[DA 1] Comhchruinneachadh Ghlinn-a-Bhaird: THE GLENBARD COLLECTION OF GAELIC POETRY. BY THE REV. A. MACLEAN SINCLAIR. Charlottetown: HASZARD & MOORE. WILLIAM DRYSDALE & CO., MONTREAL. JAMES THIN, EDINBURGH. 1890. [DA 2] [Blank] [DA 3] PREFACE JOHN MACLEAN, the Poet, was born in Tyree, Argyleshire, in 1787, and came to Nova Scotia in 1819. He lived in Glenbard in the county of Antigonish. He died in 1848. Whilst in Scotland he made a large collection of Gaelic poetry. He also came into possesion of a valuable collection made in Mull by Dr. Hector Maclean, about the year 1768. He brought both collections with him to this country. Christy, the eldest of his family, was married to John Sinclair from the Parish of Reay in Caithness. I am their son. Owing to the influence of my mother, and indeed of all my surroundings, I have been led from my youth to take an interest in the poetry, legends, traditions, and history of the Highlands and Islands of Scotland. I have now in my possesion John Maclean’s manuscript collection, Dr. Maclean’s manuscript collection, and the Gaelic manuscript of the Rev. [DA 4] James Macgregor, D. D., author of Dain a Chomhnadh Crabhuidh. During the last twenty-one years, whenever I met a person who had old Gaelic poems by heart, poems not in any book, I have been in the habit of getting him to recite them, and writing them down. I have in this way collected quite a number of valuable poems. I know that if I do not publish the poems in my possession no one else will. I know also that unless I publish them, they are likely to perish; and Gaelic literature is not of so extensive a character that this should be allowed to happen. Besides, I feel that it would be utterly unbecoming on my part not to publish at least the manuscripts brought to this country by my grandfather. Influenced by these reasons I have resolved to publish all the poems that I have. Some of the poems in this work have been taken from old collections that are now out of print, such as Ranald Macdonald’s collection, Gillies’s collection, A. and D. Stewart’s collection, and Turner’s collection. It may be a comparatively easy matter to procure one or two of these collections in the old country; in this country it is impossible to obtain any of them. The few poetical works brought with them by the early immigrants were borrowed, handled, and used until they became reduced to tattered fragments. Of what use, it may asked, are the old poems in this work? In the first place, some of them are useful merely as poems, whilst others are not. [DA 5] I am very far from thinking that all the poetry in this work is of a high order; some of it is very poor. In the second place, all the old poems in this work are useful as Gaelic compositions. Those who composed them understood the language in which they thought and sung. If we want to learn Gaelic correctly we must study the works of the Gaelic bards, J. F. Campbell’s Sgeulachdan Gaidhealach, and Norman McLeod’s Cuairtear nan Gleann. In the third place, the old poems in this work are exceedingly useful from a historic point of view. They throw much light upon the thoughts, feelings, aims, habits and actions of the old Highlanders. We can learn the external history of the Highlands from Skene’s works, but if we wish to learn the inner history of the Highlanders, the real history of the people, we must study the works left us by the Gaelic bards. We find the history of a people in their poetry far more than in their chronicles. It may be said that this book would sell much better if I had omitted some of the old poems and inserted modern and popular songs. I have no doubt that it would. But my aim has not been either to make a collection that would sell readily or a collection of popular songs. This collection with all its defects will serve my chief purpose. It will help to give, to such as may take an interest in them, the old poems in the manuscripts in my possession. The manuscripts may perish, but probably some copies of this work will be preserved. [DA 6] I have published only two hundred copies of this work, and I have had it printed in as cheap a manner as possible. The greater part of it was published in newspapers, and struck off from the type of the newspapers for publication in book form. From page 1 to the end of page 128 appeared in the “Island Reporter,” Baddeck, Cape Breton; from page 129 to the end of page 220, and also from page 261 to the end of page 322, in the same paper, after it had been transferred to Sydney, Cape Breton. The forty pages between page 220 and page 261 appeared in the “Pictou News.” The typographical errors are very numerous, but this is not to be wondered at. The printers did not understand a word of Gaelic. The proofs had to be sent me by mail. It was inconvenient to send proofs to me more than once. A few of the proofs I never saw. I have given a full list of corrections, so that any one who desires to read the poems can do so without any difficulty. I have arranged the poems, as far as practicable, in chronological order in the Index. With regard to a few of them, I do not know when, where, or by whom they were composed. A. MACLEAN SINCLAIR. Belfast, Prince Edward Island, October 28th, 1890. [DA 7-12] AN CLAR-INNSE. [TD 1] JOHN MACDONALD, THE LOCHABER BARD. Alastair Carrach Macdonald, third son of John, first Lord of the Isles, by Margaret, daughter of Robert II., King of Scotland, who was a grandson of Robert Bruce, was the founder of the family of Keppoch, Clann Domhnaill a Bhraighe. He was succeeded by his son, Aonghas na Feairte. Aonghas na Feairte had two sons, Donald and Alexander. Donald, who succeeded his father in the Braes of Lochaber, was killed in a battle with the Stewarts of Appin and the Maclarens, about the year 1497. To Donald succeeded his only son, John, who was known as Iain Alainn. Iain Alainn, in consequence of his having delivered up to the vengeance of the Clan Chattan one of his followers, Domhnall Ruadh Beag Mac-Gille-Mhanntaich, was deposed from the chieftainship by his clan. His cousin, Domhnall Glas, son of Alastair, son of Aonghas na Feairte, was chosen in his place. After his deposition, Iain Alainn moved to a place called An Urchair. His descendants were known as Sliochd Dhomhnaill, and also as Sliochd a Bhrathar bu Shine. They were sometimes termed, by way of reproach, Shiochd an t-Siapa. They were designated by this name in consequence of having delivered [TD 2] up Domhnall Ruadh Beag to the Clan Chattan. John Macdonald, or Iain Lom the famous bard, was the son of Donald, son of John, son of Donald, son of Iain Alainn, the deposed chief. He had thus the blood of the Lords of the Isles, the Stewarts, and the illustrious Bruce, in his veins. The year of Iain Lom’s birth is not known. We know, however, that he was present at the battle of Stron-a Chlachain in 1640. We know also that he was a man of a good deal of prominence in 1645, the year in which the battle of Inverlochy was fought. We would not probably be very far astray if we were to say that he was born about the year 1620. He died in 1709. He possessed mental powers of a high order, and was a man of real honesty and intense earnestness. He was a poet of great ability. The following extracts will show what kind of man Iain Lom was, and also what competent judges think of his poetry: “John Macdonald was one of the most remarkable bards of modern times. He was commonly called Iain Lom, and sometimes Iain Manntach or Iain Mabach from an impediment in his speech. He composed as many poems as would fill a large volume. Most of his compositions have great merit. He lived from the the rein of Charles the First to the time of King William. Charles the Second settled a yearly pension upon him for officiating as his bard. As many of his poems mention the chief transactions of the times, as well as the names of the [TD 3] princes, chiefs and nobility whose achievements he sang, they carry their dates in their bosoms, and fix the era in which they were composed. He lived to an extreme old age, so that there are still a few people of very advanced years who remember to have seen him.”—Remarks on Dr. Johnson’s Tour to the Hebrides, by the. Rev. Donald McNicol, published in the year 1799. “Of the political school of Gaelic bards the most remarkable poet the Highlands have pioduced was John Macdonald, commonly called Iain Lom. He lived during the stormy perion of the commonwealth, and entered warmly into the political questions of his day in the Highlands. He was a strenuous partizan of the House of Stewart, and did as much for their interest in the north by his muse as was accomplished by any other influence brought to bear upon the popular mind. He was a Roman Catholic, and his religion combined with his politics in giving a bias to his views, and force and point to his verses. Charles the Second appointed him a sort of Poet Laureat for Scotland, and conferred upon him a small pension, which it is said he enjoyed until the period of his death. Many of his Jacobite compositions have been handed down to us. In these two things are remarkable; his fierce appeals to the passions of the clans favorable to the royal cause, and his equally violent denunciations of those opposed to it.”—Keltic Gleanings, by the Rev. Thomas McLauchlan, LL. D., Edinburgh. [TD 4] “Of the personal history of Iain Lom, very little is known for certain. He was of the family of Mac-Mhic-Raonaill, or Macdonalds of Keppoch, and, living through the greater part of the reigns of Charles I. and II., died unmarried, a very old man, in the autumn of 1709. He was a man of considerable education, which we have heard accounted for by one likely to be well informed on such a matter, by the assertion that he had been for some years in training for the priesthood at the college of Valladolid in Spain, when some unpardonable indiscretion caused his expulsion from that seminary, and his return to Scotland as a gentleman at large—a sort of hybrid nondescript, half clerical and half lay. His poetical powers are of a very high order, and he was unquestionably a man of very superior talents. In the wild times in which he lived his talents and habits of life caused him to become a very prominent man indeed. To Montrose and Alastair Mac Cholla-Chiotaich, as well as afterwards to Graham, Lord Viscount Dundee, he was well known, and by them all much trusted and employed on the most delicate political embassies. No man of his day knew the Highlands and its temper so thoroughly. In those wonderful campaigns which, true in every particular, yet read like Mediaeval romances, in which Montrose made himself the talk and envy of every soldier in Europe, it is certain that he consulted Iain Lom at almost every step. A brief but characteristic note, which we have more than once [TD 5] seen and read, from the great Marquis to the Bard, was in possession of the late Rev. Dr. Macintyre, minister of Kilmonivaig, and is probably still preserved in the family as a very valuable and interesting relic, which in truth it is. It consists but of some half dozen lines, but when we find the Marquis declaring himself, under his own hand, from his “Camp near Kilsyth,” Iain Lom’s “very loving and true friend to command,” we may be pretty sure that the Brae-Lochaber Bard was a man of no small account and consequence in his day. Of his poetry it is hardly possible to speak too highly. Rough and rugged, and rude almost always, it yet hits the mark arrived at so unmistakeably that you cannot but applaud.”—Twixt Ben Nevis and Glencae, by the Rev. Alexander Stewart, LL. D., author of “Nether Lochaber.” Iain Lom was buried at Dun-Aingeal in the Braes of Lochaber. A very beautiful and substantial monument was erected over his grave a few years ago. It is ten feet in height and righly ornamented. The inscription, as of course it ought to be, is in Gaelic. It is to be regretted that Iain Lom’s poems have never been published in a collected form. That such should be the case is not at all to the credit of his countrymen. [TD 6] RANN. LE IAIN LOM. Chaidh Iain Lom uair, is e ’na bhalach og, comhla ri athair agus feadhain eile gu baile Inbhernis. Air dhaibh cruinneachadh anns an taigh osda ’san robh iad a dol a dh ’fhuireach fad na h-oidhche, thachair do choigreach a bha ’nam measg ni eigin a radh mu Iain. Cha luaithe a bha na facail a bheul na thubhairt Iain mar fhreagairt da: Breith luath, lochdach, Breith air loth pheallagaich, No air giullan breac-luirgneach. Air d’a athair na buathran so a chluinntinn thubhairt e ris: ’S math thu fein, Iain, ni thu gleus fhathast. CUMHA AONGHAIS MHIC RAONUILL OIG. LE IAIN LOM. Righ, gur mor no chuid mulaid, Ged is fheudar dhomh fhulang, Ge b’e dh’eisdeadh ri m’ uireasbhuidh aireamh. Righ, gur mor, &c. [TD 7] Bho na chaill mi na gaothair Is an t eug ’g an sior thaoghal, ’S beag mo thoirt gar an taoghail mi ’m Braighe. ’S eum bochd mi gun daoine Air mo lot air gach taobh dhiom Is tric rosad an aoig air mo chairdean. Gur mi ’n giadh air a spionadh Gun iteach, gun linnich, ’S mi mar Oisean fo bhinn an taigh Phadruig. Gur mi ’chraobh air a rusgadh, Gun chnothan, gun ubhlan, ’S an snodhach ’s an rusg air a fagail. Ruaig sin cheann Lochatatha ’S i ’chuir mise ann am ghaibhtheach; Dh’fhag mi Aonghas na laidhe ’sanaraich Mu ’n do dhirich sibh ’m bruthach ’S ann ’n ar deaghaidh bha ’n ulaidh; Bha giomanach guna air dhroch caramh. Ged a dh’fhag mi ann m’ athair Cha ’n ann air ’tha mi labhairt Ach an lot ’rinn an claidheamh mu d’airnean. Gur h-e dhruigh air mo leacainn ’M buille mor a bha ’d leth-taobh, ’S tu ’nad laidhe ’n taigh beag choire Charmaig. B’i mo ghradh do ghnuis aobhach Dheanadh dath le d’fhuil chraobhaich, ’S nach robh seachnach air aodann do namhaid. Gaothar—a greyhound, a lurcher or cross-bred dog, half greyhound and half fox hound. Rosad—misfortune, mischief. Toirt—care, regard. Linnich—layer. [TD 8] lining. Gaibhtheach—a person in want, a complainant. Leacainn—the side of the head. In 1640 a fight took place between the Macdonalds of Keppoch, and the Campbells of Breadalbane. There were about 120 of the former, and probably about the same number of the latter. The Macdonalds won the fight, but lost their chief, Aonghas Obhar, who was killed. Iain Lom’s father, Domhnall Mac Iain Mhic Dhomhnaill Mhic Iain Alainn, was also among the slain. An account of the fight will be found in the Keltic Magazine for January, 1880. It took place at Stron-a-Chlachain, at the head of Loch Tay. ORAN DO DHOMHNALL GORM OG. LE IAIN LOM. A Dhomhnaill nan dun, ’Mhic Ghilleasbuig nan tur, Chaidh d’eanach ’s do chliu thar chaich. Tha seirc ann ad ghruaidh, Caol mhala gun ghruaim, Beul meachair bho ’n suairce gradh. Bidh sid ort a’ triall, Chaidheamh sgaiteach gorm siar; Air d’ uilinn bidh sgiath gun sgath. ’S a ghrabhailt mhath ur Air a taghadh o’n bhuth; B’ i do roghainn an tus a bhlair. A churaidh gun ghiamh, ’N trath ghabhadh tu fiamh, ’S e ’thogadh tu sgian mar arm. [TD 9] An gunna nach diult ’N trath ’chaogas tu ’n t-suil, Gu ’m bitheadh a sugradh searbh. Is bogh’ an t-sar-chuil, De’n mheallanaich uir, Caoin, fallain de’n iubhraich dheirg. Is taifeid nan dual Air a tarruing bho d’ chluais; ’S mairg neach air am buailteadh meall. Is ite an eoin leith Air a sparradh le ceir; Bhiodh briogadh an deigh a h-earr’. Air an leacainn mu’n iath Cinn ghlasa nan sgiath; Cha bu ghaiseadh bu mhiann le d’ chrann. Bho imeachd do’n Fheinn ’S cinn fhine sibh fein Air fineachan fheil’ gu dearbh. Iarl Anntruim nan sluagh ’S Clann-Ghilleain nam buadh Bhiodh sid leat is Ruairidh garbh. Mac Mhic Ailein nan ceud ’S Mac Mhic Alastair fheil’, Is Mac-Fhionghain gu treun nan ceann. Creach ’g a stroiceadh, Ruith na torachd, ’S fir fo leon nan arm. Long ’g a seoladh, Crith air sgodaibh, Stiuir-bheairt sheolta, theann. [TD 10] Beucaich mara ’Leum ri darach, Sugh ’g a sgaradh thall. Cha bu nasag Ri sruth trath i, ’S muir ’na gair fo ’ceann. Thig loingeas le gaoith Gu baile nan laoch, Ged bhitheadh na caoiltean garbh. Gu talla nam pios ’S am farumach fion, Far am falaichear mile cran. Bhiodh cruit is clarsach ’S mnai uchd aillidh An tur nan taileasg gearr. Foirm nam pioban ’S orgain liobhte, ’S cuirn ’gan lionadh ard. Ceir ’na drilsean Ri fad oidhche, ’G eisdeachd stri nam bard. Ruaig air dhisnean, Foirm air thithibh, ’S or a sios mar gheall. Aig ogh ’Iarl Ile Agus Chinntire Rois is Innse-Gall. Clann-Domhnaill nach crion Mu ’n or ’s mu ’n ni, Sid a bhuidheann a ’s priseil geard. [TD 11] Bho Theamhair gu I, Gus a Chananaich shios, Luchd-ealaidh o n chrich ’n ’ur dail. Eana chor eineach—bounty, liberality, goodness, courtesy; also praise, renown. Meallanach—bossy or having knobs. Fheile—of hospitality. Iubhrach—a yew grove. Taifeid—a bow-string. Briogadh—stabbing or thrusting. Taileasg—backgammon or chess. Drilsean—sparkles. Disnean—dice. Nasag—an empty shell. Teamhair—Tara in Ireland. The word teamhair signifies an elevated spot commanding an extensive prospect. Joyce’s Irish Names of Places, page 293. Hugh, the first Macdonald, of Sleat, was the third son of Alexander, third Lord of the Isles. Domhnall Gorm, son of Domhnall Gruamach, son of Domhuall Gallach, son of Hugh, was the fifth Macdonald of Sleat. He styled himself Lord of the Isles, and Earl of Ross. Donald, his son and successor, was married to Mary, daughter of Hector Mor Maclean, of Duart, and had by her three sons, Domhnall Gorm Mor, Archibald and Alexander. Domhuall Gorm Mor died without issue in 1616, and was succeeded by Domhnall Gorm Og, son of his brother, Archibald, by his wife, Margaret, daughter of Angus Macdonald, of Islay and the Glynns in Antrim. Domhnall Gorm Og was the eighth Macdonald, of Sleat. He was created a Baronet in 1625; he died in 1643. [TD 12] ORAN. Do dh’ Alastair Mac Colla, an deigh latha Allt Eireann. LE IAIN LOM. Gu ma slan ’s gu ma h eibhinn Do ’n Alastair euchdach Choisinn latha Allt Eireann le ’mhor shluagh. Gu ma slan &c. Le ’shaigdeireibh laghach ’N am gabhail an rathaid, Leis ’m bu mhiannach ’bhi ’gabhail a chronain. Cha bu phrabaire tlath thu, ’Dhol an caigneachadh chlaidhean ’Nuair a bha thu ’s a gharadh a’d ’onar. Bha luchd chlogad is phicean A ’cur ort mar an dichioll, Gus an d’fhuair thu reliobh o Mhontrosa. ’S iomad oganach suil-ghorm, Bha fo lot nan arm ruisgte, Aig geata Chinn-Iudaidh gun chomhradh. Agus oganach loinneil Thuit an aobhar do lainne, Bha na shineadh am polla ud Lochaidh. ’S cha robh domhach no geinneach Ann an talamh Mhic-Coinnich, Nach do dh ’fhag an airm theine air a mhointich. Cha robh Tomai no Simi Ann an talamh Mhic-Shimi [TD 13] Nach do thar anns gach ionad ’am frogaibh. Chuir sibh pairt diu air theicheadh Gus ’n do rainig iad Muiri ’S chuir sibh lasraichean teine ’s a Mhoraich. Allt Eireann seems to mean Eire’s Brook, and to have been named after Eire, one of the Queens of the Tuath De Danann. Eireann is the old form of the genitive of Eire. Some are of the opinion that Ireland received its name from Eire. Whitley Stokes is inclined to look upon Ireland as deriving its name from a word connected with the Sanskrit, avara, western. Max Muller’s Science of Language, vol. I., page 246. Prabaire—a worthless fellow. Caigneachadh or caigneadh—coupling or linking. Domhach—a savage. Geinneach—a short, stout man. The battle of Auldearn was fought, May 9th, 1645. The MacKenzies and Frasers were on the side of the Covenanters. Alastair MacColla came near losing his life in trying to regain a position behind a garden fence, which he had very unwisely left. Gen. Hurry who commanded the Covenanters had 3,500 foot and 400 horse; Montrose had 1,500 foot and 250 horse. The latter won a complete victory. Some days after the battle Montrose committed to the flames a good many houses in Elgin, Garmouth and other places. [TD 14] ORAN DO MHORAIR HUNNDAIDH. ’Nuair a ghlacadh e le Seumas Meinne, an Crunair, ’s a bhliadhna 1647. LE IAIN LOM. Gur-a trom leam a ta mi Leis gach sgeul tha mi ’claistinn, ’S mi ’tearnadh staigh braigh ’uisge Dhe; Mi tearnadh air m ’aineoil Gu braigh’ Abarfeallaidh, Gun aon luaidh air fear faraid mo sgeil. Cha ’n e gaoir bhan a chlachain A tha mis ’an diu ’g acain, Gar an d’thigeadh gin as de ’n choig ceud. Ach ma ghlacadh am Marcus Leis a Mheinneireach thachrais, B’e mo dhiubhal na bh’aca ’s mo bheud. ’S mor an naidheachd e ’n Albainn Bog no gaoithe ’n Strath-bhalgaidh ’Bhi ’g a chlaoidheadh le armailtean srein. Ceann uighe nan Gaidheal, Far an suidheamaid saibhir, ’S tu gu ’n taghadh gach aite dhuinn reidh. ’Sann a b’ abhaist dhuit sheidu Ann an garadh nan ubhal, Fo fhaileadh nan luibhean ’s nan peur. [TD 15] ORAN DO MHORAIR HUNNDAIDH. LE IAIN LOM. Luinneag:— Lamh Dhe leinn, a dhaoine, C’uin ’a chaoch’leas a bheairt so ’S gu bheil fios ’san Roinn-Eorpa Gun h-i choir ’tha sibh ’sracadh, ’Fhir a chruthaich bho thus sinn Cuir a chuis gu treun taice Air na Banntairean breige ’Rinn an eucoir a chleachdadh. Mi ’g amharc Strathchuaiche ’S mor mo ghruaim ’s cha bheag m’ eislein; ’S mi ’g amharc nan gleanntan ’S an robh ’n camp aig Iarl Einne, Ris an goirte ’n t-eun tuathach Nach d ’fhuaradh ri breun-chirc, Ged-a tha e ’san am so Gun cheann an Dun Eideann. Lamh Righ leinn a dhaoine. Gur mor mo chuis mulaid ’S mi air m’ uilinn a’m onrachd, ’S mi ’g amharc an ruighe Far ’n do shuidhicheadh bordaibh. Tha i ’n diugh fo ghleus chapull, Feur fada agus folach; Aig aon stata na machrach, An sar Mharcus o Ghordan. ’Naile chunnaic mi uair thu Is gu’m b’uasal do loiseam, ’Tigh’nn a mach le d’ gheard rioghail Air na grinneinean gorma; Luchd nan casagan sioda [TD 16] ’Ghlacadh pic gu gle mhodhar, Is a bheireadh adbhansa Ann’ an am dol an ordagh. Bha mi eolach a’d’ thalla ’S bha mi steach ann a’d’ sheomar; Bhiodh ann iomairt air thaileasg ’S da chlarsaich a’ comh-stri; Gus am freagradh am balla Do mhac-talla nan organ; ’S bhiodh fion Spainteach ’ga losgadh Am pairt de dh’ obair nan or-cheard. Cha d’ fhoghain leo d’ fhogradh Feadh fhrogan ’ga d’ fhalach; Ach do thur-bhailtean mora Bhi gun choir aig Mac-Cailein. ’N uair a fhuair iad thu d’ onrachd Rinn iad oirnne gniomh alla Bha d’fhuil rioghail gun fhotus ’G a dortadh mu ’n sgafal. Ach a Thearlaich oig Stiubhairt S’ fad’ an dusgadh so ’th’ agad; Gur fad’ ann ad shuain thu, S tim dhuit gluasad bho d’chadal. Mur h-’eil d’aire gu direach Air do rioghachd a thagradh; Leig dhiot ’s an droch uair i, Mur h-’eil cruadal a’d’ aigneadh. ’Smath an cuideachadh sluaigh dhuit Thu ’bhi ’n uachdar na corach, Gu coir d’athar a dhiuladh Air na h-Iudasaich dheamhnaidh. Ach na faireadh iad baoth thu No blas faoin air do chomhradh; No mar chlaidheamh bog staoine ’N truaill chaoin air a h-oradh [TD 17] Tha uaislean do rioghachd Gan stiogadh an claisean; ’S’gam falach ’an giubhsaich N deigh do chuinneadh a phasadh; Daoine beaga ’rinn cillein De shiol skineirean chraicionn: Tha ’n am parlamaid rioghail ’N deigh an righ a chur seachad. Tha na h-amraichean muine ’Gabhail iuil ’sa chuan fharsuing; ’S an loingeas daraich a crionadh ’Dh’ oilteadh fion air an saitse; Is ’gan tilgeadh air oitir, As na portaibh a chleachd iad; Ma mhaireas an tuil so, ’S mairg a dh’fhuirich r’a faicinn. Na Banntairean—the Covenanters. Einne, Enzie—a district, in Banffshire belonging to the Gordons. An t-Eun Tuathach—the Cock of the North, a name given to the head of the Clan Gordon. Ruighe—the outstretched part or base of a mountain, a summer residence for herdsmen and cattle. Folach—rank grass growing upon dunghills. Loiseam—show, pomp. Staoin—pewter or tin. Stiog—to crouch or skulk. Saitse—hatch. Amar—a trough; amraichean troughs Oitir—reef of sand. The Gordons took their name from the lands of Gordon in Berwickshire. They received a grant of Strathbogie, Strathbhalgaidh, from Bruce. George Gordon, the second Marquis of Huntly, was beheaded in Edinburgh in 1649. [TD 18] IORRAM. Do Mhac-Gilleain Dhubhairt. LE IAIN LOM. Ged is fada mu thuath mi, Soraidh slan do na h-uaislean; Leam bu mhithich ’bhi ’gluasad gu’r tir. Gu duthaich Shir Lachuinn Nam piob is nam bratach; ’S mor bhur diobhail ri faction an righ. Cna b’e leanntuinn na ludaig Ris na teudan bu dluithe A thug mise do’r duthaich bhig, chrin. Ach bas Mhic-Gilleain, Tha ’n reidhlig Orain na laidhe; So dh’ fhag mise gun aighear, gun phris. Agus Eachunn ’s an araich Fo thrupa nan naimhdean; Fath mo thursa gach la ’bhi g’ur caoidh. ’S math thigeadh clogaide cruadhach Air cul bachlach nan dual glan; Gnuis fhlathail is gruaidh mar am fion; Agus spainteach gheur thairis Ann an ceann claiginn ealant’, Is sgiath bhreachd nam ball daingeann ’gad dhion. Nam biodh agam air blaran De chlann-Domhnaill ’s de m chairdean ’Mheud ’sa chunnaic mi ’n armailt an righ; [TD 19] ’Mheud ’sa chunnaic mi fein diu ’Teachd air luingeas a Eirinn, De shliochd gasda Chuinn cheud-chath nam pios; Cha bu shiochaint ’ur cogadh ’N am dol sios an tus troide, A dhream rioghail nan clogad ’s nam pic. Chluinnteadh farum ’ur claidhean Air claignibh ’ur namhad Agus blaighean nan ceann ’gan toirt sios. ’Siomad cubaire gealtach ’Tha buidhinn cuirt ann an Sasunn ’Bha ’ga chubadh mar chat ann an craoibh; Agus rogaire breugach ’Bha mu mhilleadh righ Seurlas. A ta ’nis oirnn ag eirigh gu stri. ’S mur a caochail sibh faction Gu ma taobh-dhearg ’ur leaba ’S’ur fuil a taosgadh an Claisean ’s an dig. Gu’n cluinnteadh feadarsaich luaidhe An lorg sraide na cluaise, ’S mnai ri acain ’s cha chruaidh leam an caoidh. Sir Lachlan Maclean, of Duart, was a faithful follower of the great Montrose. He died in 1649. His son and successor, Sir Hector, was killed at the battle of Inverkeithing, July 20th, 1651. Seven hundred and sixty Macleans were slain along with him. [TD 20] ORAN DO MHAC-GILLEAIN DHUBHAIRT. LE IAIN LOM. Mur bhi ’n abhainn air fas oirnn, ’S tuil air eirigh ’s na h-aithean, Bhithinn latha roimh chach air a chomhdhail. Mur bhi, &c. Is bochd an eiridinn paisde, N uair a bhuail an lot bais e, ’Bhi gun cheirein, gun phlasda, gun fheoirnein. ’Sann de’n choinnimh a ’s miosa, An garadh-droma air bristeadh Mar gu ’m pronnadh sibh sligean le ordaibh. ’S ann de dh’fhortan ’ur cuise, Ma ’s e ’n torc ’th’oirbh ’a muiseag, Gu ’n teid stopadh na muire ’na phoraibh. Tha sgriob gheur nam peann gearra ’Cumail dion’ air Mac-Cailein, ’S e cho briathrach ri parraid ’na chomhradh. Thug sibh bhuiadhne le spleadhan Eilean Ile ghlais, laghaich, Is Cinntire le ’mhaghannan gorma. Ghlac an eire greim teanchrach Air deadh chinneadh mo sheanmhar; ’S lag an iomairt ge h-ainmeil an seors’ iad. [TD 21] Dh fhalbh ’ur cruadal ’s ur gaisge, Le Eachann Ruadh ’s le Sir Lachainn, ’Th’ ann ’s an uaigh far ’n do thaisgeadh ’san t-srol iad. ’S Lachainn Mor a fhuair urram, ’Chaidh a bhualadh an Gruineart, Cha d’ thutght’ uachd’ranachd Mhuile ri ’bheo dheth. Is math mo bharail is m ’earbsa, Mura roghainn gun dearmad, Nach bu chladhaire cearbach Fear-Bhrolais. ’N eaglais I Chalum Chille, Tha suinn chrodha gun tioma ’Chaisgeadh doruinn, ’s gu ’n tilleadh iad torachd. ’S mor gu ’m b’ fheairde dream fiata, Nan each seang-fhada fiadhaich Eoghan Abrach Loch-Iall agus Lochaidh. Eiridinn—a nursing of, or attending on, the sick. Ceirein, a poultice. Feoirnein—a pile of grass, a blade of grass. Muire—the leprosy. Spleadhan—falsehoods, fictions. Teanchaire—a vice. It seems that Sir Ewen Cameron, of Lochiel, deserted his old friends, the Macleans, at a critical moment. And old manuscript quoted by Sheriff Nicholson in his Gaelic proverbs, at page 136, con- [TD 22] tains the following statements: “Sir Ewen Cameron was bound by alliance, money and solemn oath to the Macleans, but renounced all on Argyll’s quitting to him a debt of 40,000 merks.” It was in this transaction that the following proverb had its origin: “Chaill Eoghan a Dhia, ach chaill an t-Iarla ’chuid airgid.” BRIAN AGUS IAIN LOM. BRIAN. Thoir soraidh gu Iain Manntach bhuam, Rag mheirleach nan each breanndalach, Gur tric a thug am meirleach ud Leis meann a mach o ’n chro. B’e fasan fir a Bhraighe ud Da thaobh Loch-Iall is Arasaig, Bhiodh sgian ’san dara brathair dhiu Mu uiread ara ’dh’fheoil. IAIN LOM. A theanga liotach mhi’raltach, Nach tuig thu bhi ’gad dhiomoladh; ’S mithich tarruing gu claich-lionraith leat ’S am faigheadh Brian a leoir. Thoir soraidh gu bard Aisint bhuam, Gu seann bhus liath nan ceapairean; Gur coltach do bhial rapasach Ri slait de ’n chealtair chloth’. [TD 23] Cha b’ chubaire ’ghoid ghearran mi; Cha d’chuir mi uidh ’s an ealaidh sin; Cha mho a chum e caithris orm ’Toirt mhult a cairidh cro. Do bheal tha molach feusagach, Lan smuig is uilc is reumannan; Gur tric do bhru ’s a gheisgeil ort ’N deigh fuigheal creis nam bord. An uair ’bu dluithe ’n aileag ort Bu lionmhor cu is galla ’bhiodh A’ toirt nan sul ’s nam mala dhiot, Le bruchdadh boladh feoil. A sheann-tuir leith nan ursannan A’s tric a dheabh na capachan, ’S tu ’d shineadh anns na guiteirean An deigh do ghucag ol. Gur salchar lic is urlair thu, Lan sgeig is uilc is iombasaich, Mar bharaille ’n deigh a thionndadh A cur sgum gu barr-iall bhrog. Ged ’s cam a staigh fo d’ ghluinean thu. Gur caime ’staigh fo d’ shuilean thu; S tu traoitear nan seachd duchannan A reic an crun air ghrot. Droch coinneamh ort, a shiochaire; Mar caol a reiceadh d’fhirinn leat, Airson na mine Litich sin, Nach deach ’san ire choir. Mi-’raltach for mi-ioraltach—not skillful or prompt, not distinct in utterance. [TD 24] Breanndalach—brindled. Ara—a kidney. Smug—spittle. Reum—phlegm. Cubaire—a shabby, sneaking fellow. Cairidh—a fence of stakes or twigs set in a stream for taking fish, a weir; here a place for catching sheep. Geisgeil—creaking. Creis—grease. Seann-tuir—an old acquaintance, a frequenter of a place. Siochaire—a contemptible fellow. Iain Lom and Brian, the Assynt bard, happened to meet at one of the Inverness annual markets. Brian, having learned that the person with whom he was in conversation was a Lochaber man, asked him if he knew Iain Lom. Upon ascertaining that he did, he requested him to bring his soraidh or compliments to him. Iain Lom, stung by the words of the soraidh, replied to Brian on the spur of the moment. [TD 25] ORAN DO MHAC MHIC-RAONUILL NA CEAPAICH. LE IAIN LOM. Mi ’m shuidhe air bruaich torrain Mu ’n cuairt do Choire na Cleithe; Ged nach ’eil mo chas crubach Tha lot na’s mu orm fo m’ leine, Gar nach ’eil mo bhian sracte, Tha fo m’aisne mo chreuchdan. ’S cha ’n e curam na h-imrich No iomagain na spreidhe. No bhi ’g am chur do Cheanntaile, ’S gan fhios cia ’n t-aite dha ’n teid mi, Ach ’bhi ’n nochd gun cheann-cinnidh, ’S tric ’s gur minic leam fhein sin. Ceann-cinnidh nam Braigheach ’Chuireadh sgath air luchd Beurla. Cha b’ e fuaim do ghreigh lodain ’Gheibhteadh ’sodraich gu feilltean. No geum do bha tomain ’Dol an coinnimh a ceud laoigh. No uisge nan sluasaid Bharr druablas na feithe. ’S beag an t-ioghnadh leam d’ uaisle ’Thigh ’nn an uachdar ort eudail. [TD 26] Sa liuthad sruth uaibhreach As ’n do bhuaineadh thu ’n ceud la. Ceist nam fear thu bho ’n Fhearsaid Is bho Cheapaich nam peuran; ’S bho cheann Daile na mine, Gu