| balg | Is e a bha seo, chan eil mi ro chinnteach an e craicionn no an è sìoman air a fhigheadh, de’n an robh e dèanta. Ach có dhiu, is ann airson an aon fheum ri seice agus an leithid sin a bha e – feum sabhail – siol, buntàta, etc. Bha e mar seo: [see illustration]. Chan fhaca mise a riamh e ach a rèir mar a bha mi a’ cluinntinn bhiodh e mar a tha mi a’ soilleireachadh. Faisg air, co dhiù. Bha am màs aige na bu leatha na a bheul agus bha e a’ cheart uibhir ri seice, no na bu mhotha. Am ball-sa, chanainn gur h-e craicionn a bhiodh ann, có dhiu mar bu trice.
|
| sgùil | Bha an sgùil deanta mar seo: cearcall iaruinn agus lìon, agus am biadhadh air sreing ann am meadhon na sgùile. Bha àrc bìdeag an àirde bho an sgùil air sreang a’ bhiadhaidh airson am biadhadh a dheanamh faicsinneach do an ghiomach. Nuair a bhatar a’ tarruing na sgùilean, bha thu ’g a tarruing cho luath agus a dheanadh do làmhan agus do bhodhaig dhuit. Nuair a bha an giomach am broinn na sgùile, agus a bha i air a gluasad bho’n ghrunnd agus air a’ tarruing troimh an fhairge gu cabhagach, bha an giomach ag greimeachadh ris an nì a bh’aige agus cha charaicheadh e, gu’m beireadh am fear-tarruing air. Nam biodh an sgùil air a tarruing slaodach, bha e toirt cothrom do an ghiomach smaoineachadh de bha tachairt, agus an sgùil fhàgail. Chanadh iad na ‘cearcaill’ ann an àiteachan ris an t-seòrsa uidheam-iasgaich-sa. Tha eachdraidh nam ball-sa gu mionaideach aig Niall M’Dhòmhnaill, fear raoin Chùil-fhodair. Cumadh na sgùile: [see illustration]. An sgùil air a’ ghrunnd: [see illustration].
|
| croma-sgian | Sgian airson a bhith a’ slisneadh broinn mhiosraichean agus nithean de’n t-seòrsa sin. Dheanadh tu i de spàg deamhais no a leithid sin. Is e an gob aice air a lùbadh agus an lùib a bha geur. Bha i mar seo: [see illustration]. ’Se ‘crama-sgian’ mar a chanadh sinne e.
|
| puta | Bha puta air a dhèanamh de chraicionn caorach. Bha ceann a’ phuta air a dheanamh de phìos fiodha – fiodh math, fallain. Is ann leis an tàil a bha e air a shnaidheadh agus air a thoirt gu fìor-chumadh. Bha toll air a dheanamh ann airson am puta a ghaothadh agus is e bìdeag de shreing – òrd beag dhi – a bhatar a’ cur san toll. Is e an ‘calcas’ a chanaidh iad ris a’ bhìdeig-sa. Nuair a bha thu a’ gaothadh a’ phuta, bha thu a séideadh agus a’ cur do theangaidh ’s an toll; a séideadh a rithist agus a’ deanamh an nì cheadna; mar sin gu am bitheadh am puta làn gaoithe agus teann. Air an t-séideadh mu dheireadh bha thu a’ cur a’ chalcais ’san toll agus ’g a dheanamh cinnteach. ‘Put’ – seo mar a chanas sinne e.
