| [note] | (Tha mi duilich nach ’eil móran de sheann fhacail agam.) |
| 1. Motha’s mór is motha’s beag | Tha muinntir Bhun-easain an am Muile ag misneachadh so airson tuilleadh ’s mór agus tuilleadh ’s beag. |
| 2. Athaisg | bó air a droch bhiadhadh. |
| 3. Saor nan daor? | ainm a bha air a thoirt do chloich iaruinn a bha a’ gliongartaich ’nuair a bha i air a’ buaileadh. (Muile) |
| 4. àthsaig | tools. |
| SEAN-FHACAIL |
| [Seanfhacal 1] | Dà thràth ri solus coinnle. (Air a ràdh mu sgalagan is eile air baile fearainn nach robh a’ faotainn ach dà thràth – bidhe ’s a’ gheamhradh.) |
| [Seanfhacal 2] | Deoch eadar dà eas agus biadh eadar dà bhaile. (Air a ràdh mu luchd-siubhail ’s an t-uisge ’s am biadh gu math gann.) |
| [Seanfhacal 3] | Gaoth tuath is airgiod odhar. (Air a ràdh le Tiriodich a bha am feum fuireachd ann an Tobar-mhoire na b’ fhaide na bha a dhìth orra ri linn nam bàtaichean seòlaidh o’n a bha gaoth tuath a’ séideadh a steach do acarsaid Thobair-mhoire.) |
| [Seanfhacal 4] | Biodh sibh-se a’ deanamh deas; tha mise aige có dhiubh. (Cailleach ann an Uibhist agus i a’ faicinn “bicycle” air son na ceud uair.) |
| [Seanfhacal 5] | Fhad’s a bhios ceò air Cruachan, cha bhi pathadh air Urchaidh. |
| [Seanfhacal 6] | Fasan muinntir Loch Odha, am bréidean odhar a thionndadh. |
| [Seanfhacal 7] | ’Nuair bhios am bradan mu thuath, bithidh Donnchadh ruadh mu dheas. |
| [Seanfhacal 8] | Cho fad’s a mhaireas, maireadh; ’nuair bhios sinn falamh, bithidh sinn ann. |
| [Seanfhacal 9] | An rud a dh’fhalbh, cha ’n e dh’fhòghnas. |
| [Seanfhacal 10] | Dia rathaid is diabhol teallaich. (Fear a tha suilbhireach a muigh agus mosach aig an tigh.) |
| [Seanfhacal 11] | Cur is cathadh ’s gaoth ’ga reothadh. |
| [Seanfhacal 12] | Rìgh nan corra-chagailt [?] agus ceann-feadhna nan deargan. |
| [Seanfhacal 13] | Mar chloich a’ ruith le gleann, feasgar feann fogharaidh. |
| [Seanfhacal 14] | Meal is caith. (Air a ràdh ’nuair a gheibheadh duine bad ùr aodaich.) |
| [Seanfhacal 15] | Nan robh ubh aca, nach iad a dheanadh an gog! |
| [Seanfhacal 16] | Camshronaich bhog an ime, sliomairean a’ chàise. |
| [Seanfhacal 17] | Cloinn Phàrlain an eich bhric nach robh glic riamh! |
| [Seanfhacal 18] | Éiridh a’ ghrian air Beinn Shiant fhathasd. (Air a ràdh le muinntir Thobair-mhoire ’nuair bhiodh iad fo dhìobhail misnich.) |
| [Seanfhacal 19] | Na luingeis mhóra a’ crìonadh ’s na h-amair mhùin a’ seòladh. |
| [Seanfhacal 20] | ’S mór a’ chainnt nach faodar éisdeachd. |
| [Seanfhacal 21] | As an teine do’n ghrìosaich. |
| [Seanfhacal 22] | Tha ’n seillean fo dhìon; thig gaillionn is sian. |
| [Seanfhacal 23] | Dì-choimhead sìor choimhead Mhuc-càrna. (Dì-choimhead monadh ann an Gleann Lonain.) |
| [Seanfhacal 24] | Ceò geamhraidh; cathadh earraich. |
| [Seanfhacal 25] | Cha ’n ’eil toll ni mise anns nach cur ise cnag. |
| [Seanfhacal 26] | Muinntir Mhuc-Càrna; buntàta ’s tì. |
| [Seanfhacal 27] | ’S fhèairrde duine breugach fianuis. |
| [Seanfhacal 28] | Gearra-ghobaich gun mhodh, gun oilean, coillearan Mhuc-càrna. |
| [Seanfhacal 29] | Rìgh O’ Rogamais agus Ban-rìgh O’ Theagamais. (Fhuair mi so o chionn fhada o m’ bhràthair-céile mu Dhùn Ghiorgadail. Tha an dùn os cionn Thobair-mhoire air an rathad do Shòrn agus ma’s fhìor gu’m b’iad so a bha os cionn a’ ghnothaich ’nuair a bha daoine a’ fuireachadh anns an Dùn.) |
| [Seanfhacal 30] | Cha ’n ’eil nì ’ga cumail ri chéile ach meirg agus stur na mine. (Air a ràdh mu’n bhàta ris an abradh iad an “Dunara”.) |
| [Seanfhacal 31] | ’Nuair a thig an dubh ’s an geal do Mhuc-Càrna, théid an saoghal gu frì-frà. |
| [Seanfhacal 32] | B’fheàirrde e goil no dhà eile. (Air a ràdh mu dhaoine a tha caran amh ’nan dòighean.) |
| [Seanfhacal 33] | Sùgh an eòrna, fear mo chaoimhneis; cha bhi foighneachd mu a phrìs. |
| [Seanfhacal 34] | Mu’n robh Pàp anns an Ròimh, gu’n robh Fiantainnean làidir an Cinn-tàile nam bò. |
| [Seanfhacal 35] | Is fheàrr tighinn anmoch na bhi gun tighinn idir. |
| [Seanfhacal 36] | Bonnach air bois, cha bhruich ’s cha loisg. |
| [Seanfhacal 37] | Is lìonmhor bean-bhleoghainn ach is tearc banachag. |
| [Seanfhacal 38] | An rud nach tug ’s nach d’thàinig dhachaidh, grùdhan na h-earba gun bhrachadh. |
| [Seanfhacal 39] | Ge b’e gheibheadh a roghainn is mairg a thaghadh an diù. |
| [Seanfhacal 40] | Am bronnach geamhraidh ’s an seang earraich (cuma gamhna). |
| [Seanfhacal 41] | Ceann mór ’s amhach chaol, aogasg an droch ghamhna. |
| [Seanfhacal 42] | Tha teas na luaithre ’na lurgainn. |
| [Seanfhacal 43] | Ceannsaichidh a h-uile fear an droch bhean ach am fear aig am bi i. |
| [Seanfhacal 43 (sic)] | Is feàrr sgìos chas na sgìos meanmna. |
| [Seanfhacal 44] | Théid an fheala-dhà gu a feala-trì. |
| [Seanfhacal 45] | Mur b’e eagal [?] an dà mhàil, bheireadh Tiridhe an dà bhàrr. |
| [Seanfhacal 46] | Is tùs a’ ghliocais eagal Dé. |
| [Seanfhacal 47] | Sliochd nan trì fichead burraidh – Clann Chaluim nam Barran – taobh Loch Éite (mo shinnsearachd). |