Sron-na-h-Iolaire leithe. ’Se bu mhiann le d’ luchd-taighe ’Bhi ’gan tathaich le beusan. Mu dha thaobh Garbh-a-chonnaidh Far ’m biodh na sonnanaich gle mhor. Le ’m morgha geur sgaiteach, Frith bhacach, garbh leumnach. Tha mo choill’ air a maoladh Ni a shaoil leam nach eireadh. Tha mo chnothan air faoisgneadh, S’ cha bu chaoch iad ri ’m feuchainn; ’S nach ’eil agam dhiu tuaileas Dh ’fhan iad bhuam am barr gheugan. ORAN. Do Mhorair Ghlinne Garadh. LE IAIN LOM. ’S e mo chion an t-og meanmnach ’Bu shar cheannard nan ceudan; Fhuair thu urram fir Alba Le do dhearbh acfhuinn ghleusda. [TD 27] Mac Moire ’dhion d’ anma Anns gach aona bhall ’san teid thu; ’S na rachadh do mharbhadh Gun oircheas Mhic De leat. A shar mharcaich an steud eich Ur ghleusd air dheagh inneal, Le acfhuinn mhath ’sreine, ’S d’a reir sin do stiorap, ’N uair a rachadh, tu ’leum air Cha bu reidh dol gad thilleadh; Spainteach ghasda chruaidh gheur ort, ’S bhiodh ra-treut mar a shirinn. Beus de bheusaibh a Ghlinnich, Gu ’n robh sinne umad eolach, Nach gabhadh tu giorag; ’N aile thilleadh tu ’n torachd. Bhiodh an t-iubhar ’ga lubadh Mar-ri fiubhaidh ’chinn storaich Air a leigeadh gu h-ealamh As na taifeidean corcaich. Ach, Aonghais oig Ghlinnich. Cha ’n ’eil sinne umad suarach, ’Nuair a thogadh tu ’n iomairt Bu ghlan do chinneadh ri ’ghluasad. Gu bheil cuid diu air linne ’N laimh an innein so ’suas bhuainn; Ceud connspunn gun ghiorag Nach tilleadh le fuathas. Cha ’n fhuil bhodach no prabair, Cha ’n fhuil graisge no tuatha, Ach fuil ghlan an Iarl Ilich A ta ’direadh ri d’ ghruaidhibh, ’S car thu mhilidh nan cathan [TD 28] A thaobh d’athar coig uairean; Dh’fhag sid cruadal a’d’ lamhan Gus an claidheamh a bhualadh. Nam biodh maoim air do naimhdean Gu do champ’ mar bu mhinic, Gu’m biodh cuid diu ’nan laidhe ’S gun an lamhan ri ’n slinnein ’S iad gun chlaiginn, gun chluasan, Ach an uairchinn ri sileadh. ’Sgaithteadh ’n casan o ’n cruachanaibh Le cruadal a Ghlinnich. ’S mor am muiseag ’san trath so Air mo ghradh de na fearaibh, Mu ’n tagradh air Cnoideart A bhi ’m poca Mhic-Cailein. ’S iomadh uisge nach lugha, ’S nach leigeadh claodhaire thairis, As an d’thug thu do chasan Gu coiseachd a dh’aindeoin. Rud a’s mo orm mar churam Anns an uair so ’ga eisdeachd Meud ardain mo chinnidh; Dia ’gan tilleadh gu reite. Air bhur tighinn gu fallain, Thugaibh aire do m’ sgeul-sa, S fhearr dhuibh dithisd ’san abhainn Na ’bhi grathunn bho cheile. Aimh-reite Chlann-Domhnaill Leam ’s neo-chomhnard a bheairt e: Gu ’n do chuir e orm gruaman Coig uairean ’s mi ’m chadal. ’S ann a dh’eirich iad comhla Leis a mhor fhear so bh’ againn, [TD 29] E-fhein ’s ’Onair Sir Seumas, A bha ’reir an aon aignidh. Ged tha ’Onair Sir Seumas, Dhuit fhein mara ta e, B’ait leam Iarlachd Righ Fionna-Ghall A chluinntinn mar b’ ail leam. Bheirinn bliadhna dhe m’ shaoghol, ’S gach ni ’dh’fhaotuinn a tharsainn, ’Chionn do choir a bhi sgriobhte Bho laimh an righ gun dad failinn. Mur bhi cliopaich mo theanga Dheanainn seanachas mu ’n cuairt duit; Tha do ranntaichean farsuinn, A lub thaitneach a chruadail; Cha ’n ’eil Rothach, no Barrach, Cha ’n’eil Gallach, no Tuathach, Nach bu dleas da ’bhi leatsa, ’N am caismeachd na h-uaire. Gura farsuinn do ranntachd, Agus teann sa ri ’cheile iad; Gu bheil cuid diu gu cliuiteach Mu Ruta na h-Eirinn, Is cuid eile ’n Lochabar Ma ’s a beachdaidh mo sgeul-sa; ’S bu cheud feairrd thu iad agad An am tapadh nan geur-lann. Mac-Pharlainn ’sa chinneadh Gur leat sin an am d’fheuma; Is Clann-Donnachaidh bho Atholl Ged is grathunn bho cheile iad; ’S gura leat Mac-an-Aba, Le ’aitim mhoir mheadhraich, [TD 30] ’S Mac Laomuinn ’s Mac-Lachuinn Nan glas lannan geura. ’Nuair a dheanteadh camp cruinn leibh ’S neart bhur n-uilnean ri ’cheile, Co a b’ urrainn dol eadraibh ’Nuair nach seasadh sibh fhein e? Ged tha ro-mheud bhur n-uabhair ’N diu ’g ur buaireadh bho cheile ’Se ’n t-aon stoc as na ghluais sibh, Fuil uasal Chuinn cheud-chathaich. Co ’ni taice no tabhachd, No ni stath dhomh air domhan? Ma nitear leat m’ fhagail, Tha mi baite ’m muir dhomhainn. Cha ’n ’eil neach ’dheanadh m’ eucoir No ’shaltradh ceum ann am ghnothach, Nach tu b’ urrainn a reiteach’ Fheadh ’s a dh’ eireadh tu romham. ’S mi nach iarradh mar bharant’ ’N lathair barra no bine Ach Tighearn og Ghlinne-Garadh. Mo dheagh charaid glan riomhach. Sgeul a ’s mo ’tha mi ’gearan, ’S tha orm mar anshocair chinntich, Gun do shliochd a bhi d’ aite Dh’ fhios an la theid ceann crich’ ort. Oircheas—pity, clemency. Innean—hill or rock also an anvil. Prabar—the rabble. Uairchinn—side of the head. Muiseag—a threat, threatening. Rann—relationship, ancestry, pedigree, gene- [TD 31] alogy. Barant—a support, surety, safeguard, reliance. Dh’ fhios—unto, to, literally to the knowledge of. Angus Macdonald, of Glengarry, was a son of Alastair Dearg, son of Donald Macdonald, of Glengarry. His mother, Jean Cameron, was a daughter of Allan Cameron, of Lochiel, by his wife, a daughter of Stewart of Appin. He succeeded his grandfather as chief of the Macdonalds of Glengarry in 1645. He was a devoted follower of the Marquis of Montrose, “am mor fhear so bh’againn.” He crossed over to Ireland to support the Earl of Antrim against his enemies in 1647. He was elevated to the peerage in 1660, by the title of Lord Macdonell and Arross. He tried to get himself acknowledged as chief of all the Macdonalds, and thus caused the disturbance referred to in the poem. He was married to a sister of Sir James Macdonald, of Sleat. He died in 1682. The Lord of the Isles was frequently termed Righ Fionna-Ghall, or king of the fair strangers. The Fionna-Ghoill, or fair strangers, were the Norwegians, who had settled among the Keltic inhabitants of the Western Isles. They were called [TD 32] [Taobh-duilleig 23 san leabhar fhèin] Fionna-Ghoill to distinguish them from the Danes, who were spoken of as Dubh-Ghoill, or black strangers. The Fionna-Ghoill married Keltic wives, learned the Gaelic language and wore the Highland dress. They became in a short time thoroughly identified with the native Keltic population. The earldom, “iarlachd righ Fionna Ghall,” that Iain Lom would give to Lord Macdonell, was that of Ross. It belonged at one time to the Lords of the Isles. [TD 33] ORAN DO MHORAIR GHLINNE-GARADH. LE IAIN LOM. Cha b’e bas mo cheann-cinnidh ’Chuir mi-fein gu trom iomairt Ach gun d’oighre bhi ’d’ ionad ’na uair dh eug thu. Fear mor curanta laidir Bh’aig gach duine mar sgathan, Geda tha e gun chainnt an Duneideann. Gu ’n do chaireadh ’s an talamh, ’M fear a chonnsaich Mac-Cailein; Co a b’urrainn an casadh na sroin’ riut? Thug thu Cnoideart dheth ’s tuilleadh, ’S lagh an righ air do mhuineal; Cha do chonnsaich e Muile ’s an d’eug thu. Rinn Mac-Coinnich Cheanntaile, Is Mac-Shimi na h-airde, Garbh choinneamh gu sathadh le cheil’ort. ’N uair a chunnaic an cairdean Nach deanadh iad stath dhiot, ’Se gu mor leo a b’fhearr a bhi reidh riut. MARBHRANN DO DH’AONGHUS OG, MORAIR GHLINNE-GARADH. LE IAIN LOM. ’S beag an t-ioghnadh mi ’liathadh ’Si so ’bhliadhna bhuail brog orm. [TD 34] ’N diu ’s mi ’gabhail an rathaid ’S trom a thathaich do bhron orm. Gu’n do chaochail mi cruitheachd, Dh’fhag mo spionnadh ’s mo threoir mi Gur h-i dileab na dunaich’ ’Tha mi ’buntuinn a’ m’ phocaid. A ghrabhat ’bha mu d’ mhuineal, ’S tric i cruinneachadh dheoir orm. Dh’fhag mi taisgte ’n Duneideann Na sgar o cheile mo mhorchuis. An ciste chumhainn nan slios-bhord Fo lic nan stol reota; Fo chasan luchd-bhriogais; Gur h-e mise ’th’ air mo leonadh. ’S ann a thog thu ’n tur dealbhach Goirid gearr o Loch-Lochaidh. Chunnaic mis’ Inbhir-Gharaidh Muirneach, aighearach, ceolmhor. Bhiodh an cup ann ad chearr-laimh Is e dear-lan gu dortadh. ’N uair a chuirt’ an lan strachd air, Gu ’m b’e ’m fath ’chumail comhnard. ’S tha ’nis do thalla mor greadhnach Gun solus coinnle, gun cheol ann; ’S do sheomraichean geala Gun smuid, gun deathach, gun cheo dhiu. [TD 35] ORAN AN AGHAIDH AN AONAIDH EADAR ALBAINN AGUS SASUNN. LE IAIN LOM. Ge b’e thogas an lasair An am fadadh na smuide, Theid an cuibhreach, mu’n chapull, Gun bhi fada fo ’gluinibh: Ach ’fhir a dh’eirich le gradachd A chur fasdadh nan lub oirr’, Sparr thu ’n goisnean mu ’ladhar Mar eun clomhach an ruchain. Bhrist thu luirg anns a chrann sin, ’S chaidh an seann damh’am mearachd; Na daimh oga tha ’beucaich, ’S iad gun fheum a chum tarruinn. ’Fhir a b’ abhaist an ceannsach’ Is an tionndadh le an-iochd, ’S e Diuc Atholl le durachd ’Bhrist do luban a dh’aindeoin. Ge b’e ’leanadh gu direach Diuca firinneach Atholl, ’S roghainn cruthaicht’ thar sluaigh e ’Bhuidhneadh buaidh mar ’rinn athair. Bha thu ’n aghaidh luchd-cise ’Ghabh na miltean mar roghainn; Ach fagaidh mis’ iad gu h-iosal ’Nan laidhe shios anns na spleadhan. ’S mor ’tha ’ghliocas na rioghachd Deagh sgriobht’ ann ad mheomhair, ’Bha thu foghlum as d’oige ’Chur na corach air adhart ’N aghaidh Bhanntairean misgeach [TD 36] Bha ri bristeadh an lagha; Nam biodh iad uile gu m’ordagh-s’ Gheibheadh iad cord agus teadhair. Na biodh ort-sa bonn airtneil, Tha fir Athoill nan seasamh; Luchd nan gorm lannan geura ’Dheanadh feum dhuit ’gad fhreasdal; Mar sid ’s do dheagh bhraithrean Luchd nan sar-bhuillean sgaiteach; Fir a chaitheamh nan saighead, ’Sa ro ghleidheadh na cartach. Na biodh ortsa bonn mi-ghean, Tha fir do thire gle ullamh; Corr mor is deich mile Ged a leughainn an tuilleadh, ’Mheud ’s a bhuinnig e ’phris dhuit Chaidh e sgriobhte do Lnnnainn: Na chuireadh dragh orra an Alba Gu’n robh ’nan armaibh gle ullamh. Latha randabhu ’n t-sleibhe Bha mi-fein ann is chunnaic; Bha na trupanan srein’ ann Bha na ceudan a’ cruinneach.’ Ge b’e ghabhadh air ’anam Gu’n robh mnathan mar dhuin’ ann, Gu’n rachadh saighead na airnibh Gus an traigh i an fhuil as. ’Mhorair Dupplin gun fhuireach, Dh’fhosgail uinneag do sgornain: Dh’eirich roscal a’d’ chridhe ’Nuair chual thu tighinn an t-or ud; Shluig thu ’n aileag de’n gheanach, Dh’at do sgamhan is bhoc e; Dh’fhosgail teannsgal do ghoile, ’S lasaich greallag do thona. [TD 37] Cha b’ ioghnadh sid dhuit a thachairt Ogha bhaigeire Liunnsaidh, ’Sa liuthad dorus mor caisteil Ris ’n do stailc e ’chnaimh tiompain. Cha d’fhag e baile gun siubhal Bho Chill-rudha gu Frainse, Mar ghabhas sin ’s an t-ord Gallach Gu ruige baile Iarl Anntrum. Ogha baigeir na luirich Ciod do chuis an taigh-parla, Mur deach thu dh’fhoghlum a gheanaich, Mar bha ’n seanair o ’n d’fhas thu. Cha d’fhag e ursann gun locradh Eadar Ros is Ceann-Taile; Bhiodh a dhiosg-san gle ullamh An am cromadh fo ’n fhar-dorus. Tha Queensbury ’n trath so Mar fhear straic’ a cur thairis, Eis’ a’ tarruinn gu direach Mar ghearran dian ann an greallaig; ’S luchd nam putagan anairt Lan smear’ agus geire; Nam bu mhise an ceannair’, Bhiodh ’n ceann de ’n amull air dheireadh. Tha Diuc Atholl‘s Diuc Gordan Gle chloiste ‘s iad duinte, Air an sgriobhadh gu daingeann, Ach tha Hamilton dubailt‘. Iarla Bhrathainn bhiodh mar-ris, Cha bhiodh mealladh ‘sa chuis sin, ‘Toirt a chruin bhuainn le ceannach, An ceart fhradharc ar suilean. Tha Meinneireach Uaimh ann Gle luaineach ‘na bhreathal, ‘Se mar dhuine gun suilean [TD 38] ‘Giarraidh iuil air feadh ceathaich; Ach thig e fathast le umhlachd ‘Chum an Diuc, ma ‘s i bheatha, ‘S bidh a shannt ‘s a mhi-dhurachd Anns an smur gun aon rath air. Iarla Bhrathainn a Seaforth, Cha bhi sith-shaimh ri d‘ bheo dhuit, Gu‘m bi ort-sa cruaidh fhaoghaid ‘N taobh a staigh de ‘n Roinn-Eorpa. Ach nam faighinn mo roghainn ‘S dearbh gu ‘n leaghainn an t-or dhuit A stigh air faochaig do chlaiginn Gus an cas e do bhotuinn. Spleadhan, falsehoods—Cairt—a charter. Roscal—joy. Greallag—a swing in the 8th verse, or according to the Highland Society’s Dictionary, a gut, a swingle-tree in the 11th verse. Putagan anairt—pock pudding. Ceannaire—a driver, a leader of plough horses. The Union with England, which took place May 1st 1707, was exceedingly unpopular in Scotland. It was carried however, in the Scottish parliament by a hundred and ten votes against sixty-nine. Many of those who voted for it were bribed by English gold, or by promises of rank and office. Jsmes Douglas, second duke of Queensbury, was the most active agent in bringing it about. Thomas Hay, biscount Dupplin, was in favor of it. Menzies of Weem and Uilleam Dubh, fifth Earl of Seaforth were also in favor [TD 39] of it. James Douglas, fourth duke of Hamilton, opposed it, but not in such a straightforward manner as was expected of him. He could have prevented it if he had exerted himself properly. John Murray, first duke of Athol, opposed it with great zeal. DOMHNALL GRUAMACH AGUS IAIN LOM. DOMHNALL GRUAMACH. A bhean nam pog meala, ’S nan gorm-shuilean meallach; ’S ann a tha mo chion falaich Fo m’ bhannan do m’ ghradh, A bhean &c. Cha ’n ’eil mi’ ’gad leirsinn, Ach mar gu ’m biodh reul ann An taic ris a’ ghrein so ’Tha ’g eirigh gach la. IAIN LOM. Air leatsa gur reul i, ’S gur coltach ri grein i, ’S og a chaill thu do leirsinn Ma thug thu ’n eisg ud do ghradh. Boladh uilleadh an sgadain, De dh’ urlainn na h-apa; ’S i ’s cubaiche faicinn A tha ’n taice ri traigh. DOMHNALL GRUAMACH. Fios bhuam gu Iain Mabach. [TD 40] Do ’m bu cheird a bhi ’gadachd, Nach co-ion da ’bhi ’caig rium Is ri cabaire baird. Am busaire ronnach. Fear nam pliut-chasan croma; Tha na cuspan air lomadh Gu bonnaibh do shail’. Am pliutaire busach, Fear nam brnsg-shuilean musach; Cha ’n fhasa do thuigsinn Na plubartaich cail. Ged tha thu ’m fhuil dhirich, Naile, cumaidh mi sios thu; Cha bhi coille gun chrionaich Gu dilinn a ’fas. Fuigheal fior-dheireadh feachd thu, Cha ’n fhiach le cach ac ’thu; Chaill thu d’ ingnean ’s a’ Cheapaich ’S griobadh prais’ agus chlar. IAIN LOM. Fios bhuamsa dhuit, ’ille, Chaill thu dualchas do chinnidh; Gu bhei thu air mhire, Lan de dh’ inisgean baird. Mi cho saor de na ronnan Ri aon beo dhe do shloinneadh; Naile, rinn thu breug shoilleir Ann am follais do chach. Ma ’s ann ormsa mar dhimeas, Ghabh thu ’choill as a crionaich, Iarr an doire na ’s isle Bho iochdar do chlair. [TD 41] Mur bhi dhomhsa mac d’ athar, Is ann da ’tha mi ’g athadh, Naile, chuirinn ort athais A tha faiste ’nad chail. Ba triuir mhac aig Iain Bhoth-Fhiunntain, Alastair, Domhnall Donn, agus Domhnall Gruamach. Bha Domhnall Donn ’na bhard fior mhath. Tha e coltach ris nach robh Domhnall Gruamach a bheag air dheireadh air. [TD 42] IAIN DUBH MAC IAIN MHIC AILEIN. John Macdonald, commonly known as Iain Dubh Mac Iain Mhic Ailein, belonged to the Clanranald branch of the MacDonalds. He was born about the year 1665. He received a good education. He belonged to the Roman Catholic Church. He received at Grulean in the island of Eigg. He fought at the battle of Sheriffmuir. He lived in comfortable circumstances. The time of his death, like that of Mac Mhaighstir Alastair, seems to be unknown. At any rate we have never seen it mentioned. There are three of his poems: “Oran nam Fineachan Gaidhealach,” “Oran do Mhac-Mhic-Ailein,” and “Marbhrann do Mhac-Mhic-Ailein,” in Mackenzie’s Sar-Obair nam Bard. The other poems ascribed to him in that work, “Marbhrann do Shir Iain Mac-Gilleain” and “Crosanachd Fhir nan Drimnean” were composed by Iain Mac-Ailein, of Mull. [TD 43] AONGHAS OG MAC SHEUMAIS. Oran do dh’ Aonghas Bhaile Fhionnlaidh. LE IAIN DUBH MAC IAIN MHIC AILEIN. Aonghais oig mhic Sheumais, ’Fhir ghleusd’ an aigne mhoir, Ma dh’fhalbh thu siubhal reidh leat, Deagh sgeul ort leamsa ’s deoin; Thu fhein ’s do bhrathair gle mhath A ghlac an fheil’ air dhorn; Cha dean mi tuilleadh pleide ruibh Bho ’n ’s beag oirbh fein am bosd. Leamsa gur seol eigin e Nach d’fheud mi ’bhi ’n ’ur coir, ’S gu ’m faighinn sealladh eibhinn. Le toil De na’m bithinn beo, Air aghaidh Ailein Mhuideartaich, Bho ’n ’s e san grunnd mo sgeoil, Is fradharc sul’ an tanaisteir A bhrathair, Raonull og. ’S gu ’m faicinn an ros fior uasal A’s priseile na ’n t-or, ’S an t-eumhann gasda riomhach sin, ’S a dhreach air fiamh an lo, Leug nam buadhan firinneach ’S an fheinics fhior-ghlan chorr; ’S air lionmhoireachd nan reultaichean Gun cheist ’s tu fhein am pol. Gur muirneach, cliuiteach, eireachdail Penelope mar ainm; [TD 44] Gur niarachd te da’n goirear e, Ma leanas i do lorg; Do ghiomharan ’s co soilleir iad ’S tha ’n geal a bhios air dearg; ’S i ’n ti so tha mi ’g innseadh dhuibh An t-siobhaltachd gun fheirg. Penelope ’bhan Ghreugach sin, Gur buan a sgeul aig cach, A chionn gu ’n robh i firinneach Is fior sheasmhach ’na gradh; Ach Penelope dhubh ghle-gheal so Le a ceutadh choisinn barr; Cha ruigeadh bean Uiliseis i Mar ’n deicheamh, cuid ’s gach cas. Iochd is gradh is fiughantas An triuir a bha ’s a’ ghleann, Is creidimh, ciall, is umhlachd, Na cruintean ’bh air an ceann, Tuigse, baidh, is faighidinn, ’S gun sgaiteachd ann an cainnt; Bha ’n deichnear sin cho pusda riut, ’S tha ’n uir ri friamh nan crann. Beir soraidh bhuam, ged dh’fhuirich mi, Gu taigh nan uinneag ard; ’N taigh buadhach, stuadhach tuireid ch Nach uireasbhach ri daimh; ’N taigh ceolmhor, olmhor, aighearach ’S am faighear cuirm le failt;— Gu’n gleidheadh an Righ a cheannard dhuinn ’S a’ bhain-tigh’rna ’s math ghaths. Ged dh’fhan mi air bhur culthaobh S ann leam tha chuis ro chaillt’, [TD 45] Nach d’thug mi greis de’n duldachd Anns a chuirt ’am biodh an danns’. Ach tha n seanfhacal ’ga urachadh, Ge luthor an cu cam, Ge titheach air an smodal e, Cha bheir e bhos is thall. Pleid or bleid—a wheedling a cajolling. Eumhann—a pearl. Feinics—the phoenix—a mythical Egyptian bird. Pol—the north pole. Ceutadh—pleasantness, elegance. Penelope, wife of Ulysses, is regarded as a model of conjugal and domestic virtue. Her praise was sung by Homer. Smodal—crumbs, fragments of meat. sweepings. Ailean Muideartach was married to Penelope Mackenzie, daughter of Colonel Mackenzie, of Tangiers. She was possessed of beauty, wit and sweetness of temper, and was highly esteemed. [TD 46] AM BRUADAR. Oran air cor na rioghachd ’sa bhliadhna 1715. LE IAIN DUBH MAC IAIN MHIC AILEIN. Luinneag— Hei ho, tha mulad air m’ inntinn, Cho trom ri claich mhuilinn Air lunnaibh na sineadh, Bho nach h-’eil a h-uile rud ’Chunnaic mi sgriobhte, Cha bheo air a chruinne Na ’s urrainn an innseadh. Hei ho! Chunnaic mise ’s mi ’m’ chadal Gne de dh’aisling ro fhuath’sach, Ghabh mi leithid de dh’ eagal ’S gun do theap mi ’bhi ’m’ uaigh leis. Thug mi sealladh ’s na speuraibh Is ghlac maoim mi le uamhann. Gu’n robh Mars anns an leum sin ’Na lan eiceadh geal cruadhach. Ann an toiseach na comh-stri Chaidh Bellona air ghluasad; ’S nochd sinne, ’thoirt caismeachd bhuainn, Ar bratach gu h-uallach. Bha sluagh cois’ agus marcachd A dol seachad mu ’n cuairt duinn; Bha run feirg’ air gach gaisgeach, ’Se dian lasadh gu cruadal. [TD 47] Thug mi suil air an fhairge, ’S cha bu dearmadach m’ inntinn, ’Nuair a chunnaic mi ’gharbh luaidh’ Is fiamh calma gach milidh, Thainig smaointinn a’ m’ eanchainn, Ma bha ’n tairgreadh ’na fhirinn Gu ’m biodh cogadh is marbhadh A bhiodh gailbheach ’san rioghachd. ’Nuair a chruinnich iad uile, Sluagh gach luinge ’s luchd tire, Bu phailt biadh ac’ is lannan, Cha robh gainne ’thaobh ni orr’. Bha iad namhaideach fuileach, Is dian guineach ’chum strithe; Bho la Fhinn cha do chruinnich Tric an uiread de mhiltibh. Bu dluth chluinnteadh nan campa Guth na Gall tromb’ ’s fuaim pioba, Fairgneadh sunndach na druma ’Cur gach curaidh gu dian theas. Fhuair gach fear ’bha ’n comannda Ordagh teann thun a ghniomha, ’S theann an armailt ri marsadh ’Thoirt gach namhaid fo chis dhaibh. Labhair guth rium na briathran s’; “Ged’s cuis-fhiamha na chi thu Cha dean aon diu bonn lochd’ ort Mura coisinn thu ’m miorun; Is an neach tha thu ’g iarraidh Na bi fiafraich os ’n iosal Gus am faic thu ’mhuc iasaid ’Ga sior stialladh aig miolchoin.” Chunnaic mise mu ’n d’ dhuisg mi [TD 48] Ni chuir curam air m’ inntinn, Teine ’bruchdadh a canain, ’S bristeadh bhallachan diona, Leagadh ’s leadairt mu ’r bailtean ’S iad ’gar glacadh os ’n iosal Paisdean ’s mnathan a’ caoineadh S luchd an gaoil ann am priosan. Lunn—the pole of a litter or bier, a skid or pry. Mars—the God of War. Bellona—the Goddess of War. Tairgreadh—a prophesy. Fairgneadh—beating, hacking. Fiafraich or fiafruigh—enquire, ask. A mhuc iasaid—King George I. The Jacobites, who took part in the insurrection of 1715, expected help in men and money from France. The standard of prince James was raised at Castletown, in Braemar, September 6th, 1715. The battle of Sheriffmuir was fought on the 13th of the following November. The Highlanders, who were cooped up in Preston, surrendered on the same day. The poem was composed shortly after these events. [TD 49] ORAN DO MHAC-SHIMI. LE IAIN DUBH MAC IAIN MHIC AILEIN. An deicheamh la de thus a’ Mhairt A ghluais ail stata ’s measail aite; ’S ait le chairdean beo. An deicheamh la, &c. Ged chuir naimhdean thu le ainneart ’Null do ’n Fhraing bhuainn, neo-ar-thaing dhaibh, Fhuair thu ’m ball fo d’bhroig. Fhuair thu cuirt an sin o Luthais Ghabh e curam dhiot o’n b’fhiu thu Chionn do ghiulain chorr. ’S iomadh fuaran glan gun truailleadh De ’n fhuil uaibhrich ’ruith mu’d ghuaillibh, ’Fhir a’s uaisle feoil. Cainnt gun aicheadh, ceart ri ’radh e, ’S tusa ’s cairdiche ’m measg Ghaidheal ’Bha riamh air d’aite beo. Tha fuil Stiubhartaich a’ chruin ’N deigh a dubladh a’d’ chorp cubhraidh, ’S Iarla Weem ’s Mhic Leoid Tha fuil phriseil Iarla Seaforth Air a sioladh a’d’ bhallaibh rioghail, Glac nach crion mu ’n or. [TD 50] Cairdeas fal’ thu ’Mhac-Mhic-Ailein; Da uair daingeann ri Gleann-Garadh; Car thu Mhac-Gilleoin. An t-armunn Sleiteach, Mac Shir Seumas Nan arm geura, dhuit ’sa’cheum ud, Dha ’m biodh na ceudan sloigh. Ceannard aigeantach nan Abrach. Gura fagus dhuit am fear sin; Dh’eireadh leat na seoid. Dreagan feardha ’s nath’rail searbh thu; ’S tu bu ghailbhiche fo d’ armaibh, ’S d’ fhuil ’na tailbheum mor. Leoghann ainmeil ’s neimheil calg, A bheithir ana-meineach gu marbhadh ’N uair ’chasadh fearg ad’ shroin. An laoch garg ’s am buinne borb, Is deacair fhoireigneadh, triath na calmachd, Le ’m miannach mordhail chorr. ’S muirneach foirmeil an ceann airm thu, Cuis a dhearbhadh o d’ aois leanabais ’Bhi gun dearmad gleois. Fhuair thu d’ghlacaibh ceile leapach, Deagh Nic Ailpein gleidhteach sgapach. Beul o’m biasd thig gleoir, Bain-tighearn dhiadhaidh, shocrach, chiallach; Cridhe fialaidh le deagh riaghailt, Gnuis gun iomhaigh reot’. [TD 51] An neamhain shoilleir ’s an leug nach doilleir, ’N ti gun choire mar sgathan gloine, Lan eireachdais gu leoir. Gu ma buan do ’n lanain uasail, ’Dh’fhas gun uabhar, air aon chluasaig An seirc ’s am buaidh gun leon. ’Dheagh Mhic Shimi nan arm innealt’, Slan thu philleadh gu d’dheagh ionad, Sid mar shirinn do. Tailbheum, properly tuil-bheum—a torrent. Neamhain or neamhnaid—a pearl. Ana-meineach—stubborn, furious. Hugh Fraser, 7th Lord Lovat, married Elizabeth Stewart, daughter of the Earl of Athol, by whom he had Simon, 8th Lord Lovat. Simon married Catherine, eldest daughter of Cailean Cam, 11th MacKenzie of Kintail, and had by her Hugh, 9th Lord Lovat. Hugh married Isabella Wemyss, daughter of John, 1st Earl of Wemyss, and had six sons, Thomas of Beaufort being the fourth. Upon the death of Hugh, 11th Lord Lovat, in 1696, Thomas of Beaufort became the representative of the family. He was born in 1631, and died in 1698. He was married to Sybella, daughter of John Macleod, of Macleod, and had six [TD 52] sons. Alexander his eldest son having killed a man by accident at a wedding near Inverness, had to leave the country. He fled to Wales, where he died. Simon, his second son, was the famous Lord Lovat of history. Simon’s mother, Sybilla Macleod, Sir John Maclean’s mother and Ailean Muideartach’s mother were sisters. Thomas of Beaufort was actually the 12th Lord Lovat. It seems, however, that his right to the title had never been properly acknowledged; hence Simon was invariably designated 12th Lord Lovat. Simon was born in 1667. He studied at the university of Aberdeen, where he highly distinguished himself. He was treated very unjustly by the Earl of Athol, who endeavored to deprive him of his estate. He married Margaret Grant, daughter of Ludovick Grant, of Grant, in 1717. This is the “Nic-Ailpein” of the poem. He was beheaded in London, April 9th, 1747. He was a man of ability. He was pleasant in his manners when he liked, but selfish and full of duplicity. But whatever his character was, his execution, in the 80th year of his age, was a shameful and cruel act. [TD 53] IAIN MAC AILEIN. John Maclean, commonly called Iain Mac Ailein, or Iain Mac Ailein Mhic Iain Mhic Eoghain, is entitled to a very high rank as a poet. He belonged to the Ardgour branch of the Macleans. Ewen, sixth Maclean, of Ardgour, was married to a daughter of Stewart, of Appin, and had two sons, Allan his heir and successor, and John. John was married and had a son named Allan. The poet was a son of this Allan. He was thus a great-grand-son of Maclean of Ardgour. He lived in Mull. His place of residence was not far from Aros. His poems were taken down by Dr. Hector Maclean, who lived about a mile from Tobermory. Dr. Johnson and Boswell called to see Dr. Maclean, when travelling through the Western Islands in 1773. The doctor was not at home, but the visitors were entertained by his daughter Mary, a highly accomplished young lady. She read and translated some of John Maclean’s poems for them. Boswell makes the following reference to this fact: “Miss Maclean produced some Gaelic [TD 54] poems by John Maclean, who was a famous bard in Mull, and had died only a few years ago. He could neither read nor write. She read and translated two of them, one a kind of elegy on Sir John Maclean’s being obliged to fly his country in 1715; another a dialogue between two Roman Catholic young ladies, sisters, whether it was better to be a nun or to marry. I could not perceive much poetical imagery in the translation. Yet all of our company who understood Gaelic seemed charmed with the original. There may perhaps be some choice expression, and some excellence of arrangemert, that cannot be shown in translations.” Dr. Johnson’s reference to Miss MacLean’s translating Iain Mac Ailein’s poems for him is as fallows: “There has lately been in the islands one of these illiterate poets, who, hearing the bible read at church, is said to have turned the sacred history into verse. I heard part of a dialogue, composed by him translated by a young lady in Mull, and thought it had more meaning than I expected from a man totally uneducated; but he had some opportunities of knowledge; he lived among a learned people.” We scarcely think it probable that Iain [TD 55] Mac Ailein was not able to read. His father, we may take for granted, was in fairly comfortable circumstances, and could afford to give him some education. The poet shows a good acquaintance with the traditionary history of Ireland. It is evident that he was well versed in the bible. He was thoroughly familiar with the political events of his own day. These facts, however, do not prove that he could read. Iain Mac Ailein was evidently in his prime in 1689, the year in which the battle of Killiecrankie was fought. He composed a magnificent elegy on Sir John Maclean, who died in 1716. His Imric Fear Threisinnis must have been composed about the year 1738. There is no reference in any of his poems to the events of 1745. It is probable that he died about that time. He was an old man at the time of his death. ORAN. A rinneadh ’n uair a bha Sir Iain MacGilleain, Triath Dhubhairt, ann an Carnabrugh. LE IAIN MAC AILEIN. Beir fios leat bhuam do Carnabrugh Gu deagh Shir Iain nan armunn gasd’, Ged rinn mi caochladh maighistir Nach feairrd’ mi mu mo mhiadh e. [TD 56] Ge tric a dol a dh’ Aros mi A dh’ol gach boinne ’tharas mi, Cha ’n ionnan’s mar a b‘abhaist dhomh, Cha bhi mo ghair‘ air m‘ fhiacail. Na mionnan ‘thug sinn thall an sin, ‘N uair a bha camp Mhic Cailein ann, ‘Dheoin De cha mhisd‘ ar n-anam iad, Ach b‘ aindeonach an gniomh e. Na‘n cluinninn fhin am Bacach ‘Thigh ‘nn le chabhlach laidir acfhuinneach, Cha dearbhadh neach thar fasdaidh orm Gu ‘m b‘fhear protection riamh mi. Na‘m faicinn duine fiirinneach A chomhdaicheadh na dh‘ innseadh dhomh Gheibhteadh ‘s an Leth Iochdraich mi ‘S mi comhdach mo phios iaruinn. Ged nach robh mi riamh cho tapaidh ‘S gu ‘n deanainn sealg no tacar leis, Is leoir leam fhad ‘s a chaidil e Fo ‘n leabaidh far ‘n do liath e. Tacar—provision, plenty. Shortly after the battle of Killiecrankie the Earl of Argyll obtained a commission of fire and sword against the Macleans, and invaded Mull with a force of 2,500 men. Sir John Maclean retired to the fortified island of Kernburgh, and advised his followers to take the oath of allegiance to the new government, and accept protections from Argyll. He remained in Kernburgh until 1692. [TD 57] SGEUL AN EIBHNEIS; Oran a rinn am Bard ’n uair a chual e gu’n robh Sir Iain Mac-Gilleain beo. LE IAIN MAC AILEIN. Na’m faicinn gu ’m b’fhior, Na’m faicinn gu ’m b’fhior, Na’m faicinn gu ’m b’fhior, Sgeul dearbhte so, Bu mhire mi-fhin Na caitean beag mios’ Nan digeadh gu crich An tairgineachd, An neach so ’chaidh eug Am barail gach leigh ’Thigh’nn thugainn ’Na threun-fhear Albanach; Mar thaice ri ’r cul ’Sa’ chath mar cheann-iuil, Gu ’n togamaid suil Bho ’r plangaidean; Gu ’n eireadh deagh fhonn ’S gach cridhe ’tha trom, ’S cha ’n fhaicteadh cinn chrom Neo-mheanmnach oirnn. Gu ’n tilgeamaid clach Ri ’r nabaidh cho ceart, Gus an ruigeamaid stap An t-seann duine; Gu ’n cuireamaid bailc Air oiribh ar cas, [TD 58] Cha leanadh aon drap De ’r dranndan ruinn, ’S gu’n tilleamaid breug Air ar coimpire fein, ’Nuair ’chuireadh e ’n eucoir Dhalmar’ oirnn. Le fabhar a chruin ’S le rathad an Diuc’ Na’m faighinn do chuis A dhainghneachadh, ’Sa chinneadh so fos Chit’ iongantas mor, Gu ’m bu mhacanaibh og Na seann daoine, ’S na sgriotachain mhios’ ’Dol ’n airdead ’s am miad. ’S bhiodh iad aithghearr aig linn An leanabalachd; ’S gach bean dha’m bu tric Clann nighean mar shlioc Gu ’m biodh aca mic Gu toirbheartach. Mar nach d’fhas e ’nad dheigh An airdead no ’m meud, ’S ro mhath chinneadh am feur ’S na garbh-chriochaibh. ’S bu lionmhor na feidh Nam frithearaibh fein ’Dh’ aindheoin tapachd is treinid Shealgairean. Dheanadh machair is coill Gair’ lachainn ri d’ chloinn, [TD 59] ’S tu ’thigh’nn dachaidh fo staoileadh Ainmealachd. Tha mi guidhe gu dur Air an Ti ’th’ air an stiuir ’Ur cur sabhailt’ o’n chunnart Chaillteach so. Gu cala gun ghuais, Gun bhairlinn, gun stuadh, Gun trioblaid, gun luasgan Laimhrige, Gu tearuinteachd nois Gun uireasbhuidh gleois, Far nach tuairg’neadh an rod No ’n t-anfhadh sibh. ’N sin bu mhire mi-fhin Na caitean beag mios’, Na’m faicinn gu ’m b’fhior sgeul Dearbhte sin. Tairgineachd—prediction. Guais—danger. Laimhrig—a landing place, a wharf. NA’N DIGEADH SIR IAIN. Oran a rinn am Bard ’nuair a chual e gu’n robh Sir Iain Mac Gilleain ann an Sasunn. LE IAIN MAC AILEIN. Luinneag— Na’n d’ thigeadh, na’n d’thigeadh, Na’n d’ thigeadh do sgeul, [TD 60] ’S gu ’m faodainn ’bhi cinnteach As na dh’ innseadh dhomh ’n de, Gu’n tilginn as m’ fhochair An cochull gun fheum, ’S