhachaidh. Tha a’ mhoine cho fada bho chuid ann an Nis is gu feum iad tri dòirtidh a dheanamh orra. (a) Ga dòirteadh aig rathad far am faigh tractar thuice. (b) Aig rathad far am faigh làraidh thuice. (c) Aig an tigh á làraidh. Tha a’ mhoine ga cur gu rathad (1) Ann am poca air do dhruim. (2) Ann an cliabh air do dhruim. (3) Ann am barra-cuibhle. (4) Ann am ‘Float’. (5) Le each is cairt. (’Se aon each a tha a’ deanamh sin an so an diugh - 1967) (6) Le tractar. (7) Agus chunnaic mi air cùl Steòrnabhaigh cuid ga cur gu rathad ann am ‘Prams’.
Location: Lewis, Port of Ness
Category: Mòine / Peat-Working
-
a’ dol far do threadhuin
-
losing your reason, sense, marbles.
Location: North Uist, [Carinish], Cnoc Cuidhein [Knockquien]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
balla
-
dòigh air nam fadan a chur air muin an cheile air bruaich a phuill air chor sgun tiormaich iad na’s fhearr. Cuideachd far eil am poll domhain ’se gun móran sgaoiltich a mach uaithe.
Origin: [Taransay]
Category: Mòine / Peat-Working
-
bean
-
Quotation: Far am bi saor bi sliseagan, far am bi mnathan bi giosragan.
Origin: Islay, Port Charlotte
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
beinn
-
nn ‘mountain': bha e sa taobh ~eadh aig am pasture far an robh iad; pl. beanntan [pɛundən]; beinnean [peɲən] [MM]
Location: Canada, Cape Breton, Broadcove
Category: Field Notebooks of Seosamh Watson June-August 1983
-
beith
-
birch tree. There is only one birch tree I know of growing within a distance of Scalpay. It’s on another adjacent island to Scalpay (Scotisay Island), and again as far as I gather, there isn’t one growing on Scalpay, Harris. The one that grows on Scotisay is the ‘silver birch’. If there is a special name for the ‘silver birch’ remains a question with me at the moment.
Location: Na Hearadh, Scalpaigh [Harris, Scalpay]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
bharr
-
Quotation: Chaidh e bharr (far) na guallainn. Notes: dislocated.
Location: Harris, Ardhasaig
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
blàr
-
“Bha blàr de na h-itean air an liana far an robh an clamhan air calman a spidreadh.”
Origin: [Lewis, Uig an Iar]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
blàr iomain
-
Chan eil mi cinnteach nach e blàr iomain a bh’ aca air an raoin far am biodh an t-iomain air a dhèanamh.
Origin: Leodhas [Lewis], Uig
Category: Cur-seachadan: Dèideagan, Geamaichean is Farpaisean / Recreation: Toys, Games, Contests
-
blàth theannachadh a thoirt air luchd arbhair
-
if a load of corn protruded too far on one side of the cart/trailer, you would be asked to do this to the other side to distribute the weight in a better fashion.
Location: South Uist, Garrynamonie
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
buachair
-
Quotation: Far a bheil a chro ud a’ buachrach. Notes: dropping dung.
Location: Coll, Sorrisdale
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
buis
-
[bɤ̈ʃ] Quotation: agus buis ann far a robh an roth a’ dol man cuairt air ceann na h asaill.
Location: Mull
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
bun-sgòth
-
A muigh aig bun-sgòth. – A muigh cho fada ’s a chì an t-sùil, far am bheil am muir ’s an t-adhar a’ coinneachadh a chèile, mar a shaoilear. Cha chuala mi “bun-sgòth” a riamh air a chleachdadh ris an tìr.
Origin: [Lewis, Uig an Iar]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
bùidseireachd
-
nn f. ‘butchering’: far a robh i air a ~; tha sibh ‘ga ~ air tìde bhog
Location: Canada, Cape Breton, Broadcove
Category: Field Notebooks of Seosamh Watson June-August 1983
-
cabar-sladhaig
-
Cabar a bhiodh aig na bodaich airson tughadh an tighe. Nuair a bhiodh am bodach gu h-ìosal air an tobhta chuireadh e an tughadh ceart leis a’ chabar-sladhaig far nach ruigeadh e-fhéin.
Origin: [Lewis, Uig an Iar]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
cabhull
-
lìon is poca oirre airson bric a ghlacadh air allt. Am beul air a chumail fosgailte le slat chrom sheilich. Bha dà ghàradh (aon bho gach taobh) air fhiaradh le fosgladh anns a’ mheadhon far an robh thu cur beul an lìn, ag gabhail do’n allt os cionn sin leis na clachan gus an rachadh an t-iasg sìos. Chì thu eileach mar so an iomadh àite air allt far a bheil ruith chòmhnard.