|
| forca-shiubhail | B’e seo seòrsa de chàrn-slaoid a bhiodh aig na balaich airson cluiche leis. Agus cha b’ann a’ cluiche leis sin t-seadh sin a bhitheadh, ach a’ faighinn làn toileachadh agus mór-thoilinntinn as. Bha iad ’g a dheanamh de chlàr baraille, no leth-bharaille, mar bu trice fiodh anns an robh lùbadh mar ann an clàir baraille. Ann an cumadh bha e rudeigin mar seo: [see illustration]. Bhiodh e fada agus mór gu leòir airson gu’n suidheadh balach ann. Dheadh iad suas gu mullach cnoc glas feòir anns am biodh leathad mór cas, agus leigeadh iad a nuas an fhorca leis an leathad agus fear mu seach’n a bhroinn. Bhiodh iad a’ deanamh am forca sleamhuinn le bhith a’ suathadh liughag feamann ris. Leis mar a bha na bùird de’n robh e dèanta air an laghadh, cha deidheadh an t-sròn aige do an talamh uair sam bith.
|
| osan | Is e stocainn air an ceann a ghearradh dhith a bha ann an osan. Is e a’ chuid a b’ ìsle de cheann na stocainne a bha air a thoirt dhith. Is ann air na boirionnaich a bhiodh na h-osanan. Cha chuireadh firionnach air iad uair sam bith – bheireadh e sealladh boirionn air. B’e aobhar nan osanan: do chasan a chumail blàth nuair a bhiodh tu cas-ruisgte.
|
| bonnag | Feumaidh mi innse mu an seo ceart uaireigin eile.
|
| clàr lìn-bhig | Bha dà sheòrsa aca de dh’uidhean airson an lìon-beag a chur ann: clàr agus sgùil. 1. Bha an sgùil de chaol no de chèuna [?]. Bha cumadh na sgùile rudeigin mar seo (Bho a taobh; A sealltainn sìos oirre): [see illustrations]. Bha i air a’ figheadh mar cliabh no bascaid. Bhiodh i mu cheithir troighean a dh’fhad. 2. Bha an clàr air a dhèanamh le bùird fhiodha agus a chumadh rudeigin mar a shoilleirich mi, an seo shuas (Bho a thaobh; Bhos a chionn): [see illustrations].
|
| [note] | Chan eil mi ro chinnteach an e uidheam, no ball, no rud, no gu dà, a chanainn [?] mu na cuspairean-sa shuas. Có dhiu, cha dean e deifir. |
| dorgh |
|
| dragh | Dragh: [see illustration]. Dragh air a pasgadh: [see illustration].
|
| cearcall-bùirn | Bha seo air a dhèanamh de phìosan fiodha mar a tha agam anns an dealbh-tharruing. Bha e airson na peilichean bùirn a chumail air falbh bho do thaobh gus nach fliuchadh iad thu. Cuideachd, bha na peilichean (an làd bùirn) na b’fhasa an ghiùlan [sic] leis a’ chearcall; bha iad a’ faireachduinn móran na b’aotroma. Chanadh iad “a’ chuairt” cuideachd, ris a’ chearcall-bhùirn, mar: “An d’thug thu leat a’ chuairt?”
|
| croman | A’ coimhead air bho a cheann: [see illustration]. Bho a thaobh: [see illustration].
|
| croman-ingneach | Bho a cheann: [see illustration]. Bho a thaobh: [see illustration].
|
| corran-shìol | Bha corran-shìol airson a bhith a’ glacadh shìolan (sìol ghainmheach) air na tràghannan. ’Se corran-buain a bhiodh ann agus e air a ghearradh beag mar a chì sibh shuas agus fiaclan maola air an toirt ann airson gréim. Bha faobhar a’ chorrain air a mhaoladh – nam biodh e geur, ghearradh e na sìolan.
|
| corran-speal | (Ri a chrìochnachadh.)
|
| ràcan | (Ri a chrìochnachadh.)
|
| ord-bhàirneach | Bha an t-uidheam-sa [NOTES: ‘inneal’ written above ‘uidheam’] air a dheanamh aig a’ ghobha. Bha e airson a’ bhàirneach a chur bharr na carraige, agus dhèanadh e sin gu math sgiobalta. Bho a thaobh: [see illustration]. Dòigh eile bho a thaobh: [see illustration]. A coimhead air bhos a chionn: [see illustration].