gu ’m faicteadh mi fhathast Air atharrach gleus’. Na’n digeadh Sir Iain Mo chridhe ’s mo chleibh, Gu ’m b’eibhinn ar n-aigneadh, Mar bhradan a’ leum. Thogadh cridhe do mhuinntreach ’Tha ’n cunnart dol eug, ’S gu ’n digeadh do m’ ionnsaidh-s’ Mo shugradh beag fhein. Do chinneadh ’s do dhualchas ’Bha cruadalach treun, ’S bu mhath an Raon-Ruairidh Mu ’d ghuailnibh ’s an fheum. Tha ’nis ’n am fath truaighe, Mar chuagair’ tha ’m beus; Ged gheibh iad am bualadh Cha ghluais iad am beul. Ged tha sinn fo dhochair, Mar mholtaibh mu chro, Aig naimhdean fo bhaogh’l ’Toirt dhuinn aobhar air bron, ’S luchd-spuillidh ri tair oirnn Mar thraill na spain bhrog, Cha’n aithnicht’ an teas la sinn Aig airdead ar croic’. An ealta ro ghleusd’ An robh eifeachd gu leoir, ’Bhuidh’ neadh geall air gach tulaich, Far an criunnicheadh eoin, Le’n itean corr sgeithe, Le’n treine ’s le ’n treoir, [TD 61] Cha ’n fhearr iad air coinnimh Na cromanan-loin. Na’n tilleadh a chuibhle Bharr iomrall a seoil, S gu ’n iompadh i deiseil N taobh deas mar bu choir, ’S iomadh neach tha fo mhuiseag, ’Sa cheann lubte ’na sgrob, ’Chuireadh bailc air a chasaibh An taisbeanadh shron. Na ’m biodh iad dhomh fagusg Na bheil fad o laimh, Sir Iain nan caisteal Is Bacach a bhlair, ’N neach do ’n d’ fhuiling mi m’ fhaobhach, Mar chaora mhaoil bhain, Bheirinn tionndadh mar leoghann air, ’S m’ ordag ’na shail. ’S leoir truimead bhur cadail, Ma thachair sibh slan! Mur suidhich sibh cairtean A ghlacas cuid chaich, Bidh sinne fo gheur sgrios Le feileadh a’ chlair; Mur faic sibh fo dhien sinn, Bidh dith oirnn ri ’r la. Tha sinn tamull an iargain Le fiabhras ro ard; ’S faide la leinn ’g ar pinadh Na bliadhna ’s sinn slan. Am bruadar an fhaochaidh, Tha daoine ag radh, Gur tearc leigh a ni aithn’ air Seach teannair a’ bhais. [TD 62] ’S mor am farmad a th’ agam-s’ Ri d’ aid is ri d’ chleoc; ’S iad ’th’ air grianan na maise Ri glacadh an soigh. Na ’m b’e m’ fhortan sa tuiteam ’N riochd buclan do bhrog, ’Se ’b’ fhearr mar shogh inntinn Na criochan righ mhoir. Tha mi ’guidhe le m’ run Is le m’ dhurachd do ghnath Air ’n Ti ’chruthaich air thus thu ’S thug dhuinn thu mar bhlath, Cur muinghin mo dhochais ’Na throcair ro ard, Nach d’ fhuair sinn ach leasan Thun ar teagasg na’s fhearr. Cuagaire—an awkward, slovenly man. Baoghal—peril, danger. Corr—excellent. Faobhaich—despoil. Faochadh—thepoint in sickness at which one is beginning to get well, relief. Teannair—any instrument to squeeze with. NAIDHEACHD AN AITEIS. Oran do Shir Iain Mac-Gilleain air do ’n Bhard a chluinntinn gu ’n robh e a’ tighinn dhachaidh. LE IAIN MAC AILEIN. An sgeula so ’th’ aca ’Ga innse le aiteas, Na’m faighinn fear-ceartais [TD 63] A dhearbhadh am mach e, B’ ionnan eirigh do m’ aigneadh ’S mar gu ’n leumadh am bradan Bho dheabhadh an aigeil le luth-chleas; Sir Iain nan caisteal Thar fograidh ’thigh ’nn dachaidh Gu mor bhaile Shasuinn, ’S a bhanruinn ’ga ghlacadh Le caoimhneas bu cheart d’i; ’S cha bu traoiteir air aitim Do dh’ oighre no ’fhaction a cruin-s’ e. ’S ann ’chaill iad na bh’ aca De dh’ earasaid fharsuing Leis gach tionndadh ’bha tachairt; ’N Inbher-Cheiteinn thuit Eachann Is mile mu ’bhrataich Gun tioma, gun taise; Foill Holburn ’s nam marcach ’thug cuis diu. ’N ti so dh’ fhalbh bhuainn air bhadhal ’S nach d’ fhag brathair no athair, ’S daor a cheannaich e ’m fabhar ’Thug righ Seumas d’a grathunn. Threig e ’chinneadh mor flathail Dha ’n robh oighreachd is taighean, Ragh e ‘m fogar seach aighear a dhuthcha. An Raon-Ruairidh le brughach Bha do reisimeid subhach ’S tu-fhein maille riubha; ’S iomadh gruaidh ’bu ghlan rughadh ’Dol ’n ar n-armaibh ’s ’n ar n-uidhim Ann an toiseach do shiubhail, ’Thoirt fios fuathais gu buidhinn an diomba. [TD 64] Ged a b’ og thu ’n Dun-Chailleann ’S e do ghniomh nach robh clannail ’S ann a dhearbh thu ’bhi fearail, Chuir thu geard a chuil chlannaich Ri aodann a bhaile; Ged thuit pairt diu gun anam Chuir iad aitreabh nan Gallaibh ’na smudan. Cha chualas gu minic Ann an seanachas no ’m filidh Gu ’n robh duthaich no cinneadh Riamh ’s a chas ’s a bheil sinne, Gun fhear pairte no spionnaidh Ann an aite no ’n ionad; Sinn gun righ, gun cheann-cinnidh, gun duthaich. ’S fad o cheil’ iad air bhadhal Gach fear treun a chur catha, A b ’fhearr feum leis a chlaidheamh— Dh’ fhalbh am buachaille ra mhath, Dha ’n robh caoimhneas is ceannas, ’S dh’ fhag e ’threud fo throm eallaich, Gun fhear gleidhidh, no faire, no stiuiridh Dh’ fhalbh ar n-aighear air fad bhuainn, ’S sinn mar luirich a’ bhaigeir, Air a tilgeadh air cladach, ’Na cuis bhuirt agus mhagaidh, Is gun chlud d’ i, ’ga pailtead, Gun choig fichead fear-tagraidh, ’S iad ’ga reubadh, ’s’ga sgapadh, ’s ga spuinneadh. Ged is trom leinn an strac sin, Thoill ar peacannan barr air, Gu ’n robh pobull ’s an Eiphit, ’Bha fo bhruid aig righ Faro, [TD 65] ’S ’n uair a chaidh iad do’ n fhasach Is a chaochail iad gnathan Fhuair iad comhfhurtachd adhmhor bho’n sgiursadh. Na’m pilleamaid fhathast, Le cridheachan matha, Bharr iomrall an rathaid Bu shoirbh do Righ Fhlaitheis Gach smal a th’ air laidh’ oirnn Gu tur dhinn a chrathadh, ’S gu ’m b’ ionmhuinn le’r n-athair ar n-umhlachd. Ged tha sinn fo aimheal An deigh Mhic-Gilleain, ’S beag an t-aimn e r’a labhairt Seach fogradh nam flaithean Dha ’n robh crun agus cathair, Beairt a’s uamharr’ r’a amharc, ’S gur a seirbhe e na ’n gabhann r’a iomradh. Ma ’s a firinn ri ’labhairt Gur h-e Seumas a’s athair Do na Phrionnsa a th’ air faighinn, Ge b’e thionnsgainn ri daithean ’Chur air og anns a chreathaill, Tha mi ’n duil gu ’n dig latha A bheir luchd a ghniomh’ ghrathail gu cunntas. ’S mairg am Breatunn a tharlas Nuair thig diogh’ltas a phaigheadh Luchd na foille ’san ardain; Ghearr iad muineal righ Tearlach Air fior bheagan de dh’ abhar Chuir iad Seumas air anradh, [TD 66] ’S ghabh iad Uilleam is Mairi d’an ionnsaidh. Gu bheil Britheamh ’sna neamhan ’Tha ’toirt teisteanais araid Gur h-e fein dha’n robh cas dhiu;— Chaochail siantan is laithean, Bhruchd gach torran gu saibhir, ’S tha gach duine na’s fhearr dheth Bho na thachair do ’n Bhanruinn so ’crunadh. Earasaid—a square of tartan cloth worn over the shoulders. Badhal—wandering. Clannach—hanging in locks. Aimheal—vexation. Gabhann—gall. It was commonly, but erroncously supposed that Prince James was not the son of James II. and his wife. The Prince was born in 1688, a few months before his father’s abdication. Queen Anne was crowned in 1702. Sir John Maclean returned from france in 1703. Queen Anne conferred a pension of £500 sterling a year upon him. This pension he enjoyed during the remainder of his life. AN SUGRADH. LE IAIN MAC AILEIN. Thoir fios bhuam gu Anndra, ’S na dearmaid ’innseadh trath, Mo chompanach uasal [TD 67] Ro shuairc is bu chubhaidh dha, Ma’s fath leis gu gruaman An suairceas a dhol mu lar, Gu bheil leannan ’bu ghaol leis Air caochladh ’s air faotuinn bais. Bha uair ann ’s bu chliuiteach ’S an duthaich so anns gach ait, Macnas gun droch dhurachd, An sugradh ’s an fheala-dha, A mheadhail is a mhuirn O’m bu shunndach an duine slan; ’N diugh tha gach aon ’bheir uidh dhaibh Air a chunntas mar dhuine bath. An Aros laghach shuas ud, Bha uair a chunnaic mi e, Bhiodh comh-theanal uaislean, ’S cha b’ shuarach mo chuid-s’ de’n trath. Bhiodh Sir Ailean ’sa chluain sin ’S a shluagh fhein am fagus da, ’S bhiodh an oidhche ’b’fhuaire ’S a chuantal sinn leinn ro ghearr. ’Nuair ’thigeadh an luchd-sugraidh, An cuil cha chuireadh iad iad ’S ann ’bhitheadh iad gle mhuirneach Fagus d’ an seomraichean ard. Bhiodh meas ac’ air na h-orain, ’S bu sholasach deth na baird; Is bhiodh luchd-falbh na h-Eireann Gle ghleidhte le feil’ an lamh. ’Nuair ’dh’fhalbhadh an geamhradh ’S ’thigeadh an samhradh oirnn blath, Rachamaid thar chuantan Dh’amharc air ar cairdean graidh. Ruigeadh iad Sir Seumas An Sleit o’n ’s e ’b’ fhaisge air laimh, [TD 68] ’S bheireadh iad greis eibhinn Air sgeulachdan ’s ol mu’n chlar. B’ e a shamhailt ceudna Aige fhein ’gheibhteadh mar ghnaths, Comhlain is long ghleusda Leis an reubt’ sruthan is sail. Bhiodh a bhrathair fhein ann, Gilleasbuig ’bu gheir’ na cach; ’S ged thigeadh na ceudan, ’S e-fhein fear-cuideachd a b’ fhearr. Cha ’n fhanadh an luchd-sugraidh An aon aite fad an tamh Gu ’m b’ i ’n imrich uaibhreach e Gluasad an uin’ cho gearr. Ruigeadh iad Mac Ruiridh Nan cuach ’s nan cupachan lan, ’S b’ i mhala gun ghruaman e, Uachdaran an deagh ghnaiths. ’Nuair ’chruinnicheadh siol Olaghair Bu stoirmealach meadhail an ghnaiths; Gheibheadh luchd an fhalbhain Gu soirbh bhuath gean math is daimh. Cha ’n fhaicteadh iad air chorra-ghleus Le doilgheas ’s biodag ’nan laimh; ’S ann ’bhiodh iad subhach so-ghradhach Le moran comuinn is graidh. Gur deacair air an t-saoghal Luchd-baoiridh a dhol mu lar; Gach neach le neart a ghaoirdein Tha saothrachadh arain do ghnath. Tha da thrian de’n t-saoghaol A’saoil-sinn gur h-e rud a ’s fearr; Ach Caiptein Chlann Raonaill Cha d’ chaochail gu barail chearr. [TD 69] Tha iognadh air na ceudan Cia ’n reusan mu’n dug e ’ghradh Do na leannain bheusachs’ ’Tha deidheil trioblaideach dha, An naire agus an fheile Le cheile ’s’ am pailteas laimh’; Ban-seirbhisich neo-ghleidhteach An teirm bhi ’togail a mhail. Chi mi mar cheum trocair D’ Mhac-Dhomhnaill an aignidh aird Na dilleachdain ’s na deoiridh A chomhnadh ’s a dhion le baigh, Bho ’n tha Sir Iain air fogradh, Sir Domhnall an Glaschu ’na thamh, ’Sgun oighre Mhic-Leoid Ach ag ol a bhrochain a spain. ’S dream dhligheil dha fhein iad Nach feud e leigeadh mu lar, ’S bha iad fo mheas gle mhor Aig geugaibh gineil a fhreumh’. Dh ’fhag cach e ’na onrachd ’S na seoid so ’nan dileab dha, Mar bha Oisean ’s na cleirich ’N deigh Fheinn an tir Innis Fail. The Gilleasbuig referred to was the Ciaran Mabach. Ailean Muideartach, Caiptein Chlann-Raonaill, was one of the most popular chiefs in the highlands. Sir John Maclean and himself were first cousins. Norman Macleod, chief of the Macleods, Siol Olaghair, died in 1706. His son and heir, who was also mamed Norman, was born a few months after his death. This is the oighre Mhic-Leoid referred to. [TD 70] SIOL OLAGHAIR. LE IAIN MAC AILEIN. ’Shil Olaghair gun ainnis, B’ ann d’ ’ur cliu ’s d’ ’ur deagh alla ’Bhi caoimhneil d’ ur caraid ’S ’bhi earrant’ ri ’r fuathaibh. Thug na h-uaislean so ’dhealaich rium Aithn’ agus earail dhomh Mi ’dh’ iomchar am beannachd Gu’r bannal ’s gu’r n-uaislibh. Gu’n robh e orr’ aithnicht’ Mheud ’sa fhuair iad de’r carthannachd, ’Reir cleachdadh nan sean daoine Ceanalt’ mu’n cualas. Ged tha na brait ura Ro sgiamhach le suilibh ’Se ’m brat air a chludadh ’Bheir dubhlan do’n fhuachd duinn. Fhuair mise seol ainneamh Gu giulan am beannachd A dh’ionnsaidh an leannan, Ge tamull leo uath iad; Gu comunn gun aineolas, Caoimhneasach, carthannach, Gun fhochaid, gun fhanaid, Gun charraid, gun tuasaid. Tha sean-fhacal laghach ’Thuirt na daoine gu seadhach, Nach facas riamh meadhail Na deaghaidh gun ghruaman; Cainnt eile cho fior ris, Is dh’fhaithrich mi fhin e, Nach b’e ’n rathad gu cinneachdain An imric ro uaibhreach. [TD 71] ’N uair ’thainig mi dhachaidh, ’S rinn mi caileigin stada, B’ fhath ionndrainn do m’ phearsa Gach cleachdadh a fhuair mi, Na bha mi a’ seachnadh De shaibhreas ’ur pailteis Bha mi ’g ordachadh agam Gach maduinn ’n am ghluasad; ’S mi ri canran gun chaidrimh Ri ceile mo leapa, ’Cur an ceill gur h-e staid-se Thug dhachaidh mi uatha, ’S nam bithinn air fuireach Leis na fhuair mi de chuireadh Gu’m bithinn gun mhulad, Gun uireasbhaidh fhuathach. Nam biodh feum anns na beannachdan ’S gu ’m fuasg’leadh iad fearann ’S ann chuirinn gu deamhainn Le dealas gu tuath iad. Bheirinn aithin’ agus earail dhaibh Taghal an Talascair Aig ’n fhear ’chomhnadh mi ’m’ ainnis Gu carthannach, uasal. ’S an ceile tha maille ris ’S beus d’i ’bhi mathasach, ’S feile na mala, Cha ’n aithne dh’i gruaman. Gur h-alainn ’na bail’ i, Le surd is le dealas, ’Thoirt feusda gun ainnis D’luchd ealain is cuairte. [TD 72] ORAN DO MHAC-LUCAIS. Air dha maoidheadh air a Bhard gu’n cumadh e ’suas ceann an amuill ris. LE IAIN MAC AILEIN. O marbhphaisg ort, a shaoghail, ’S mairg aon dha bheil thu mar leannan Is ann dhe d’ abhaist daonnan ’Bhi blaomannach, caochlach, carach. Thug mise mo sheal fhein as Mar dheideig a bhiodh aig leanabh Is chunnaic mi le m’ shuilibh Gu ’n deachaidh mi dluth ’am mearachd. Na’n tuigeadh tu mo nadur, ’Fhir ghraidh cha ’n ’eil thu ’nad airidh; Is coltach pairt de d’ ghiulan Ri’ stiubhart gun suilbheachd ra mhath; Gu ’n toir thu cuibhrionn dhubailt Do ’n umbaidh gun iul, gun aithne, ’S air leam gur h-olc an seol sin ’S an duine coir a chumail falamh. Nach seall thu air Mac-Lucais, Cha sugair e mar mo bharail; Cha robh e riamh cho gorach ’S ga’n deanadh e oran no ealaidh. Ged chumainn-sa le m’ bhriathraibh ’Suas sgialachd air Tuath De Danann, ’Nuair theannamaid gu croilean ’S e-san gu mor ’bu mho bonnach. Gu ’n robh mi latha ’m Blath-bheinn Mar-ri Iain saibhir na h-Earadh, An comunn bhinn na clarsaich, Far am biodh luchd-dan ’ga leanachd. [TD 73] Gu’n deanainn fhin is Ruairidh dhaibh Duanagan beag’ de rannaibh; Is gheibheamaid deoch bhrioghmhor B’fhearr leam na miadachd do bhonnaich. Is bha mi la na Sroine Mar-ri luchd eolais is aineoil; ’Sa chuideachd bha na sair sin, Na Gaidheil dha ’n geilleadh ceannas, Sir Iain is Sir Domhnall ’S an coirneal deagh Mhac-’Ie-Ailein, ’S fear eile de m’ luchd-iarraidh, Alastair ciar Ghlinne-Garadh. ’Nuair ’chruinnicheamaid gu campa Le ’r ceannardan meanmnach, meara, Air theicheadh rachadh bron bhuainn, ’S bhiodh solas a’ comhnuidh mar-ruinn Gu ’m faighinn fhin le m’ rabhart Mo phairt de na bhiodh ’s ant-searraig; ’S cha chumadh tus’ an uair sin A suas rium do cheann de’n amull. Cha ’n innis mi mo chruadal Mu ’n gluais iad gun deach mi ’m mearachd; Och, gur h-e falbh nan uaislean A’s buaine a tha mi ’gearan; Gu’n robh mi mar-ri daoine ’Dheanadh faochadh dhomh anns a charraid, ’Nuair bha thus’, a Neill, a laochainn, A’d’ bhuachaille chaorach aig baile. Blaomannach—inconstant. Deideag—a toy. Sugair— a merry fellow. The Ruairidh referred to is Roderick Morrison, an Clarsair Dall. [TD 74] EACHDRAIDH THUATHA DE DANANN. According to the legendary history of Ireland, the first people that settled in that country came from Greece. They were under a leader named Partholan. They had three druids among them: Fios, Eolas and Fochmarc, or Intelligence, Knowledge and Enquiry. The Partholanian colony was almost wholly destroyed by a pestilence. The second people that settled in Ireland came from Skythia. The name of their leader was Nemidh or Nemidius. They were of the race of Magog, son of Japhet. They suffered terribly from the attacks of sea robbers, called Fomorians. The greater part of them left the country. Simeon Breac and his clan went to Thrace, Beothach and his clan went to Greece, and Britan Maol and his clan went to the Island of Mona, Anglesey. The third people that settled in Ireland were the Fir-Bolgs. They were descended from Simeon Breac and his followers. They ruled over the country thirty-six years. The fourth people that settled in Ireland were the Tuatha De Danann. They were descended from Beothach and his followers. They wandered from Greece to Germany, from [TD 75] Germany to Scandinavia, from Scandinavia to Scotland and from Scotland to Ireland. They were necromancers. They could raise storms, heal the sick, and restore the dead to life. They had four talismanic articles of wondrous powers with them, namely, the Lia-fail, or stone of Destiny, Lugaidh’s sword and spear, and the caldron of their king, the Daghda Mor. They conquored the Fir-Bolgs, Fomorians and other inhabitants of Ireland without much difficulty. They ruled over the country about one hundred and ninety-seven years. The fifth and last people that settled in Ireland, previous to the beginning of the christian era, were the Milesians or Gael. They are descended from Gaidheal Glas, or Gathelus. Fenius Farsa, King of Skythia, was an eminent patron of learning. His second son, Niul, was the most accomplished scholar of his day. This Niul, who was married to Scota, a daughter of Pharoah, King of Egypt, was the father of Gaidheal Glas. The descendants of Gaidheal Glas went from Egypt to Crete, and thence to Skythia. They finally settled in Spain. Their most renowned hero was Milidh or Milesius, who ruled over the greater part of Spain. It was under the leadership of the sons of this Milidh that the Gael went to Ireland. The following account of the landing of the Milesians in Ireland, of the manner in which they obtained possession of the country, and of the vengeance taken upon them by the Tuatha De Danann, is by Iain Mac Ailein, the poet: [TD 76] Thanaic Clanna Milidh as an Spain do dh’ Eirinn rioghachd a bha fo gheasaibh. Air do sgioba naoidh longan diubh teachd gu tir chruinnich sluagh na duthcha, do ’m b’ ainm Tuatha De Danann, gu comhdhail a thabhairt daibh. Thubhairt iad ri Clanna Milidh nach robh annta ach gealtairean agus baoth-oglaichean a thaobh is gu’n danaic iad air tir gun fhios. Fhreagair Clanna Milidh gu’n digeadh iad air tir le fios daibh. Thubhairt Tuath De Danann iad a dhol ’nan loingeas, agus naoidh tonnan a chur eadar iad agus tir, agus na’n digeadh iad air tir an deigh sin gu ’m faigheadh iad leth Eirinn gun tuilleadh cogaidh. An deigh do Chlanna Milidh so a dheanamh thugadh Eirinn as am fradharc le druidheachd Thuatha De Danainn air achd’s nach robh iad a’ faicinn ach aon ghroban creige ann an dealbh muice, ni a dh’ aobharaich gu’n goirear de dh’ Eirinn Muc-Innis. Bha am measg Clanna Milidh druidh, a bha na dheagh dhuine ealain. Thubhairt e-san riutha nach robh iad ach amaideach do bhrigh is nach robh iad a tabhairt fainear gur h-ann ri luchd-druidheachd a bha ’n gnothach; gu’m b’i a chreag a bha iad a’ faicinn Eirinn agus ge b’e a bhiodh an sin gu’m biodh e an Eirinn. Leig Clanna Milidh an sin uchd nan naoidh longan ris a chreig, mu’n robh stuadhan anabarrach a’ bristeadh. Bhathadh seiseir de ’n cinn iuil, air chor is nach deachaidh air tir ach a triuir dhiubh. B’e ainm nan triuir Eireamhon, Eibher Fionn, agus Calpa ’Chlaidheimh. Thagair Clanna Milidh a nis an cumhnant air Tuath De Danann. [TD 77] Dh’aontaich Tuath De Dannan leth Eirinn a thabhairt daibh, ach ceannas na duthcha uile a bhi aca fein. Cha doireadh Clanna Milidh so dhaibh, agus mar sin thoisich an cogadh. Thubhairt an druidh a bha maille ri Clann Milidh gu’m bu ghorach dhaibh a dhol a chogadh ri luchd-druidheachd; gu’m b’i a chomhairle-san dhaibh iad a bhi oidhche ’s an aon bhaile ri Tuath De Danann. agus iad a dh’fhaotuinn mar gheasaibh do fhuasgladh orra gu’n leigeadh iad breith na cuise a dh’ionnsuidh a cheud fhir a thachradh orra an deigh dhaibh falbh le cheile as a bhaile sin. Rinneadh so. Air do Chlanna Milidh agus do Thuath De Danann falbh as a bhaile, ’s e a’ cheud duine a thachair orra an druidh. Thubhairt Aonghus Mac an-Daogha, righ Thuatha De Danann, ris, “S mor a tha agadsa r’ a dheanamh an diugh, a dheagh fhir ealain.” “Ciod a tha agam r’a dheanamh an diugh?” arsa ’n druidh,” ach falbh le m’ chruit ’dh’ fheuch co a ’s fearr a bheir duais dhomh airson mo chiuil.” “Tha barrachd is sin agad r’a dheanamh” arsa Aonghas; “tha agad ri Eirinn a roinn’na da leth.” Na’m biodh sibh air gach taobh toileach, arsa ’n druidh, dheanainn-sa an ni a tha sibh ag iarraidh a dh’aon fhacal. Dh’innis iad dha gu’n robh iad toileach. An sin thubhairt an druidh is e so mo bhreitheanas-sa: “Bho ’n a bha ’n leth os cionn talaimh de dh’ Eirinn agaibh-se, a Thuath De Danann o chionn greise, agus gur luchd-druidheachd sibh, bidhidh a nis an leth a tha fo’n talamh agaibh, agus an leth os cionn talaimh aig Clanna Milidh; agus [TD 78] dhuitsa, Aonghais Mhic-an-Daogha, bho’n is tu righ Thuatha De Danann, tha mi ag ordachadh a bhrugh a’s fearr a tha ’n Eirinn, brugh barragheal na Boinne, agus a thaobh chaich biodh gach neach a’ faighine bruighne dha fein.” An sin chruinnich Tuath De Danann a dh’fheuchainn ciamar a dhioladh iad iad-fein air Clanna Milidh. Thubhairt Aonghas Mac-an-Daogha gu’n dioladh mar a b’ abhaist daibh, le druidheachd agus le eadarmhanadh; gu ’n rachadh iad an riochd dheochannan laidir a bhiodh a cur dith ceille agus call codach air Clanna Milidh anns gach aite ’s an tachradh iad riutha; gu ’n gabhadh e-san air fhein a bhi ’n riochd fiona ’s an Spain bho ’n is ann as a sin a thanaic Clanna Milidh; agus gu’m biodh Cliodhna nighean Mhanannain, a bhanruinn, lamh ris ann an riochd branndaidh ’s an Fhraing. Chaidh comhairle an righ a ghabhail. Thainig triuir mhac Earmuinn Mhoir do dh’ Alba. Chuir an ceud fhear e-fein ann riochd uisge beatha Ghlaschu; chuir an darna fear e-fein ann an riochd uisge-beatha Rois Chlann Ghill-Anndrais; agus chuir an treas fear e-fein ann an riochd uisge-beatha Fhioghabhaidh, ris an abrar a nis Tiritheadh. Tha sliochd Earmhuinn Mhoir an Albainn gus an latha an diugh. Sloinnear na cinn-fheadhna a thanaic bhuaithe mar so:— Ghin Earmunn Mor Ruaimle, Aodh, agus Fiachraidh. Ghin Ruaimle Glasrach, ghin Glasrach Siream Suain, ghin Siream-Suain Bristeadh Spuaice, ghin Bristeadh-Spuaice Streup-ri-Uaisle, ghin [TD 79] Streup-ri-Uaisle Milleadh-Bracha, ghin Milleadh-Bracha Casgairt, agus ghin Casgairt Lag-a-Cheobain. Ghin Aodh Aigneadh-Corrach, ghin Aigneadh-Corrach Sruladh-Sporan, ghin Sruladh-Sporan Milleadh-Tanach, agus ghin Milleadh-Tanach Cas air Bhraghad. Ghin Fiachraidh Blialum-Blialum, ghin Blialum-Blialum Seasamh-Miapaidh, ghin Seasamh-Miapaidh Lamh-air-Sgeanaibh, ghin Lamh-air-Sgeanaibh Daor-ri-Cheannach, agus ghin Daor-ri-Cheannach Garbh-na-Nollaig. FOGRADH THUATHA DE DANANN. LE IAIN MAC AILEIN. Fogradh Thuatha De Danann A crich an ceannais, a Fodhla; ’S ann de chruadhas an sgeula A bhi a Eirinn ’g am fogradh. Chaidh Aonghas og Mac-an.Daogha, ’Na fhion braonach ’chum taladh, Gu oighreachd a bhuannachd An crich uasail na Spaine. Do chaidh Manannain neartmhor Do chrich bheairtich na Frainge, ’S rinn deoch bhrioghmhor do Chliodhna Do’n ainm staoilidh a’ bhranndaidh, Chaidh triuir mhac Earmuinn Mhoir A criochaibh Fhodhla do dh’ Alba, Gu ’bhi dioghailt a ’m fogradh Air sliochd Scota nan garbh-chath. [TD 80] Toiseach suidhe do Ruaimle An cois Chluaidhe aig Glaschu, Air an dig sliochd ruatharach Leis am buairear na claignean. Do chaidh Aodh am measg thuathach Do Ros shuas Chloinn Ghill’-Anndrais; Leis an t-sliochd a thig bhuaithe Fagar uaislean gle mheanmnach. An deigh sin do chaidh Fiachraidh Do ’n airde ’n iar a chrich Fhioghabhaidh; ’S tha shliochd aig tobar Bafanaid ’Nan cuis chanrain is iorghuill. Na tri fineachan loghmhor s’ ’S tearc ’s an Eorpa ’tha ’n samhuilt; Ni iad bog an ti ’s cruaidhe ’S ni iad cruaidh am fear sleamhuinn. Ni iad cas am fear ciallach ’S ni iad fiat am fear narach; Ni iad neo-shanntach acrach ’S ni iad lag am fear laidir. Bheir iad cruadal do ’n ghealtair, ’S bheir iad beairteas do ’n daibhear; Bheir iad fionn-fhuachd gu so-ghradh, ’S bheir iad comhradh ’n fhear shamhach. Bheir iad gruaim bharr a mhuigein, ’S ni iad sunndach fear tosdach. ’Sin na buadhannan falaich ’Th’ air Tuath De Danann mar choltas. Geas—a charm, a spell. Fo gheasaibh—under spells. Fodhla—an ancient name of Ireland. Cluaidh—the river Clyde. Ruatharach—making a sudden or violent attack. Eadar-mhanadh—enchantment. [TD 81] CATH ALPHUIRT. LE IAIN MAC AILEIN. Sir Colin Campbell, of Ardkinglass, Sheriff-depute of Argyle, sent James Campbell, of Stonefield, Sheriff-substitutc, to hold a court of justice at Aros in Mull. The court lasted about six weeks. All the neighboring gentlemen were present. According to the poet, Sir Colin Campbell, as King and commander-in-chief of the fair Gael, sent James Campbell to Aros, the Alfort of the poem, to fight against the Tuatha De Danann. General eral James had for his principal officers Cormac Saorchridheach or Murdoch og Maclaine, of Lochbuy, An Donn Dochaisg or Donald Maclean, of Coll, Iollain Iomsgaoilteach or Maclean, of Brolas, Eochaidh Amhuiltach or Cameron, of Glendessary, Doidim Dana or Maclean, of Ardgour, Laogh righ Lorc or Macquarrie, of Ulva, an sonn bho Dhun-Annla or Lachlan Maclean, of Calgary, Domhnall Deonach, and Cailein Sochair. He destroyed all the Tuatha De Danann in Mull. The following notes explain the origin of the battle of Alfort and the fight at Dun Dubh-linn: [TD 82] “’S e ’s mathair-aobhair do chath Alphuirt gu ’n danaic Seumas Caimbeul, fear Achanaclaiche, na fhearionaid Siorraim, a chumail moid an Aros am Muile. Bha a h-uile duine eadar ceann Loch-Iall agus h-Barradhubh h-Aidhnis an Tiritheadh ri freagairt aig a mhod so. Chumadh e re shia seachduinnean, agus rinneadh ol cho mor aige’s a bha ri cuimhne dhaoine ann sna h-aiteachaibh so.” “An deigh do dh’ Fhear Acha na claiche Aros fhagail thachair oifigich a ghearasdain air aig Dubhairt agus chum iad e comhla riutha. Thug e-fein ’s iad-fein tri lathan air an ol. ’S ann ri caisteal Dhubhairt a tha ’m bard ag radh Dun Dubhlinn.” Air mothachadh do righ Fionn-Ghaidheal do ’n chron ’s de ’n chall a bha Tuath De Danann a deanamh air muinntir a rioghachd, chuir e a mach aon de ’ridiribh, do ’m b’ ainm Seanailear Seumas, a dh’ iarraidh air uaislean na h-airde ’n iar eirigh leis a chur as do Thuatha De Danann. Rinn iad aite coinnimh agus comhlachaidh an Alphort ’san Dreallainn. B’e Borb righ Bhioghabhaidh, aon de dh’uaislean na Dreallainn, bu riaghladair anns an aite sin. Ghabh e Tuath De Danann air iochd agus air ineach gu gleidheadh agus tearmad a dheanamh orra. Air do na h-uaislean cruinneachadh, thubhairt Seanailear Seumas riutha gu ’m feumadh iad a thabhairt fainear gur h-ann ri luchd-druidheachd a bha ’n gnothach, agus gun leigeadh leotha am mealladh. Dh’aithn e dhaibh gearasdan a thogail eadar iadsan agus iadfein. Thubhairt e cuideachd nach [TD 83] b’ aithne dha co d’an digeadh e a dhol a chumail faire air a cheud oidhche. Fhreagar na h-uaislean a bha fotha e ag radh bho nach robh ard-righ na Dreallainn aig baile gur h-e Cormac Saor-chridheach na Maighe fear-ionaid a b’fhaisge dha, agus gu ’n deanadh e deagh fhear-faire. Thugadh an sin aithne dha faire a chumail air an oidhche sin. Thubhairt Seanailear Seumas, tha iad ag radh gu bheil iad san ris a bheil ar gnothach ’nan luchd-cuideachd math; ciod bu mhisde sinn caiptein agus bratach de shliochd Lag-a-Cheobain ’thaotuinn maille-ruinn? Cho-aontaich na h-uaislean uile leis. Chuireadh gu grad iarrtas gu riaghladair Alphuirt e a chur caiptein agus brataich de shliochd Lag-a-Cheobain g’an ionnsaidh. Gheall iad dha gu’m paigheadh iad ’s a mhaduinn eiric gach aoin nach rachadh dachaidh dhiubh. Thanaic na chuir iad a dh’ iarraidh de Thuath De Danann, ’s thug iad lan thoilcachadh inntinn do na h-uaislean le feabhas am fearas-chuideachd. ’N uair a chunnaic Seanailear Seumas so thubhairt e, cha mhath dhuinn Cormac Saorchridheach a bhi bhuainn. Chuir e fios air agus dh’ fhaighneachd e dheth an robh aon aige na bhrataich ris an earbadh e an fhairc fhad ’s a bhiodh e-fein a’ gabhail greis de chuideachd Thuatha De Danann? Fhreagair e-san gu’n robh aon aige nach d’ rinn mealladh riamh air, a Thoil Fein. Dh’fhag e an toil ri faire, agus chaidh e-fein a ghabhail aighear Thuatha De Danann. Cha robh aon de dh’uaislibh na h-airde ’n iar nach robh bratach de dhilsean fein aige ’ga dhion ’s ’ga theasruiginn bho [TD 84] Thuath De Danann; gidheadh fhuair Tuath De Danann a staigh orra. ’N uair a dh’iarradh iad ciall ’s e ’gheibheadh iad michiall,’n uair a dh’iarradh iad cuimhne ’s e ’gheibheadh iad dio-chuimhne, ’n uair a dh’ iarradh iad briathran glice ’s e ’gheibheadh iad briathran amaideach, agus ’n uair a dh’iarradh iad neart ’s e ’gheibheadh iad laigse. Mar so dh’aithnich iad nach h-i am muinntir fein a bha aca. Fhuair Tuath De Danann an gearasdan fopa fhein an oidhche sin. Moch ’sa mhaduinn thanaic fear de a bhrataich, d’am b’ainm Cuimhne, gu Cormac Saorchridheach, agus thubhairt e ris gu’n do ghlacadh an gearasdan an raoir le droch fhurachras agus gu’n robh e gu beul an latha gu buileach fo chumhachd an naimhdean. Ach, ars’ e-san, tha Tuath De Danann an drast air tuiteam gu neo-ni; tha iad ’gan nigheadh fein le ’n eadar-mhanadh ann am pigeachan creadha; agus ma bhitheas sinn tapaidh faodaidh sinn an tilgeadh a mach thar baidealan a bhaile. Rinneadh so mar leasachadh air na thachair. ’N uair a dh’innseadh gach ni do Sheanailear Seumas thug e maitheanas do Chormac Saorchridheach ’na fhailinn airson a thapachd mu dheireadh. Mhol Seanailear Seumas an fhearaschuideachd a rinn Tuath De Danann dhaibh air an oidhche a chaidh seachad. Thubhairt e gu ’n robh dream eile dhiubh, sliochd Chois’-air-Bhraghad a b’fhearr gu mor gu fearas-chuideachd na Sliochd Lag-a-Cheobain. Cho-aontaich na h-uaislean gu’n cuirteadh fios air Caiptein agus brataich dhiubh. ’S ann air an Donn Doch- [TD 85] aisg, righ nan Colach, a thanaic an dorsaireachd air an oidhche so. Chuir e-san ’na aite fein ris an dorsaireachd a Mhiannan, agus chaid e-fein a ghabhail aighear Thuatha De Danann. Ged a bha sliochd Lag-a-Cheobain math, cha robh cleasachd cheart ann gus a nis. Chuir sliochd Chois’-air-Bhraghad cuid a ghal, cuid a ghaireachdainn, cuid a leum, ’s cuid a chadal le ’n druidheachd ’s le ’n eadar-mhanadh. Co a thanaic a dh’ ionnsaidh an doruis, mu mheadhon oidhche, ach Tuath De Danann. Leis an eolas a bha aca fein agus Miannan an Donn Dochaisg air a cheile tuitear ann an cudthrom gaoil air gach taobh. Fhuair tuilleadh de Thuath De Danann a staigh na fhuair a staigh a cheud oidhche. Dh’fhaithrich an Seanailear agus na h-uaislean am brataichean fhein ’g an tabhairt bhuapa, agus Tuath De Danann a’ teachd nan aite. ’N uair a bha an Seanailear a’dol a thabhairt achmhasain do ’n Donn Dochaisg thubhairt an Donn Dochaisg ris gu ’n robh eolas aig Tuath De Danann air a mhiannaibh-san, agus gu’n robh gealladh aca orra nach biodh iad mu am fogradh bho aite ’s am bith anns am bitheadh iad. ’Nuair a chual an Seanailear so thug e maitheanas da. Air an treas oidhche thug Seanailear Seumas taing do na-h-uaislean airson mar bha iad a’cur as do Thuath De Danann; ach, ars’ e-san, tha dream ro bhorb ann diubh fhathast Garbh-na-Nollaig. Chuireadh fios air caiptein agus air brataich dhiubh. Thanaic iad gun dail, agus rinn iad a chleasachd a b’ aigeannaiche a chua- [TD 86] las riamh. Thubhairt an Seanailear gu ’m bu choir an geard a dhublachadh. Chaidh Doidim Dan, righ na Foraise Bige, agus Eochaidh Amhuilteach o’n Iospairn a chumail faire an oidhche sin. Chuir Doidim Dan Misneach ’na aite fein, agus Eochaidh Gliocas, agus bha an dorsaireachd a dol leotha gu math. ’N uair a chunnaic Cormac Saorchridheach agus an Donn Dochaisg mar a bha iad a’ faighinn air aghaidh thubhairt iad gu ’m bu mhasladh dhaibh-san an dorsaireachd a dhol leotha so ’s gun i’dhol leotha fein, agus thigear agus cuireir ceangal nan tri chaol air na dorsairibh ’s leigeir a staigh sliochd Gharbh-na-Nollaig mar a thogradh iad tighinn. Ann an uine ghoirid chuireadh an seanailear agus na h-uaislean gu h-iomlan air ruaig do ’n t-Suain. ’N uair a fhuaradh air ais o’n t-Suain iad thanaic Borb righ Bhioghabhaidh a thagairt eiric Thuatha De