Origin: Geàrrloch (Loch Iubh) [Gairloch (Loch Ewe)]
Category: Acfhuinn Iasgaich / Fishing Tackle
-
caitheamh
-
Quotation: Tha ’chaitheamh ann – he has consumption. Bha e caitheamh a chuid – he was wasting his substance. Far na chaith e moran dh’e là. – where he spent much of … Bhe [sic] caitheamh na h-ùine le … – passing the time with …
Origin: West Lewis [the location given on the slips]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
calcus
-
roots found in peats – sometimes they stick to blade and make it difficult to cut peats, hence: glan an calcus far an iarunn. (Dry ‘calcus’ sometimes smoked when tobacco was scarce!)
Location: Lewis, Lochs, Leurbost
Category: Mòine / Peat-Working
-
caol-druim
-
(one example) I have the most rare usage of meaning on the page previous [caoldrama?]. A common word in the physical sense. I have heard it used colloquially in the past days in the previous sense. There are the variations in meanings, as you will no doubt understand yourself that I only give the one meaning or sometimes two in my [?] collection, omitting the gender and tense, nouns, adj., and all the terms denoting cases etc., etc., grammatical ‘abbreviations’ and so on and so forth. Anyway, I am leaving this to yourself, and all the material I have here is the present words found in the speech of the people on Scalpay, but perhaps a few words of former days. I haven’t approached a dictionary so far, but what I am trying to recall from memory, but a word or two I have defined as ‘documented’ from the ‘passing peep’ in a phrase, or a passing look so to speak. This is the way I am trying to expand on at the moment. DRM
Location: Na Hearadh, Scalpaigh [Harris, Scalpay]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
carcair
-
far an tuiteadh am buachair. Bha seòrsa de dhìg chaol dhùinte a’ ruith bho’n charcair.
Origin: Geàrrloch (Loch Iubh) [Gairloch (Loch Ewe)]
Category: Taigh Gàidhealach / House and Furnishings
-
carcaire
-
Far am bheil thu ’na do sheasamh air a’ pholl ’ga bhuain. (Faic Faclair MhicGhillFhinnein.)
Origin: [Lewis, Uig]
Category: Mòine / Peat-Working
-
cas-bheag
-
Quot.: “a’ cur cas-bheag air cù”. Note: one of a dog’s front paws in a sling hanging from its neck. To prevent it from straying too far.
Location: Harris, Quidinish
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
casan-ceangail
-
anns a’ bhalla. Bha iad crom aig a’ cheann shuas, eag mhath air a ghearradh annta far am freagradh ceann iosal a cheangail, air a chumail ann le da chrann daraich. Chan’eil cuimhne agam an ann air an taobh a muigh no stigh a bha an eag. Bha na croinn có dhiùbh a stigh. Is iomadh balach diomhain thug cnag orra.
Origin: Geàrrloch (Loch Iubh) [Gairloch (Loch Ewe)]
Category: Taigh Gàidhealach / House and Furnishings
-
ceap
-
am ploc talamhainn a thathar a feannadh far na mònadh. (Eng. turf.)
Origin: [Taransay]
Category: Mòine / Peat-Working
-
ciallaidh
-
[ciɤɫɑi] Quotation: (1) “Brist do chiallaidh.” (2) Bha mi air chiallaidh. (3) Cuiridh sin thu far chiallaidh. Notes: (1) “Break your fast.” (2) “I was fasting.” (i.e. hadn’t eaten) (3) e.g. a cup of tea. “Ciallaidh” not a deliberate fast like trasg.
Location: Canada, Christmas Island
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
claisainneach
-
a deed or utterance being spread far and wide. “Bhiodh e claisainneach sin a radh.”
Location: South Uist, Garrynamonie
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
clòsaid (I)
-
(Far am biodh clòsaid.)
Origin: Leòdhas [Lewis], Uig an Iar
Category: Taigh Gàidhealach / House and Furnishings
-
cnagan
-
far a bheil na raimh a dol.
Location: [Harris], Leverburgh
Category: Togail Bhàtaichean / Boat-Building
-
cnap
-
general term of reference for a shoal of herring. ‘Cnap’ was used on Scalpay. Not heard of ‘sùil’ so far on Scalpay.
Location: [Harris], Scalpay
Category: Iasgach an Sgadain / Herring-Fishing
-
collas
-
Quot.: “Bha mi far an robh an collas.” Note: hustle and bustle, e.g. at a wedding. Also: “Abair gu robh collas air a’ dol suas a’ rathad.” – in a hurry.
Origin: Caversta
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
cragan-tràghad
-
Sea urchin. Chan eil iad an Nis idir is cha mhotha thachras slige dhuibh [sic] ri duine air an tràigh. Tha iad pailt ri cladaichean Rudha an Tiumpain. Is ann le tràigh reodhart a chithear iad an crochadh ri na sgeirean. Is ann ainneamh a chi thu fear beò os cionn uachdair na mara – bidh iad ris an sgeir mu oirleach no dha fo’n uachdair. Mus tàinig na h-‘ornaments’ gu bhith cho pailt bhiodh cuid a’ toirt dhachaidh feadhainn aca, gan glanadh a mach, a’ suathadh dhuibh [sic] nan gathan is gam peantadh. Rachadh lus a chur annta, gu h-àraidh lus mar seamrag a dh’fhàsadh sios ceithir thimchioll orra agus is minig a chunna mi tri dhuibh [sic] troimh uinneig crochaid mar tri ballaichean ‘pawn-shop’. Chleachd fear mór dhuibh [sic] air a ghlanadh a bhith aig Fuaran Cladach a’ Bhàta, far an togadh tu deoch leis nuair nach ruigeadh tu le do bhus air an uisge.