|
| lampa a’ cheàird | (Ri a chrìochnachadh.)
|
| crogan | (Ri a chrìochnachadh.)
|
| clàrag | Bha a’ chlàrag mar a chì sibh agam an seo shuas. Nuair a bhiodh an snìomh a’ dol ’na theas, bha dà phiorna aca airson na cuibhle. Nuair a bhiodh fear làn, bhatar ’ga thoirt bharr na cuibhle agus ’g a chur anns a’ chlàraig agus duine eile ’ga thachrais. Bha am piorna a bha falamh ’ga chur anns a’ chuibhle nuair a thigeadh am fear làn aisde. Cha robh tìde sam bith air a chall. Chanadh cuid “a’ chuibhle bheag” ris a’ chlàraig.
|
| peile, pl. peilichean | Peile-mór; Leth-pheile; Peile-caol; Peile beag; Cinn airson nam peileachan, nam biodh tu ’g an iarraidh:
|
| muga | (Ri a chrìochnachadh.) |
| cliùcair | (Ri a chrìochnachadh.)
|
| casa-gòrach | (Ri a chrìochnachadh.)
|
| biota | Bha na biotaichean dèanta de fhiodh, le clàir agus cearcaill mar am baraille. Bha an lonaid [q.v.] de fhiodh mar an ceudna. Is e an tè bheag dhiubh ris an canaist ‘crannachan’. Anns a’ gheamhradh nuair nach biodh am bainne cho pailt, is e an crannachan bu trice a bhatar a’ cur an sàs airson ìm a thoirt a mach. Biota: [see illustration]. Biota: [see illustration]. Crannachan: [see illustration].
|
| [lonaid] | Bha an aon seòrsa lonaid anns na trì biotaichean le am meudachd fhéin anns gach aon dhiubh a rèir meud na biota [q.v.]. Bha cumadh nan lonaidean mar seo (Bho a taobh; A’ coimhead sios oirre; A’ coimhead oirre bho shìos): [see illustrations].
|
| slat-iasgaich | (Ri a chrìochnachadh.)
|
| stòp | (Ri a chrìochnachadh.)
|
| fiodhan | Fiodhan agus an gruth ann airson mulchag a dhèanamh (cudthrom air muin a’ chinn): [see illustration]. Bho a thaobh: [see illustration]. Ceann an fhiodhain: [see illustration]. Tiuigheadan fiodha airson an fhiodhain: [see illustration].
|
| cnocanan | (Ri a chrìochnachadh.)
|
| [note] | Chan e Pietro Annigoni a rinn na dealbhan idir. |
| mogulair | (Ri a chrìochnachadh.)
|
| bata-chliabh | (Ri a chrìochnachadh.)
|
| ceap cléibh | Fiodh tiugh. Gu math, math tiugh. An ceap bho a thaobh: [see illustration]. (Seo ri a chrìochnachadh.)
|
| adharc | 1. Adharc airson a séideadh. Bho chionn ceud bliadhna air ais bha adharc de’n t-seòrsa-sa ann am baile mo bhreith agus m’ àrach, airson a bha ag gairm a mach nan daoine airson a dhol do an choinneimh sheachduineil anns a’ bhaile. Bhiodh a’ choinneamh-sa aig a’ mhinistear no aig an luchd-dreuchd. Mar bu trice ’se coinneamh-urnuigh a bhiodh ann. 2. Adharc airson ballan a chur. Is e adhaircean chruidh a bhiodh anns na h-adhaircean-sa (adharc bà no adharc daimh). (Gibne.)
|
| eilitriom | Bho a leth thaobh: [see illustration]. Bhos a chionn: [see illustration]. Bho a thaobh (dìreach): [see illustration]. Tha e coltach gu’n deacha mi ceàrr an seo shuas: cha robh làmhan na h-eilitriom càm idir; bha iad dìreach.
|
| measair | (Seo ri a chrìochnachadh.) Tha an dealbh-sa glé choltach ri tha [sic].
|