Danann bho nach robh a h-aon a lathair diubh. Fhuair e sin. Chuir Seanailear Seumas air fhacal e nach robh a h-aon diubh am falach aige. Thubhairt e nach robh innse-sgeoil no tuairisgeul ri ’fhaotuinn orra anns a bhaile. Ghabh Seanailear Seumas a nis cead de dh’ uaislibh na h-airde ’n iar, agus ghluais e gu dhol dachaidh. Air a thuras da thachair riaghladair Dhun Dubh-linn ris, agus dh’innis e dha gu’n robh bratach no dha de shliochd Thuatha De Danann a staigh aige-san, agus mur cuirteadh as daibh gu’m faodadh iad siolachadh ’s an rioghachd. Chaidh e staigh gun chuideachadh ach a gheard, agus b’e sin latha cho teth [TD 87] ’s a fhuair e re a thurais, ach bhuadhaich e. ’N uair a chaidh Seanailear Seumas dachaidh thug e lan chunntas mu ’thuras agus mu ’shoirbheachadh do Shir Cailein, an t-ard Sheinailear. Gheibhear an cunntas sin anns na rannan a leanas: SEUMAS. Failt ort, a Shir Cailein reachd-mhor, Saoidh oa feile; Fear ionadais righ nan Gaidheal, Triath dha’n geilleam. SIR CAILEIN. An t-aon ceudna dhuit sa, Sheumais, An deigh do chomhraig; Feuch gu’n robh do thuras buadhach An tir na Dreallainn. SEUMAS. Buadhach mo thuras ri aithris, Ghlaodh mi siochaint Eadar ard Thuath De Danann ’S Clanna Milidh. SIR CAILEIN. Gach lamh ’bu chruaidhe ’s an iorghuill, Dean dhomh aithris, Chum ’s nach bi an duais a’s miosa Aig an t-sluagh bu bhraise. SEUMAS. Mar fhuaim chruit fo aon ghuth teud Le ceol labhar, Sin mar bhiodh an stoirm le cheil’ Gu borb ’cur catha. [TD 88] SIR CAILEIN. Air gradh d’einich innis, a Sheumais, Air snas firinn’, Cia gach neach ’bu chruaidhe lamh An ar nam miltean. SEUMAS. Cormac Saorchridheach na Maighe, Le sar dhichioll, Mharbhadh leis-san de shliochd Ruaimle Tuairmeas mile. An Donn Dochaisg anns an iorghuill Bu gharbh doineann; Chuir e as do dh’fhine Fhiachraidh, ’S fiach e ’mholadh. Iollain Iomsgaoilteach sin eile; Mac righ Dreallainn, Mharbh e ceud gach la catha, ’S e-fein an comhlan. Eochaidh amhuilteach o’n Iospairn, ’S Doidim dana, Chuir iad as do fhine lionmhor Chois’ air-Bhraghad. Laogh righ Lorc, righ nan abhcaid Fhuair e tair ann; Mharbhadh leis bratach no dha Air Milleadh Tanach. An sonn solta bho Dhun Annla Le ’lainn ullaimh, ’S tric a thug e ’Thuath De Danann Cath no cumasg. Mac-Aisgibhir, Domhnall Deonach, Connspunn eile, [TD 89] Gheibhteadh ’s gach cearn de’n chruaidh chomhrag Stoirm a lainne. Cailein Socair a Port Onaghail, ’B ann de’chleachdadh ’Bhi ’na namhaid do shliochd Ruaimle Ri uair aiseig. Cha robh dhomhsa an Cath Alphuirt Cas no cunnart Seach an deannal a thug cach dhomh Air lar Dun Dubhlinn. ’S deagh sheirbheisich Tuath De Danann, Ealamh cuirteil, Ach mar mhaighstirean tha iad suarach, Buailteach, bruiteach. Ma thogas iad, a Chailein reachdmhoir, Cean an deigh so, So mo lamh gu’m faigh sinn seol Gu’m fogradh ’dh’Eirinn. Ineach—hospitality, generosity. Eadarmhanadh—enchantment, sorcery. Na tri caoil—the neck, the wrists and the ankles. Eineach—a good name, bounty, generosity. Comhlan—a hero. Abhcaid—a jest. CROSANACHD FHIR NAN DRIMNEAN. LE IAIN MAC AILEIN. Tha bith ur an tir na Dreallainn, ’S coir dhuinn aisneis: [TD 90] Tha moran deth ’tigh ’nn am bitheant’ Ri gnaths Shasuinn. Ni bheil duin’ uasal no iosal, No fear fearainn, Leis nach b’aill, gu moran buinig, Ceird a bharrachd. Tha ceird ur aig Fear nan Drimnean ’Th’ air leinn cronail; B’aill leis fein a dhol an aite Mhaighstir-sgoile; An t-oide sin fein a rinn fhoghlum Le gloir Laidinn, Ghlacadh leis, gun chead a chairdean, ’Cheird a bh’aige. ’Se ’n t-aobhar a thug do dhaoine aire a thoirt do shannt an sgoileir so, an uair a mhiannaich e a cheird a bha aig oide-foghluim, nach laimhsicheadh e i mar laimhsicheadh an t-oide-foghluim i; oir, an uair a ghabhadh an t-oide-foghluim air a dhaltachan ’s ann a ghabhadh e air na leanabanan, ach ’s ann a ghabhadh an sgoileir sanntach so air na daoine arsaidh; agus an uair a ghabhadh an t-oide-foghluim air a dhaltachan ’s ann a ghabhadh e air na ciontaich, ach ’s ann a ghabhadh an sgoileir sanntach so air na neo-chiontaich. Is ann uaithe sin a dubhradh,—“Saoilidh am fear a bhios ’na thamh gur h-e e-fhein a’s fhearr lamh air an stiuir;” ach cha mho gur h-e. [TD 91] Cha’n ionnsaich e clann no leanabain, Mar bu choir dha, Gus am bi iad ’nan daoin’ arsaidh Fo ’n lan fheosaig. Cha dugadh an Cill-ma-cheallaig Breith ’bu chlaoine Na ’n ni ’rinn an ceann a b’ airde ’M mas ’ga dhioladh. Gabhail le crios an aois arsaidh Air mas sean-duin’, ’S fada mu’n ionnsaich an gniomh sin Ciall do theanga. Ge b’e labhras ris an fhear ud Coir no eucoir, Gabhar air a ghiort le stracaibh De chrios leiridh. Agus b’fhior do’n duine sin. Cha d’ fhuaradh riamh rud, a dh’ionnsachadh teanga droch mhuinte, ’bu mheasa na gabhail air na masaibh ann an aobhar na teanga agus an teanga bhi tuigsinn gur h-ann na h-aobhar-se e fhuair am mas am mor ghleusadh sin. Mur deanadh sin a ciall na bu mheasa cha deanadh e idir na b’fhearr e. Uaithe sin a dubhradh,—“Am fear nach ionnsaich lamh-ri glun cha ’n ionnsaich lamh-ri uilean.” Crosanachd—a poem in which two or more persons are represented as speaking. Bith—custom, habit. Aisneis, aithris—to relate, to make known. Arsaidh—old. Giort—buttocks. Leireadh—inflicting pain. [TD 92] This poem is published in “The Highland Bards” by the Stewarts, where it is correctly ascribed to Iain Mac Ailein. We have given only the first half of it. The rest of it will be found in Sar-Obair nam Bard. Bha Tearlach Mac-Gilleain, Fear nan Drimnean greis air luing-chogaidh ann an laithibh oige. Bha e ’na dhuine crosda. Chuir e am maighstir-sgoile a bha aige na theaghlach uair a dh’iarraidh paidhir bhrog air a ghreusaiche. Thuirt an greusaiche ris nach deach a phaigheadh airson nam brogan mu dheireadh a rinn e dha. Dh’innis am maighstir-sgoile so dha. Thug e am maighstir-sgoile leis, agus dh’fhalbh e far an robh an greusaiche. Mhionnaich is bhoidich an greusaiche nach dubhairt e riamh an ni a bha am maighstir-sgoile a’ cur air. Chreid fear nan Drimnean e. Rug e air a mhaighstir-sgoile, thog e am feileadh-beag aige, agus ghabh e air le crios a ghreusaiche. Bha an “ciontach sabhailte, ach an neo-chiontach bu chraiteach e.” Bhuail fear nan Drimnean uair eile dorn air Mac-Leoid air sraid Dhuneideann. Ged a bha Tearlach nan Drinmean cho crosda agus a bha e, bha e ’na dhuine measail. Thuit e ann am blar Chuil-Fhodair a’ cogadh air taobh Thearlaich. Anns an leabhar thaitneach sin, Eachdraidh a’ Phrionn-sa le Iain Mac-Coinnich, tha an t-iomradh a leanas againn air a bhas:—“’Nuair a bha fear nan Drimnean air ti [TD 93] teicheadh le ’bheatha as an araich chunnnaic e dithist dhe a chuid mac air an leon agus chaidh innseadh dha gu’n robh an treas fear ’na laighe marbh air a bhlar. “Cha bhi sin gu’n dioladh,” ars’ e-san, agus ged a bha an t-uasal so cho aosda is nach robh roine fuilt air a cheann, ruith e air ais thun na h-araich, mharbh e aon trupair agus leon e fear eile, ach ann an tiotadh an deigh sin thuit e fein gun eirigh tuilleadh le lainn thri trupairean sathte ’na chorp.” S i nighean do Thearlach nan Drimnean ’bu mhathair do dh’Ailein an Earrachd. CLEIRSINNEACHD FHIR NAN DRIMNEAN. LE IAIN MAC AILEIN. Beir fios bhuam ’dh’ ionnsaidh Thearlaich Gu tom taimh na da pheighinn deuga, Gu bheil mis’ air mo narachadh Mar bhios e ’ghnath ri leumraich. Gu’n iomaireadh fear aosmhoireachd Tigh’nn a nis gu caochladh ceille; ’S gun bhi’ leanntuinn air na gnathaichean ’Rinn brathair do Mhac-Leig dheth. ’S iomadh ceird air ’n do thoisich e Bho ’n la a b’ oigear gleusd e; Re treis’ bu mhaighstir-sgoile e, ’S cha robh onair dha ’s a cheum sin. Bhiodh an ciontach sabhailte Cha bheanadh cas no beud dha; Ach an neochiontach bu chraiteach e Le stracaibh de chrios leiridh. [TD 94] Cuid eile de’chuid ghniomharan Cha deid mi fhin a dh’eigheach, Mu’n gabh e fearg no miothlachd rium ’S mi titheach air bhi reidh ris, Gur sgeul nach d’ fhan os ’n iosal air, Gu ’n cuala mile ceud e, ’S gu’n d’ theap e dhol ’s na gasaidibh, A gniomh air sraid Dhuneideann. Chluinn mi ’nis gu’n d’thionnsgainn e, Gun churam air mu dheibhinn, Air lamh a chur le danadas Am pairt de chuid na cleire. Gu ’n d’ thog e a leoir dioghaltais An umhladh Mhic-a-Chleirich, ’S gun bhi de chomhdach cuise ann Ach gu’n d bhean a ghlun d’a h-eudach. C’arson nach robh thu rumail Gu ceartas cuirte eubhach, Is foirbhich ghlice shuil-bheachdach ann Gus a chuis a reiteach’. Thuirt parson na Leith Iochdaraich ’Mo mhile beannachd fein air A chionn gu’n robh e dioghaltach Mu’n ghniomh a bha ’s an eucoir. Ma tha ’n sgeul so ’dh’ innseadh air Na fhirinn is nach breug e, Ge b’e ’bhios ann am miorun ris, Cha bhi mi-fhin ’an deigh air; Bheirinn pairt de m’ stiopuinn bhuam, Ge priseil mi mu dheibhinn, ’Chionn coslas fear a ghniomharan ’Bhi agam fhin ’na chleireach.” Umhladh or ubhla—a fine, a penalty. Foirbheach or foirfeach—an elder. [TD 95] TURRAGAN FHIR NAN DRIMNEAN. LE IAIN MAC AILEIN. Tha mi ’g innseadh do gach duine An turas a thug mi o’n bhaile, Dh’ fhaotuinn aisig air Chaol Muile Thoirt freagairt a chuiridh do’n Bharan. Thuirt oglach a thachair shios rium Cha ’n ’eil thu crionnta ’s tu d’ sheanduin’; ’S docha dhuit amas ri turraig No buidhinn thoirt as a charaibh. Thuirt mi ris gu ’n robh e miomhail, ’S nach robh bonn firinn’ na bharail; Gur mi fhin a b’eolaich’mu’nadur Eadar bhi arsaidh ’s ’na leanabh; Gu’n dugainn-sa dheth le ’shliogadh Pairt de gach aon ni ’bu mhath leam; Gu’m faireadh e-san ri ’sgriobadh A cheart cho miomhail ri gearran. So fein an t-aite ’n robh’shinnsreadh A’falbh fo gniomharan allail; Bhiodh iad caoimhneasach ri’n cairdibh Ach dh’fhaireadh an naimhdean iad fearail. Nam biodh e-san air an reir-san Dheanadh e ’n ceumanan a leanachd; ’S b’ fhearr leis na tamailt fhulang Dol an cunnart ’na luath-dheannaibh. Cha ’n ’eil iad buidheach de ’ghiulan, Aon duil tha de shliochd a sheanar, Nach biodh e faighidneach reimeil, A reir ’s mar a bha na sean daoin’. Ach thanaic iomadh rud ’na luib-san A bha ’g a dhusgadh gu carraid; Mur faireadh iad air bhi ’na dhuine, Mo mhionnaibh-sa chailleadh e ’fhearann. [TD 96] Tha, e ’nis a tabhairt bairlinn, Eadar Ghaidhealaibh is Ghallaibh, Iad a sgur de bhi ’ga sgriobadh ’S gur siochaint an ni ’bu mhath leis. Mu’m faigheadh iad leud na h-ara De’n fhearann a dh’fhag a sheanair, Bu ni cho cinnteach ’sam bas dhaibh Gu’m biodh a charnan-sa mar-ris. Turrag—an accident, a mishap. Arsaidh—old. Allail—illustrious. Reimeil—even-tempered, persevering, authoritative. Bairlinn—warning, summons of removal, an enormous wave. Of course the first of these meanings is that of the word in the poem. Ar or ara—a kidney. Carn—a pile of stones raised over a man’s grave. RANN. LE IAIN MAC AILEIN. Bha tri leumannan Mhic-Leug Ann am shuilibh fhein fior olc, Ach dh’iomair fear na da pheighinn deug Air an doigh cheudna a phrop Chuir e a chairdean an cruaidh chas Ga shabhaladh fhein o spot; Bhuail e boosa air Mac-Leoid, S ruisg e mas an duine bhochd. [TD 97] RANN. LE IAIN MAC AILEIN. Bha tri leumannan Mhic-Leig Ann am shuilibh fhein fior olc, Ach dh’iomair fear na da pheighinn deug Air an doigh cheudna a phrop Chuir e a chairdean an cruaidh chas Ga shabhaladh fhein o spot; Bhuail e bocsa air Mac-Leoid, S ruisg e mas an duine bhochd. AN SALACHADH-FUINN. LE IAIN MAC AILEIN. Chuireadh ni air chor eigin a chaidh a ghoid air fonn no talamh Mhic-Cuaire, an dochas gu’n rachadh a choire a chur airsan. ’S beag m’ fhaoilt an diu ’tighinn Do’n chuid so de ’n tir; Cha taoghail mi ’n Aros Far ’m bu mhuirneanach mi; Cha chluinn ’mi ’s cha ’n fhaic mi Na thaitneadh ri m’ chridh’; Mur falbh thu gu tearaint’ Bidh searsadh a’d’ ni. Ma ’s e so an ceart milis ’Thug an siorra do’n tir, Cha mhor gura fearr e Na’n gnaths ’bh’ againn fhin. Ma thogas e paigheadh ’S na dh’aireamh e ’sios, [TD 98] Gur h-iomadh fear toice Air bhochdainn a bhios. Tha lagh Chill-ma-Cheallaig ’Ga leanailt gu nuadh, ’N uair chroch iad an gearran Gu h-amaideach truagh, ’S Mac Cuaire ’bha ’n Ulbha. Gun chuilbheirt, gun ghuad, ’Dol ’dh’ fhulang a chreachadh Le neartmhorachd sluaigh; Is siochaint ’ga nasgadh ’N fhear bhracairneach ruadh ’Bha shios an Aird-Tuna Lan chuireid is chuag. ’Sa’s tric a rinn innleachd ’Cur liontan mu’n cuairt, ’N uair ’mhathadh an ni dha, Bu bhinn sin bha cruaidh. Faoilt—delight, cheerfulness. Toic—wealth, riches. Bracairneach—dusky. Cuireid—trick, wile. DO DH’ANNDRA MAC AN EASBUIG. LE IAIN MAC AILEIN. Thoir an t-soraidh so bhuamsa Gu h-uaigneach do ’n lagan ud shios; Gu fear ionaid Mhic-Cuaire Ris na shuathadh am breamas tha ’s tir; Gun am bardan beag, beadaidh, A bhi tilgeadh a cheapaig an nios; ’S nach bu choir dha ’bhi ’tathaich Air an fheill air nach faigheadh e sion. [TD 99] Cha b’i comhairle ’cheartais A chinn agaibh ’s an lagan so shios; ’Nuair bha sionnach na foille ann Dh’fhag e coir an fhir eile ’s an lion; Dh’fhag e d’aghaidh ri comhrag ’S gun do chlaidheamh air doigh gu do dhion; ’S dh’fhag e sud air bun d’ fheamain Mar nos mhadadh-alluidh mu’n im. Mise tha fiosrach mar dh’fhas thu; Bha mi treis air do chairdibh an run; Cha b’i Sine do mhathair, ’S cha mhac Easbuig no sar-dhuine thu; Cheil a bhan-altrum dhan orr’ An leanabh ’bha ailleachd ’na ghnuis; ’S thilg i thusa ’na aite ’S cha chomhnard a dh’fhag i do shuil. Soraidh—compliments, a blessing, also a farewell. Ceapag—a verse or verses composed impromptu. GEARAN AIR FEAR-TEAGAISG. LE IAIN MAC AILEIN. Gabhaidh mi sgeula de ’m shagairt Ged nach geill e dh’aidmheil a’ Phapa, ’Bheil moran cron’ ann do dh’anam An fhir fhalaimh dol air faighe; Is cionnas is coir do’n fhear bheairteach A chleachdadh ri staid an fhir dhaibhir, A bheil e laghail d’a bhi ’na mhuigean Is dorn duinte ’dheanamh ri ’bhrathair. [TD 100] ’S ann a dh’ fhairich mi ’m fear-teagaisg ’Na fhcar-leatruim’ orm ’sgach aite; ’S cian bho ’n thoisich e ri m’ thagar Mu’n chulaidh aisig a thug cach dhomh, ’S eigin dhomh ’n dochair so innseadh Do sheanadh fior-ghlic Earaghaidheal, Gu’n dug mo mhinisteir sgireachd Dhiom mo chisean le laimh laidir. Cha bhuin e do mhinisteir pupait, Mara glutair air bheag naire e, ’Bhi ’g iarraidh gu biadhannan sultmhor, Mar tha mucan is buntata, Feumaidh luchd-teagaisg ’bhi faicleach, ’S iomadh neach dhaibh ’na fhior-namhaid; Cha’n ’eil annt’ ach daoine feolmhor, Ged tha foghlum ’s eolas ard ac’. Faighe—an asking of aid in corn, wool, and sometimes cattle. Pupait—pulpit. Glutair—a glutton. RANN. LE IAIN MAC AILEIN. Tha gach cnocan orm na chuith, ’S tha gach uchdan orm na mham; Tha fuifean air mo cheann-tiar Le olcas diollaid an eich bhain. Fhuair mi ron an so mar bhiadh Is leighis e mo chliabh gu h-ard; ’S gu de ’m fios nach deanadh am bian An ni ciadna ri mo mhas. Fuifean, or fuithein—a galling, a blister. [TD 101] BEANNACHADH TAIGHE. LE IAIN MAC AILEIN. Failt air taigh mor nan seachd uinneag ’Rinneadh le ogha Thearlaich Mhic-Ailein; Mor-thaigh a’s fearr air a chumadh Eadar uinneag, stuadh, is bhalla; Far am faigh luchd falbhain cuireadh Fial gun chrine, gun ainnis. Gheibh iad ol le ceol ’s le furan Mar bu dual dha o bheus ath’reil. Chum a cheaird ris na chuir e ’Dhol am buidhinn le gradh caraid; Cha chuir e dorn dhiot air uilinn Thu thoirt dhuinne rud beag drama; Ach ma thionndas tu rium uile Is do lamh rium cruaidh an ceangal Cha deid mi na’s fhaid’ air m’ aghaidh; ’S ro-mhath m’ urrainn nighean Chailein. Cha chuir mi a mathair an duileachd, B’fheairrd’ i-fein a beus a leanailt; Cha dug i dram riamh do dhuine Gun a thuladh a bhi mar ris. Sid mara dh’ iarras mi cuireadh ’Nuair a bhios mo phoca falamh; Gach aon ni dh’ fheumas mo mhuineal ’Bhi ’ga bhuidhinn leis an teanga. RANN. Air do ’n Bhard cuach de cheud leann na bliadhna ’fhaotuinn. LE IAIN MAC AILEIN. Is coir dhuinn failte ’chur air an leann, [TD 102] Meanmna cridhe ’m fear a th’ann; Gu’n cuirinn gu h-innealt an suim Gur h-e ’s ceann-cinnidh do ’n dram. An t-oganach so’ thainig do ’n tir Tha corr is bliadhna bhuainn air chall; ’S math leam d’fhaicinn, an crann-coill’ ’S do scop geal maiseach mu d’ cheann. RANN. Air do ’n Bhard gloinne de dh’ uisge beatha ’fhaotuinn agus siucar ann. LE IAIN MAC AILEIN. Nach innis sibh dhomhsa ’chairdean Ciamar a ni mi so ceart. Tha’n gloinne so luchdmhor lionte Ach ’s ann ’s a chuid a ’s isle tha ’m blas. Ma dh’olas mi ’chuid a’s airde ’S aobhar naire sin air achd; ’S mar faigh mi a chuid a’s isle Cha’n fhaod mi mo mhiann a chasg. IMRICH FEAR THERISINNIS. LE IAIN MAC AILEIN. Failte do bhur n-imrich Luain, Eadar fhearaibh, chuain, is chlann; Slainte dhaoine ’s rath air buar Thugaibh sin mar bhuaidh an nall. Thig so gu’r buidhinn ri uair, Cha ’n imrich uaibhreach a th’ann; Ach fearann ’ur sinnsre ’thoirt bhuaibh; Le miorun, ’s cha chruadal lann. [TD 103] ’S oil leam sgapadh ’dhol ’s a bhuain Do nach bu dual ’bhi meata mall; Cuid de’n airde deas daibh bhuainn, ’S cuid de ’n airde tuath an nall. Ma’s cead leat, a Bhreithimh an t-sluaigh, A chuidhticheas gach guais ’na am Cum slat ar smachdachaidh ’d’ laimh fein, ’S na fag sinn am meinn muinntir feall. Cuain—a litter. Buar—cattle. Oil—vexation, grief, pain. The Macleans of Treisinnis. Ewen, second Maclean of Ardgour, had three sons: Allan, his heir and successor, John, the first Maclean of Treisinnis, and Hector, the first Maclean of Blaich and Achnadale in Lochaber. John, of Treisinnis, was succeeded by his only son, Donald, who died without issue. Hector of Blaich had three sons: Donald, known as Domhnall Dubh a’ Chaisteil, Ewen, and Hector. Ewen was the first Maclean of Cornaig in Tiree. Hector, Eachann Odhar, was the progenitor of those Macleans in Mull and Tiree who were known as Sliochd Eachainn Uidhir. Domhnall Dubh a’ Chaisteil, who was Captain of the Castle of Kernburg, succeeded his cousin Donald in Treisinnis. He was a bold and rough sort of man. He was [TD 104] thoroughly faithtul to his chief. He had six sons: Hector, Eoghan Uaibhreach, John, Lachainn Fionn, Lachlan, and Donald. Hector succeeded his father in Treisinnis. Eoghan Uaibhreach succeeded his grandfather in Blaich. John settled in Achnadale. He was chamberlain of the estate of Garbhdhabhaich in Lochaber, which at that time belonged to Maclean of Duart. Lachainn Fionn was the first Maclean of Heighnis in Tiree. He was a bold and resolute man. He was very wealthy. He had nine sons. John Maclean, Am Bard Mac-Gilleain, was one of his descendants. Hector, fourth Maclean of Treisinnis, was succeeded by his son, Ewen; Ewen, by his son John; and John, by his son, Ewen. Ewen the seventh Maclean of Treisinnis, was a disdinguished warrior under Montrose. He was killed in the battle of Inverkeithing, in 1651. He was succeeded by his son, Hector. Hector died in 1793, and was succeeded by his only son, Ewen. Ewen had four sons, Hector, John, John, and Allan. Hector was minister of the Island of Coll, and was one of those who received a visit from Dr. Johnson. The first John succeeded his father in Treisinnis. The second John was minister of Kilninian in Mull. He was an excellent poet. John, the tenth and last Maclean of Treisinnis, was dispossessed of his property by the Duke of Argyll, in 1738. Imrich Fear Threisinnis must have been composed at that time. John died in 1756. [TD 105] ORAN. Do dh-Ailean Mac-Gilleain, Mac Fear Bhrolais. LE MAIREARAD NIGH’N LACHAINN. Chunnaic mise thu, Ailein, Is tu amaideach, gorach. Mu ’n do ghlac thu ’n gniomh fearail, Is mu ’n d’rinneadh dhiot coirneal; Marcach ur nan steud brasa, Tha ’n diu ’n tasgaidh ’sna bordaibh; Och is mis’ ’th’air mo sgaradh ’Caoineadh Ailein ’s nach beo e! Fear t’ aogais cha ’n fhaic mi Ann am faicheachd no ’m foghlum; Bu mhath cumadh do shleisde, Is do bheil is do shroine. Gu ’m bu cheannard air feachd thu ’Thoirt dhaibh smachd agus ordaigh; ’Fhir nach leughadh a’ ghealtachd, ’S tu nach seachnadh an comhrag. ’Ogha brathair Shir Lachainn, ’S e mo chreach nach do phos thu; Sin a dh’ fhag sin cho galach, ’Dheagh mhic Lachainn mhic Dhomhnaill; Mhic an fhir a fhuair urram, ’S nach cuireadh duin’ air an fhogradh— B’ e sin Lachainn na ceille, Mar bha ’n treun-fhear bha comhl’ ris. Air an dol do Dhuneideann Thug iad reite leo dhachaidh; Ghlac Diuc Seumas air laimh iad, ’S dh’iarr a bhan-diuc a steach iad. Cha robh Gall ’s cha robh Gaidheal [TD 106] ’N seombar claraidh no ’n caisteal, Nach do sheas air a’ chabhsair Aig meud an geall air am faicinn. ’N uair a chunnacas na h-armuinn, Na fior Ghaidheil gun fhotus, Is nach d’iarr iad de dheise orra Ach breacan is cota, Is sgiath bhreac nam ball iomad Air an slinnein gu comhrag, ’S ann a thubhairt gach duine, Sid a chulaidh tha boidheach! C’ait an robh iad ’san t-saoghal, No an taobh so de fhlaitheas, Mac-samhail nan daoin’ ud? Cha ’n fhaodar am faighinn, Mach o ghathaibh na greine Ann an speuraibh an adhair; ’S cha ’n iarramaid airson sgathain Ach bhi ’n aite ’gan amharc. Thuirt gach morair a b’airde Gun robh ’n ait ’s an taigh-lagha: Co a dhiobradh gu brath iad Is gun ghrain air an aghaidh? Gur h-e ’n teachdaire dan ’Bha ’gabhail taimh ’sa cheann-adhairt A dh’fhag sinne mar tha sinn, ’S nach robh dh’adh oirnn an gleidheadh. Gur a cairdeach thu ’Lachainn ’Thug an t-each a Strath-Lochaidh, A thug umhlachd bho ’n mharcach, A thug ’ad is a chleoc dheth; Ach cha b’ fhiach leis an gleidheadh, Ged bhiodh deiltreadh de’n or orr’, Ach am mathadh d’a ghillean ’Dheanamh iomairt is oil leo. [TD 107] Sin ’n uair chruinnich na h-armuinn Is na Gaidheil gu huile, Luchd nan clogaidean stailinn ’S nan lann spainteach geur, guineach.— An am tilleadh o’n bhlar dhuibh Bu leibh failt’ agus furan, Is piob roimhibh a’ marsadh, Is nach b’aill leibh an druma. An am tilleadh o’n bhlar dhuibh Gu ’ur n-aiteachan comhnuidh, Chluinnteadh fuaim air an dannsa, ’S fion is branndaidh ’gan ol leibh, ’S uisge-beatha nam feadan Leis an leagteadh na geocaich; ’S air an urlar ’nan seasamh Bhiodh luchd-freasdail gu leoir dhuibh. ’S car a dh-Iarla nam pios thu A bha ’n Ile ri stroiceadh, Lachainn Mor a bha priseil, Sin ’chuir mi ’gad shior fheoraich. C’ ait a bheil iad an Albainn, No thall ann san Olaint, Leithid cinneadh mo mhathar ’Mach o ardan Chlann-Domhnaill Ach ’s e aobhar mo ghearain An drast eallach Fear Bhrolais; Co a sheasas ri ’ghuallainn, ’S e ’san uair so ’na onrachd, Bho na dh’fhalbh bhuainn a bhrathair, An tus ailleachd is oige, Gun am mac ’theid ’na aite;— Leam is craiteach an dobheairt. ’S fhir dha’n robh a ghnuis alainn Fo chul tlath nan ciabh or-bhuidh’, Com ’bu ghile na’n canach, [TD 108] Is na meall-shuilean modhar, A dh’fhas deas, foinnidh, fearail, ’S ’b’ fhad’ a leanadh an torachd, ’S e do bhas eadar Ghallaibh A dh’fhag galach le bron sinn. ’S e do bhas eadar Ghallaibh ’Chuir sinn tamull ’gad ionndrainn, ’S nach robh ’n sin agad caraid A theannadh gu d’ ionnsaidh, No gu d’ charadh ’s an anart ’N uair a dhalladh do shuilean, Ach t’ fhagail ’san t-seombar Is a chomhl’ air a dunadh. Ach na’m biodh tu ’n sin aca, Far an racht’ air do thorradh, Ann an talla na h-Innse No an I far ’m bu choir dhuit, Ann an reilig nam Manach ’Sa bheil na barantan mora ’Dhol air tir air an Ealaidh, Cha bhiodh tu fad’ ann ad onrachd. Ach na’m biodh tu san tir so Far am biodht’ air do thorradh, Ghluaiseadh Murchadh na Maighe, ’S Mac-Gilleain nan ro-seol, Mac Mhic Eoghain ’s mac Eachainn Bho shiol Arcaig ’s bho Lochaidh.— Och, mo thruaighe do bhrathair! Is do mhathair ’s i ’bhronag. Ach a Thi ’thug an sgrios oirnn, ’S ann ’tha sin air a sgriobhadh; Na crainn mhor’ air am bristeadh Mu ’n do dh’fhiosraicheadh dhinn iad. Na crainn mhora bhi brist’ Thug dhinn ar n-iteach s ar linnidh; [TD 109] Thuit a phairc ’san robh ’n t-abhall, ’S fhrois an snodhach ’bu phriseil. Mi mar Oisean ’n ’ur deaghaidh, Bho ’n rinneadh taghadh nan caor’ oirbh; Chaidh gach aon mar a b’fhearr dhibh ’Thoirt a fasach an t-saoghail s’. Ach a Thi a ghabh toirt diu, ’S a dh’fhag goirt-cheannach daor sinn, Seall an nuas oirnn an trocair, ’S maith ar bron dhuinn ’s ar caoineadh. Clann-Ghilleain nan cruaidh-chath, Dh’fhalbh iad bhuainn mar an raineach; Fhroiseadh ubhlan a’ gharaidh Gus an d’fhagadh e falamh. ’S ann ’tha ’n t-oighre air fogradh ’S e gun seol aig air fanailt; Och, a Mhoire, mo leon Gu bheil a choir aig Mac-Cailein ’S tric a’ faighneachd gach aon neach, Ciod e t’ aois, a nigh’n Lachainn? Ciod am fath dhomh sin innseadh, ’S nach creid sibhs’ e ’n lorg m’ fhaicinn? Cha ’n ’eil fiacail a’ m’ dheudaich Nach do leum as mo chlaigeann, A’ sior iargain nan daoine Ris an gloidhteadh na gaisgich. Donald, first Maclean of Brolas, was a brother of Sir Lachlan Maclean, of Duart. He had two sons, Lachlan, second Maclean of Brolas, and Hector Og, who was drowned whilst going to Barra in a small open boat. Lachlan married Isabell, daughter of Hector, second Maclean of [TD 110] Torloisk, and had two sons, Donald, third Maclean of Brolas, and Allan, an officer in the British army. This is the Allan whose death is lamented in the poem. He died at Stirling in 1722. Lachlan, second Maclean of Brolas, and Lachlan, third Maclean of Torloisk, visited Edinburgh on business connected with Sir John McLean’s estate in 1676. They were received very kindly by James, Duke of York, afterwards King James II. They were both men of high character and good ability. The former died in 1686 and the latter in 1687. CUMHA DO LACHAINN MAC-GILLEAIN. LE MAIREARAD NIGH’N LACHAINN. Gur h-e mise th’air mo leonadh Mu dheibhinn na h-oigridh! An am dol do ’n taigh-osda Gu ’m bu leam na fir oga:— Tha mo dhiubhail ’na fheoil fo na beistean. Mo cheist ogh’ bhrath’r mo sheanar ’S e ’tha mis’ an diu ’gearan; ’S e mo dhith ’thug thu ’Chana; Bu tu sgiobair na mara Ged nach danaic thu fallain no gleidhteach. Och, mo thruaighe do mhathair! ’S daor a cheannaich i phairtidh, [TD 111] ’N uair a bhristeadh so bhata ’S a bha blaigh air gach traigh dh’i:— Bha mo dhiubhail mu ’n charn gun chead eirigh. Och, mo thruaigh i ’s thus Eachainn, Le do mhocheirigh mhaduinn, Ri siubhal gach cladaich, ’S nach d’fhuaras leat Lachainn; Og ur a chuil chleachdaich mar theudan. ’S ann aig bun na dubh sgeire ’Chaill thu ’n coisiche beinne. Air nach d’fhuaras riamh deireadh:— Bu ro chinnteach do pheileir; Gu ’m bu mharbhadair eilid is feidh thu. Mur bhi dhomhs’ ’bhi og, leanabail, Is nach h-eol dhomh do sheanachas Bheirinn umad lan iomradh; Ach cha b’fhulair dhomh aimsir ’Chur do ranntachd, oig mheanmnaich, ri ’cheile. Gur a cairdeach mo run-sa ’Mhac-Gilleain nan luireach Leis an eireadh na fiurain, Is do dh’ Iarla sin Antrum, Marcach allail nan curs-each a Eirinn. Tha do sheanachas ri ’labhairt Ri Murchadh na Maighe. ’S ri Mac-Fhionghain an t-Sratha, ’S tu ro dhileas ’thaobh t’ athar Do chlann Eoghain o’n leathad le ’cheile. Tha do chairdeas ri ’rusgadh Ri tighearna Mhuideart. [TD 112] Ri Mac-Neill o na turaibh Aig am biodh na fir ura, ’S gur dearbh charaid mo run do Shir Seumas. Gura cairdeach thu ’Lachainn Bho Ros riabhach nam badan ’Dh’fhag fir Ile nan cadal ’S a thug dith orr’ an Asgaig; Thug e dioladh ’s na bh’aca anns an eucoir. Gur a h-ogh’ thu do dh’ Ailean ’Thug an long o Mhac-Cailein Ris an oidhche ghil ghealaich, Is a luchd innt’ chrodh ballach, Ged nach b’ann gu cro earraich a gheumraich. ORAN. Do Shir Iain Mac-Gilleain, Triath Dhubhairt. LE MAIREARAD NIGH’N LACHAINN. Dh’fhalbh mo chadal a’ smaointinn ’S mi ri tigh’nn air na daoine Nach h-’eil againn air faotuinn: Chuir sin mise air faontrath ’s air fogradh. Chur sin mise, &c. Sir Iain cha d’ fhuirich; Cha do dh’fhaodadh a chumail Air bhord ann an Lunnainn, No a feitheamh air furan righ Deorsa. ’S beag an t-ioghnadh e ’thachairt, Thu ’bhi ardanach, beachdail, [TD 113] ’N uair a lionteadh le reachd thu, Is a liuthad fuil bhras a bha ’d’phoraibh. Bu tu ogha Shir Lachainn, Iar-ogh’ Ruairidh nam bratach ’Th’ann sa chiste chaoil ghlaiste, ’S fionn-ogh’ Chailein nan lasgairean crodha. ’S ann a tha do luchd-muinntir’ Mar ghaoir sheillean ’gad ionndrainn, Tha iad iargaineach, tursach; C’uin a thig thu ’gan ionnsaidh le comhnadh? Luchd nan leadanan cul-bhuidhe, Nan clogad ’s nan luireach, ’S nan sgiath bhreac air dheagh chuineadh, Aig am b’ iomadach ionntas is storas. ’S iomadh bean agus nighean A thogadh e ’n cridhe Na’n deanadh tu tighinn Mar a b’ ait leinn a rithist le solas. Mur a deachaidh mi ’m mearachd, Bu tu dalta mo sheanar ’S nighean Ruairidh ’s na h-Earadh; Cha b’e anaghlas a bhainne a dhol thu. Och, a Dhe, dean ruinn tionndadh; Thoir dhuinn fabhar gun diultadh, ’S sinn ri feitheamh do chuirte, Ged nach h-’eil sinn cho muinte ’s bu choir dhuinn. [TD 114] GED IS STOCHD MI ’N DEIGH CRIONADH. Oran do Shir Iain Mac-Gillean. LE MAIREARAD NIGH’N LACHAINN. Ged is stochd mi ’n deigh crionadh, Cha ’n ’eil miorun air m’ aire Do na fir a bha ’n ruaig orr’, Dh’an robh ’n cruadal aig baile. An ceann-cinnidh ’bu phriseile De ’n fhior fhuil ’bu ghlaine As a’ choill a b’fhearr cnuasach Rinneadh fhuadach thar mara. Tha do chinneadh an cruaidh chas, Tha iad truagh dheth ’gad ghearan; Bha iad roimhe so sar mhath, ’Nuair a dh’fhagadh thu ’d’ leanabh. ’Nuair a thug thu dhaibh solas, Ghabh thu fogradh a d’ fhearann; Tha do dhuthchannan bochd dheth, Lan de ghort is de dh’ainnis. Gur h-e m’aighear is m’ eudail, Marcach ur nan steud meara. Gur mac-samhailt do ’n reul thu, Do na ghrein no do ’n ghealaich, Laigh dubh-smal air na criochan O’n la ’striochd thu o’n bhaile. Bu tu iuchair nan Gaidheal Ann an garadh ’s an dainginn. Gur h-e aona mhac Shir Ailein, An flath ceanalta daicheil; Cha bu chularaibh coimheach ’Bhiodh mu d’chomhair an sgathan; [TD 115] Ach gruag chleiteagach chleachdach Mu ghruaidh mhaisich ’s math dearrsadh; Fiamh an oir air a h-uachdar, ’S i ’na cuachagaibh fainneach. ’Se do thalla ’bha rioghail, Gheibhteadh fion ann air bhordaibh, Agus feadagan fiadhaich, Is gach ianlaith ’ga choir sin, Bhiodh ann sar uisge-beatha ’Ga chur seachad gu h-ordail; Is le eagal an iota Bhiodh leann brioghmhor is beoir ann. Bhiodh fir ghasda ri freasdal, Moch is feasgar ’s trath-noine; Bhiodh an comunn lan eibhneis, Rachadh eislean air fogradh. ’H-uile dram mar a thigeadh Chuirteadh sid ann an ordagh, Ann am broinn nam fear fialaidh Nach do liath an deigh posadh. ORAN. Do dh-Ailean Mac-Gilleain, Fear Bhrolais. LE MAIREARAD NIGH’N LACHAINN. Mo run an t-Ailean, marcach allail Nan steud meara, ’s nan lann tana, ’S fad air d’aineol ’tha thu ’fanachd Gun tigh’nn thairis ’dh ionnsaidh d’ fhearainn dhuthchasaich. Fear ard coltach, calma, toirteil, ’N lathair cogaidh, an tus troide: [TD 116] ’S mairg a bhrosnaicheadh gu olc thu An am nochdadh, ’s boineid sgrogt’ air d’ urla-sa. Fear mor garbh de ’n fhine bhorb thu, Bu mhor ainm an Innse-Gall, ’S a b’fhearr ’s an am ’san robh iad ann;— ’N uair thogt’ am fearg, a righ, bu shearbh gach sugradh bhuap.’ Bha thu cairdeach do ’n t-sliochd laidir A fhuair ait’ am measg nan Gaidheal, Bu mhath geard a dhol ’s na blaraibh, Measail adhmhor fhad ’sa bha iad curamach. Ann an Dubhairt bhiodh luchd-siubhail, ’S chosdteadh riubha mar bu chubhaidh; An diugh ’s dubhach mi ’gan cumha;— Laoich na cumhachd, fath mo phudhair spuinneadh iad. Nach cluinn thu ’n spreidh le ’n osnaich gheir A’ cur an ceill am mulaid fein; Is eoin nan speur tha ’g radh ri ’cheil’ Nach bochd an sgeul mar dh’fhalbh na trein ’bu chliuitiche. Bu fhras ghabhaidh ghreas gu traigh sinn; Dh’fhag i craiteach sinn gun slainte; Thuit na h-ard-chroinn mhaiseach alainn Bha ’n ar garadh ’s fhrois gu lar na h-ubhlan diu. Tha mise fann ’s gu bheil mi dall; Cha leir dhomh falbh gun duine a’m’ laimh Gu ’n d’fhas mi mall bho ’n chaidh ur call, [TD 117] A threin nan lann, ’s gun ghloir a’m’ cheann a dhuisgeas sibh. Pudhar—hurt, harm, loss. Allan, 4th Maclean of Brolas, was the only son of Donald, 3rd Maclean of Brolas, who died in 1725. Allan was a long time in the army. He became chief of the Clan Maclean in 1750. He died at Inch-Kenneth, in Mull, in 1783. CUMHA. Do dh-Eachann Og Mac-Gilleain a Tiritheadh a bhathadh air a’ chuan Bharrach. LE MAIRI NIC-PHAIL. Gur h-e mise ’tha fann, Tha mo shuil gu bhi dall, ’Caoidh an fhiurain gun mheang; Chaill mi ubhlan mo chrann, ’S chuir sin buaireadh a’ m’ cheann ri m’ bheo. ’S chuir sin buaireadh, &c. Cha bu sgeula gun fhios Mu ’n dug m’ eudail orm sgrios; Gu ’n do sgaoil e mo shic, ’S tha mo chridhe ’na lic, ’S e mo ghnaths bhi air mhisg gun ol. Air an eadradh Di-mairt [TD 118] Fhuair mi greadan mo chraidh; Sin a leag mi gu lar Is a leadair mo chnamh; An t-sleagh dhireach tha satht’ a’ m’ fheoil. ’S ann aig t’ athair ’bha ghibht, Aig na Gaidheil bha fios; Cha bu thacharan mic Nach deachaidh fo lic; Dh’fhag sin e-san na sgriot’chan broin. A mhic aoibheil an fhiu, B’ alainn sealladh do shul’; ’N uair a chrathadh tu ’null Do ghruag dhualach, dhonn, chuil B’ ard a thogadh tu ’ruin an t-sron. A mhic mhaisich gun fheall, B’ alainn cumadh do bhall, Calpa cuimir neo-cham ’Dhol a shiubhal nam beann; Bu tric buidheann gun mheang a’ d’ choir. Na ’m bitheadh tu thall Ann an coinnimh nan Gall, ’Siomadh fear ’bhiodh mu d’ cheann ’S iad a tarruing ort teann; ’Righ, bu taitneach leo canint do bheoil. Gu’n robh gabhail mhic righ Air deagh dhalta mo chich, Tus an latha ’dol sios, Air a chuairt dhe nach till, Ann an trusgan caol, min gu leoir. Gu ’n robh cuilein mo ruin, Fear nan camagan dluth, ’S e a’ seoladh ri d’ ghluin, [TD 119] Gu’s ’n do dhalladh a shuil, ’S an dug mire nan sugh bhuaith’ ’n deo. B’i Mairi Nic-Phail muime Eachainn Oig. Chaidh a mac a bhathadh comhla. ris. ’S ann uime a tha i a’ labhairt ’s a’ cheathramh mu dheireadh. ORAN. Do dh’Eachann Mac-Gilleain, tighearna chola. LE DOMHNALL MAC-GILLEMHOIRE. Aithris bhuamsa gu soilleir Gu Tighearna chola Gu ’n do chaill mi le coraich mo sheol. Aithris bhuamsa, &c. ’S a mhic Iain na feile Guidheam comhnadh Mhic Dhe leat; ’S tu nach deanadh an eucoir le d’ dheoin. Thug an duin ’ud dhomh bairlinn Ann an lathair mo chairdean, Mura fuiling thu tamailt bi falbh. Thug mi corr is coig bliadhna ’Ga cur thui’g’ air a fiaradh, ’S cha do ghiulain i riamh dhomh an cors’. Gloir do Chriosd mar tha cuisean, Gean ’nam chridh’ biodh a’ dusgadh, Tha mo thighearna duthcha-sa beo. ’Nuair a chaidh thu do Shasunn [TD 120] Ann an cuideachd Shir Eachainn, Ghabh an righ moran tlachd dhe do ghloir. An am tilleadh o’n chuirt duit ’S iomadh morair is diuca A bha ’labhairt mu d’bhiuthas mu ’m bord. ’Nuair a bhiodh tu ’measg cuideachd ’S tu ri ol air bol puinnse Gu ’m biodh cach ’s iad ri tuiteam mu ’n bhord. Ann an am dol air d’ each dhuit Bhiodh ort botuinn is casag, Ad de ’n t-siod’ agus les rithe ’n or. Gruag cho geal ris a chanach Air an urla ’bu ghlaine, Air do chulaobh an ceangal le spors. Gu ’m bu shlan a bhean chiche ’Rinn do chuislean a lionadh, Cha ’n fhacas riamh sgith thu ’n deigh oil. ’S tu mo choinneal an lainntear, ’S tu mo threise ri ainneart, Ged a leiginn beum ann thar na coir’. ’S tu mo chadal ’s mo dhusgadh, Ann am laidh’ tha mo shuil ort, ’Fhir a’s flathaile gnuis a tha beo. Hector, 11th Maclean of Coll, succeeded his father in 1729. He died in 1754. Donald Morrison lived in Tiree. He seems to have been a native of Coll. [TD 121] Bhiodh do pheileir a’ gluasad Troimh dhamh uallach an astair. Bu tu’n sgiobair neo-chearbach Air muir ghailbheich nan cas-shruth; Bha thu mion-shuileach cinnteach Foinnidh, innisgineach, tapaidh; Bha thu fearail ri d’ innse, ’S bha thu fior ghasd ri d’fhaicinn; ’S air naile bhuidhneadh tu cis Air iomairt dhisnean nam bhreac-bhall. C’uime ’n ceilinn an fhirinn? Dh’fhaotuinn innse gun sgrubadh Nach robh idir ’s na criochan s Aon nach b’fhiach leis ’bhi’d chuideachd. ’N uair a tharruingteadh do shith ’S an am do mhi-run tigh’nn thugad, ’S tu nach soradh am fion oirnn, No aon ni ’bhiodh am buideal. Cuidseal—a cudgel. Tacsa—support, substance, solidity. Innsgineach—sprightly, lively. MARBHRANN. Do Dhomhnall Mac Raonaill Mhoir, Fear Thir-na-Drise. LEIS AN TAILLEAR MAC ALASTAIR. ’S e ’mheudaich m’ airtneal gu geur Is campar caisteal mo chleibh, A chainnt’ a bh’ aca an de ag ol, Mu ’n fhiuran sgiobalta gharg ’Bu mhath misneach is dealbh; Bu neo-ghliogach fo d’ arm thu ’sheoid, [TD 122] Mu ’n leoghann chrios-gheal gun sgath ’Bha ’n Tir-na-Drise ’na thamh; Is mor am bristeadh do bhas thigh’nn oirnn. Bu tu ’n curaidh gun sgath ’Dhol an cunnart nam blar; Bhiodh airm ghuineach a’d’ laimh, fhir oig. Bhiodh sgiath bhreac nam ball dluth Air gairdean gaisgeach mo ruin, ’S paidhir dhag ort nach diult ri ord. Bhiodh lann thana gheur ur ’S i gun smal oirr’ o’n bhuth, ’Gearradh chlaignean is smuis is feol’. Is cha b’e ’n t-iasad a bh’ ann Ach fuil nan righrean o’n Spainn Dha ’m bu lionmhor sgiath ’s ceann-bheirt-oir. ’S e ’mheudaich m’ airtneal ’s mo ghruaim Na cinn-fheachd’ a dh-fhalbh bhuainn, Na fir ghasda ’bu chruaidh ’san toir. B’ ann diu Alastair treun Bho Cheapaich nam peur; Bha e barraicht’ thar cheudan sloigh. Siol nan colla ’bha treun, ’Stiuireadh luingeas fo bhreid; ’S ard a shloinninn thu ’n ceum na dho. Lean thu ’n duthchas bu dual, Dhol gu dluth ann san ruaig, Bho ’n t-sliochd chliuitich le ’n gluaisteadh srol. ’S ann a’d’ theaghlach nach crion Chluinnteadh gleadhraich nam pios; Bhiodh fir mhor’ ann ’cur strith ag ol; [TD 123] Ag eisdeachd eachdraidh nam bard, Agus caismeachd luchd-dain, Gur h-e chleachd thu ’bhi ’d’ laimh an t-or. Donald Macdonald was the eldest son of Raonall Mor Thir-na-Drise, whe was the second son of Gilleasbuig na Ceapaich. He was a major in Prince Charles’ army. He was taken prisoner by accident at the battle of Falkirk, Sliabh a Chlamhain, January 17th, 1746. He was beheaded at Carlisle on the 18th of the following October. His head was stuck on one of the gates of the city, where the barbarism of the age allowed it to remain several years. He was married twice. By his first wife, a Miss Mackenzie, he had one son and three daughters, Ranald, Isabella, Mary and Catherine. By his second wife, a daughter of Macdonald of Killichonate, he had two daughters, Sarah and Juliet. Ranald was about eight years of age at the time of his father’s death. He began studying for the priesthood, but died before completing his course. Alexander Macdonald, of Keppoch was the eldest son of Coll of Keppoch, who was the eldest son of Gilleasbuig na Ceapaich. He was a brave and chivalrous man. He fought and fell like a hero at the battle of Culloden, April 16th, 1746. Donald, his only brother, was killed in the same battle. The macdonalds, as a whole, won no credit for themselves at Culloden. The conduct of the noble chief of Keppoch was a brialliant exception. [TD 124] CUMHA. Do Domhnall Ban Loch-Iall a chaochail ’san Fhraing ’sa’ bhliadhna, 1748. LEIS AN TAILLEAR MAC ALASTAIR. A’ cheud latha ’n bhliadhn’ uir Ni mi labhairt an tus Air Sir Domhnall nan curs-each gorm. A cheud latha, &c. Fhuaras sgeula do bhais: Sid an sgeul ’rinn mo chradh; ’S lionmhor fear air an d’ fhag e deoir. An t-og misneachail treun Dh’an robh gliocas le ceill, Chualas cinnteach gu’n d’eug ’s nach beo. An t-og uasal b’ fhearr beachd, Sar mharcach nan each, ’S tu gu’n dioladh gu pailt an t-or. Leat a dh’eireadh an sgriob Da thaobh Lochaidh so shios, Fir a’ chladaich gu d’ dhion mu’n chro. Thig mu’d bhrataich gu dian Fir Loch-Airceig ’s Lochiall, ’S thig bho ’n Mhorairne ciad no dho. Thig fir Nibheis nan laogh, ’S Dhoch-an fhasaidh nan craobh, Agus fir Ghlinne Laoigh ’s an t-Sroin. Thig bho ’n Bhraighe so shuas, Bho Spiathain ’s bho Ruaidh, Na fir reachdmhor a bhuaileadh stroic. [TD 125] Fo ’n cheann-feadhna nach b’ fhann Dh’eireadh gaisgich nan lann; Bhiodh iad leat anns gach am ’sa choir ’S leat na h-Abraich gu leir ’N am leat tugail gu feum, Le ’n airm aisnich ’s le ’n geur loinn ghorm. Le an claidheanan cuil ’Gan iomairt gu dluth, ’Ghearradh claignean le luths nan dorn. ’S mairg nochdadh riut strith ’N taobh s’ a dh’armailt an righ, ’N uair a thogteadh leat piob ’s breid sroil. Thu air toiseach do shluaigh, ’S toirm feadain ’nan cluais, ’S mairg namhaid a bhuaileadh oirbh, Cha ’n ’eil an t-achd so ach cruaidh, ’N deigh na breacain thoirt bhuainn, Chuir sinn briogaisean ’suas de’n chloth. Gu ’n seol ’n Righ Mor thu ’n nall, Thu ’thigh’nn thugainn gun dail; ’S mi gu’n oladh deoch slaint’ ’phrionns’ oig. Sir Ewen Cameron, of Lochiel married Isabel, daughter of Sir Lachlan Maclean, of Duart, and sister of Hector Roy, who fell at Inverkeithing in 1651. John, his eldest son by this marriage, married Isabel, daughter of Alexander Campbell, of Lochnell, and had five sons; Donald, known as Domhnall Ban Loch-Iall, his heir and successor, John, of Fassiefern, Alexander, a priest, Archibald, a doctor, and Ewen, a planter in Jamaica. John [TD 126] died in Flanders about the beginning of the year 1748. Donald, of Lochiel was a man of noble and chivalrous character. He took a prominent part in the rebellion of 1745. He died at Borgue, in France, on the 26th of October, 1748. ORAN. LE DUGHALL RUADH CAMSHRON. Tha mo leaba ’s an fhraoch Fo shileadh nan craobh, ’S ged a tha mi ’sa choill Cha do thoill mi na taoid. Tha mo leab’ air an lar, ’S tha mo bhreacan gun sgail, ’S cha d’fhuair mi lochd cadail Bho na spad mi Culcharn. Tha mo dhuil ann an Dia Ged dhiobair Lach-Iall Fhaicinn fhathast na choirneal ’N Inbhir-Lochaidh so shios. Bha thu dileas dha ’n Phrionns’ ’S d’a shinnsreadh bho thus; ’S ged nach dug thu dha t’fhacal Bha thu ceart air a chul. Cha b’ ionnan ’s Mac-Leoid, ’Tha ’n drast aig Righ Deors’, ’Na fhogarach soilleir Fo choire ’n da chleoc. A Mhic-Dhomhnaill gun sgoinn ’S ann a chomhdaich thu ’n fhoill; Ged a gheall thu bhi dileas [TD 127] ’S ann a dhiobair thu ’n greim Tha ball-dubh ort ’san t-sroin A’s misd’ thu ri d’ bheo; ’S cha ’n fhearr thu na ’m baigeir ’S a bhata ’na dhorn. Cha b’ ionnan ’san laoch Bho Cheapaich nan craobh, ’Chaidh ’sios le ’chuid ghaisgeach, ’S nach robh tais air an raon. Na fir acfhuinneach chruaidh Bho Spiathain ’s bho Ruaidh Chiadh a sios fo ’n cheann-feachda ’B’ fhearr a bh’ac’ ’san taobh tuath. ’S cha b’ e caigneachadh lann Chuireadh bristeadh nan ranc, Ach frasan nam peileir ’Tigh’nn bho theine nan Gall. Ach ’n uair thig am Prionns’ Og, Is na Frangaich ’ga choir, Theid sgapadh gun taing Ann an campa Righ Deors’. Theid Diuc Uilleam a cuirt, Theid a thilgeadh air dun, ’S cha ’n eighear gu brath air Na ’s airde na ’n cu. ’S ged tha mis’ ann am froig Tha ’m botul a’m’ dhorn, ’S gu’n ol mi ’s cha ’n aicheidh Deoch-Slainte Phrionns’ oig. Sir Robert Munro, of Fowlis, chief of the Clan Munro, was a distinguished soldier. He was born in 1684. He commanded the Black Watch at the battle of [TD 128] Fontenoy, May 11th, 1745, and won high honor for himself and his country. He fought on the side of King George in the rebellion of 1745. He was colonel of the 37th regiment. In the battle of Falkirk his men fled and left him alone. He was attacked by six of the prince’s men. He killed two of them. One of the remaining four, Calum na Biodaige, a Macgregor, fired at him and killed him. All the Highland chiefs deeply lamented his death. The gallant Keppoch purchased a coffin in which to bury him. Six pipers followed his remains to the grave, playing Cumha Fear Folais. Prince Charles and all the chiefs in his army attended the funeral. Captain George Munro, of Culcairn, was Sir Robert’s brother. He was born in 1685. He was a very excellent man. He was the first Munro of Culcairn. Dugald Roy Cameron was a native of Lochaber. He had suffered some grievous wrongs at the hands of a cruel officer of the name of Grant. According to one account, Grant shot his son in cold blood. According to another account he set fire to his house, and turned his wife and children out in the snow. Grant generally rode a white horse. On Sunday, August 31st, 1746, Captain Munro borrowed his horse. Whilst passing along the shores of Loch Arkaig Dougald Roy, mistaking him for Grant, fired at him and killed him on the spot. Munro was an excellent man. He was in the 61st year of his age. Dugald Roy was never arrested. He became a soldier in the British army. [TD 129] ORAN Do dh-Alastair Domhnallach, Mac Raonaill oig na Ceapaich, a bha ’na oifigeach ann san arm. LE PADRUIG CAIMBEUL, PARA PIOBAIR. Ged is fad’ tha mi ’m chadal, ’S mithich dhomh a bhi dusgadh. Gur h-e dh’ fhag mi fo airsneal Ceannard feachda na duthcha Bhi gun oighreachd aig baile Bho na chaidh thu a d’ dhuthchas, Ach na robairean meallta ’Gabhail foill air gach tubh dhiot. Mile buaidh do an armunn A tha thall thar na linne, Ann an cogadh na Frainge. Gur h e tharmaich mo thrioblaid A bhi cluinntinn gach la Gu bheil dail ri thu thighinn, ’S cian ’s gur fada leinn bhuainn thu, ’S do chuid sluaigh air am milleadh. ’S mor an naidheachd tha ’n drasda Ann ’s gach ait a bheil fios air, Mac Mhic-Raonaill o ’n Bhraighe Bni o ’n aros bu dligheach. Tha sinn uil’ air ar bualadh ’S air ar gluasad na ’s trice, Bho na chaireadh ’san uir Am fear nach lubadh a mhisneach. Cha b’ ann mar sgonsair no traoitair, No mar shloighteire cealgach Dh’ eireadh suas air do chinneadh Dol an iomairt nan armaibh. Nuair a thogteadh leibh bratach [TD 130] Fo fhraoch gaganach meanbh-bhreac ’S mairg a tharladh ’sa bhaiteal Ri ’r n-aodann brass ’s sibh fo r n-aineas. Siol nan Collanan rioghail Bheireadh sith as an aisith. C’ air am facas no ’n cualas Riamh cinn fheadhna bu bhraise? Le an lannan cruaidh duth-ghorm ’Sgathadh chruachdan gun athadh, ’Bhiodh air deas laimh us buannachd Dol a bhualadh le claidheamh. An dream a ’thanaig le fiirinn A fuil rioghail na Spaine, Bha ur suaicheantas seillear Tigh ’nn le follais do dh-Alba. Long, leoghann, is bradann, ’S lamh nach ’tais air thus blaraibh; ’S bhiodh ur piob mhor ’ga spreigeadh Dol an coinnimh an namhaid ’S og a rinn iad ort tailceas, ’S tu gun taice mar leanaban; Ghabh iad cothrom le foill ort, ’S gun do ghuide a bhi lathair. Cha b’ i ’n eucoir bu dligheach Do dh’ fhear ionaid do larach, Ach gach uair a’ toirt ceartais Do chlann gun athair, gun mhathair. Olc no math leis na Toisich, Ged tha choir air a bristeadh, Thug sibh latha ’gam bualadh, ’Chuir an ruaig air an cinneadh, ’S mor an call air an righ. An am a rioghachd bhi ’n trioblaid, Nach eighteadh bho Ruaidh thu, ’S moran sluaigh leat nach tilleadh. [TD 131] ’S ioma buaidh ort le cruadal Dol a bhualadh le claidheamh, Gur h-i d’ inntinn nach striochdadh Dol a sios air thus catha, Toirt a mach an ratreuta ’S tu nach euradh adbhansa; Cha bhiodh iomral a’ d’ eolas Dol an ordagh fo d’ bhrataich. Gheibhteadh sid ann ad thalla Mar a b’ fharasda ghraitinn, Piob mhor nan toirm fheadan, ’S beus a’ freagairt a manrain. Bhiodh fir ur’ ann is fleasgaich, ’S b’ ann de ’m beadradh ’bhi ’g abhachd, ’Tigh ’nn gu d’ bhalla le aighear ’N am bhi ’gabhail mu thamh dhuit. Teaghlach mheadhrach ro phriseil, Bu mhor cis d’ ur luchd-lamhain A bha fiughantach, fearail, S’ cha b’ i ’n ainnis ur n-abhaist. Bhiodh daoin’ uaisle ’g ur tathaich Tigh ’nn a steach as gach aite; ’S bu cheann-uighe nan ceud sibh ’Dol mu oidhche gu ’r n-aros. AN T-SABAID SHALACH. Air do Dhomhnall Mac-Aonghais, taillear a bha ann an Cola, an daorach a ghabhail aig tiodhlacadh, chaidh e-fein agus fear-cumidh dha a leum air a cheile. Bha an daorach air an fhear eile cuideachd. Bha Brog Chocte aig sluagh mar fhrith-ainm air an taillear. Rinneadh an t-oran le Alastair Domhallach. Air do ’n Chubair Cholach a chluinntinn chuir e [TD 132] na ceithir cheathrannan mu dheireadh ris. Bu ghraineil an cleachdadh a bhi ag ol aig torraidhnean. Tha e ’na aobhar taingealachd gu bheiltear air sgur dheth. FONN.—Mo run geal og. Ach a Dhomhnaill Mhic Dhughaill Bu tu ’n diunlach ’bha treubhach; ’S iomadh aite ’n robh ainm ort Eadar Albainn is Eirinn. Mura digeadh ort Ibhrig Bhiodh tu striochdte air dhroch ghreidheadh; ’S ann a dh’ fhag iad thu ’d’ shineadh Air Cnoc-sgriob ann a’ feithe: Mo Bhrogag Chrom. ’S math ’thig brog dhuit an cocadh Agus osan air fhiaradh, Ann am meadhon na cosgais, ’S tu nach b’ olc mar fhear-riaghailt, Sar dhrobhair nam mart thu ’Theid do Shasunn gu h-easgaidh; Agus sgiobair na mara Ri la greannach, fliuch, fiadhaich. ’S iomodh gomag is bideag, Agus sgriobadh air shronaibh, Agus glamhadh le fiaclaibh, Is cur ingnean an ordagh, ’B h’ agad fein is aig Aonghas Ann an iorghuill na doruinn, ’S sibh a leum air a cheile Mar choin dhreineach gun eolas. A Chlann-Aonghais na Morairne Gu ’m bu gharbh sibh ’s a chomhrag; Bha sibh foghainteach, calma, [TD 133] Laidir, ceann-bheairteach, dornach: Bha sibh math ann an Sasunn ’Chur bhur neart le RigH Deorsa, Ged a theabas bhur tachdadh A tlgh ’nn dachaidh bharr torraidh. Na’ n robh thusa fuar, fionnar, Bha do spionndh mar b’ abhaist; ’S mairg a thachradh roimh t’ aodann Ann an caonnaig nan armunn Ged fhuair Aonghas le buathadh ’S an droch uair ris an lar thu, Mu ’n dig deireadh na cuise Bidh e dubailte paighte Ged tha ’chuis ann an teagamh, Tha mor eagal air m’ inntinn Gu ’n deid Aonghas a bhreabadh Mura a teasraig mi-fhin e. Ma bhios Iain an lathair, Gu ’m bi tlamadh ann ’s cireadh; ’S gu ’m bi cnapadh air shuilean Aig a Chunradh ’s aig Ibhrig. Ach thoir thusa fios bhuamsa Gu Ruairidh ’s gu ’mhathair Gu bheil a bhrogag air sgaoileadh Agus feomach air caradh. Chinn i farsuing ’s an uachdar Agus chuag i ’s na sailtean, Thanaig toll air na fraochain, ’S laigh an t-aobran air lar aisd’. Cuid a chubair a toiseachadh. ’N raoir a chuala mi ’n taisgeal A chuir gaiseadh a ’m’ leirsinn Gu ’n robh drobhair nam mart aca Fo ’n casaibh ’na eiginn. Gur e ’fhuair dhaibh an t-urram [TD 134] ’S a bhuidhinn an streup dhaibh, Do chul ’bhi gun taice. ’S mac-na-bracha ’bhi ’leum ort. Bhu thu ’n fhine nach striochdadh, Dhaindeoin mi-run luchd-Beurla. Bha iad ainmeil ’an Sasunn ’Chur an neart le Righ Seumas; Luchd nan geur lannan glasa ’Chuireadh bras an ratreuta: An am bualadh nam buillean Gu ’m bu bhuidhinn ’bhi reidh riu. Bu tu sgiobair a bhata ’Chuireadh bairlinn fo sliasaid. ’S gur tu ’n giomanach gunna ’Dhol do ’n mhunadh a dh’ fhiadhach ’N uair a rachadh tu ’n fhireach Bhiodh do ghillean ’s do thriall leat; Bhiodh do mhial-choin air lodhainn, ’S cha bu ghnothach tigh ’nn fiar ort. Bu tu iasgair na h-abhann, ’S cha b’ i chabhuil ’bu bheus dhuit Ach am morgha geur sgaiteach. ’S crann snaidhte air a reir sin. ’S i do lamh nach deid mearachd Mur dean goinnead an leis e; Bradan tarr-gheall ’s glan lainnir Cha bhi ’chion air do cheile. ORAN. Do Niall Caimbeul Dhun-StathInnis, le Seumas Caimbeul an I-Chalum-Chille. LUINNEAG. Tha na gillean grinn fo’n armaibh; ’S gur boidheach leam fhin [TD 135] Thig an t-ordach dearg dhaibh. Biodhmaid sunndach, eutrom, Seinneamaid gu h-eibhinn Cliu an fhiurain ghleusda Dha ’m beus a bhi ri armachd. ’S e mo run sa marcaich, Nan each cruitheach tart’rach; Ni thu ’n t-or a sgapadh Ann sna bailtean margaidh. ’N uair rachadh tu ’mharcachd A’d’ dhiollaid mar chleachd thu, B’e do mhiann ’s do thaitneas Each aigeannach meanmnach. ’Righ, gu’m meal thu’n oighreachd A fhuair thu mar sraoileadh, Dun-Stathinnis chaoimhneil Ann am boinn neo-chearbaich. Do shuil mar na dearcan, ’S do dheud mara chailce; ’S i do cheile leapa ’Fhuair am mairist’ ainmeil. Do cridhe mar dhaoimean, No mar reul ’san oidhche, No mar ghrein gu caoimhneil A boillsgeadh ’san anmoch. ’S e mo dhochas cridh’-sa Gu’n dean t’ oighre cinntinn; B’aighearach leam fhin sid ’S leis na ni ort leanmhuinn. TORRADH IAIN LUIM. ’N uair a chuireadh Iain Lom fo ’n talamh shubhairt Alastair Domhnallach, [TD 136] Alastair Mac Aonghais, agus e ’n a sheasamh aig an uaigh:— Chunnaeas ceann-crich’ air m’ fhear-cinnidh, ’S e ’n deigh a phasgadh an Tom-Aingeal; Ughdair nan dan, a righ nam filidh, Gu ’n deanadh Dia sith ri t’ anam, An Righ Mor thoirt mathanas dhuit Airson fhad ’s a dhioladh tu ’n t-olc; Thr gaol an leoghainn ’s tuath an tuirc Ann san uaigh ’sa bheil do chorp. B’ fhuath leat Uilleam, b’ fhuath leat Mairi, B’ fhdath leat na thanaig de shiol Diarmaid, ’B fhuath leat gach neach biodh rioghail, ’S gu’n innseadh tu-fhein e gun iarraidh. [TD 137] GED THA ’N OIDHCHE ’N NOCHD FUAR. Ged tha ’n oidhche ’n nochd fuar, ’S beag air cadal mo luaidh; ’S cha ’n e tainead no fuairead m’ eudaich; Ged tha ’n oidhche, &c. Ach an naidheachd so fhuair Mi ’s a mhadainn Di-luain; Gur a fada ’s gur buan dhomh ’h-eislean. Chi thu, ’Righ, ’s beag mo luaidh ’Dhol do’n doire so shuas, Far an goireadh a’ chuach ’sa cheitean. ’S iad mo chinneadh a bh’ ann, ’S iad mar choluinn gun cheann, No mar thobar an gleann air deubhadh. Gur a mise tha tinn, ’S bochd ’s gur tursach ’tha mi, Is’ nach faicear ’san tir fear t’ eugais. Gur a mis’ tha fo sprochd, Cach mu t’ fhearann a’ trod, Is nach suidh thu air cnoc g’ ’an reiteach’. Gur a mise tha fo bhron Mu mo mhaighistir coir. ’S e ’na laighe fo ’n fhoid gun eirigh; Ann an ciste nam bord, N deigh a sparradh le ord. ’Ghraidh, cha duisgear le ceol nan teud thu. Chunnaic mise do thur, ’S e gun mhire, gun mhuirn, [TD 138] Is do chinneadh ’s gach cuis an deigh laimh. Chunnaic mise do bhord ’S e gun iomairt, gun ol, Agus innis a cheo is feur troimp’. Tha do bhaile gun stath, ’S e gun sabhall, gun ath, Ach na fhiadhairean bana, feurach. Piob sgallach nan dos Bhiodh mu d’ thalla gle moch, Le ceol caithreamach, bras, luath, eibhinn. Thigeadh boineid o ’n bhuth, Air chul bachlach mo ruin, ’S cota Lunnaineach dubh-ghorm eutrom. Bu tu namhaid a bhruic, ’Thig o bhruachaibh an t-sluic, Is a bhradain air uisg’ a leumadh. Bu leat sinteag nan carn Leis an cinneadh an t-sealg, ’Bheireadh fuil air damh dearg na ceire; Leis a chuilbheir chaol ghlas, Nach diultadh an t-srad, Leagteadh ultaiche bras an t-sleibhe. Gu ’m b’ fhear bogh’ thu nach b’ olc Dhol a thomhas nam prop, Bhiodh do shaighead ’sa’ phloc ’g a reubadh. Tri chrainn fhichead is corr Nach b’ fhurasd idir a leon, [TD 139] ’S ann a bhrist thu le t’ ordaig fein iad. An taigh-lagha nan tur Gu ’m bu fhradharcach thu, Cha bu chladhaire’ chunntadh feich ort. Am measg Ghaidheal is Ghall, Far an eisdteadh do chainnt, Gheibhteadh Laideann is Fraingis ’s Beurla. ’S ann an Sasunn fo ’n uir Dh’fhag mi tasgaidh mo ruin, Ann an caibeal nan turaibh gle gheal. ’M Baile Lunnainn nan cleoc, Dh’fhag mi urra mo loin; Leat bu duilich e, ’Dhomhnaill Shleitich! Och! fhir chridhe mo ghaoil Do’m bu shuaicheantas fraoch, ’S e mo chreach nach do dh-fhaod thu eirigh. In the manuscript from which we have copied this work it is termed, “Oran do Mhac-Iain Aird-nam-Murchann, le gille a bha aige fhein.” In D. C. Macpherson’s Duanaire, which contains thirteen verses of it, it is termed, “Cumha Raonaill Oig, le Iain Lom.” BIODH AN UIDHEAM SO ’TRIALL. Biodh an uidheam so ’triall Gu ceann-uidhe nan cliar Far ’m bu chuibhe ’s’m bu mhiann le seoid; Gu tur meadhrach nach crion [TD 140] Nan cinn-fheadhna ’s glan fiamh; Cuirt ghreadhnach bho ’n rioghail stoirm; Gu Aros mo ruin ’S an cluinnt’ clarsaichean ciuil ’S iomairt thaileasg air chruinntibh oir. Bhiodh mnai aillidh ’n fhuilt reidh ’Gabhail dana le teud, Sior chur seachad na seisteachd leo. Bheir mi ’n ruathar so ’null ’Shealltainn oighre Dhun-tuilm, Gu ’m meal thu ’n staoileadh bho thus ri d’ bheo. Iuchair ghliocais nach bath, ’Chuir a fhradharc thar chaich; ’S tu gu ’n taghainn de ’n al s’ tha beo. Mach bho Mhorair nan steud, Le ’n cluinnt’ oragan nan teud, ’S tu a b’ fhoirmeala beus trath-noin. ’S leat Sir Domhnall bho ’n Chaol, ’S leat Clan-Domhnaill, na laoich; Sid a bhuidheann nach maom ’san toir. ’S leat Mac-Mhic-Ailein bho ’n chuan, Le luingeas daraich lom luath; Luch nan leadan le ’m buailteadh stroic. ’S leat Mac-Mhic-Alastair fheil’ Bho Ghleann-Garadh nan geug; Buidheann bharrail nach geill fo sgod. ’S leat fir Eirinn a risd, ’Chuir thu fhein air do thi; ’S iad gun’n eireadh le strith mu d’ shrol. [TD 141] Thig Clann-Chamshroin an nall Ort, o bhraighe nan gleann, ’S iad cur fhiudhaidh ’n an deann am feoil. Gur leat urram gach seilg, Le d’ cheol druma ’g a sheinn, Roimh d’ gheard Muileach nach meirbh san toir. Macant, maigdeanail, ur, Faicheil, faidhreachail, ciuin; Marcaich greadhnach nan crudheach gorm. Bhiodh eich sheanga ’nan leum, ’S iad nan deannaibh cur reis, ’S fir a sreamadh na srein ri ’m beoil. We have copied this poem, except the 12th vervse—the verse about the Camerons—from Dr. Maclean’s manuscript. The 12th verse is not in the Doctor’s work. We have taken it from Turner’s collection. Turner’s version of this poem will be found at page 111 of his collection. In the third line of the first verse Turner has, Far ’m bu shubhach’s ’m bu mhiadhail seoid; in the second line of the sixth verse, he has, Chuireadh adharc thar chaich; and in the first line of the ninth verse he has, ’S thig Aonghas ardanach treun. Then Turner has three additional verses. We have given one of them already. The remaining two are these: Chuir mi ceannard an t-sluaigh, Le dha leanabh san uaigh; Fath mo theannaidh ’s mi fuasgladh dheoir. [TD 142] Fuireach Raonaill a ris, Cuis a’s misde mi m’ dhith, Chuir sid m’ aigneadh a’ sios trath-noin. Dr. Maclean, contrary to his general practice, gives no heading. It is probable he had no information to give about the poem. Turner styles it Iorram le Eachann Bacach. We have no doubt that Iain Lom was the author of it. In September, 1675, Angus Macdonell, of Glengarry, then Lord Macdonell, of Lochiel, and Archibald Macdonald, of Keppoch, went over to Mull, with an armed force, to assist the Macleans against the Earl of Argyll. It is altogether probable that Iain Lom accompanied them, and it is possible that it was during the journey to Aros in Mull that he sang “Biodh an uidheam so triall.” If this was the occasion on which the poem was composed, we might expect that it would be partly about the Macleans of Duart, and partly about Glengarry, “morair nan steud,” and other chiefs. Still, no matter what the occasion was, the poem, as we have here given it, must contain some verses that do not really belong to it. ORAN DO MHORAIR GHLINNE-GARADH. LE IAIN LOM. Bidh an uidheam-sa triall Gu ceann-uidhe nan cliar, [TD 143] Far ’m bu chubhaidh ’s ’m bu mhiann le ’r seod. Gu tur meadhrach nach crion, Am bi cinn fheadhna ’s glan liomh; A chuirt ghreadhnach ’an rioghail gloir. Mi fada mu thuath Gu’n lion fadachd mi ’s gruaim, Cha chadal dhomh uair air choir. Theid mi shealltainn a nunn Air nigninn Sheumais nan tur, Gu ’m meal thu ’n staoidhle sin pusd’ ri d’ bheo. Gu mnaoi aillidh ’n fhuilt reidh; Cir de ’n airgiod ’g a reir, Agus coinnlean de ’n cheir ’g a coir. Gur tu ’n iuchair nach bath, ’Chuir do fhradharc thar chach; ’S tu ’thaghainn de ’n als’ ’tha beo. Mach o Mhorair nan steud, Nan organ ’s nan teud, ’S tu b’ fhoirmeala beus tra-noin. Theid eich sheanga ’n an leum, Dol ’n an deannaibh ’s an reis, ’Fhir a theannaicheadh srein mu ’m beoil! B’ fhearail ’t fhaicinn air sraid, Le d’ chiabh-fhalt cleachdach gu lar, ’Urla mhaisich, ’s neo-thaireil oirnn. B’ ait leam torman do phiob’, Creach ’g a togail le strith, Le mac aignidh bho ’n rioghail stoirm. [TD 144] Leat dh’ eireadh na laoich, Clann Domhnaill an fhraoich, Sid na connsbuinn nach faoin ’s an toir. Bu leat Banaich o thuath, Clann-’Ill-Andrais nan tuagh, Agus Rothaich le ’m buailtibh bho. Thig Mac-’Ic-Ailein o’n chuan. Le ’loingeas daraich dubh luath, Buidheann bharrail le ’m buailteadh stroic. Buidheann alloil mo ruin, Cha laigh smal air an cliu, Leis an Alastair uiseil og. The above poem is taken from “The Scottish Celtic Review,” a valuable work, especially in Keltic philology, by the late Rev. Alexander Cameron, LL. D. It will be found at page 77. Dr. Cameron states that it was from a MS. collection of Gælic poems transcribed from an older MS. by Ewen Maclachlan, of Aberdeen. It is evident that the 4th verse cannot be correct. Lord Macdonell was married to a sister of Sir James Macdonald, of Sleat, not his daughter. If the whole of this poem is addressed to Glengarry, who is Morair nan steud? Mackenzie, of Kintail, was Earl of Seaforth in Iain Lom’s day, and there was no Lord Macdonald of Sleat until 1766. [TD 145] ORAN DO DH-AONGHAS MAC RAONAILL OIG. LE IAIN LOM. Biodh an uidheam so ’triall Gu ceann-uidhe nan cliar, Far ’m bu shubhach ’s ’m bu mhiadhail seoid; Biodh an uidhean so, &c. Gu tuir meadhrach nach crion Nan ceann-feadhna ’s glan fiamh, Cuirt ghreadhnach ’m bu rioghail stoirm: Gu taigh ainmeil mor-fheil’ ’S an cluint’ toragan nan teud, ’Fhir a b’ fhoirmeala beus trath-noin. Ann an aros mo ruin Chluinnteadh clarsaichean ciuil, ’S iomairt thaileasg air chruinntibh oir. Fuaim na fidhle mu seach, Toirm air piob ’bu mhath blas, Fion spainteach dearg datht’ ann ’s beoir; ’S uisge-beatha nam pios ’Rachadh t’ airgiod g’ a dhiol; Chit’ an gloin’ e mar ghriog an oir. Bhiodh mnai aillidh ’n fhuilt reidh ’Gabhail dhana le teud, ’Sior chur seachad na seisteachd leo; Coinnlean aca de ’n cheir [TD 146] ’S iad an lasadh gu geur; Urlar farsuing mu ’n eight’ an t-ol. Macant, maighdeanail thu, Faicheil, faidhreachail ciuin, Marcach greadhnach nan cruidh-each gorm. Bhiodh eich sheanga ’n an leum, ’S iad ’n an deannaibh ’cur reis’, ’S fir a sreamadh nan srein ri ’m beoil. ’N uair a rachadh tu ’mach ’S ard a chluinnteadh do smachd, Bhiodh Iain Muideartach leat ’s Mac-Leoid; Mac-Mhic-Ailein bho ’n chuan Le loingeas daraich lom, luath; Luchd nan leadan le ’m buailteadh stroic. Thig Aonghas ardanach treun, Bho Ghleann-Garadh nan geug, ’S na fir ghasda nach geill fo sgod. ’S leat Sir Domhnall bho ’n Chaol Is Clann-Domhnaill, na laoich, Sid a’ bhuidhean nach maom ’s an toir. Thig Clann-Iain an nall Bho dhubhar nam beann, ’Chuireadh iubhar ’n a deann am feoil. Thig fir Eirinn a risd, ’Chuir thu fhein air do thi; ’S iad a dh’ eireadh le strith mu d’ dhorn. Thig Clann-Pharlain nan sgiath [TD 147] ’Bh’aig fear t’ aite-sa riamh, ’S Mac-an-Aba le ’chiad fear mor Bu leat fir an taoibh tuath, Fir a’ Bhraighe so shuas, ’S deagh Mhac-Griogair bho Ruadh-struth chno. ’N uair a bhiodh tu ’n Loch-Treig Bu dluth ’tholladh tu beinn; Bu tu marbhaiche ’n eisg le leois; Agus coisiche ’chairn Leis an cinneadh an t sealg, ’Bheireadh fuil air damh dearg nan croc. ’N uair a ranaig mi ’Chruach, Bha mi t’ ionndraichinn bhuam; ’S e do mhulad ’bha tuair gneadh orm. Tha do chinneadh mor fhein Fo mhulad a’ d’ dheigh, ’Mhic an fhir o Loch-Treig an fheoir. ’Sann an torachd nan each ’Dh’fhag mi ’n t-og a b’fheurr dreach: Cha do dhiobair a’ chlach an t-ord. ’Sann ’n a Shineadh ’san allt Bha clann-taighe mo ghraidh, Ged a thuit thu le dearmad leo. Cha bu spuillear air tuath Dha ’n do ruisgeadh an uaigh; Bho mo dhinbhail air ghuailnibh sluaigh. Chaireadh ceannard t-sluaigh Le ’dha leanabh ’san uaigh; Fath mo ghearain ’s mi fuasgladh dheoir. [TD 148] In the year 1640 the Macdonalds of Keppoch and the Macdonalds of Glencoe entered Breadalbane and carried off a large number of cattle. As they were passing Stron-a’-Chlachain on their way back, the Campbells attacked them, but suffered a severe defeat. James Menzies of Culdres, who happened to be with the Campbells at the time of the fight, got a stronger bend of them together, and pursued the victorious Macdonalds up Glenlochay. He overtook them, defeated them, and brought back the cattle that they were taking away. Menzies was a brave and experienced soldier who had fought under Gustavus Adolphus. He was known by the nick-name of “Crunair Ruadh nan Clearc.” Mrcdonald of Keppoch and Macdonald of Glencoe were both killed. It seems from the line, ’Sann an torachd nan each, that it was in the second fight the former fell.