Location: Lewis, Port of Ness, Lionel
Category: Maorach / Shellfish
-
criochairean-cladaich
-
fishermen or birds who keep close to the shore, not far from the shore boundaries.
Location: Na Hearadh, Scalpaigh [Harris, Scalpay]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
cuaileanachadh
-
surround. Bha e ’g chuaileanachadh gus an t’fhuair e e ann an luib, far do rug e air na ònrachd. (Harris)
Location: Na Hearadh, Scalpaigh [Harris, Scalpay]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
cuairtean
-
variant name for ‘stràc’ or tummers. So far I have not come across this in South Uist or Eriskay, so it must be peculiar to the Iochdar area. Therefore you have ‘cuairt bheoil’ instead of ‘stràc bheoil’. ‘Fliuch bhòrd’ is used as in the aforementioned areas.
Location: South Uist, Iochdar, Baile Gharbhaidh [Balgarva]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
cuimhneach
-
Quotation: Cho fad’s is cuimhneach leam. Notes: As far as I can remember.
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
càradh na mònach
-
throwing peats so that they lie in orderly rows starting well out. Sarcastic remark often made by those following person throwing the ‘barrfhad’ [q.v.] if he isn’t throwing them far enough: “Coma leat do chàch; dèan thusa gàradh de’n bharrfhad.”
Location: Lewis, Lochs, Leurbost
Category: Mòine / Peat-Working
-
càrr
-
mist. “Nuair a thogas a càrr far na beinne.”
Location: South Uist, Garrynamonie
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
còrr
-
Quot.: “Tha [sic] dean e ’n còrr dheth.” Note: He’s finished; he’ll be useless as far as doing anything else is concerned.
Origin: [Barvas]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
cóm
-
eag far bi snàth ’na cois.
Location: [Harris], Scalpay
Category: Iasgach an Sgadain / Herring-Fishing
-
dalannag
-
preas beag sa bhalla far am biodh rudan prìseil gan cumail. (Tiriodh)
Location: [various]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
dearmad
-
Quotation: “Far an tig dàil, thig dearmad.” Notes: Where there’s delay, there’s forgetfulness.
Origin: Islay, Port Charlotte
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
deasachadh
-
Notes: In W. Lewis, the word deasachadh is as far as I know, confined to the preparation of baking, or food, e.g. ‘Bha i ’deasachadh’ – would mean only this one thing.
Origin: West Lewis [the location given on the slips]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
dorus an t-sabhail
-
(Far am biodh tigh agus sabhal ri chèile.)
Origin: Leòdhas [Lewis], Uig an Iar
Category: Taigh Gàidhealach / House and Furnishings
-
dorus na clòsaid
-
(Far am bitheadh clòsaid.)
Origin: Leòdhas [Lewis], Uig an Iar
Category: Taigh Gàidhealach / House and Furnishings
-
dreidheadh
-
in the context of a place where you could stay. “An d’fhuair thu àite far an dreidheadh tu?”
Location: North Uist, Tigharry
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
dàil
-
Quotation: Far an tig dàil, thig dearmad. Notes: Where there’s delay, there’s forgetfulness.
Origin: Islay, Port Charlotte
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
fad is farsuinn
-
far and wide.
Origin: Lochaber
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
far
-
prep. [fɔ] ‘off’: ’-staigh ~ na maradh
Location: Canada, Cape Breton, Inverness Co., Dunvegan
Category: Word List
-
far
-
prep. ‘: bha e air a chur ~ na [fɛ nə] h-oibreach; chan eil e ~ [fɛr] seventy-five; thòisich na h-eich ' dol ~ [fɛr] an rathaid; chaidh an car aige ~ [fɛr] an rathaid; na
geamhraichean, sin agad ~ a bheil an stoirm ghàbhaidh
Location: Canada, Cape Breton, Broadcove
Category: Field Notebooks of Seosamh Watson June-August 1983
-
far 1
-
prep. ‘off’: nuair a bheirte ~ [fɤr] nan caorach i; nuair a thàinig i ~ [fɛr] nan caorach
Location: Canada, Cape Breton, Mira Co., Marion Bridge
Category: Word List
-
far 2
-
vbl. ptcle. ‘where’: pàirt ~ [vɛr] am biodh e; shuas ~ [fɛr] a robh a’ chuid bu mhotha dha na Acadians
Location: Canada, Cape Breton, Mira Co., Marion Bridge
Category: Word List
-
far-ainm
-
[fɑɾɛ̃ṉɛ̃m] Notes: nickname.
Location: Skye, Breakish
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
far-ainm
-
[fɑɾɑɾɑm] Note: nickname. (Pronunciation.)
Origin: Kershader
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
far-ainm
-
[fɑɾɛ̃ṉɛ̃m] Notes: nickname.
Origin: Tiree
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
far-alt
-
netting stretched or lying ‘across the mesh’, that is lying the opposite way, and so, difficult to mend accurately.
Location: [Harris], Scalpay
Category: Iasgach an Sgadain / Herring-Fishing
-
far-chluais
-
Quot.: “a’ far-chluais”. Note: eavesdropping.
Origin: [Lewis], Arnol
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
far-dhath
-
discoloured.
Location: [Harris], Scalpaigh [Scalpay]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
feadh
-
Quotation: C’fheadh a tha e air falbh? Notes: How far away is it? (Not usually used of distance in most places, more of length.)
Location: Sutherland, Lochinver, Culkein (Stoer)
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
feamainn dhearg
-
Red seaweed. Types: (a) smotan – red seaweed (used for potatoes). (b) langadal – long seaweed growing on far-out rocks. Used for grain crops (barley and oats). (c) bragaire – used for kelp making. Also for grain crops.
Category: Àiteach / Agriculture
-
feannadh (v.n.)
-
a’ toirt na sgrath far uachdar a’ phuill mus teid a’ mhòine a bhuain.
Origin: Uibhist-a-Tuath [North Uist]
Category: Mòine / Peat-Working
-
feranadach
-
nosey [?]. [NOTES: the word ‘nosey’ is one of the examples provided by the authors of the questionnaire. It has been underlined and ‘feranadach’ written on the margin not too far from it suggesting that the two are meant to go together.]
Origin: [Ross-shire]
Category: Nàdur an Duine / Personality
-
fon
-
(far) conj. ‘where’: shin ~ a bheil mi air call; shin ~ andeachaidh a’ mh[...] a dhèanamh; ~ a robh sinn ag obair
Location: Canada, Cape Breton, Inverness Co., Dunvegan
Category: Word List
-
fosgladh
-
Note: far-off lightning.
Location: Lewis, Uig, Crowlista
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
fosgladh
-
Quotation: Tha fosglaidhean ann a nochd. Notes: far-off lightning.
Location: Skye, Elgol
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
fosgladh
-
Note: far off flashes of lightning unaccompanied by audible thunder. (Pl. fosglaidhean.)
Origin: [Barvas]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
fosgladh a’ phuill
-
’S e so a’ toirt bearn air siobhadh air a’ charcus aig a’ cheann far an toisichear a’ buain, gus a ruith na fadan gu siùbhlach bho’n tairsgeir. Theid so a dheanamh le spaid no tairsgeir.
Location: Lewis, Port of Ness
Category: Mòine / Peat-Working
-
fuaran
-
nn 'well, spring’: bha ~ far am biodh iad a’ faighinn an uisge
Location: Canada, Cape Breton, Broadcove
Category: Field Notebooks of Seosamh Watson June-August 1983
-
gearrag
-
Ged tha am facal ‘gearrag’ a’ ciallachadh nithean eile anns an fhaclair Dwelly bha i a’ ciallachadh anns an sgìorrachd so craobh beag ghiuthas tha a’ fàs air talamh mòinteich far a bheil an talamh bog fliuch a’ chuid as moth’ dhe’n bhliadhna agus mar thoradh air a sin chan eil i riamh còrr is da throigh dheug no mu’n chuairt anns an àird. Tha mòran talamh dhe’n seòrsa sin le craobhan beaga a’ fàs ann anns an sgìorrachd so. Chan fhac’ mi riamh am facal ‘gearragan’ nuair a bha iad a buntuinn ri còrr is aon. [SLIP: Small fir tree growing in wet moorland, never more than about 12ft in height.]
Origin: [Inverness-shire, Nethy Bridge]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
geugaire
-
Aig lamraig far nach fhaigheadh tu clach no carragh ris an ceangladh tu ball, chuireadh na bodaich clach ann an sgor agus theannaicheadh iad gu bàs i. Ris an seo cheangladh tu ball uair sam bith a bhiodh tu cur feum air an lamraig. ’Se ‘geugaire’ a bh’aca air an seo. Tha fear dhiubh seo air lamraig Màs a’ Mhachair aig Tràigh a’ Cheadha ann an Carnis ann an Uig. (Carnis, fuaimnich mar ‘varnish’ air a chantuinn aithghearr.) (Barrachd mu a dheidhinn ann an còmhradh.)
Origin: [Lewis, Uig an Iar]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
gil
-
gulley far a bheil abhainn cas.
Location: Na Hearadh [Harris], Cluer
Category: Cruth na Tìre / Landscape Features
-
giosrag
-
Quotation: Far am bi saor bi sliseagan, far am bi mnathan bi giosragan [ɡʹısɾɑɡəṉ]. Notes: meaning given for giosragan – charms.