—“The Killin collection of Gælic songs, with music and translations,” page 54. MARBHRANN. Do Shir Seumas Mac-Dhomhnaill, a Chaochail ’sa Bhliadhn 1778. LE IAIN LOM. Gur a fad’ ’tha mi ’m thamh, Thuit mo chridhe gu lar, A Righ, ’s deacair dhomh tamh ’s mi beo. ’S e do thuras do ’n Dun A dh’fhag snigh air mo shuil, [TD 149] ’S a bhi facinn do thuir gun cheo. Tha do bhaile gun speis, Gun eich ’gam modhadh le srein; Dh’fhalbh gach fasan le Seumas og. Bhiodh do ghillean mu seach, ’Lionadh dibhe ’b’fhearr blas, Fion Spainteach dearg ac’ is beoir. ’S uisge-beatha nam pios, ’Rachadh t’ airgiod g’ a dhiol, Gheibht’ an gloin’ e mar ghriog ’an or. Bhiodh mnathan og ’n fhiult reidh ’Gabhail dhan daibh le ’m beul;— Aun ad thalla gu ’n eisdteadh ceol. Coinnlean geala de ’n cheir Bhiodh an lasadh gu geur;— Urlar farsuing mu ’n eight’ an t-ol. Nuair a rachadh tu ’strith Ann an armailt an righ, Bhiodh do dhiollaid air mil-each gorm. ’Nuair a rachadh tu ’mach B’ard a chluinnteadh do smachd. Bhiodh Iain Muideartach leat ’s Mac-Leoid; Thig Clann-Chamshroin an nall, O bhraighe nan gleann, Chuireadh iubhar le srann am feoil. Thig a Atholl an nios Comhlan gasda gun sgios, Ceannard rompa ’s e fineault’, og. ’S leat Mac-Farlain nan cliar, [TD 150] ’Bh’ aig fir t’ aite-sa riamh, ’S Mac an-Aba le chiad no dho. Buidheann eile mo ruin, Air nach cualas mi-chliu, Thig le Alastair sunndach, og. Gu ’m faiceadh mo Dhia Do mhae air an t-sliabh Ann an duthaich nan cliar ’s mi beo. ’Fhir a dh’ fhuiling am bas, ’S a dhoirt t’ fhuil air ar sgath, Na leig mulad gu brath ’n ar coir. ’Nis bho ’n sgithich mo cheann A’ sior thuireadh mu ’r call, Bidh mi sgnr ann san am is coir. This poem was originally published in Turner’s collection. We have omitted the following verses:— ’S leat Mac-Dhomhnaill a ris, Nam bratach ’s nam piob, Crunair gasda nan righ-bhrat sroil. ’S ann ’n a shineadh san allt Tha deagh cheann-taighe an aigh, Ged a thuit thu le dearmad leo. Buidheann eile mo ghaoil Dha ’m bu shuaicheantas fraoch, Och mo chreach! nach d’ fhaod iad bhi beo. Mil-each, a war-horse; not to be confounded with mile each, a thousand horses.—Cliar, a brave man, a poet, an ecclesiastic, a society, a troop. [TD 151] CUMBA GHILLEASBING NA CEAPAICH. LE IAIN LOM. Moch Di-Sathairn’, mo bheud! Ghluais claidheamh fo m’ sgeith; ’S tric leam caradh nan treith fo ’n fhoid. Moch Di Sathairn’ &c. Tha leann-dubh air mo chradh, ’Chuir mo shugradh gu lar, Ged is subhaltach cach ag ol. Mo cheann-taighe ’n robh feum, Dha ’n robh labhairt le ceill, Tha ’n a shineadh fo dheile bhord; An ciste ghiubhais chaoil, bhain, An deigh a h-uidheam aig cach,— An taigh-fiodha fo bhlath nan ord. ’Nuair a bha thu gu tinn, Gu ’n robh t’ aigneadh air leinn, Mar aigneahh ’s mar inntinn Iob. Bha do lamhan a’ suas,— An deigh do labhairt ’thoirt bhuait,— Ris an Athair ’s ri Uan na gloir’. Cha bu spuillear air tuath Dha ’n do ruisgeadh an uaigh; Bha mo dhiubhail air ghuailnibh sloigh. Tha do chinneadh gu leir Lan tiom’ as do dheigh, ’Mhic an fhir o Loch-Treig an fheoir. A Cholla, cuimhuich ’s gach gniomh [TD 152] Cliu do shinnsre bho chian; Seas do righ, agus Dia, ’s a’ choir. Archibald Macdonald of Keppoch died in 1682, and was succeeded by his eldest son, Coll. ORAN. Atr feachd Righ Seumas a’ gluasad gu Blar, Raon-Ruairidh. ’S mithich dhuinn marsadh as an tir Bho ’n chuir sinn dith air feoil mam mart; Tamull an ordagh dhuinne ’s d’ ar mor shluagh Dh’ imich ar n-oigridh bhuainn am mach. A chuilein ghrinn oig, ma tha thu leointe. Gu ’n seall an Righ Mor riut anns gach beairt; Air madainn Di-mairt rinn sinn marsadh, ’S facal gach seirdsin a’ ruith oirnn mu seach. Aig leith-tabh an t-saile tharruing na h-armainn ’Suas ’n am bragadaibh dan’ gu ro cheart; Mu bheul an anmoich shuidhich sinn campa, ’S dh’ imich ar ceannard bhuainn am mach. Facal ar Coirneil ri Sir Domhnall Mar ri ar n-ordagh ’bhi ’n ar glaic;— “Na leigibh bonn dail’ a’ seasamh a ’gheaird Is cnmaibh ’ur naimhdean bhuaibh am mach.” [TD 153] Bu fhliuch a’ mhadainn a thog sinn ar breacain, ’S a chaidh sinn air astar gus an taigh d’ an robh chairt ’N uair ’rinn sinn eirigh gu ’n d’ rinn sinn ar n-eideadh, Is chaidh sinn ’n ar leum fo na cnapanan-saic. ’S bu lughaid ar n-airtneal ’n uair ’thanaig am feasgar, ’N uair ’loisgeadh an lasag ’bu lionmhor srad; Bho cheann Loch-Iall gu ’n d’ rinn sinn triall, ’S ’n uair chrom a’ ghrian gu ’n d’ rinn sinn stad. Aig Loch-Lochaidh shuidhich sinn campa, La roimh Dhi-domhnaich ’s da la ’n a dheigh; Chruinnich ar cairdean uil’ air an laraich, ’S thog iad an lamhan an lathair Mhic Dhe. Bu bheag ar speis do dh-airgiod no spreidh, ’S gu ’n d’ fhag sinn ’n ar deigh ar mnathan ’s ar clann; ’Cheart aindeoin gach lochd, ged chiuirt’ againn corp, Cha dean sinn bonn clos gus an cosgrar leinn Goill. Labhair an Greumach a b’ fhearr nadur, ’Chlanna nan Gaidheal, na faiceam bhur gruaim; Togaibh ’ur n-inntinn, thanaig an tim dhuibh, ’S mithich dhuinn marsadh do ’n tir so shuas. [TD 154] Dh’ fhalbh slnn am mach inntinneach, statail, Gus an do ranaig sinn braighe Ghlinn-Ruaidh, ’Mach ri Gleannturaid ’s monadh ’sin Dhrumainn, Dh’ imich gach duine ’bha guineach ’san ruaig. ’Mach monadh Dhruim Uachdair dh’ imich na h-uaislean A bu mhor cruadal is ’bu bheag sgios; ’N uair ’ranaig sinn Atholl cha d’ fhuair sinn ach mnathan; Chaidh fir as an rathad mu ’n gabhteadh dhiu cis. ’N deigh mheadhon latha ’s sinn a ’falbh air ar n-athais Air leith-taobh na h-abhunn ghabh sinn a sios; Thanaig marcach a steach air beulaobh a phass ’Dh-innis’ gu ’n danaig am prasgan ’s an Coirneal Mac-Aoidh. B’ aithghearr a’ cheilidh rinn muinntir Righ Seumas, Leith-taobh an t-sleibhe ghabh iad a’ suas; Bu lionmhor fallus a sios leis gach mala A’ direadh a bhealaich an taobh mu thuath; Ceann na cuimhne dh’ imich roimh ’mhuinntir, Pairt d’ ar n-ionndrainn e bhi bhuainn; B’ aigeannach sporsail aigneadh chlann-Domhnaill, Ged fhuair iad an leonadh bu deonach leo ’n uair. [TD 155] Ghluais gach fine gun tlaths, gun tiomadh, Gun sgath, gun ghiorag ’n an ionadaibh fein; Chaidh sinn gu statail am broilleach ar namhaid, ’S cha tilgteadh crann sathte an la sin gun fheum. Aig deireadh an letha gu ’n d’ tharruing sinn claidheamh, Bha toiseach ar sgathaidh ’n am laighe do ’n ghrein; ’Cheart aindeoin an sparraidh, ge bu laidir am barail, Gu ’n chaill iad am fearann ’s an t-anam n’ a dheigh. A cheannaird an aigh gu ’n d’ thuit thu sa’ bhlar, ’S bu sgathach do lamh gus an danaig an uair; ’S e do bhas a Dhundithe ’dh’ fhag ormsa trom lighe, Chuir toll ann am chridhe ’s dh’ fhag snigh’ air mo ghruaidh. Bu bheag airson t’ eirig na thuit de na beisdean An cogadh Righ Seumas, ged dh-eirich leinn buaidh; Ach sgapadh nan cuileag air muinntir Righ Uilleam, Tha sinne fo mhulad ged chuir sinn iad bhuainn. Coirneal Ramsaidh bu mhor anntlachd Ann san am ud ’tighinn a steach; Bha sinne cho aingidh, ’s guineach gu ’r naimhdean, Greim air Gall cha leigeamaid as. A Choirneil Bhalfuir, a dhuinne gun diu, [TD 156] Fhuair thus’ tha mi ’n duil na dh’ iarradh tu ’n chath; Bhrist iad do chrun is t’ ad air do shuilean, ’S ghearr iad do bhutainn alr culaobh do chas. This poem was composed either by Iain Lom or by his son. The author speaks as one who had taken part in the battle. Iain Lom of course was not in the battle, but his son was. We are upon the whole inclined to think that the latter was the author. Iain Lom’s son was killed in a duel fought with Domhnall Donn Bhoth-Fhiunntain, about the year 1690. They were both poets. The duel took place near High Bridge, an Drochaid Ard. IAIN LOM AGUS MUIREACHAN. Bha Iain Lom uair air thuras ann san Toiseachd. Chaidh e a’ staigh do thaigh ann san robh e dol a dh-fhuireach ri a dhinneir. Bha balach ann san taigh da ’m b’ ainm Muireachan. Cha robh tlachd aig a ghille so ann an Iain Lom, agus cha robh e ag iarraidh gu ’m fanadh e ri ’dhinneir. Dh’ iarr Iain Lom air dol am mach a shealltainn air na h-eich aige. ’N uair a thanaig e a staigh dh’ fhaighneachd am bard dheth am fac e na h-eich. Fhreagair Muireachan e mar so:— Chunnaic mi ’n t-each ban ’S a cheann ’san fhodar, ’S chunnaic mi ’n t-each donn Air ’n do tholl am bod-chrann. [TD 157] Thubbairt Iain Lom,—A Mhuireachain, a Mhuireachain ’s ann a gheibhteadh do dhan gu h-ullamh ’n uair a bhiodh do mhathair a’ fuineadh nam bonnach. Fhreagair Muireachan e,— Iain Luim mhic Dhomhnaill mhic Iain, ’S mor do dhiol bidhe is cadail; Dh’ itheadh tu uibhir ri dithisd Leis an amhaich fhior fhada, Bod-chrann—a crupper, the tail beam of a girt saddle. RANN LE DOMHNALL GRUAMACH. Bha Domhnall Gruamach agus Iain Lom gu searbh an agaidh a’ cheile. Labhair Domhnall Gruamach mar so mu Iain Lom:— Thugadh greis air Greumaich leit Gu ’n euchdan a chur suas; Is thugadn’ greis air Duibhnich leat, ’S air muinntir an taoibh tuath. Cha ’n fheil feum do Dhomhnallach Ri bheo bhi ort a’ luaidh;— ’S e donnal a’ choin bhadhail ud ’Dh’ fhag bodhar mo dha chluis. Cha chuala sinn fragairt Iain Luim uile; ach thoisich e mar so,—“A shean chraidhneach mhor nan smugaidean.” ’S e ’s docha nach robh a’ chuid eile ro mhath. Cu badhail—a wandering dog. Craidhneach—a skeleton. [TD 158] MARBHRANN. Do Shir Seumas Mor Mac-Dhomhnaill, Triath Shleite, a Chaochail ’s a’ Bhliadhna 1678, LE GILLEASBUIG DUBH MAC MHIC-DHOMHNAILL. An nollaig air ’m bu ghreadhnach sinn Ormsa rug an dith ’s an call; Tha m’ iulchairt ’s na clair fo dhion, Ceann-sithe fir Innse-Gall. Gun fath toireachd air an ti ’Chaidh dhinn am feasda nan trath, ’A n gorm thulaich eadar dha thir Tha pailte gun chrine ’n tamh. ’S mor mo smuainte. ’chach cha leir, Leam fhein ’s mi ’gabhail mu thamh; Dhe ’n t-saoghol so ’s beag mo speis, Thigeadh an t-eug ’n uair a ’s aill. Cha ’n iarrainn latha gu brath De leasachadh thrath theachd orm, Na ’m b’ e ’s gu ’n deonaicheadh Dia Mi dhol gu dian air do lorg. Cha ’n iarrainn tuilleadh dhe ’n t-saogh ’l, Laighinn ri daolaibh na foid; Ann an leaba chumhaing, chaoil, Sinte ri taobh do chuid bord. Chaidh mi iomrall air an aois, Am muinghin an namhaid tha mi; [TD 159] ’S beag mo dhochas a bhi ard, ’S tu ’n claraibh druidte ga mi’ dhith. Ormsa rug an an t-annrath cuain, Chaidh mo riaghailt bhuam air chall; Mo sgeul duilich ’s mo chas cruaidh, ’S ni buan gun bhuinnig ’tha ann. Dhiomsa thog an t-eug a’ chis; ’S leir dhuit, a Righ, mar a tha; Ormsa rug gair thonn nan sian, Gun sith ach doruinn gu bas. Cha robh stiuir, no seol, no slat, No ball beairt’ a bha ri crann Nach do thruis an aon uair bhuainn, Mo thruaighe—sa ’n fhras a bh’ ann. Taigh mor a thathaicheadh na sloigh, Gun ol, gun aighear, gun mhiagh, Gun chuirm ’g a caitheamh air bord,— Mo dholas, ’Athair nan sian! Gun chaismeachd, gun chomh-strith theud, Gun dan ’ga leughadh air clar; Gun fhilidh ri cur an ceill Euchd do chinnidh—sa gu brath. Gun treun-fhir ri dol an ordagh, Gun taileasg, gun chorn, gun chuach; Mo bheud dhuilich ’s mo chreach mhor, Fo ’n fhoid a thuirich an duais. Gun eirigh moch thun nan stuchd, Gun chu ’g a ghlacadh a’ m’ laimh, Gun mheanmna ri claistinn ciuil, Gun mhuirn, gun mhacnus ri mnaoi. [TD 160] Gun oigridh ri siubhal shliabh, Gun mhiagh air iarraidh an roin, Gun mhialchoin a’ teannadh iall, Is samhach an nochd fiadh an stoir. S iomadh beinn is gleann is cnoc, Ceann obain, loch, agus traigh A shiubhail mise leat fo mhuirn, ’S luchd-ciuil ri aighear gun phramh. Iul-chairt—a mariner’s chart. Ceann-sithe a pacifier, a peace-maker. Riaghailt, in 7th verse—a mariner’s compass. ’Athair nan sian—father of the elements, an expression of the same nature as Dhia nan dul. Oban—a small bay or creek. The Archibald Macdonald who composed this elegy seems to have been the Ciaran Maboch. It is true he is called Gilleasbuig Dubh, whilst in a poem by Iain Lom the Ciaran Mabach is called Gileasbuig Ruadh. But the one or the other of the two words, Dubh and Ruadh, may have been written by mistake. The Ciaran Mabach was a brother of Sir James Macdonald of Sleat, not his son. That he was his brother is evident from a poem by himself and also from a poem by Iain Macailein. [TD 161] CUMHA. Do Ghilleasbuig Caimheul, Iarla Earra-Ghaidheal, a chaidh a dhith-cheannadh an Duneideann ’sa bhliahdna 1685. LE IS AN AOS-DANA, MAC-ITHICH. Tha sgeul agam, ’s cha chuis ghaire, Dhuibh r’ a innseadh; Gu ’n d’ chuireadh ceann-taichd nan Gaidheal Au staid iosal. Co ’chumas coir ris an anfhann, ’S e ’n a chruadhaig? No ’chumas casg air gach anaghnath ’Tha teachd nuadh oirnn? Co ’chumas coir ris an eaglais? Dh’ fhas i dorcha; No ’chumas a suas luchd-teagaisg Ris na borbaibh? Co ’chumas an creideamh catharr’ Suas gu treorach? ’S nach d’fhuair Gilleasbuig cead eisdeachd An taic corach. Co ’chumas taigheadas greadhnach Gu buan, faoilidh? ’S nach tadhail an t-Iarla Duibhneach ’S an Dun-Aorach. Roghainn nan Albanach uile, De ’n ard fhine! ’Dhaoine, na ’m biodh speis de dhuine, ’S beud a mhilleadh. [TD 162] Iarla duaismhor Earraghaidheal, Garg an leoghann! Bu mhor an cridhe ’dh fhearaibh Alba ’Fhuil a dhortadh. ’Dhaoine, ged a fhuair sibh aite Os cionn rioghachd, ’S olc a chuir sibh gliocas Alba Gu surd millteach. Ged a strac sibh coir gun cheartas ’N taic bhur mioruin, Theagamh gu ’n dig la nach fhasa Dhuibh ’g a dhioladh. Mo thruaighe ’n nochd do luchd-leanmhuinn, ’S faoin an seasamh! Tha gach duine ’gabhail geill dhiu, Dh’ eug Gilleasbuig. Dh’ fhalbh an tuigse, dh’ fhalbh an aithne, Dh’ fhalbh an ceannsal, Dh’ fhalbh an crann dligheach, treun, talmhaidh, Dh’ fhalbh an ceann math. Beannachd le t’ anam am Paras, ’S fiach do chuimhne: Gu ’n togadh Dia suas bhur n-alach, A dhream Dhuibhneach. Dream bheadarach, bhuadhach, bhaghach, Mheadhrach, mhuirneach, A labhradh gu foistinneach, fior ghlic, Brigh gach cuise. Sid a’ chlann a ’s uaisle fine, Na trein urrant’; Reidh-bheartach an iul ’s an aithne, ’Chlann ud uile. [TD 163] Gu b’ e dh’ aithriseas an seanachas Le mion chuimhne, Co ’s mo tuigs’ air dhruim talmhuinn Na Clann-Duibhne? Blath a dh’ fhas os cionn gach fine, Gniomh gun ghainne; Ceann ceille, cleir’, agns sgoile An leibhidh uile. ’S iomadh leoghann, is triath duineil, Is ceann buidhne De ’n t-sliochd Iarlail a shliochd Dhiarmaid Mhic O’ Duibhne. Bho Dhiarmad a thanaig sibh uile, Sean am fine! Clann a b’ fhearr a b’ fhiach am moladh A chuala sinne. ’S iomadh cridhe bras ’tha bronach, Rosg tha deurach, Luchd-oifig ’s am bas ri bualadh, Tha ’n creach deunte. ’S iomadh bruth soluis fo thursa, Air dreach meirgte; ’S mnai ghreannta gun ghean, gun ghaire, ’S cridh’ fo thromachradh. Bhasaich luchd-ciuil gu buileach, Co ’ni ’m farraid? Cha ’n fheil stath dhuinn bhi ri foras, Chaidh ’n taom tharainn. ’S fuathasach a’ ghaoth so ’thanaig, Ghluais i ’n fhiubhaidh, ’S ruaig i na h-eoin le stoirm ghabhaidh Bho ’n choill dhumhail. [TD 164] Ach tillidh na h-eoin uiseil, aillidh, Da ’n coill chaomhail.— Gu ’n togadh Dia ’suas bhur n aireamh An staid naomha. Is cruaidh an cas seoid ’bu phailte ’Shearg’ gun chionta: Cha d’ fhuaradh abhar ’n ’ur n-aghaidh Ach meud bhur tuigse. Thanaig braghadh oirbh gun fhios duibh; Leam is duilich; Ma dh’ fhalbhas a’ chlann so buileach, ’S mairg a dh’ fhuirich. Cuiribh-s’ bhur dochas ’san Ard-Righ, A chlann cheillidh; ’S e sid am Breitheamh gun fhallsa, Nach dean eucoir. An Ti ’chruthaich sibh an toiseach An staid cheutaich, Tha E fhathast dhuibh cho grasmhor ’S a bha ’cheud uair. ’S iomad marcaich luthmhor, laidir, ’Thuit gu h-iosal, ’S a dh’ eirich gu socair, sabhailt Suas ’n a dhiollaid. Mar stiuir Maois a mhor-shluagh lionmhor ’S iad ’n an eigin, A mhac-samhuil tarladh dhuibhse Ri uair feuma. Ri uair feuma tha Dia neartmhor, Ceann gach cuise, A dheanamh d’ ur naimhdean treuna Cairdean ciuine. [TD 165] Cruadhag—distress. Catharra—strenuous, earnestly contending. Ceannsal or ceannsgal—rule, government, authority. Baghach—kind, friendly. Foistinneach—calm. Reidh-bheartach—harmonious, agreeing. Leibhidh—a race, a generation. Rosg—the eye, an eye-lash. Greannta—neat. THE CAMPBELLS. According to the valuable manuscript of 1467, the Campbells are descended from a Highlander named Duibhne, who lived about the year 1050. They are thus properly Clann-Duibhne, or the descendants of Duibhne. The Macarthurs belong to the same stock; indeed they claim that they are an older branch than the Campbells. Every Campbell is a Mac-Duibhne; so is every Macarthur. Duibhne resided at Lochow.—Collectanea De Rebus Albanicis, pages 54 and 360. Skene’s Keltic Scotland, Vol. III, page 458. The later traditions of the highlands confounded Duibhne of Lochow with Diarmad O’ Duibhne. Hence we find the Campbells called Siol Diarmaid and Clann O’ Duibhne. Diarmad was a nephew of the famous Fionn Mac Cumhail. He was the best-looking man of his day. He was, like Achilles, invulnerable in all parts except one spot on the sole of his foot. He killed a wild boar that no one else would venture to attack. Unfortunately, whilst measuring the length of the boar, some of the bristles entered the vulnerable spot, and he bled to death. The in- [TD 166] vulnerable Diarmad is of course to be classed with the heroes of the Arabian Nights. At the same time it is probable that there was a man named Diarmad O’ Duibhne. He must have lived, however, as far back as the year 283. Prof. O’Curry’s Lectures on the Manuscript Materials of Ancient Irish History, page 313. All the fabulous stories about Diarmad will be found in the late J. F. Campbell’s Leabhar na Feinne. According to some modern writers the Campbells are descended from a Norman warrior, who was known as the Knight of Campo Bello, or the beautiful plain, and who came over to Britain in the time of William the Conqueror. This knight wandered up to the Highlands, married Eva the only child of Paul O’ Duibhne, and got the lands of Lochow, Loch-Odha, with her. This absurd theory has not a particle of foundation. Opposed to it are the facts that there was no Norman family of the name Campo-Bello, that there is no reference to a knight of that name in any historic document, that the earliest mode of spelling the name Campbell was Cambel or Cambell, and that the author of the manuscript of 1467 had never heard of Paul O’ Duibhne or any other Scottish O’ Duibhne. We have no doubt that the origin of the Campbells is correctly given in the MS. of 1467. Duibhne, their ancester according to that manuscript, had a son named Gille-Calum, or Malcolm, who was known as Gillecalum Mac Duibhne. Gille- [TD 167] calum had a son named Gilleasbuig. Gilleasbuig had a son named Duncan. Duncan had a son named Dougald. This Dougald who was known as Dougald Cambel was the progenitor of the Cambels or Cambells, or, as the name is now spelled, Campbells. Why he was called Dougald Cambel we do not know. It may be that he had a cam bheul or crooked mouth, or that he lived in a place called Cam-bel or something like that. Duncan Mac Duibhne it is said had a son named Ivor. He was younger than Dougald. The Macivors claim him as their ancestor. Gillespie Cambell, Dougald’s son, is a witness to a charter in 1265. Cailean Mor, Gillespie’s son, was knighted by Alexander III. Sir Neil, Sir Colin Mor’s son, was a brave and patriotic man, and was fortunate enough to obtain the hand of Mary Bruce in marriage. Sir Colin, Sir Neil’s son, got a charter of the lands of Lochow and Ardskeodnich, from his uncle, King Robert Bruce in 1316. In this charter he is designated Colinus filius Nigelli Cambel, militis. ORAN. Do Lachainn Mac-Gillean, ’le a phiuthar, agus i a cumha a h-ighinne an deigh a bais. Gur a cianail bochd m’ adhart, Chaill mo shuilean am fradharc, ’S mi ’m onrachd a’ feitheamh do ghruaige. Gur a cianail, bochd &c. [TD 168] Tha i dualach tiugh cleachdach, ’Na sniomhainean casa, ’S leir do m’ Righ gu ’m bu tlachdmhor do shnuadh-sa; Suil ’bu mhiogaiche sealladh Fo chaoile na mala, Mar gu ’m biodh an t-ol leana air na cuachan; Beul tana dearg daite Mu’n deud ’bu leoir ceartais, Suil chorrach ghorm ghlas gun bhi luaineach. ’N uair a rachadh tu ’n chlachan Is a shileadh an sneachda, Bhiodh t’ aghaidh bhruich mheachair gun fhuachd oirr’. Cha ’n fheil leine mhic tighearn A chuireadh e uime Nach deanadh mo nighean-sa fhuaigheal. Gur h-e mis’ ’th’air mo churadh, Tha do phobul leam sumhal, Nach robh tional na duthcha ’dhaoin’ uaisle ann. ’S mise chaill na deagh bhraithrean, Chuir mi uile gu traigh iad; ’S i ’n aon nighean a chraidh mi ’san uair so. Gur a lionmhor dhuit caraid Ann am blar sin na fala, ’Bheireadh giulan gu h-allail gu uaigh dhuit. [TD 169] Ach a Lachainn a Muile, ’S cian ’s gur fada leam t’ fhuireach; ’S ann a ghlaodhadh iad curaidh roimh shluagh dhiot. Dh ’fhag thu ’m marcaich san fheithe, ’S e ’na chlachan fo cheudan, ’S gu’m bu bheag sid dhe t’ euchd mar a chualas. ’N uair a chaidh thu ’san achdair, Cha do choisinn thu masladh, Bheireadh Ruairidh nam bratach do luach ort. Chaidh thu ’n lathair Mhic-Cailein, Fhuair thu airm ’s gu’m b’e t’ airidh; Sin an t-Iarla rinn aithne air do chruadal. Gur a cairdeach thu ’n ghaisgeach ’Rinn an Eirinn an tapadh, ’Thug a chreach ud gun fhaicil bho thuath as; ’Rinn a chreach air Mac-Guine, ’Chuir a cheann ann an cunnart. Agus moran de’ mhuinntir an cruadal. ORAN GAOIL. Is ann feasgar Di-haoine ’Dh’ fhalbh mo ghaol thar a mham. ’N uair a ghabh mi mo chead dhiot, Bha m’ aigneadh fo phramh, Ort a bhruadair mi ’m chadadal Air lota ’s taigh bhan; ’S nuair a dhuisg mi sa mhadainn Bha thu fad’ bhuam, a ghraidh. [TD 170] Ach ged chaidh tu orm thairis Gur mor mo bharail ’s mo dhuil Gu ’n till thu rium fhathast Le aighear ’s le muirn, Gu ’n doir thu bho ’n chleir mi Le ceutadh ’s le cliu; ’S nach doir thu cion falaich ’Nighean barain no diuc’. Cha ruig thu leas a bhi ’m barail Gur h-e do bharantas cuil, Bheireadh dhomhs’ a bhi ’m barail Gu ’m bu leannan dhomh thu, Ach thu bhi ’shiol nam fear mora, ’S tu cho boidheach ’s cho cuimt’;— ’S mi gu’ n deanadh do phosadh Ged bhiodh do storas air crun. Ach mur h-’eil do ghaol agam Tha mi fad’ ann an call; ’S mor is misde mo phearsa ’N gaol beachdaidh so ’bh’ ann. Ged bu leamsa de bheairteas Siorrachd Pheairt ’s Innse-Gall, B’ fhearr leam cumhnanta t’ fhacail Na gach pailteas fo m’ laimh. ’S ma ’s a beag leat mo thochradh Gu bheil m’ fhortan aig Dia; Gur a lionmhor mo chinneadh Gus na shireadh tu ’dhiol Ma ’s e lughad mo nichean A bhrist orm do ghradh, ’S mairg mis’ ’thug cion falaich Dhuit-sa thairis air chach. ’S daor a cheannaich mi ’n grinneas Bha air inneal do lamh; ’N uair a chunnaic mi ’n gille [TD 171] Chaidh mi ’n iomairt mo bhais. Le ro mheud ’s thug mi thlachd dhuit, Leig mi seachad orm cach; ’S tha mi ’g inns’ ann am chomhradh Gur tus’, ’Dhomhnaill, mo ghradh. Chunna mise do chinneadh Anns gach iomairt a bh’ ann, ’S bu neo-choltach ri gillean Na fir ghlinneach gun mheang; Ged a bhiodh na dragoons, ’S an ranc dubailte, thall, Rachadh sgapadh ’sa chleith An am dhuit eigheach adhhanns. Tha ’m fear bho ’n d’ fhuair sinn an t-oran so ag radh gur h-ann do Dhomhnall Donn Bhoth-Fhiunntain a chaidh a dheanamh, agus gur h-e nighean do Thighearna Ghlinne-Moireastan a rinn e. Tha e ag radh ruinn cuideachd gu ’n do thogach Domhnall Donn an teaghlach Dhiuc Gordan, gu ’n robh e ’n a chlarsair fior mhath, agus gur h-i a chlarsach a tha air a ciallach le inneal a lamh. ANN’ EUDMHOR NIGH’N AILEIN. LE MR IAIN MOR MAC-DHUGHAILL. LUINNEAG. Ann’ eudmhor, nigh’n Ailein, ’S neo-bheusach a’ bhean i: Ann’ eudmhor nigh’n Ailein, ’S i-fhein ’thog an all’ oirnn. Cleas na muic’ air dhroch bhiathadh, Rinn a bhiast air an leanabh, [TD 172] ’N uair a mhuch i fo ’cot’ e, ’S e gun deo ann de ’n anail. Ach na ’m faighinn san Roimh thu Ann an seomar nan cailleach, Naile, chumainn ri d’ bheo An cainbe bhroin thu ri aithreach’. Cia mar gheibhinn bho nadur Gun bhi baigheil ri Anna, Nighean brathair mo mhathar? ’S beusach narach a’ bhean i. Tha i banail, ciuin, ciallach, Tha i fialaidh, glic, ceanalt, ’S ris gach bochd tha i pairteach;— ’S bean gun naire ’thog all’ oirr’. Tha da Anna air an ainmeachadh san oran, Anna nighean Ailein agus Anna nighean brathair mathar Mhr. Iain. ORAN. Do Dhonnachadh agus do Ghilleasbuig Caimheul, Clann Baillidh Thiritheadh. LE GILLEASBUIG MAC-PHAIL. FOUN.—Mo ran geal og. Gu bheil sinne fo churam ’S neo-shunndach a ta sinn, Bho ’n la ’dhealaich ruinn Domhnall, ’S Baillidh og ’thigh’nn ’na aite, Tha ar nadur ro mhuchte, ’S bagradh ur ’h-uile la oirnn Bhi ’g ar cur, feadh an t-saoghail, [TD 173] ’S gun fhios cia ’n taobh ann san tamh sinn. Mo run geal og. Bha sinn roimhe so socrach, Lan cothroim ’s toil-inntinn, Fo ’n deagh uachdaran aghmhor, A bha blath-chridheach, direach Aon a bheireadh dheth ’n t-urram, Anns na b’ urrainn e ’dhioladh, Cha robh bichiont’ r ’a fhaotuinn An measg dhaoine ’san rioghachd. ’S iomadh aon a bha dolum, ’Sa thoisich am bochdainn, Gun bhi aige de storas Na cheannaichadh brogan no stocain, A dh’ fhag sibhse gle shabhailt’, Gun churam mal ’thoirt a stoc air; Bhiodh an t-airgiod nam poca, Is iad solasach, socrach. Gu ’m bi sinne le durachd Air ar n-urnaigh mar ’s gnas duinn, Gu ’m fuireadh do theaghlach Ann an saod mar a tha e, Gu ’m biodh agh air do shliochd-sa, Le deagh mhisnich ’s na blaraibh. Gu seasamh ri cruadal, ’S a thoirt buaidh air an namhaid. Gur h-e Donnachadh ’s Gilleasbuig Na fleasgaich a ’s aille, ’S fearr a sheas air balt broige Le an cotaichibh sgarlaid. Sibh nach leughadh a ghealtachd, Bha sibh cleachdte ri blaraibh; ’S an am leanailt na ruaige Gu ’m biodh leibh-se buaidh-larach. [TD 174] Ach a Dhonnachaidh oig Chaimbeil, Gu ’m bu cheannard roimh cheud thu; Is gu ’m b’ airidh air mil’ thu ’Dhol do stri nan gniomh euchdach. Claidheamh caol a chinn airgid Bhiodh gu garbh a toirt bheuman; ’S’ lionmhor corp ’bhiodh gun anam ’Call na fala lan chreuchd bhuait. Mar ghaoith ghuinich a’ seideadh Bharr nan sleibhtean gu laidir, Bhiodh tu dian ann sa’ bhaiteal A cur as do gach namhaid; Mar threun sheabhag ’feadh ealtainn, ’S tu ’gan sgapadh ’s gach aite. No mar pheileirean teine ’Gan sior leagadh ’san araich. Na ’m biodh agad ’san teas sin Gilleasbuig do bhrathair, ’S e a chuireadh gu dian leat, ’S e ri gniomharan dana, Ursann-chatha ’n am cruadail ’S tric a bhuannaich le ’chabhlach; ’S ann aig Admiral Nelson A bha ’m meas os-cionn chaich air. Gu ’m biodh Frangaich is Spaintich Fo do shailtean ’nan sineadh, ’S iad a glaodhach riut dail ’thoirt Daibh o ’n bhas, gu ’n do stirochd iad. Cha b’ fhiach leat a radh Gu ’m b’ e sin la an ceann-criche; ’S ann a bheirteadh le adh iad ’Staigh an lathair an righ lcat. ’S iomad naidheachd r ’a h-innseadh Mu do ghniomharan sgairteil, Bho ’n la chaidh thu thar saile [TD 175] De nar blair a bha sgaiteach. Bha thu sgairteil, treun, meanmnach, Laidir, calma, fior bheachdail; ’S tu nach tilleadh gun siochaint Is nach striochdadh ’le gealtachd. Bu bheag an t-ionghnadh lean fhin sid, Buaidh na strith bhi ’s gach ait oirbh; B’ fhiach an ire as ’n do bhuaineadh Na h-armuinn uasal ’bu chairdeil; Bha Loch-nan-Eala air thus leibh, Agus Diuc Earraghaidheal; ’S sibh do ’n chrun ’cheart cho dileas ’S a bha ’n ing ris a phaipeir. CUMHA. Do Mhairearad Nic-Cnuimhein, Bean a Chaolais Cholaich. LE GILLEASBUIG MAC PHAIL. Gur h-ann anmoch Diardaoin Thanaig sgeul thar a chaoil ’b’ oil leam fhin, Nach bu bheo Bean a Chaolais; Dh’ fhag sid iomadach teaghlach gle sgith. Chuir e mnathan gu caoineadh ’S fir gu mulad mu d’ dheibhinn ’s tu b’ fhiach, ’S iad ri caoidh na mna uaisle A bha fiughantach, suairce, ro-ghrinn. Bha thu fiughantach, flathail, Ard an cliu is gach maise ort thar chaich; Baigheil, dleasanach, diadhaidh, ’S b’ e bhi tabhartach fialaidh do ghnaths, [TD 176] Gur tu dh’ aithnich an saoghal Fhad ’s’ a bha thu air faotuinn le gradh; Cha do choisinn thu fuath ann, Bha gach tlachd air do ghluasad ri d’ la. Fhad ’s a rinn mi de dh’ astar Feadh na duthcha cha ’n fhaca mo shuil, Aon bhean idir ’thug barr ort No a lean a’ d’ dheagh ghnathachadh thu. Gu ’n robh buadhan thar chaich agad Is eireachdas naduir mhaith, chiuin; Is na’ m faigheadh tu laithean Bu leat urram ’s gach cas os an cionn. Agad fhein bha phears’ alainn, ’S bu ghlan soilleir an sgathan do ghnuis; Gorm shuil mheallach, chiuin, bhaigheil, Fo d’ chaol mhala ghil aillidh gun ghnuig; Beul binn, sugach a mhanrain, ’S deud mar dhisnean geal, cnamha, cruinn, dluth; Cha do choisneadh riamh grain leat, ’S iomad aon ’bha gle chraiteach ’gad thurs’. ’S beag an t-ionghnadh do cheile A bhi dubhach fo eislean gach la; Chaill e ’chlaisteachd ’s a leirsinn, ’S gu ’n do thuit cuid de dheudach gu lar, Leis a chrith ’chaidh ’feadh fheola ’N uair a righeadh air bord thu gun chail; ’S cruaidh an cas an robh ’chridhe ’N uair nach b’ urrainn thu bruidhinn thoirt da. Bha do pheathraichean truagh dheth, ’S bha do bhraithrean a’ suathadh nan dorn; Is a bhean a rinn t’ arach [TD 177] Gur h-e ’h-obair gu brath ’bhi ri bron, ’S e so gnothach a ’s cruaidhe ’Thanaig oirre ged fhuair i gu leoir; Dh’ fhag e toll goirt na cridhe Nach gabh leigheas le lighich’ ’tha beo. Tha do leanaban og alainn, ’Nan cuis-bhroin is am mathair fo ’n fhoid; Ged tha acasan saibhreas Gu ’m b’ fhearr ise ’bhi’ ’n lathair gu mor. Ged b’ le Murchadh an saoghal Air a sgriobhadh le ’mhaoin dha an coir, ’S luath a liubhradh e bhuaith’ e Ach an te ’chaidh air ghluasad ’bhi’ beo. Ged a theid e do ’n leaba ’S gann gu ’m faigh e priob chadail no tamh; ’S ann bhios smaointinnean bronach ’Tigh ’nn fainear dha ’s ga leon anns gach ait. ’S bochd nach b’ urrainn e ’n diobradh, Gur h-e gnothach gu cinnteach a b’ fhearr; Am Fear a fhuair i ’s leis coir oirre, ’S gu bheil ise ann an solas nan gras. UMHHA. Do dh-Iain Domhnallach, a bha ’na Mharsanta an Tiritheadh. LE GILLEASBUIG MAC PHAIL. FONN.