Origin: Islay, Port Charlotte
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
gormanachadh
-
a’ toirt an eisg far an dubhain. [SLIP: Airson a bhi [sic] a toirt an éisg far an dubhain.]
Origin: An t-Eilean Sgitheanach [Skye; Skye, Glendale acc. to other questionnaires]
Category: Acfhuinn Iasgaich / Fishing Tackle
-
gormanaiche
-
an duine anns an sgioba a tha toirt an eisg far nan dubhan. [SLIP: An duine anns an sgioba a tha a toirt an éisg far an dubhain.]
Origin: An t-Eilean Sgitheanach [Skye; Skye, Glendale acc. to other questionnaires]
Category: Acfhuinn Iasgaich / Fishing Tackle
-
griochaireachd
-
rock scratching as reference to an inshore or boat that will not go very far from the shore as: Tha iad ann an shid, neo tha i ann a shid, a’ griochaireachd ris a’ chladach.
Location: Na Hearadh, Scalpaigh [Harris, Scalpay]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
gruaigean
-
[ɡɾu̜əɟɑ̃ṉ] Notes: seaweed which grows far out on the rocks. Long strips with frilly sides. The middle portion could be eaten.
Location: Harris
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
guagan
-
[ɡu̟ɤɡɑṉ] Quotation: Far am bi gìogan bi guagan. Notes: parallel of “Thachair sruth ri steall”.
Location: Tiree, Caolis
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
gual
-
a smudge on the hands or face (not of coal as coal had never been in use of old in Point, Lewis). Anyone having a smudge on the face and not knowing of it would be told: “Cuir do làmh far am beil an gual ort agus gheibh thu do roghainn”. ‘Gual’ is also the black formed on the outside of pots and pans exposed to an open flame. Still also ‘gual’ was the name for cold peat embers. Sgùradh le gual – before the advent of abrasive cleansers, a damp cloth dipped in a very finely crushed cold peat ember would be used on metal in place of sand paper or emery paper. And ‘gual’ for something burnt to a cinder – “Chaidh e ’na ghual dubh.”
Origin: Eileanaich [natives of Lewis]
Category: Taigh Gàidhealach / House and Furnishings
-
gàradh
-
dòigh air nam fadan a chur air muin an cheile air bruaich a phuill air chor sgun tiormaich iad na’s fhearr. Cuideachd far eil am poll domhain ‘se gun móran sgaoiltich a mach uaithe.
Origin: [Taransay]
Category: Mòine / Peat-Working
-
gìogan
-
Quotation: Far am bi gìogan bi guagan. Notes: parallel of “Thachair sruth ri steall”.
Location: Tiree, Caolis
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
langadal
-
Notes: seaweed found far out in very rocky ground, in long strips. Seems to be a general term.
Location: Harris
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
langadal
-
Long seaweed growing on far-out rocks. Used for grain crops (barley and oats).
Category: Àiteach / Agriculture
-
langadar
-
Long seaweed growing on far-out rocks – suitable for peaty soil.
Category: Àiteach / Agriculture
-
lap (pl. lapan)
-
Quotation: Bha lapan sa bhuntàta far nach do dh’fhàs iad idir. Notes: patches where potatoes had failed to grow.
Location: Applecross, Ard Dhubh
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
leabaidh-rainich
-
fern bed. As far as I understand, fern (‘raineach’) was in this case, as above mentioned, a factor in collecting insects or fleas. The ‘raineach’ generally, which accounts for all species.
Location: Na Hearadh, Scalpaigh [Harris, Scalpay]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
liathsgarach
-
Quot.: duine liathsgarach. Note: a far-sighted person (mentally).
Origin: Carloway, Doune
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
lèig
-
n. ‘lake’: fon a [far a] robh seann ~
Location: Canada, Cape Breton, Inverness Co., Dunvegan
Category: Word List
-
maothan
-
far a bheil ceann da bhord a dol ri cheille [sic].
Location: Na Hearadh, Gòbhaig [Harris, Gobhaig]
Category: Eathraichean / Boats
-
mearachd
-
n. ‘mistake’: shin fon (far) an deachaidh a’ mh. a dhèanamh
Location: Canada, Cape Breton, Inverness Co., Dunvegan
Category: Word List
-
measaid
-
message (not used so far on Scalpay; the word being used on Scalpay is teachdaireachd).
Location: Na Hearadh, Scalpaigh [Harris, Scalpay]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
meirairt
-
an illness in animals where the gums grew too far over the teeth. Had to be taken to a smithy where the excess gum would be burnt off.
Location: South Uist, Stoneybridge
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
milcean
-
[mĩlkʹɑ̃ṉ] Notes: seaweed which grows quite far out on the rocks. Smallish strips which can be eaten.
Location: Harris
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
mochthrath (m.)
-
Mochrath [sic] maith dhuit = madainn mhaith dhuit. Thà mi dol a chur mo cheann far am faigh mi e mochthrath.
Origin: [Kintyre, Tarbert]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
moine chalcas
-
So moine chòsach anns nach eil moran feuma, a dh’fhàs as a’ choinnich, gu h-àraidh ann an àiteachan far am biodh badan de ‘Sphagnum Moss’. (Co dhiù, ’s e sin a chaidh innse dhomh-sa.) Aig amannan tachraidh stiallan do’n chalcas so riut ann am poll monach réisg dubh.
Location: Lewis, Port of Ness
Category: Mòine / Peat-Working
-
mullach
-
Note: “mullach” used often for a person in a kindly or loving way, e.g. “M’eudail ’s air a’ mhullach!” or “Sud far an robh an deagh mhullach.” The former usually applied to a child.
Origin: [Ness]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
mòine-chòsach
-
mòine aodram bhog, far eil móran còinnich ’sa riasg.
Origin: [Taransay]
Category: Mòine / Peat-Working
-
mùla
-
Tha an t-ainm-sa an dà àite againn, cuideachd, am Beannaibh Uige. Mùla Chaolartan, agus Mùla Thamnaiseal. Anns na mapaichean, cho fada agus is aithne dhomh, ’se ‘maola’ a th’aca. Ach air bilean an t-sluaigh ’s e ‘mùla’, m-ù-l-a. Agus ann an còmhradh canaidh iad ‘mùla eagalach’ ’s mar sin far am biodh cruach mhònach no mar sin garbh-beartach mór. “’Se mùla eagalach a th’innte.”
Origin: [Lewis, Uig an Iar]
Category: Cruth na Tìre / Landscape Features
-
pachd
-
pack. Sud far a bheil gun bhuaidh. (Harris) (From the English, I suppose, the two. Still current in our modern age.)
Location: Na Hearadh, Scalpaigh [Harris, Scalpay]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
partan tuathalan
-
Tha iad so pailt far am bheil gainmheach bhàn no airgeadach (silvery). Brittle white crab. Tha gath ann a tha nimheil, is leanaidh an goirteas uine mhor. Tha mi a’ creidsinn gur e sin a dh’aobharaich an sean-fhacal – ’S fheàrr am partan tuathalan na bhith gun duine (Nicolson’s Proverbs). Tha na partain so pailt anns na geòdhaichean gainmhich deas air Ceann an Tiumpain.
Location: Lewis, Port of Ness, Lionel
Category: Maorach / Shellfish
-
peilear gaoith far sròn chrub
-
Origin: Mull, Tobermory
Category: Sìde / Weather
-
pollaireachd
-
[poɫəɾɑxk] Quotation: Is toigh leis a bhi a’ pollaireachd. Notes: used in connection with a person who liked to muck about on the loch, fishing, but not venturing too far out.
Location: Romasdal
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
port (E)
-
Far am bithear a fàgail ’s ag acrachadh nan eathraichean. Agus ’g an tarruing.
Origin: [Lewis, Uig an Iar]
Category: Cruth na Tìre / Landscape Features
-
prasach
-
far am bheil am fodar air a chur anns a bhuaigheal air beulthaobh an spreidh.
Origin: [Arran]
Category: Crodh / Cattle
-
racaid
-
Note: Far am bi racaid, bitheadh amaideas, an-dòigh is buaireadh.
Origin: Swainbost
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
ri
-
Quotation: Cha deidheadh tu stigh ris air airgiod. Notes: You wouldn’t get one over him / fool him as far as money is concerned.
Location: Sutherland, Lochinver, Culkein (Stoer)
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
ruaimleachadh
-
A ribald ‘oran basaidh’ recorded at a luadhadh in Uist in 1951: Hug hoireann ó, ’s e m’aighear i (ABA refrain) / ’S e Raghnall théid a laighe leat / ’S e … C. a fhuair thu / ’S e Iain Nill Mhoir a nì do ruaimleachadh (as far as I can make out). Have you instances of ‘ruaimleachadh’ in this sense?
Location: Uist
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
rupalachd
-
selling rubbish. I think this meaning for this word is authentic as selling rubbish, unless you have a far more authentic version. It originated from ‘rup’ – sell out (Harris).
Location: Na Hearadh, Scalpaigh [Harris, Scalpay]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
saor
-
Quotation: Far am bi saor bi sliseagan, far am bith mnathan bi giosragan.
Origin: Islay, Port Charlotte
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
sgaoilteach (f)
-
far am bithear a’ tilgeil nam fàd air uachdar a’ phuill.
Origin: Uibhist-a-Tuath [North Uist]
Category: Mòine / Peat-Working
-
sgeòt
-
Quotation: falbh far sgeot [sic]. Notes: to go off the straight when cutting cloth e.g.
Origin: Skye
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
sgioba no sgiobadh
-
Peat cutting crew. ’S e criudha buain mhonach a tha am facal so a’ ciallachadh an diugh. Cha chuala mise a riamh e shios againn fhin ann an Rudha, far am bheil moran eathraichean fhathast, no ann an Uig a’ ciallachadh sgioba bàta no eathair.