—Cumha Fear Ile. Leam is duilich, a Dhomhnaill, Am bron so ’th air t’ inntinn Ri ionndrainn an oganaich Bhoidhich, ghlain, shiobhalt, [TD 178] A bha ceanalta, caoimhneil Gun fhoill ’na laimh-sgriobhaidh; Bu deagh fhear-ceartais ri tuath e, ’S e a’ gluasad ’san fhirinn. Cha chualas do chunntas Riamh a dublachadh ainbhfhcich, No ’dol’ mearachd air duine, ’N aon ni b’ urrainn e sheanachas B’ e do chleachdach an ceartas, Gun dol seach air le dearmad. Gur h-ann agad tha ’bhuannachd, Tha deagh dhuais air chionn t’ anma. Tha sinn uil’ ann an dochas Laidir mor ann ar n-inntinn Gu bheil t’ anam am paras Ann am fardach na Trionaid, Comhl’ ri ainglean an eolais Is an t-solais nach criochnaich; Ann an comunn an t-Slanaigheir, Sin an t-aite ’tha priseil. Gur a dubhach do mhathair, Tha i craiteach mu d’ dheibhinn ’Caoidh an laoigh ’rinn i ’arach, Culaidh stath’ agus fheum’ dhi. ’Nuair a dhealaicheas an t-og ruinn, Bidh sinn bronach fo eislean; Gur h-e ’s coireach a ghoraich’; Nach robh coir aig Mac Dhe air? Cha bu chunatasan cearbach A bhiodh cealgach no foilleil, ’Chuireadh Iain gu daoine, An t-og aoidheil ’bu loinneil, Bha thu measail ro chliuiteach ’Feadh na duthcha, ’s gun choire, [TD 179] Cha robh duine air an t-saoghal ’B’ urrainn t’ fhaotainn ’san doille. Fhad ’s a bha thu air faotainn Gur h-e daonnan ’bu ghnaths dhuit A bhi tarruing luchd-gaoil ort As gach taobh le d’ dheagh nadur. Bha thu tuigseach, ciuin, tlachdmhor, Aoidheil, taitneach, ro bhaigheal, Bha thu carthnnnach, fialaidh, Co nach iarradh do chairdeas? Gur h-ann shios aig a Bhaca ’Fhuair thu ’n acaid a leon thu, Cha robh cobhair a’d’ thaic ann Is bha ’n sachd agad lodail. Sgaoil do chuislean is t’ fheithean As a cheile fo d’ chota, ’S fhuair am bas thu fo ’chumhachd, Fath ar cumha ’s ar dorainn. ’S truagh nach mise bha d’ thaice, ’S mi gu ’n cleachdadh mo dhichioll ’Dheanamh cuideachaidh leatsa Leis an t-sachd sin a mhill thu. ’Sgain an cridh’ ’an robh ’n daonnachd ’S bha t’ fhuil chraobhach ’gad dhiobradh; ’S iomadh aon leis ’m bu chruaidh e, A ro luath ’s a chaidh crioch ort. [TD 180] ORAN. Do dh-Eoghan Mac-Gilleain, Ceannard da fhear dheug, ’s an treas reisimeid de Mhilisi Earraghaidheal. LE DOMHNALL DOMHNALLACH. FONN.—Gur h-i bean mo ghaoil an spainnteach. ’S math a’ s aithne dhomhsa ’n t-oigear ’Tha sunndach, solasach, eibhinn, Eoghan Mac Eachainn an Cornaig, Fear an eolais is na ceille. Tha thu fearail mar bu du dhuit, ’S mor do bhiuthas, ’s math do bheusan; Ni mi facail dhuit de dh-oran, ’S mar is coir dhomh cha ’n ann breugach. Freagraidh sin air fear do naduir, Fear do thalantan ’s do cheutaidh; ’S mor an onair dhomh ri raitinn, Gur h-aithne dhomh pairt dhe d’ bheusan. Tha thu cliuiteach far an tamh thu, Tha thu narach gus an eigin; Sgoilear measail, fiosrach, daicheil, ’S misneachail ’s gach ait an deid thu. ’S math leam gu bheil agad misneach Agus fiosrachadh d’ a reir sin, Is comas thu fhein a ghlusad Am measg uaislean is luchd-beurla. Gu ma fada fallain slan thu Anus gach sas is cas ’san deid thu; Chuireadh tu loinn air na miltean, ’S thogadh tu inntinn nan ceudan. [TD 181] Togaidh tu inntinn gach duine ’N uair a chluinneas iad thu ’geigheach, ’S tu cur do chuideachd an ordagh Mar is coir dhaibh glan fo ’n eideadh. Their gach ceannard ris a choirneal “Sin far ’bheil an comhlan eibhinn, ’Chuir Mac-Gilleain an ordagh; Co ris nach cordadh na treun-fhir?” Na fir chalma sin dha ’m buin thu Gheibheadh urram ri am feuma; Ged dh’ iarrteadh a dhol do ’n Spainn sibh Dh’ fhalbhadh sibh gu laidir gle gleusda, Bhiodh sibh misneachail, deas, ullamh, Le ’r cuid ghunnachan, fo ’r ’n-eideadh; ’S an am dol ri uchd ’ur namhaid ’Sibh nach failnicheadh an speiread. Fhad ’s a bhiodh ’ur leth an lathair Sheasadh sibh gu dana treubhach, Sheasadh sibh as leth na rioghachd. Bhiodh sibh dileas anns gach ceum d’ i.— ’Solc a fhreagradh e do gharlach Dad a raitinn ruibh le breugan; Gur a b’ urram sibh do ’n aite Ann san d’ araicheadh gu leir sibh. ORAN. Do Ghilleasbuig Mac-Neil, Fear na pacaide ann am Muile. LE DOMHNALL DOMHNALLACH. FONN.—’S i deoch-slainte’n righ a’ s fearr leinn. A Ghilleasbuig, fhir na pacaid’ ’S iomadh tlachd a th’ ort r ’a innseadh; [TD 182] Gur a tri’c a fhuair thu urram Eadar Muile agus an tir so. Le d’ shar-mhisnich ’s le d’ dheagh nadur Gheibh thu cliu ’s gach ait am bi thu; Ged a rinn thu ’n rioghachd fhagail Thill thu sabhailt’, ’s math leam fhin sin. Tha thu ’nis a’d’ sgiobair bata Cliuiteach anns gach aite ’s eolach, ’S cinnteach gur leat gaol gach duine ’Chunnaic thu no ’chuir ’ort eolas. Tha thu seirceil, caoimhneil, baigheil, Mar chleachd thu an laithibh t’oige; Deas lamh a stiuradh a’ bhata Am bog-bhairlinn ’s am barr croice. ’S ann agad tha ’m bata cliuiteach, An aon chuis chu d’ fhuair i tamailt, ’S gur tu fhein an t-oigear dileas ’Chur gu finealt’ rithe ’h-asaig; A siuil chaola ’sa buill fhallain ’S tu ’g an teannachadh le d’ lamhan; ’N uair’ ghlacadh tu ’n ailm a’ d’ achlais ’S i gu’m maslaicheadh gach bata. Mhaslaicheadh i iad gu buileach; Bu chlis ullamh i ’n a gluasad; Airson gu ’m falbhadh i direach Cha ’n fheil ann ach gniomh ’tha suarach. ’N uair ’theannas tu air a ghaoith leath’ ’S coimh-dheas leath’ a taobh na ’gualann; ’S mi bhiodh cinnteach as a toiseach Ged bhiodh ochdnar an taobh shuas dhi. Bho ’n a fhuair i ’n t-oigear cliuiteach Air a h-urlar, lamh a’ chruadail, A chumas a ceann ri gabhadh ’S iomadh aite ’s a bheil buaidh oirr’. Cha ’n fheil rochd no sgeir no bogha [TD 183] A dh’ fhas fodha no tha ’n uachdur Nach h-aithne dhuit-sa gu sar-mhath, ’S cha leig thu le d’ bhata bualadh. ’S ann ’chumas tu i aig astar An am dol seachad air fiacail. Cha ’n iarr thu abhsadh no seapadh Ged thigeadh seideadh gle dhion ort. ’N uair ’bheanadh tu siul na h-ardraich; Dh’ fhaodadh cach ’bhi tarruing direach, Bheir thu ’mach gach cala sabhailt’ An aghaidh traghaidh no lionaidh. Cha ’n e ’s aobhar’ thu bhi ’neartmhor An aghaidh feartan an lionaidh; No gun dean thu gnothach sgaomach An aghaidh gaoithe no side; Ach thu bhi fiosrach le d’ fhaoghlum Mu gach taobh o ’n dig na siantan, ’S nach tog thu snathainn de’h-aodach Gus am faod i ’taobh a shineadh. ’S mi bhiodh earbsach as do thurn An am a’ cur a dh-ionnsaidh ’n t-soirbheis, ’N uair ’ghlacadh tu ’n stiuir’ a’ d’ lamhan ’Se do nadur nach robh tolgach. Tha thu eolach anns gach aite Dh’ fhaodadh i ’shnamh ri ro dorcha; ’S ullamh ealamh gu toirt bhuaipe A h-acuinn ’s luath ’ni thu charachadh. ’S math a dh-fhaodas mi do mholladh ’Chionn gur h-i ’n onair a ni thu; Tha thu caoimhneil agus baigheil ’S misneachail ’s gach cas ’s am bi thu. Fhuair thu ionnsachadh mac Gaidheil, ’S deas air saile no air tir thu.— Gu ma fada fallain slan thu A sheoladh do bhata riomhaich. [TD 184] CUMHA. Do Niall Mac-Gilleain, am Maor Ban ann an Tiritheadh, a chaidh a bhathadh ’s e ’tighinn a Ile, ’s a bhliadhna 1809. LE DOMHNALL DOMHNALLACH. FONN,—Gaoir nam ban Muileach. ’S bochd tha sinne, Neill Bhain, dheth, Bho ’n la ’rinn thu ar fagail, Gun tighinn dachaidh mar b’aill leinn A dh-ionnsaidh do chairdean. ’S ann a fhuaradh air traigh thu Gun chead gluasad gu’ fagail; ’S e mo dhiubhail mar bha sid; ’H uile h-aon ann san ait tha fo bhron. Com na loinne ’s a cheirtaidh Leis an suidheadh na ceudan; An ann ceartas a reiteach Cha b’ ann tuaileasach breugach ’Chluinnteadh facal do bheil—sa Ach le fiosrachadh leughaidh; Co a nis as do dheigh A bheir dhuinn misneach no ’leughas a choir? Anns gach cuideachd am biodh tu, Am measg uaislean no islean, Bha thu suairce ro shiobhalt, Is do chridhe gun mhiorun; ’S goirt do ’n tuath thu bhi ’dhith oir’. ’Fhir nach deanadh an diteadh Ach a sheasadh gu dileas, Air an cul ann san fhirinn ’s a’ choir. [TD 185] Bha thu siobhalt a’ d’ nadur; Co ’n neach riamh a bha riut Chunnaic ort ach fiamh gaire? ’S ann a t’ aghaidh a dh-fhas An t-suil shoilleir ’bu blaithe, Gur a truagh leam do mhathair Bo ’n la rinneadh do bhathadh, ’S goirt an t-saighead ’tha sathte ’n a feoil. Gu bheil t’ athair fo bhruaillean Bho an latha ’san cuala e Sgeula dubhach an fhuathais Gu ’n robh corp a mhic uasail ’Ga shior iomain gun truas ris Leis na tonnaibh ard uaibhreach: Tha e muladach truagh dheth, Am fear ’sheasadh ri ’ghualann cha bheo. Gur a tursach do cheile, ’S beag an t-ionghnadh dhi fhein sin; Ged a chruinnicheadh na ceudan Latha faidhreach na feille, Fear do ghluasaid ’s do bheusan Is do choltais cha leir dhi; Bho ’n la ’fhuair i dhi fhein thu Gu ’m bu taitneach ’s gach ceum dhi do sheol. ’S i do phiuthar ’tha cianail, Tamh uaire cha dean i Ach ri smaointinnean tiamhaidh Gu ’n robh do chorp ciatach A’ faotuinn a riasladh ’Feadh fairge agus bhiastan; Bha do chairdean ga t’ iargain ’S iad le dichioll ga t’ iarraidh san rod. ’S iomadh aon ’tha fo mhulad [TD 186] Bho ’n la chaidh thu ’s na grunnaibh; Tha iad deurach a’ tuireadh Is nach faic iad thu tuilleadh ’Tigh ’nn g’ an ionnsaidh le furan Bha thu ’falbh leis gach buinne Am mein fairg’ agus bhuillean, Gus ’n do thilgeadh thu ’n Gunna air sroin. Thugaibh cliu uile ’n Ard-Righ Ged a rinneadh a bhathadh Gu ’n do chuireadh gu traigh e. A dh-ionnsaidh a chairdean, ’S gu ’n do rinneadh a charadh Ann an ciste nan claraibh, An taigh athar ’s a mhathar, Bho ’n do chuir a luchd-graidh e fo ’n fhoid. ’Fhir a b’ aoibheile ’chiteadh Gu bheil mise lan chinnteach Nach robh neach ann san rioghachd A bha dhuit ann an miorun.— ’S mor an t-seirc a bha ’t’ inntinn; Bha thu onarach direach;— Ach gach buaidh a bha sint’ riut Is le maise ga d’ lionadh ’S gann gu ’m b’ urrainn mi innseadh ri m’ bheo. AM BATA RIOMHACH. LE DOMHNALL DOMHNALLACH. Bha Ailean Mac-Aonghais ann an Tiritheadh uair ag iasgach air carraig, agus thuit e am mach air a mhuir. Bha moran de dhaoine, comhla ris, agus shin fear de na bha ’s a’ chuideachd an tabh d’ [TD 187] a iosaidh, nn agus air dhasan breith air thairneadh gu tir e. A reir a’ bhaird ’s ann le bata a thearnadh an taillear. FONN.—“A chomuinn rioghail, runaich.” Am faic thu ’m bata riomhach, A shiubhlas cinnteach cuan? Le coignear ghillean dileas oirr A dh’ iomaireas i gu finealta, ’S a sheolas i le innleachdan, ’S i ’s cinntich’ sgriob an nuas. A sgiobair Lachainn og tha fior mhath, Lamh a dhiobradh stuadh! Tha cliu ’s gach ait ’san duthaich Air an ardraich uir o ’n tuaigh; A taobh tha sliosar liobharra Gun mheang, gun ghaoid, ach firinneach, De dh-fhiubhaidh dhaingean dhileas, Is gur dionach i mu ’n cuairt; Ged dh’ eireadh tonn mar bheinn ga h-ard ’Se ’gairich, thig i ’nuas. ’N uair ’theannas tu ri ’seoladh Le do sgioba coir gun ghruaim, Tagh oigear laidir taiceil ’Bhios gun mheang, gun ghiamh, ach faicilleach, Ro chnramach gun ghealtachd ann, ’S biodh e fo d’ smachd mar ’s dual, A chumas i mar ’s coir di ’bhi ’N uair ’bhios ann side chruaidh. Co e ’m fear-sgoid ’theid lamh-riut, Ach an taillear ri an-uair! ’S e-fhein am fiuran furachail, ’S e teoma air a h-uile ruel; Cha tric a chi sinn duine [TD 188] ’Tha cho ullamh, ealamh, luath Bheir e ’n sgod a staigh mar ’s coir, ’S gur h-eolach e mu ’n chuan. Dhearbh e ghniomh ’s a thabhachd duinn Ri la an anraidh chruaidh, Am barr a chroinn bu dileas e, ’S e glaodhach, cumaibh direach i Le spionnadh dhorn ’s le innleachdan, No thig ar crioch gu luath, Gus am buail i ceann air tir Cha ’n fhiach leam tigh ’nn an nuas. Bha ’ghaoth gu cruaidh a’ seideadh, Is an speur gu leir fo ghruaim; Bha ’m bata ’n staid ro eigineach Na siuil chaidh uile ’reubadh dhi, Ach cho robh guth air geilleadh Aig an taillear, treun nam buadh! An greim a fhuair e ghleidh e e, Ged bha e ’n eigin chruaidh. Thionndaidh sruth le srailcinnich Ri ’gualainn ghasda luath: Ruitheadh agus leumadh e Is calg ro gharbh gu leir-sgrios air, ’S ’n a theine sionnacham dh’ eireadh e Gu ruig a shleisdean ’suas: An tonn ’bu lugha ’bheucadh Chluinnt’ a Sleit’ e ann an Cluaidh. Ged fhuair i moran allabain Le creanachadh a’ chuain, Ma dh’ fhaodar, fhathast nitear i, Cho dionach, laidir, finealta Ri bata ’th’ ann sna tirean so, Gur fiach i a cur ’suas.— Eadar Cana ’s Maol Chinntire Shiubhladh i ri uair. [TD 189] Gur h-e i-fhein ’bhios achdarra ’N uair ’theid a h-acfhuinn ’suas! Bidh obair ur gu h-iosal innt’, ’S a buill ’s a slatan finealta; Theid ainm oirr’ as an rioghachd so Do thirean fada bhuainn; Ged tha i ’n diugh air sgaineadh Le sruth ’s le gairich cuain. A Lachainn Oig, gu firinneach Gur math is fiach thu duais; Gu ’n d’ rinn thu gniomh bha tabhachdach An la a cheap thu ’n taillear dhuinn; Cha d’ leig thu as do lamhan e, Ged shnamh e pios de ’n chuan; Gur finealt air an t-snathaid e, Tha ’obair alainn, buan. FATH MO LEANN-DUIBH; Oran a Rinneadh an Deigh Bais Eich a bha aig Eoghan Mac-Gillemhaoil, mar gu ’m b’ e e-fein a rinn e. LE DOMHNALL DOMHNALLACH. LUINNEAG. Agus ho fath mo leann-duibh, Fath mo leann-duibh thu ’bhi ’m dhith; Agus ho fath mo leann-duibh, Fath mo leann-duibh thu bhi ’m dhith; Fath mo chumha ann san earrach Nach faic mi mo ghearrain fhin, ’S gu m bristeadh tu ’n iall no ’ghreallag Mu ’n leigeadh tu ’n t-amull ’sios. ’S mis ’fhuair naidheachd a’ chruadail [TD 190] Moch Di-luain, ’s gu ’m b’ fhuathach leam; Chunnaic mi ’n ’t each ruadh ’n a eigin, ’S coltas an eig air mu ’n cheann. Chuala mi ’n fheannag a’ tighinn, ’S thuit mu chridhe, dh’ fhas mi fann; Tharruing mi ’n gunna ’s an urchair Ach cha chuimsichean oirr ann. Gabh mo chomhairle sa, ’charaid, Thuirt an fheannag rium gu mall; Ged a chaill thu ’n diu do ghearran Na bi amaideach ’sa’ cheann; Sguir a’ losgadh do chuid fudair ’S nach cuir thu srad dluth air ball; Bho ’n a thug mi fios a t’ ionnsaidh Thoir dhomh n t-suil ’s cha bhi mi ’n call. Thanaig an fhaoileann gu ceanalt’, ’S i tigh’ nn gu farasda ’nuas;— “Coma leat brosgul na feannaig, ’S caraich’ i na ’m madadh-ruadh; ’N uair a bheir thu ’n t-seiche dhachaidh Roinn a’ chlosach oirnn mu ’n cuairt; Ged a bhiodh tusa ’g a bacadh Bheir coin nam bailtean i bhuait.” Chuir mi fios gu modhail, eolach, ’Dh-ionnsaidh coirneileir an airm, ’Dh-fheuch an digeadh e gu m’ chomhnadh, An laoch foghluimte gun chearb. Bha e misneachail le urram Mar a bhuineadh do dh-fear ainm’, Le ’chlaidheamh ruisgte ’n a dhorn A toirt a chomhdaich de ’n each mharbh. Sin an gearran a bha sgairteil, ’S a bha taitneach air gach doigh; ’S iomad sachd a thug e dhachaidh, [TD 191] ’S dh’ fhag sin aisnean lom gu leoir. A leithid cha ’n fheil ri ’fhao ainn ’S na h-eich aotrom aig righ Deors’; ’N uair a thanaig fios ’g a iarraidh Bha chuid iall a’ fuaigheal bhrog. Bhiodh tu air thoiseach an comhnaidh ’N am cur na mona gu tir, Mi-fhin ann ad cheann gu sporsail, ’S tu a’ falbh gu boidheach, grinn; Air cliu sonraicht’ bha thu airidh, ’S iomad car a rinn thu dhuinn; ’S tric a bha mi, ’s tu air choiseachd, ’Gol mo brochain air do dhruim. Chaidh mi la an null do Hianais L e mo ghearran ciarach, coir. Am buailtean agam ’g a stailceadh, ’S earball an casadh le spors; ’H-uile h-aon a bha ’sna bailtean Bha ’n cuid adaichean ’n an dorn; Shaoil iad gu ’m b’ e mis’ am bailidh Gus am fac iad bearn mo bheoil. ’S mor ga ’m dhith thu ’n am do staca ’Thigh’ nn air cladach ’s tu air chall; Na cleibh a bhiodh ort ag obair Cha ’n fheil ’h-aon ’g an togail ann. Culaidh thu ’dheanamh an treabhaidh, Ged chuirinn domhainn an crann; Cha d’ fhairich mi riamh do shaothair, ’Fhir mo ghaoil a’ tigh ’nn gu ceann. Bho ’n chaill mi mo chulaidh chosnaidh, ’S nach h-’eil fortan dhomh an dan, Bidh mi tuilleadh air a bhochdainn, ’S luchd na socair’ orm ri tair. Na ’n robh mise pailt de storas [TD 192] Ann am phoca ’n am do bhais, Chruinnich mi muinntir nam bailtean Gu do chur fo ’n Bhaca Bhan. ’Bhi ’faicinn do chnamhan shios ud ’S e ’tha miadachadh mo bhroin, ’S iad ’g am falach aig na beisdean Gus iad fhein a chur ’n an leoir. Chunnaic mi do shlinnean alainn Fo ’n chu bhlar aig Eachann Og.— Ach togam da m’ oran mulaid, ’S nach faigh tuireadh dhomh mo lon. MOLADH NEILL MHIS EOGHAIN. LE DOMHNALL DOMHNALLACH. Thoisich Niall Mac Eoghain, Niall Mac-Gillemhaoil, air iarraidh air a bhard oran a dheanamh dha. Thuirt am bard gu ’n deanadh e sin na ’n doireabh e latha dha air bualadh. Thoisich Niall air a bhualadh agus thoisich am bard air an oran. Bha Niall bochd an duil gur h-ann ’ga mholadh a bha ’m bard. FONN:—“Iain chaimbeil a bhanca.” Niall Mac Eoghain, an curaidh. Fear urranta, treun, ’Fhuair urram ’san leig Le spionnadh a dhorn! Tha cis aig na bailtean Air a nasgadh dhuit fhein, Aig t’ fheabhas gu feum ’N uair ’thig oirnn an toir. Thanaig Tearlach le straic ’S thug e lan chuireadh dhuit; Dh’ eirich thus’ fhir mo ghraidh, S’ thug thu ’n t-sar bhuille dha. [TD 193] Is thuit e ’sa’ bhaca Gun chlaisteachd, gun des; Cha robh duine ’g a choir A thilleadh do lamh. Ged a bhiodh ann na dusain, Bhiodh tus’ as an deigh, Mar sheabhag ’san speur, ’S tu casruisgt’ gun bhrog. ’S mairg a tharladh a’ d’ thaice, Dheagh lasgaire threin, ’N uair dh’ fhasadh tu breun, ’S a chromadh tu ’n t-sron ’S neach gun ghibhtean tha fios ’Ghabhadh meas burraidh dhiot. ’S tu nach h-obadh as troid, Bhiodh tu mach ullamh innt. ’S ann agad tha mhisneach, S tha meas ort oig cach;— Gu’m fuilingeadh tu ’m bas Mu ’n tilleadh tu ’choir. Ge tric thu air acras, Cha mhasladh dhuit e; ’S ann bhios tu ri feum, ’S ri tapadh gu leoir; Gach stamn air a’ chladach ’Gan tarruing gu feum, ’S ann air a chreig leith A thionail thu ’n tor Chuir thu ’n dudan ’n a smuid Ann an cul Ghreasamail; Bha gach long ann sa chuan Ruith le ’n cruaidh neart thuige.— Niall Griasaich’ tha ’gradh Nam paigheadh tu mi Cha bhithinn a’ d’ dhriom Na b’ fhaide ri m’ bheo. [TD 194] Gu ’m b’ ealamh do fhreagairt;— “Cha ’n eagal, a Neill, Gu ’n dean mi ni cearr, Cha bhuin sin do m’ dhoigh; Bi caoimhneil, lan furais, ’S na cuir am Maor Ban Gu m’ tharruing gu dan A dh-ionnsaidh a mhoid. Mur h-i ’n fhirinn thuirt mi Anns gach ni ’s duilich leam; Gabh mo leithsgeul ’san am, ’S ann a bh’ ann uireasabh, ’N uair ’thig oirnn an t-earrach, An fheamainn ’s am blaths, Gheibh thu ’n t-airgiod a’ d’ laimh, Agus cairich mo bhrog. ’N uair ’chaidh thu le urram A dh-iarraidh nam brog, Na ’n robh ’m paigheadh a’ d’ dhorn Gu ’n dug e dha, ’N uair ’loisgeas tu ’n fheamainn A th’ agad ’san tor, Bidh agad de chorr Na phaigheas do dhail, Cha ’n fheil ti ann san tir ’Bhios a’ strith tuilleadh riut. Theid thu mach air a mhuir, ’S gu ’m bi t’ uchd ullamh oirr;’ Na ’m biodh agamsa gunna Gu ’m biodh fuil air an traigh, ’Fhir a ghabhadh an snamh ’S a ghlacadh na h-eoin. ’Nam bristeadh nam clach Bha do thartar cho ard ’S gu ’n d’ theich am muir-lan. Cha danaig e ’choir. [TD 195] Gur mise ghabh beachd ort, ’Fhir ghasda mo ghraidh, ’S air t’ fheabhas gu stath, ’N uair ’ghlacadh tu ’n t-ord. Leat gur faoin obair ghoirt, Tha do chorp fulangach, ’S iomad aon ’tha fo sprochd Gu ’m bi ’n nochd fuil agad, ’N uair ’fhuair thu ’n tombaca ’S a las thu phiob bhan, Bha ’m feasgar cho blath ’S nach faict’ ach do cheo. ’S tu fhein ’gheibh an t-urram Thar gach duin’ ’theid do ’n traigh; Bidh do lopan-sa lan ’S an duileasg a’ d’ phoc’ Cha bhiodh piocach an tarsuing Na ’m faigheach tu fath, Nach togadh tu ghraidh, ’S nach cuireadh tu ’n tor Do gach ni ni thu feum, Tha thu geur furachail; Fhuair thu ainm ann san tir, ’S chuir an righ cuireadh ort. Tha mi fiosrach nach tric Leat ’bhi ’measg chumantan. Ach do chompanach dilear Tha ’g innseadh dhomh ’n drast Mur fuilingeadh tu smaig Nach fanadh tu beo. An smaig sin cha ’n fhuiling Thu tuilleadh gu brath: ’N uair ’theid thu do ’n bhal Bidh agad te og. Bidh cach ann sna cuiltean Gun sugradh, gun agh; [TD 196] ’S bidh tus’, fhir mo ghraidh, Ri beadradh gu leoir. A bhi d’ shuidhe fo ’n chruisgein Cha chuis loinneil e. Mu thig aon air do chul Bheir thu fuchd sgaoinneil dha. Na ’m biodh agam-s’ an t-searrag Gu daingeann a ’m’ laimh, Bhiodh gloine dhuit lan, ’S gu ’n deanadh tu ’ol. Gur coma leinn tuilleadh Gach duine ach sinn fhin, Ma bhios sinn gun dith; Fhad ’s a bhitheas sinn beo. Gheibh thu cliu anns gach aite Ged dh’ fhagadh tu ’n tir s’; Cha ’n fhairich thu sgios, ’S air do ghniomh cha bhi sgod. Their iad cinnteach rium fhin Gur a fior bhurraidh thu; Tha iad briagach codhiu, ’S tusa ’n t-aon duin’ agam. ’Fhir fhiughantaich, ghaisgeil, Gu ’m faiceam thu slan, Gun chuspa, gun ghag, A’ d’ shuidh’ air an rod. ’S tu fhein am fear tapaidh, Gur taitneach do ghnaths, ’S gun ghaoid riut a’ fas Ach tombac’ agus ol. Tha Mac-Iamhair ag radh Gu ’n do shabhail thu ’long Air bharraibh nan tonn ’N uair ’thanaig i ’d choir. ’Ghillean fhein bha gun chli, Cha robh gniomh duin’ annta; [TD 197] Chaidh thu suas ann sa’ chrann, Bha do cheann fulangach.— ’N uair ’chuir i ’cuid acraichean ’Mach air an traigh, Bha corc ann ad laimh, ’S tu sracadh nan seol. Bha gaol aig gach duin’ ort, A chunnaic thu riamh, ’Chionn dh’ itheadh tu iasg, ’S cha diultadh tu feoil Bu tric thu ’sa’ chladach, Cha ’n fhanadh tu ’s ’t sliabh, ’S b’ e t’ fhasan-sa riamh Nach iarradh tu brog. Mharbh an griasaiche sgarbh Air an leirg ’s chunnaic thu, Chaidh tu sios as a dheigh, ’S cha do dh-eigh duine riut, Ged nach caillteadh ach itcag Bhiodh sid fo do sgeith; Gur taitneach do bheusan, ’S gur ceutach do shron. MARBHRANN. Do Mhitchel Scobie. LE BARBARA ROB. ’S tric thu ’bhais a cur an geill dhuinn Gur ni nach feudar do sheachnadh, Eadar islean is uaislean So an uair ’rinn thu ’chreach oirnn. Thug thu uachdaran timeil As an tir bha ’n a thaic dhuinn An deigh leum as a chuirt dhuit Leis an Diuca ’bha ’n Sasunn. [TD 198] Mitchel Scobie ’rinn saothair Ann an rioghachdan eile, A dol fad’ thar nan cuantan, Thug thu bhuainn e gu h-ealamh. Chaidh a ghuilan gu dhuthchas, Gus an uir an robh athair; ’S tha e ’n cadal ’san tir sin As nach cluinn sinne facal. Ris an Ti ’thug air falbh e Biobh og earbsa a mhacan, ’S e gun phiuthair, gun bhrathair, Is gun mhathair, gun athair ’Thi ’rinn lomadh cho luath air Cum e suas mar a ’s math dha; ’S tu an caraid a ’s dilse Do gach aon a ni taic riut. Ged ’tha cuid do nach leir e Tha do dheilig ’tigh ’nn faisg oirnn; Tha thu taghadh nan uaislean ’S ’gan toirt bhuainn ann an cabhaig. Thug thu leat Daibhidh Cleireach ’Bha do ’n fheumnach ’n a athair; ’S ma ’s deach sin as ar cuimhne ’Thug thu ’n righ dhe na chathair. Tha thu ’tarruing nan cairdean As gach ait gus an deach iad; Tha thu ’tarruing gu cinnteach ’H-uile h-aon a bhios abaich. Cha dean spionnadh no slainte Do ghath basmhor ’chur seachad; ’S i do ghairm nach gabh aicheadh, Ged bhiodh cairdean a’ gearan. ’S ann tha ’n dalladh ’s am bodhradh Air gach seors’ air an talamh ’N uair nach gabh iad gu curam [TD 199] Mar tha uine ’n a deannaibh, Is nach deid iad gu glusad Roimh ’n ghuth ’s fuaimniche labhairt. Thig am Breitheamh gu cinnteach Ann san tim anns nach math leo. ’Thi a thanaig le gradh dhuinn ’Cheannach slainte dha ’r n-anam Is a dh’ fhosgail gach seula ’N uair ’bha feich air an agairt, Fosgail tuigs’ agus reusan Na tha ’chreutairean dalla ’G eisdeachd fuaim a ghuth gheir sin ’Ni na seudair a ghearradh: ’N guth ’tha crathadh nan sleibhtean Nach doir eisdeachd do ’n fhacal, ’S a cur fhineachean fiadhaich ’Thoirt an iodhalan seachad. Ruisgear mullach nan craobh leis Dhe ’m meoir dhireach gu h-ealamh, ’S bheir e ’n stuic gu bhi iosal ’G an cur sios ris an talamh. Tha na ceannardan fiughail Air an giulan gu ’n dachaidh, Cha ’n fhear gun bhardachd a luaidheadh ’H-uile buaidh a bha aca. Ach aon ni tha air m’ inntinn, ’S bidh mi saor gu ’thoirt seachad, Bidh cuimhne mhath air an fhirean Cho fad ’s ’bhios linn air an talamh. [TD 200] AOIR. A rinneadh air Padruig Sellar a chionn a bhi a’ fogradh an t-sluaigh a mach as an fhearann ann an Cataobh. LE DOMHNALL BAILLIDH. LUINNEAG. Ho’n ceard dubh! He’n ceard dubh! Ho’n ceard dubh ’Dhaor am fearann! Chunnaic mise bruadar ’S cha b’ fhuathach leam fhaicinn fhathast; ’S nam faicinn e ’nam dhusgadh Bu shugradh e dhomh ri m’ latha. Teine mor an ordagh Is Roy ’na theis meadhoin Young bhi ann am priosan ’S an t-iarunn mu chnaimhean Shellair. Tha Sellar an Cuilmhaillidh Air fha ail mar mhadadh-alluidh; A glacadh is a saradh Gach aon ni a thig ’na charaibh. Tha shron mar choltair iaruinn, No fiacail na muice bioraich; Tha ceann liath mar ron air. Is bodhan mar asal fhirionn. Tha ’rugaid mar chorr riabhaich Is iomhaigh air nach ’eil tairis, Is casan fada liadhach Mar shiaman de shlataibh mara. [TD 201] ’S truagh nach robh thu’m priosan Re bhliadhnan air uisg’ is aran, ’S cearcall cruaidh de dh’iarunn Mu d’ shliasaid gu laidir, daingeann. Nam faighinn-s’ air an raon thu Is daoine bhi’ ga do cheangal, Bheirinn le mo dhornaibh Tri oirlich a mach dhe d’ sgamhan. Chaidh thu fein ’s do phairtidh An airde gu braighe Rosail, ’S chuir thu taigh do bhrathar ’N a smalaibh a suas’ na lasair. ’N uair a thig am bas ort Cha chairear thu ann san talamh, Ach bith do charcais thodharail Mar otrach air aodunn achaidh. Bha Sellar agus Roy Air an treorachadh leis an deamhan, ’N uair dh’ ordaich iad an combaist ’S an t-slabhraidh chur air an fhearann. Bha’n Simpsonach na chu Mar bu dutchasach do na mharaich; Seacaid ghorm a buth air Is triusair de dh’ aodach tana. S i pacaid dhubh an uillidh A ghiulain iad ’chum an fhearainn s’; Ach chithear fhathast baitht’ iad Air traillich an cladach Bhanaibh. The horrible work known as “the Sutherland clearances,” began in 1807. In that year ninety families were removed from the parishes of Farr and Lang, to make room for tenants of large farms and sheep. [TD 202] In 1809 hundreds of families were expelled from their homes and native hills in the parishes of Dornach, Rogard, Loth, Clyne and Golspie. From this date until 1820 the work of driving away the native population was pressed forward with great vigor and cruelty. Indeed by the end of 1820 the county of Sutherland was almost wholly depopulated. From 1809 until 1816 the estates of the Dutchess of Sutherland were under the management of William Young, a corn dealer, as chief-factor, and Patrick Sellar, a lawyer, as under-factor. The latter lived at Culmaily in the parish of Golspie. Young and Sellar were both natives of Morayshire. The person referred to in the eighth verse as “do brathair” was a tinker named William Chisholm, whose house was set on fire in June, 1814. The Dutchess of Sutherland may have been utterly indifferent to the welfare of the people on her estates, and Young and Seallr may have been selfish money-grabbers, but what are we to think of a government and of laws that would allow any dutchess and her servants to expatriate thousands of good and loyal subjects. The people of Sutherlandshire were not rebels. No regiment fought more bravely for the British crown than the noble 93rd. Yet at the very time when the soldiers of that regiment were battling against the great tyrant of Europe, little tyrants in their native land were allowed to pitch their mothers, wives and children out of doors, and set fire to their houses. It is to be sincerely hoped that in the course [TD 203] of a few years civilization shall have made such progress in Britain that no man will be allowed to retain control of thousands of acres of land. This grand old earth of ours was not made for a few landlords. MARBHRANN THOMAIS FHRISEIL. LE MR. SEUMAS MAC GRIOGAIR. Ni sinn marbhrann air Tomas, Bho ’n a tha sinn an dochas, Ged a chaill sinn a chomhradh, ’N uair a thig an la mor ud, la bhrath. Gu ’n seas e gu doigheil Ann san fhireantachd ghloirmhoir, Aig deas laimh na morachd A’ seinn a chuid oranan graidh. O’n is minic a bha e ’Cur ri gearanaibh craiteach. ’Chionn nach d’ fhuair e mar b’ aill leis Am pcacadh a charadh fo chis; ’S o nach d’ fhairich e ’nadur ’Dol an laigid gach la aig, ’S e bhi neartmhor ’s na grasaibh A bha sint’ ann am fabhar an Righ. Cha b’ ionnan ’s am prabar ’Bha ’n an laigh’ an staid naduir, Nach eisdeadh gu tabhachd Ri firinnibh grasmhor an Triath’, Ach a dhiultadh le tair iad Air feabhas an talainn, Is an teachdaire’ chaineadh Le teangannaibh granda nach b’ fhiach. Bidh na daoi ann am pailteas, [TD 204] ’Cur an teanga ’n an leith phluic, O ’n a chaochail an gaisgeach ’Bha le fianais an fhacail gach la ’Cumail smachd air a pheacadh, ’S e ag iarraidh bhi casgadh ’Chaitheamh-beatha neo-thlachdmhoir ’Bha na mhasladh do shoisgeul nan gras. Bidh na cullaich o ’n fhasach Le ’m fiacalaibh gabhaidh ’Toirt sithidh is sathaidh Ann sna caoraich a dh fhag thu air loinn; Bho ’n a fhuair iad an garadh Cho iosal ’s a tha e, Cha ’n fhaic iad nas airde ’M balla teine ’tha ghnath mu na chloinn. ’S ann sna tri bliadhna diag dhuinn, Aon mhile ’s ochd ciadan, ’Thanaig bristeadh cho cianail; Chuir na neamhan gu t’ iarraidh ’chum gloir’; As an t-saoghal aindiadhaidh, ’Ghabhail comhnaidh gu siorruidh Ann an lathair na Trianaid, ’S b’ ann airson na rinn Criosd ann san fheoil. ’S iomad coinnimh is comhdhail Ann san d’ fhuair sinn do chomhradh, Le do ghibhtean ro bhoidheach ’Chur an fhacail an ordagh gu reidh; ’Chum nam peacach a sheoladh Bharr slighe na doruinn Air ceumanaibh comhnard A’ chreidimh ’s an t-solais le cheil’. Bha thu gleusda mar chainntear Ann sa’ Bheurla a thionndadh, [TD 205] ’Gur nan sgriobhainnean Gallda Ann an Gaidhlig an nall dhuinn gun fheall; ’S ann sna leughannaibh Sabaid A’ toirt earailean laidir;— “Thugaibh aire mo chairdean Nach dig aon agaibh gearr air a’ gheall.” Ach tha moran gun dusgadh A suain an neo-churaim, Ris ’n do chosd thu do dhurachd Ann am meadhon na h-urnaigh gach la, Gus am faigheadh iad suilean A dh-fhaicinn na duthcha Ann san deach ar ceann-iuil ne A steach ann san luchairt a ’s aird’. ’S e ar gearan ’s ar cruadal, Ged tha moran mu ’n cuairt duinn, Nach fheil tuilleadh a’ gluasad A thoirt cobhair do ’n bhuachail ’ san am. Ach dhe ’n bheagan a b’ abhaist, Bhi dol leis ann an cairdeas, E ’n a shineadh an drasda Ann sa’ chlachan ’s am bas os a chionn. Ach is cianail a tha sinn O ’n a chaill sinn do phairtean, Ann an gnothach ar mathar ’Cumail uige nam braithrean ’tha fann. ’Tha toirt caiseamachd laidir ’N aghaidh pheacanan araidh Gus an eireadh os aird oirnn Latha soilleir nan gras os ar cionn. ’S e dh’ fhag sinne cho bronach A bhi umad cho eolach; Anns gach gnothach is cordadh [TD 206] Bha thu deas gu ar comhnadh ’chum sith’. ’S ann an connsaichibh Sharaih, Cha do cheil thu do thalann A thoirt coinnimh do dh’Fharo, ’N uair a shaoil leis at faidh’ n thoirt dhinn. Bha thu ’n comhnaidh mu ’n airce O ’n a thanaig i ’n aire ’G a cumail an airde Le caoimhneas is cairdeas ro dhluth. ’N uair a fhuair thu do theumadh Le daoine gun reusan, Cha do ’bheas thu gu ’m b’ eucoir Bhi fulang nam beum ud gu ciuin. Bha thu gaisgeil ro ghleusta Ann am firinn is reusan, Gun bhi ’g aomadh no geilleadh Far am faiceadh tu ’n eucoir aig cach. ’S leis na pairtean a fhuair thu, Ged bha cuid ’gan cur suarach, Thug thu dearbhannan buadhach Gu ’m bu mheasail leat buachaille ’n ait. ’S iomadh fitheach is rocas Bhiodh a’ sas ann a sgornan Na ’m faigheadh iad doigh air Gun chlann daoin’ a bhi ’n toir orra fein. Bhiodh do chridhe ro thiorail-s’ A toirt osnaichean diadhaidh ’N uair a chluinneadh tu sgiala Ann sam faiceadh tu miothlachd no beud. Bha thu foghainteach dileas Ann an gnothach na tire ’N uair a bha an lagh siobhalt’ ’G a agairt mar chis ort thar chach; [TD 207] ’S bu bheag ort an seorsa A dh’ aonadh gu deonach Gu leith-taobh na corach Le eagal, le sgleo, no le fath. Snathain direach a’ cheartais, ’S e bu mhiadhnach leat fhaicinn, S cha b’iad luban is drachdan Ann an cuiltibh ’gan cleachdadh le foill. Ach an treibhdhireas direach Ann an soitheach na h-inntinn Le buadhannaibh cinnteach ’Cumail cuing air gach mi-bheus gun sgoinn. Cha robh cnamhan an lunndair Air do leabaidh ’g an tionndadh Le airsneul neo-shunndach, Gus an t-seachduin a chunntadh le gruaim. Cha robh riamh fiach an t-saoghail Dol an uachdar do shaoithreach.