Location: Lewis, Port of Ness
Category: Mòine / Peat-Working
-
sgreadag
-
Note: cluinnear i far nach fhaicear i.
Origin: Swainbost
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
sgrogag
-
Quotation: a’ sgrogag; na sgrogagan. Notes: the pieces of wood extending out behind the cart to prevent it from tipping too far.
Origin: North Uist
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
sgrum
-
So an t-ainm a tha aig na Nisich air na feusgain bheaga a tha fàs ’na miltean ri taobh a cheile air na sgeirean. Cha chuala mi an t-ainm so ann an àite ach an Nis. Bidh na Nisich a’ buain nam peileachan dhuibh [sic] le bhith cur spaid fodhpa, agus pronnaidh iad iad ’na lite airson pronna-bhiadhadh gus na cudaigean a thàladh far an ruig an tigh-thàbhaidh orra.
Location: Lewis, Port of Ness, Lionel
Category: Maorach / Shellfish
-
sibhir
-
shiver. Sud far a bheil ’n sibhire (personal approach).
Location: Harris, Scalpay
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
sliabh
-
far a bheil feur fada a fas am measg an fhraoich.
Location: Na Hearadh [Harris], Cluer
Category: Cruth na Tìre / Landscape Features
-
sliseag
-
Quotation: Far am bi saor bi sliseagan, far am bi mnathan bi giosragan.
Origin: Islay, Port Charlotte
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
slòcan
-
[sɫɔ:kɑṉ] Note: a sort of sea moss growing far out on a wild shore. Silky appearance.
Location: Harris, Quidinish
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
smugaileir
-
nn ‘smuggler’ : an ann don a’ ~ a tha seo?; tha mi ‘ gràdhainn (?) riut nach tàinig sin far bòrd ~ [smɤkəlæŕ] riamh
Location: Canada, Cape Breton, Broadcove
Category: Field Notebooks of Seosamh Watson June-August 1983
-
speilean
-
[spelɑ̃ṉ] Quot.: “a’ cluich speilean”. Note: A game somewhat akin to rounders. A small hollow was made in the ground and a line drawn about 15 yards from it. The apparatus consisted of a ball or cork float (usually the latter), a stick about 9" long (speilean) and a bat like a putter bat (caman) – a flat board about 1 ft long and about 5" wide with a handle attached. Two opposing teams were chosen by two captains. The first side to “bat” was chosen by drawing lots (a’ cur crann). The other team was spread out behind the line, as “fielders”. The “speilean” was put into the hollow at an angle with one end sticking up and the cork float lying on the end in the hollow. The first to bat would shout “Ready?” The other team would say “Tha” and the batter would strike down the protruding end of the “speilean”, causing the cork to be ejected into the air. The batter would then hit it as far as he could. If the cork was caught by a member of the opposing team before it hit the ground, he was out and the next member of the team batted until all were out. If it is not caught the first fielder to reach it gives the batter a “fair” [fɛ:əɾ], throwing it to him so that he can strike it again. If it is caught, he is out. If not, the first fielder to get it rolls it from that spot trying to get it into the hole or as near as possible. This is called “a’ spìocadh” [spi:kəɣ]. If it is holed or comes to rest within a bat’s length of the hole, the batter is out. If it is outside this range, the distance from the hole is measured in bat lengths, the number of lengths being the number of points scored by that player. He carries on until he’s out, then the rest of the team bat in turn until all are out. The other team then bat and all the points totted up, the winner being the side with the highest points.
Location: Harris, Quidinish
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
speilean
-
a game like cricket. A hole a few inches deep was dug with heel and a stump was placed there. The ball was made with cow’s hair being rubbed on the cow’s back till a sufficient size was attained. Hereafter the ball was placed in the aforementioned hole. Now with ten people on each side the stump was hit by a ‘caman’, a process which caused the ball to shoot up out of the hole. Once this happened the ball was met on the volley with the ‘caman’ and hit as far as possible. Play continued like this until the ball was caught.
Origin: [Harris]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
spòg
-
Quotation: ‘bha na spogan [sic] car goirid far robh thu breith air.’ Notes: spòg, spògan. Handles of a plough.
Location: Mull
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
stigh
-
Quotation: Cha deidheadh tu stigh ris air airgiod. Notes: You wouldn’t get one over him / fool him as far as money is concerned.
Location: Sutherland, Lochinver, Culkein (Stoer)
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
suragan
-
puddles. Na shurragan [sic] beaga ’s na eabair far an robh na geigean a feitheamh ’s a mhòintich.
Location: Na Hearadh, Scalpaigh [Harris, Scalpay]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
sòlan
-
Bhiodh na seann daoine a’ cuir am facal ‘sòlan’ gu buil nuair a bhiodh an t-side garbh no ànradh ann. Bha e a’ ciallachadh fèath no beagan uine rè an là nuair nach robh cur is cathadh ann. Bhiodh iad a’ guidhe gun tig sòlan a chum ’s gum bith cothrom aig na caoraich a’ criomadh air na cnocan far an robh an sneachd air sguabadh air falamh leis a’ ghaoith. ‘Sòlan’ a’ fuaimneachadh mar a tha e anns an fhacal ‘sònraichte’. [SLIP: A lull in a stormy day. Compares pronunciation with sònraichte – nasal 1st syll?]
Origin: [Inverness-shire, Nethy Bridge]
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
taobh
-
nn ‘side’ : a dh’fhight air ~ an fheadhain a dhrive a-mach iad; dh’fhaodte gu rachadh e ‘-mach an ~ an taighe; bha e sa ~ beinneadh aig am pasture far an robh iad; tha taigh ~ an
rathaid; duine ‘ chunnaic spiorad ~ eile an eilein; bha ceathramh eile mu ~ Dànny cuideachd [MM]; bha e air an ~ ’-staigh agus bha mise air an ~ -mach; thug iad an ròpa eile ’-mach __ air
taobh ’-mach an taighe; thàinig am fear seo(?) taobh ’-mach na h-uinneigeadh
Location: Canada, Cape Breton, Broadcove
Category: Field Notebooks of Seosamh Watson June-August 1983
-
taoim
-
seawater that comes into a boat. “Tha an taoim air a dhol thairis air na tobhtaichean.” – “Things have gone too far.”
Location: Harris, Borisdale
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
tarraing mhór air a’ làn
-
this refers to the tide rolling up the shore and rushing out again. The extent of the ‘tarraing’ is measured by how far the sea rolls up the shore.
Location: South Uist, Bornish
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
toll
-
Quot.: “toll an t-sobhail” also “darus toll an t-sobhail”. Note: an opening on the far side of the barn from the main house, about three feet high. Built up with stones. To prevent stealing.
Origin: [Lewis], Arnol
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
toll-dilidh (E)
-
Toll agus àrd-dhorus air ann am màs na bàthach airson sùghadh sam bith a thigeadh as a’ bhàthaich a leigeil a mach. Bhiodh e anns na tighean far am biodh na h-ainmhidhean cuideachd.
Origin: Leòdhas [Lewis], Uig an Iar
Category: Taigh Gàidhealach / House and Furnishings
-
torra
-
[t̪ɔɾə] Notes: a far-off peal of thunder.
Location: Romasdal
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
treòlaidh
-
Notes: Dw: “illness”, but far more than illness – an epidemic.
Origin: Skye
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
tughadh
-
far nach robh chruach air a tughadh, dh’feumadh i gniomhadh (na vice versa!). Bhithisde tughadh nan cruach (gu h’araidh aig a pholl) leis na ceapan a thugadh far a phuill ga fheannadh.
Origin: [Taransay]
Category: Mòine / Peat-Working
-
tùrling
-
falling. “Thùrling e far an àraidh.”
Location: Barra, Northbay
Category: Measgaichte / Miscellaneous
-
‘Ring-Net’
-
So lion mór fada air oibreachadh eadar da bhàta. Leis an lion so tha iad ga chur mun chliath sgadain anns an uisge agus a’ crodhadh a’ sgadain ann gus an tig an da bhata gu cheile. Tha iad an sin a’ togail an sgadain chun an uachdair is ga sgumaireachd do bhàta eile. Cha bu toigh le iasgairean nan ‘Drift-nets’ an dòigh iasgaich so idir. Bha iadsan a’ cumail a mach gu robh an dòigh so a’ glacadh an sgadain mus tigeadh e gu ìre, gur e sgadan air a lannaigeadh (scaled fish) a bh’ann leis a mhoran laimhseachadh a bha iad a’ deanamh air mus ruigeadh e port, is gu robh an dòigh so a’ glacadh a chula seòrsa sgadain, beag, mór agus spent, is gu robh móran dheth ga bhàthadh is gun fheum airson min éisg fhein. Cha robh móran feum anns an sgadan so airson a’ chutadh, is bhiodh e air a’ reic ri bhanaichean a ruitheadh gach sgìre leis ga reic bho dhorus gu dorus, ach bha a chuid mhór dheth a dol chun a’ factoraidh far an robh e air a phronnadh sios, an ola air a thoirt as, is an còrr a bhiodh air fhàgail dheth air a thionndadh ’na thodhar Gallda, ’na bhiadh mhucan is ’na bhiadh chearcan.
Origin: [Lewis], Dail a Tuath or [Lewis], Suaineabost [Swainbost] or [Lewis], Lional
Category: Acfhuinn Iasgaich / Fishing Tackle
-
“poll bàn”
-
far a bheil a’ ghainmheach na’s fhaisge air tìr a’ mheanachaladh [q.v.].
Origin: Tiriodh [Tiree] (Rugadh Daibhidh ann an Glaschu ach chaidh a thogail ann an Tiriodh bho’n a bha e trì bliadhn’ a dh’aois.)
Category: Iasgach a’ Ghiomaich / Lobster-Fishing