— Seallaibh geur air a dhaoine, ’S leanaibh ’shaimpleir ro ghaolach gach uair. RANNAN DO SHEUMAS MACLEOID. LE MR. SEUMAS MAC-GRIOGAIR. Tha m’ fear do ’n dean mi ’n t-oran Air teachd de shiol nan Leodach, Is ged nach duine mor e Tha doighean air ’bhi tapaidhe aig’. ’N uair ’bha e ’n aimsir oige Bha spiorad ann san fheoil aig’, Is ged nach cluinut’ ri sgleo e, Bu duine mor a ghabbadh air [TD 208] Their cach gur duine coir e Is fhuair e ainm deagh olaich, Is ged nach ’eil e olmhor Tha cridhe mor ’s a phears’ aig’. Cha n’ fheil e ard an eolas, Cha d’ fhuair e moran foghluim; Ach tha mi meallt’ a’ m’ dhochas Mur por e bhois ag abachadh. Tha thoil an cois na corach, Tha dichioll leis an deoin aig’; ’S bidh suil ri tuilleadh treoir aig, ’S nach leonar air an rathad e. Tha ’ghearan air a pheacadh, A thaobh nach d’ fhuair o ’bhacadh; ’S e b’ annsa leis am facal A bhi ’n a ghlaic mar chlaidheamh aig’. Ach iomraidh e bhi gleusda, O’n tha na uaimhdean treubhach; ’S air chinnte ’bheir iad beum dha Ma threigeas e bhi caithriseach. O’n fhuair e ’bhean a b’ fhearr dha A thanaig de shliochd Adhaimh, ’S e ’dhleasnas ’bhi ’ga taladh, ’S nach bi cion-fath air gearan aic. Mur bhi nach deach an t ardan ’Chur buileach ’chum an lair leis, Gu ’n taitneadh i do ghnath ris, ’S cha b’ aill leis a bhi talach oirr’. Oir ged a laigh an aois oirr’, ’S math dha-s’ nach d’ rug an t-aog oirr’, ’S gur h-e a tagradh daonnan A bhi ri ’thaobh mar bhanaltruim. Tha caoimhneas innt’ ri nabuidh, [TD 209] ’S ro mhath i ’n ceann na fardaich, Tha pailteas im’ is cais’ aic’, ’S air chinnt’ gur sar bhean-taighe i. Is ged nach dug i mac dha, ’S e ’m Freasdal rinn a bacadh; ’S e ’s fearr gu ’n d’ rinn i sheachnadh, Mu ’n tachradh dha bhi amaideach. ’S i m’ earail daibh le cheile, O’n tha iad dol an deis-laimh, Bhi deas mu ’n glac an t-eug iad, Oir ’s eigin daibh bhi dealachadh. Gur h-i mo chomhairl’ fein daibh, ’Bhi measail air a’ cheile; Cha ’n fhaigh a h aon diu ceile Cho feumail ris na chailleas e. GED THA SINN AN SO AN DRAST. Oran le Alastair og Friseal ann an Giusachan am Braighe Strath-ghlais. Ged tha sinn an so an drasda Cha ’n fheil dail againn fad’ ann; Seolaidh sinn an null thar saile ’Shealltainn na tha chairdean thall; Far a bheil coille ’na fasach Nach faicear gu brath a cheann; ’S ’n uair a ni sin fearann aiteach Cha bhi mal ga ’r cur ri crann. Thig la fhathasd air na h-uaislean Nach fuilig do ’n tuath bhi ann, Ach caoraich ’s ciobairean mu ’n cuairt dhaibh ’S iad ga ’n cuartachadh gu fang. ’N uair ’dh’ eireas cogadh no uabairt ’Chuireas feum air bualadh lann, [TD 210] Togar bratach dhe na h-uain leo; Tha na daoine bhuath’ air chall. Bha sinn a’ guidhe le durachd ’N uair thug sibh na siuil ri crann, Soirbheas min ’thigh ’nn bho na duilibh Le gaoith shiubhlaich gun bhi mall, ’Chumadh rian air a’ chairt-iuil dhuibh Leis an stiuireadh sibh crann-dall, Aiseag cabhagach an null duibh, ’S an deagh chunntas ’chur an nall. Gheibhear geoidh is eala ’s feidh leibh ’S lachan ris a ghrein air tuinn; Bradan a linneachan iasgaich Ga ’n tarruing le lion a grunnd; H-uile por cho pailt ’s a dh’ iarrainn ’Fas gu lionmhor air an fhonn:— Cha b’ ionnan ’s a bhi h-uile bhiadhna ’G ardachadh nan criochan lom’. Gheibhear cnothan leibh is ubhlan Air lubadh am barr gach crainn, ’S cuid de mheasan milis, cubhraidh, ’Chuireadh luths fo dhuine fann. Gheibhear deoch laidir de ’n rum ann. Taghadh cumhraidh gun bhi gann; Airgiod glas agaibh mar chuinneadh, Dollaran nan crun ’bhios ann. ’S fada bho ’n a bha mo mhiann ann Ged nach h-’eil mo thriall ach mall; Shaoil leam gu ’m fagainn na criochans’ Fada mu ’n do liath mo cheann. ’Nise bho ’n a chrom an gniomh mi Air dhroch fhiach ’s mi ’n aite gann, ’Paigheadh mail ’s mi ’dol am fiachan, Och, mo dhiobhail fuireach ann. [TD 211] Tha sinne ’tha ’n so an drasda Ann an cas ’sa h-uile h-am; ’Ceannach an t-siol-chuir bhuntata, ’S gach ni ’thairear ’chur ’n a cheann. ’M fear dha ’n dean am pailteas fas dhiu, Cha reic ri cach iad gu ’am, Ag iarraidh na pris a’ s airde, ’S ma tha thus’ an cas bi ann. Na ’n tarladh dhomh bhi ’s taigh-osda Mu na bhord ’s mi gabhail dram Bhur deoch-slainte dheanainn ol ann Ged a bhiodh mo phoca gann. Ach tha mo dhuil an Righ na glorach O ’n ’s e ’dh-ordaich dhuibh dol ann, A bhi fagail tir ’ur n-eolais, ’S aite-comhnaidh ghabhail thall. Alexander Fraser intended to come to Nova Scotia but died shortly after composing this poem. John, his only son, came. John settled at James River in the county of Antigonish. CUMHA DO CHOIRNEAL INNSE. LE AONGHAS CAIMBEUL. Chualas sgeul ann sa Bhraighe A tna cruaidh leinn ri ’aireamh, Gun thu, Leasbuig, bhi ’n lathair ’S goirt an call sin dha d’ chairdean; Bho ’n la ’chriochnaich do laithean, ’S lionmhor cridhe ’tha craiteach le bron. ’S lionmhor cridhe, etc. Cha b’ e turas na buannachd ’Thug air astar a suas thu [TD 212] Taobh Loch Lagain nam fuar bheann; ’S goirt an acaid a bhuaill thu Dh’ fhag i sinne bochd truagh dheth Bho ’na chuir i gu suain thu fo ’n fhoid. ’N Cille-Chaoraill ’sa Bhraighe Chaidh ar diubhail a charadh, ’N leaba chumhaing gun bhlaths innt’; ’Chraobh a b’ fhearr a bhas ’fas dhuinn, ’N uair a fhuair sinn fo bhlath i, Chaidh a gearradh ’s bu chall e ’bha mor. Tha mo dhochas gu laidir Ann san stochd a chaidh fhagail, Gu bheil fiurain a’ fas as ’Sheasas fhathasd a’ t’ aite. Ma bhios aca buan laithean, ’S a gheibh urram is fabhar le coir. ’N uair a dh’ fhalbh thu do ’n Eiphit Bha do bhean air a leireadh, ’S bha do chairdean gu leir ann ’S iad fo churam mu d’ dheibhinn, Ach an nis bho ’n a dh-eug thu Cha dean ise gair’ eibhinn ri beo. ’S goirt bhi ’g eisdeachd ri gearain; ’S beag an t-ionghnadh ’s i falamh; Chaill i roghainn nam fearaibh De na b’ eol dhi air thalamh; ’S na ’m bu dual dhuit bhi maireann Bhiodh tu ’g eirigh am barail gach sloigh. Bha do chairdean lan eibhnis ’N uair a chual iad an sgeula, Thu bhi ’d Choirneal air Reis ’meid Ann an caisteal Dhun-eideann; Ach mo chreach, cha bu leir dhaibh Gu ’n robh teachdair’ Mhic Dhe air do thoir. [TD 213] Fhuair thu cliu agus teist’ neas Bho ard-cheannardan Bhreatainn Air an cul a bhi seasmhach Anns gach cuis a bhiodh dleasnach; B’ e do dhurachd gun cheist sin Bho ’n la ’thoisich thu ’n leith-sgeul righ Deors’. Bho ’n thog thu ’n claidheamh an airde Ann an aghaidh do naimhdean, Bu tu rogha ’chomanndair A chur as do na Frangaich; Bu lionmhor coinneamh gu ’n call-san ’Thug thu ’Bhonipart mealltach ’s d’ a sheoid. ’S mor an onair dha ’n tir so Gu ’n do thogadh tu innte; Fhuair thu cliu thar nam milteas Ann an cogagh na rioghachd, ’S fhuair thu duaisean ’bha priseil, Fhuair thu rionnagan fior-ghlan ’an or. ’S fhuair thu ordagh an caitheamh, Am measg uaislean is mhaithibh, Bho ’n ’s e cruadal do lamhan Agus cruaidhead do chlaidheimh Chuir gach aon diu ’ad rathad; ’S cha bu shuarach an leithid le coir. Angus Macdonell of Inch, Aonghas Ban Innse, was a natural son of Alexender Macdonell of Keppoch. His mother we believe was a Macgillivray. He married in 1752 Christy, daughter of Archibald Macdonald of Acha-nan-Comhaichean, by whom he had six sons, Alexander, Archibald, Donald, Ranald, John and Coll. Archibald served some time in the [TD 214] 79th or Cameron Highlanders. He was transferred to the 92nd or Gordon Highlanders in 1794. He was appointed Major in 1805. He retired from the 92nd in 1813, and was appointed Brevet-Lieutenant-Colonel of veterans. He married Margaret Maclachlan of Killichoan, and had four sons and one daughter. He died in 1814. CUMHA. Do dh-Alustair Domhnallach, a chaidh a bhathadh aig Merigomish mu ’n bhliadhna 1830, Bu bhrathair e do Dhomhnall Mor Mherimasi. Chaidh Iain Camshron, iar-ogha do ’n Talllear Mac Alastair, a bhathadh comhla ris. LE AILEAN DOMHNALLACH. Tha sgeul truagh a ’s cruaidh ri ’aithris ’Tigh ’nn air m’ aire an drasta; Sgeul a chualas mu na chailleadh, Alastair a bhathadh. Cha b’ e ’n solas dhuit e, ’Dhomhnaill, Gur h-e ’leon ’s a chraidh thu, An corp ciatach ’bu ghlan fiamh A bhi gun dion ’s an t-saile. Fear a chuirp a bha ro chuimte ’N uair chunnacas ’n a shlaint’ e; Fear ’chuil duinn ’s a’ chalpa chruinn Fo ’n phearsa thruim gun fhailinn; Fear ’chuil duallaich ’bu ghlan snuadh, Suil ghorm gun ghruaim ’bu bhlaithe; [TD 215] ’S an cridhe fiallaidh ’bha gun ghiamh ’S nach gabhadh fiamh roimh namhaid. Cridhe cruaidh an trod no ’n tuasaid, Bhuannaicheadh thar chaich leat; ’N t armunn beachdail a bha smachdail, ’Dh’ fhas gu reachdmhor laidir. Miann gach sul’ a bhi ’gad fhaicinn, ’Fhir bu ghaisgeil nadur, Fo ’n fheileadh bhreacain air a phleatadh Anns an fhasan Ghaidh’ lach. Aghaidh mhacanta ghlan chaoimhneil, Ghabh gach maighdean gradh ort; Inntinn shoillseineach mar dhaoimean, Cha robh foill a’ d’ nadur; Ach deas cruadalach mar shaighdear, ’Fhir a’ ghaoirdean laidir; ’S mor am bristeadh air Clann-Domhnaill, Fear do neoil ’gam fagail. Bu tu ’n Domhnallach gun mhearachd, ’H-uile car dhe ’n danaig. De ’n dream chliuiteach mhuirneach mhaiseach, Nach robh tais no sgathach, D e shiol uasal nam fear uaibhreach. A bha shuas ’s a Bhraighe; B’ iad sid na suinn a b’ annsa leinn, ’Bha anns na glinn ’gan arach. Tha do bhraithrean deurach duilich, ’S muladach mar tha iad S an companach dha ’n dug thu gaol Tha ’n comhnaidh caoidh na dh’ fhag e, Cha ’n ’eil neach a chunnaic riamh thu Nach ’eil cianail craiteach; ’S goirt ri innseadh bhi ’g a sgriobhadh Thun na tir ’san dh’ fhas thu. [TD 216] Bu sgeul bronach thanaig oirnn ’N uair ’chaidh na seoid a bhathadh; Bha ’n gill og ’bha caoimhneil coir ann, Fear gun gho ’na nadur; ’N Camshronach bho Dhoch-an-fhasaidh Nam fear sgairteil laidir; Ach mo challtachd anns an am ud Gu ’n robh Sanndi Ban ann. Rugadh Ailean Domhnallach ann an Allt-an-t-Srathain an Lochabar ’s a bhliadhna 1794. Bu mbac e do dh-Alastair Mac Aonghais, mhic Alastair Bhain, mhic Alastair Mhoir, mhic Aonghais a’ Bhochdain, mhic Aonghais Mhoir Bhoth-Fhiunntain, mhic Alastair, mhic Iain Duibh, mhic Raonaill Mhoir na Ceapaich. Bha ’athair ’n a dhrobhair, agus a’ fuireach am bitheantas an Achadh-nan-Coinnichean an Gleann-Spiathain, B’ i a mhathair, Mairi Chaimbeul, nighean do Dhomhnall mac Iain Duibh a bha ’comhnuidh ann an Achadh-a’-Mhadaidh an Gleann Ruaidh. Bha e ’n a chiobair aig Iain Ban Innse. Bha e posda ri Catriona Nic Mhuirich nighean do Mhuireach Mac-Mhuirich. Thanaig e do ’n duthaich so ’s a bhliadhna 1816. Bha e a’ fuireach greis air a Mham, no ’n Ridge, an Cape Breatunn, Dh’ fhag e ’n t-aite sin ’s a bhliadhna 1847, agus thanaig e a dh’ fhuireach do ’n Abhainn a Deas an Antigonish. Bha e ’n a fhior Ghaidheal, agus ’na dhuine fiosrach. Bha moran de sheann orain aig’ air a theauga. Chaochail e ’s a bhliadhna 1868. ’S e Ailean an Ridge a theirteadh ri am bitheantas. [TD 217] ORAN. Do dh-Aonghas Camhshron, mar gu ’m b’ ann le uighinn oig. LUINNEAG. Och, mar tha mi is mi ’n am onar, Gur h-e a chraidh mi nach robh sinn comhla, Mo cheist an t-Ileach, mo leannan dileas, Mo chreach ’s mo dhiobhail bhi ’dhitha do chomhraidh. Naile ’s e nu ghaol an t-uasal A dh’ fhalbh an cuan, ’s ann Di-luain a sheol e; Do ghradh tha ’m bhuaireadh ’s a dh’ fhag cho truagh mi, ’S e fath mo ghruamain nac d’ fhuair mi coir ort. Mo cheirt an fiuran a dh’ fhag an dutaich Le luing mhath uir fo ’cuid shiuil a’ seoladh; Nach gabhadh curam a dhol g’ a stiuireadh. ’S a dheanadh iul ’s tu mu chursaibh eolach. Na ’n eireadh stoirm ort no seideadh gailbheach Bu treum neo-chearbach air fabh lum ’bord thu; Bu ro mhath t’ inn eachd gu tarruing direach, Fear mara ’s tir thu, ’s bu dileas dhomh s’ thu. Lamh ’bu chinntich’ a thoirneadh sgriobhadh, [TD 218] Le ite pinn gu ’m bu ghrinn do mheoirean; Bu sgoilear Beurl’ thu ’bu ro mhath’ leughadh Le barrachd ceille, ’s tu beusach, boidheach. Gach dealbh ’bu bhriagha ’s ’bu taitneach iomhaigh Bu mhath do mhiaraibh gu ’n cur an ordagh; Gu ’n tarruing eeutach gu dreachmhor, eibhinn; Thug mise speis dhuit nach treig ri m’ bheo mi. Na ’m cluich a’ chiuil gu’ m bu mhodhail ionnsaicht’ thu; Dannsair sunndach air urlar bhord thu; Do cheum troimh ’n ruidhle ’s e thogadh m’ inntinn; Gur h-iomad nionag air ti do phoige. Fear inich calma ’bu ghrinne dealbh thu ’S tu cuimir garbh ged nach duine mor thu; Na ’n togteadh ’suas thu gu trod no tuasaid, Bu smearail cruaidh thu gu bualadh dhornaibh. Gur mis’ tha ’m eigin mu ’n fhear a threig mi, ’S a dh’ fhalbh an de a loch reidh Bhras d’Or bhuainn, Ach Aonghais oig gus an dig thu ’n tubh so Cha tog mi suil ri fear eile ’phosadh. Angus Cameron was a native of Islay. He was a shool-master. [TD 219] ORAN MOLAIDH. Do Mhairi nighean Alastair Dhochan fhasaidh. LE ALASTAIR DOMHNALLACH. Air dhomh’ bhi ’m aonor Troimh aonach nam beann, Gu ’n d’ ghleus mi na tendan ’S gun te dhiu air chall, Gu seinn mar bu mhiann leam ’Chur rian air gach rann De nigh ’n duinn a chuil shniomhain So sbios ann sa’ ghleann. ’S Ban-Chamshronach chinnteach An ribhinn ghlan og, Dhe ’n fhinne cho rioghail ’S a chinn san Roinn-Eorp’ Gu ’m b’ ainmeil ’n an tim iad Ri ’n inns’ anns gach seol; ’S math ’sheas iad Sir Eoghan, Lamh theom’ air cheann sloigh. Gur gile mo chaileag Na canach dam bniach; Na cobhar na mara Air bharraibh nan stuadh; Na sneachda nan speuran A thearnas ’n a luths Bho charbad nan ardaibh Le aithne gaoith tuath. Mar ’n oiteag chiuin thlathail Bho gharadh nam flur Tha ’h-anail bho poraibh ’Toirt comhraidh gu sunnd; ’S tha mealt-shuilean modhar ’Ga seoladh le tur, Gu imeachd ’s na raidean [TD 220] [Taobh-duilleig 230 san leabhar fhèin] Thug airde dha cliu. Mar ’n ros ’n uair a ’s aill’ e Fo bharcaibh nam braon, Tha ur-chruth na h-oighe ’Thug corr air gach aon. ’S binne i leam na ’n smeorach, ’S a og-mhadainn chaoin, An tus a’ mhios’ Cheitein Air gheugaibh nan craobh. Tha ’cuailein mu ’guaillibh ’N a dhualagaibh dluth, Gu sniomhanach, boidheach. ’Ga comhdach mar chrun, ’N a chamagaibh riomhach, Ro ghrinn fo ’cir-chuil, Gu cuachagach, faineach Mu bhraighe mo ruin Is binne na teudan Guth reidh na h-oigh’ mhald’: B’ e m’ aiteas is m’ eibhneas Bhi ’g eisdeachd ri m’ ghradh, ’Nuair ’ghleusadh i ’duanag Am buaile nam ba, Laoigh oga mu ’n cuairt d’ i, ’S a’ chuace ’s i fo chraic. Ge b’ e gheibh air laimh An deas ailleag ghlen ur, Thig caoimhneas gu ’fhardaich ’Bheir dha-san gach muirn. ’N uair ’ni e ’bhean uasal A bhuannachd le clin, Au ’m mol e na laithean ’S na thar e oirr’ iul. Alexander Macdonald is a native of Moidart. He lives in Keppoch, Antigonish. [TD 221] [Taobh-duilleig 1 san leabhar fhèin] Donnachadh Gobha Duncan MacKay, commonly called Donnachadh Gobha, was a crofter in Ardbrylach near Kingussie. He was an honest and pious man. He was an elder in the Parish of Kingussie. He died about the year 1820. He was at the time of his death a very old man. He is buried in the churchyard of Kingussie. Three of his poems are given in Turner’s collection. These are, a poem in praise of Ewen Macpherson of Cluny, an elegy on James Macpherson, the translator of Ossian, and Call Ghadhaig. Captain John Macpherson, Oicheir Dubh Bhaile Chrodhain, perished in a dreadful storm of wind and snow in the forest of Gaick on the night of December 31st, 1799. Four men who had accompanied him to the forest perished with him. These men were Donald Macgillivray, James Grant, Duncan MacFarlane, and Iain Og a Farrais, who was a MacPherson. Donald MacGillivray, called in the poem Domhnall Mac Fhionnlaidh and Domhnall na Tulaich, was a mother’s brother of the late Rev. Angus McGillivray of Springville. He was a fox-hunter. James Grant was a young man in his employ. Duncan MacFarlane was a native of Rannoch. The house occupied by Capt. Macpherson and those with him on the night of the storm was in a valley at the foot of [TD 222] [Taobh-duilleig 2 san leabhar fhèin] a lofty mountain. It was all swept away except a part of the back. The spot on which it stood was covered with six feet of snow. The lintel of the door, which was a stone of large size, was carried to a distance of one hundred and fifty feet. The bodies of Capt. Macpherson, Donald Macgillivray, James Grant and Iain-Og were found on the site of the house a few days after the storm. The body of Duncan Mcfarlane was not found until nearly three months afterward. It was about two hundred yards from the house. The dogs, were all killed, and their bones broken in pieces. Some of the guns were broken, and others bent and twisted. Capt. Macpherson had gone to the forest to hunt deer. He was in the sixty second year of his age. Call Ghadhaig. Le DONNACHADH GOBHA. An Nollaig mu dheireadh de’n chiad Cha chuir sinn an cunntas nam mios; Gu ma h-anmoch thig i ’ris, Bu ghriomach a bhean taige i. Cha d’fhag i subhaltach sinn, Cha d’fhuair i beannachd ’san tir, Cha danaic sonas r’a linn, Ach mi-thoilinntinn ’san-shocair. Sheid a’ ghaoth am frith nam fiadh Nach cualas a leithid riamh, [TD 223] [Taobh-duilleig 3 san leabhar fhèin] ’S chuir i breitheanas an gniomh A bha gun chiall, gun fhathamas. Bu chruaidh an cath ’san seideadh garbh, As nach b’urrain aon fhear falbh, Dh’innseadh ciamar chaidh an t-sealg, Dhe’n laraich mhairbh’thoirt naidheachd dhuinn. Rinn sinn an cruinneachadh fann, ’S cha b’ann gu cluich air a’ bhall, Ach thoirt nan corp as an fhang, An gniomh a bh’ann bu ghrathail e. Bha ’n t-Oicheir Dubh air an ceann, Chuir e cul r’a thaigh ’s r’a chlann; Na’n tuiteadh e’n cath na Fraing Cha bhiodh a chall cho farranach. Bha cruaidh fhortan dha ’san dan, Thionail e fear dhe gach sraid, Gu bothan nach do choisrig iad Mu thoiseach snaim nan clachairean. Dalladh a bhreitheanais chruaidh ’Mhort e fhein’sna bh’ann de shluagh; Bha Prionns’ an adhair mu’n cuairt, ’S gu’n d’fhuair e buaidh an latha sin. ’S duilich leam ni eile ’th’ann Air am bi moran a’ cainnt, Bha eirbhir nan corp air a cheann, Na dh’iompaich ann am plathadh iad. Fhuair a cholunn ceusadh cruaidh, ’S a ghleann dorcha ’s nach robh truas, Mu’n do thog na spioraid suas Gu sonas buan nam flaitheas iad. [TD 224] [Taobh-duilleig 4 san leabhar fhèin] ’S geur na saighdean ’n cridh an t-sluaigh Bho ’n d’thog e ’chreach ’san an-uair: Ach biodh bhur doigh am fuil an Uain Gu’m faigh sibh ’n suaimhneas roimhibh iad. ’S coma ciamar thig am bas, Co dhiu ’sa mhuir no sa charn, Moladh sibhse Righ nan gras, Gu bheil Fear-tearnaidh ’feitheamh ruinn Na dugaibhs’ breith lochdach, luath, Air ciamar thanaic an uair; Bho na Bhreitheamh Mhor tha shuas Gheibh daoine duais an abhagais. Recruitigeadh dubh gun adh Cha robh riamh leis ach na spairn, ’S chuir e saltraigeadh dhe ainm A bhios luchd-anacainnt ’gaithris air. A chasg mi-ruin is droch sgeil Tha trian m’ orain-sa gu leir; ’S tha teaghlach Bhaile-Chrodhain fhein A cur mo speis an amharas. Domhnall Mac Fhionnlaidh nam beann, Domhnall na Tulaich bha ann, Le ’lothainn ghasda gun fheall, Is Seumas Grannd a’ feitheamh air. Is mor an ionndrainn e ’n am A bhi ’cur faoghaid ’feadh bheann Eadar machair shios nan Gall ’S a suas gu ceann Srath-Fharagaig. Bu ghill’ e ’bheireadh spors do righ, Le ’choin ’s le ghunna neo-chli; [TD 225] [Taobh-duilleig 5 san leabhar fhèin] Bha e connspuinneach ’san strith, ’S bu mhin ’sa ghabhail rathaid e. Donnachadh Mac Farlain gun fheall, B’e deagh fhear-an-taigh’ a bh’ann; Lamh fhoghainteach an srath ’s an gleann, Nach faiceadh call an atharraich. Bu mhath leis pailteas mu ’laimh ’S cha b’ ann gu ’fhalach air cach, Air a sporan cha bhiodh snaim ’Nuair thigeadh am a chaitheamh dha. B’fhear spors e comuinn is graidh, Ged thug e seal bhuainn air chall, Mu’n d’fhas odhar anart chaich, Thug pailteas lamh gu cairidh e. Bha Iain og a Farrais ann, ’N geard a’ bhaile ’rinn e bearn; Ged dh’ fhagadh sin athair dall, Cha b’ innisg ann sa bheatha s’ e. Bha e og gu tigh’nn a’m’ chainnt, Cha robh m’ eolas air ach gann, Tha mi cluinntinn aig luchd-daimh’ Gu ’m b’ ionndrainn ann san talamh s’ e. A cheathrar’fhuair pronnadh chnamh Tha ’n latha ’tighinn gun dail, Nuair dh’fhosglar leabhar nan gras, Sam faighear sabhailt’ fhathast iad. ’Is lon d’ ar n-anmaibh bhur sith, ’S bhur n-ainmeanan fhaighinn sgriobht’ ’N oighreachd a’s gile na ghrian A choisinn Righ nan aingeal dhuinn. Gach neach tha ’g imeachd fo’n speur ’Their gur h-e a neo-chiont fein [TD 226] [Taobh-duilleig 6 san leabhar fhèin] Tha ga shaoradh bho dhroch theum Tha spiorad breig’ a’ labhairt ris. Sguiridh mi thuireadh nach fhiach, Cha dean mi tuilleadh ’chur sios, ’S dona ’n ceol do’n Nollaig i, Aig a ro-mhiad ’sa sgaradh sinn. Ach bruidhnidh gach linn thig an aird Am mile bliadhna so slan Air a bhreitheanas so ’bha, ’Sa ’n sgrios a bh’ann sa chathadh ud. Gadhaig dhubh nam feadhan fiar Cha robh ach na striopaich riamh, Na ban-bhuidsich a toirt na lion Gach fir le ’m b’ mhiannach laighe leath. O, duisgibh mu ’m fas sibh liath, ’S dluithibh bhur cas ris an t-sliabh, Feuch gu ’m bi bhur fasgadh deant’, Mu ’n deid a’ ghrian a laighe oirbh. Eirbhir, act of asking or blaming.—Abhagas, a false suspicion,—Atharrach, a foreigner.—Cairidh, a mound, a tomb. Domhnall Gobha. Donald Chisholm, commonly called Domhnall Gobha, was born in Knockfin in Strathglass. His father, John Chisholm, was a blacksmith. His father had six children Ann, Eliza, Donald, John, William and Finlay. Donald was a farmer and grazier. He married Margaret daughter of Donald Chisholm of Cnoc an Daimh. He had five [TD 227] [Taobh-duilleig 7 san leabhar fhèin] sons, Alexander, John, William, Archy and Donald. William was a priest. Archy was a blacksmith. Donald Gobha left Strathglass, and came to Nova Scotia in 1801. He was an old man, probably nearly seventy years of age, at the time. He settled at Lower South River in the county of Antigonish. He died in 1810. We have obtained several of Domhnal Gobha’s poems from John Chisholm, Schoolmaster, James River, Antigonish. Mr. Chisholm is a son of Colin, son of John, Domhnall Gobha’s brother. He has a great number of Gaelic poems by heart. Though over eighty years of age his memory is about as strong as ever. He is still fresh-looking and active. ORAN. DO CHAIPTEIN DONNACHADH SIOSAL, MAC SIOSALACH STRATHGHLAIS. LE DOMHNALL GOBHA. Na seachd ceud ’s an ceith ’r fichead ann, Mil’ ’s da bhliadhna a nis againn, Fhuair mi naidheachd bu mhisde mi Sgeula bais air an t-Siosalach; Gur h-e lagaich mo mhisneach Thu bha ’n Sasunn fo lic ’s tu gun chomhradh. Gur h-e lagaich &c. Sid an naidheachd a chradh-lot mi, Bu sgeul cruaidh dha do chairdean e, Chraobh dhe ’n abhall a b’airde dhiu [TD 228] [Taobh-duilleig 8 san leabhar fhèin] ’Luaithead ’sa ghiorraich do laithean oirnn ’S cha bu mhearachd dhomh ’raitinn ruibh Gu’n robh aobhar dhuibh ’n trath sin bhi bronach. Tha ’n taobh tuath so fo eislean deth Bho na chualas gu’n d’eug thu oirnn, Eadar macraichean reidh, farsuinn, Agus Gaidhealtachd reidhleineach, Astar marcaich no steud-eich; Gur h-iomadh fear a bha deidheil air t eolas. ’S iomadh aon a bha acaineach Bho na chualas gu’n d’ thaisgeadh An’ cuirtear finealta, fasanta, Fear bu mhiadhaile cleachdainnean, Cha bu chrine air ’n do bheachdaich thu; Bha gach ni a’ fas pailt dhuit ge b’og thu. Bu cheann-fin’ air na Glaisich thu, B’ard chaiptein ’san ais-sith thu, Bha do thurn gu ro bheachdail An am dol sios ann sna baitealan; ’S e mo dhiobhail mar thachair e, Gu ’n thu, Dhonnachaidh, thigh’nn dachaidh a’d’ bheo-shlaint. Bho na ghioraicheadh t’aimsir oirnn Gu bheil sinne ann an ana-cothram; Ach taing do Dhia gu bheil dearbhadh air Gu bheil oighre neo leanabaidh oirnn; ’S innsidh mise mar sheanachas dhuibh Gu’n robh urram fir Alba bho thos dhuibh. Labhraidh mise, ’s co dh’ aicheas e, Gu’n robh beannachd siol Adhaimh leibh; B’aithne dh’Aonghas nan abhaistean e, [TD 229] [Taobh-duilleig 9 san leabhar fhèin] ’S bha e eolach ’s gach cearna ’S am biodh storas ’ga phairteachadh Ri luchd-cuilm is ri araidhnean coire. Dh’aoir Aonghas na ficheadan, ’S dh’fhag e ’n fheil aig an t-siosalach; Sid mar dh’eireadh na gibhtean leibh, Lan ceill agus misniche; Cha robh ’n eucoir dhuibh fiosrach; Feuch co bhreugaicheas mise ’nam chomhradh? ’S iomad fine bha cairdeach dhuit; Bhiodh Mac-Coinnich Chinn-t-saile leat; Bhiodh fir Chnoideart is Arisaig Is Gleann-Garadh nach fail’neach leat; ’S bhiodh Mac-Shimi na h-Airde leat Leis an rachadh fir dhan’ ann an ordagh. Bho na dh’ fhailnich mo gheire orm, Is nach sgoileir gu leughadh mi, ’S fear gun tuigse, gun reuson mi, Is cha deonaich sluagh eisdeachd rium; Ach mar dh’innis cach sgeul dhomh Fhuair sibh urram nach treig ri bhur beo sibh. Oran. Do Mhaidsear Seumas Siosal. Mac do Shiosalach Strathghlais. LE DOMHNALL GOBHA. Mile bliadhna gu bedchd, De na ciadan a seachd, ’Sceithir fichead, sid marc na cunntais. Mile bliadhna &c. [TD 230] [Taobh-duilleig 10 san leabhar fhèin] Tha naoidh eile ann a chorr.— Sin ’nuair fhuair sinn ar leon, Dh’eug am Maidsear; mo bhron, chaidh ’n uir air. Bha mi roimhe dheth bochd, Ach tha mi nise ro ghoirt; ’S ann a dh-fhosgaileadh lot as ur orm. Gur tric saighdean a bhais Tigh’nn ’gam chlaoidheadh gach la; Dh’eug an t-seiseir, sid fath mo dhiubhail. B’ann diu Ruairidh an tos Agus Donnachadh ur og, Agus Alastair morfhear cliuiteach. Agus Seumas nam buadh, Bu shar cheannard an t-sluaigh, ’S gu ’m bu chlogaide cruadhach dhuinne’. Chaill na Glaisich an sgiath, Is an clogaide dion’, ’S claidheamh soluis bu ghniomhach turn daibh. Is bogha b’ fhearr streing Eideadh cruadhach gun mheang, Ursann-chatha bu gharadh-cuil duinn. Is an Gaidheal gun smal, Bu ro shiobhalta gean, ’S tu bu gharg ann an cath nan trupan. ’S iomad batraidh is ruaig Ris ’n do sheasamh thu cruaidh; ’Mhic an t-siosalaich fhuair thu ’n cliu ud. Fichead bliadha ’s a deich, [TD 231] [Taobh-duilleig 11 san leabhar fhèin] Thug thu ’n tim ud gun cheist, ’S cha bu chladhaire thu ’n teas an fhudair. Am Fontenoi nan lann, Dh’fheuch thu cruadal do dhream, Thug thu brosnachadh teann dhaibh dubailt. Ach fhir a dh’fhuirich ’n ’ur n-ait Dia ’gad sheoladh mar bha Na fir ghasd’tha mi’n drast ag ionndrainn. A bha tighearnail, tlath, Measail, misneachail, ard, Dha ’n robh gibhtean nach d’fhas an diucan. Ach bheir mi ’n t-oran gu ceann Bho ’n tha m’eolas ro ghann, ’S cuiream crioch air mo rann le tursa. Oran. Le Domhnall Gobha, air dha a bhi a’ fagail a dhuthcha. LUINNEAG. O, tha mi nise liath ’N deigh na chunnaic mi riamh; ’S ged is eiginn dhomh bhi triall, ’Shiorrachd ’s beag mo speis dha. Bha mi og ann an Strathghlais, ’S bha mi ’n duil nach rachainn as; Ach bho ’n chaidh na suinn fo lic Gabhaidh mi ’n ra-treuta. [TD 232] [Taobh-duilleig 12 san leabhar fhèin] Ged a tha mo choiseachd trom Togaidh mi m’aigneadh le fonn; ’Nuair a theid mi air an luing, Co chuireas rium geall-reise? ’N tacharan so th’air ar ceann Sgiot e ’dhaoine ’s tha iad gann; ’S fearr leis caoraich ann am fang Na fir an camp fo fheileadh. Comunn cairdeil cha ’n ’eil ann, Cha ’n ’eil eisdeachd aig fear ann, Mur cuir thu caoirich ri gleann Bidh tu air cheann na deirce. Bha mi uair, ’nuair bha mi og, ’S dheanainn cosnadh air gach doigh; Ach a nis bho ’n d’fhalbh mo threoir Mo storas cha dean feum dhomh. Gheibh sinn acraichean bho ’n righ, Tighearnan gu’n dean e dhinn; Cha b’ionnan ’s a bhi mar bha ’n linn ’Bha paigheadh cis’ do Cheusar. Na gabhaibh eagal a cuan, Faicibh mar sgoilt a Mhuir Ruadh; ’S cumhachdan an Ti ’tha shuas Tha ’n diu cho buan ’s an ceudla. [TD 233] [Taobh-duilleig 13 san leabhar fhèin] The Chisholms of Strathglass. Wiland Chisholm obtained a charter of the lands of Comar and other lands in Strathglass in 1513. John son of Alexander, son of Alexander, son of John, son of Alexander, son of John, son of Wiland was chief of the Chisholms at the beginning of the eighteenth century. He married a daughter of Sir Roderick Mackenzie of Findon, by whom he had two sons, Roderick his heir, and Alexander who settled in Muckrach. Roderick was a very popular chief. He fought at Sheriffmuir in 1715. He died in 1785. He had five sons, Alexander his successor, Major James who died in 1789, Dr. William, Provost of Inverness, who died in 1807, John a captain in the army, and Rory, who was a colonel in the army of Prince Charles and fell at Culloden in 1746. Alexander Roderick’s eldest son and successor, had five sons, Captain Duncan who died in London in 1782, Alexander who succeeded his father, and was known as an Siosalach Ban, Roderick who died abroad, William who succeeded his brother Alexander, and James who died in the West Indies. Alexander, An Siosalach Ban, died without male issue, in 1793. He had one daughter, Mary, who was married to James Gooden, a merchant in London. William, who succeeded his brother, married, in 1795, Eliza, daughter of Duncan Macdonell of Glengarry and Marjory [TD 234] [Taobh-duilleig 14 san leabhar fhèin] Grant, “Marsaili Bhinneach”. He had two sons, Alexander-William and Duncan Macdonnell. He is the chief of whom Domhnall Gobha speaks as “an tacharan so ’th’ air ar ceann.” He died in 1817. Alexander-William his successor was born in 1810, and died in 1838. Duncan Macdonell, who succeeded his brother, died in 1858. He was the last of Ruairidh MacIain’s legitimate descendants in the male line. Alexander, second son of John of Strathglass, and brother of Ruairidh MacIain, had two sons, Alexander who lived in Knockfin and John a captain in the army. Captain John had two sons, Peter and Alexander, both of whom died unmarried, Alexander of Knockfin had three sons, Roderick, Donald, and Alexander. Roderick had one son, James-Sutherland, who upon the death of Duncan Macdonell in 1858, became Chisholm of Strathglass. Donald had two sons, but both died unmarried. Alexander came to Nova Scotia. He was married to Jennet, daughter of Duncan Grant and Helen Chisholm in Glenmoriston, and sister of the Rev. Colin Grant of Arisaig, Nova Scotia. He had one son, Duncan Ban, and three daughters. Duncan Ban was a merchant in Antigonish. He married Margaret, daughter of Patrick Power, by whom he had two daughters, Helen and Jennet. He died in 1867, in the 50th year of his age. James Sutherland of Strathglass died in 1888, He left two daughters. [TD 235] [Taobh-duilleig 15 san leabhar fhèin] Alastair Buidhe MacIamhair. Alexander Campbell, better known as Alastair Buidhe MacIamhair, was a native of Gairloch. He was born about the year 1748. He was a clear headed and active man. He received no education in his youth, but after he grew up he learned to read the Gaelic testament. He could repeat a vast amount of Ossianic poetry that he had learnt from old men in his boyhood. He was the bosom friend of William Ross, the poet. He was ground officer for Sir Hector MacKenzie, of Gairloch. He was married and had four sons, Roderick, John, Evander, Donald. He died in 1844, being in the 96th year of his age. Alexander MacKenzie, the historian of the Clans, is his great-grand son. Oran an Uisge-Bheatha. LE ALASTAIR BUIDHE MACIAMHAIR. O! b’aithne dhoMh suiridheach neo-iomrallach, greannmhor, Mireanach, mireagach, diulanta, A leumadh, a ruitheadh, a chluicheadh, ’sa dhannsadh, Cinneadail, innealta, curamach. ’N am suidhe mu ’n bhord gu’n dig moran na chuideachda, A ghabhail nan oran gu solasach, suigeartach; [TD 236] [Taobh-duilleig 16 san leabhar fhein] Bhiodh bodaich is cailleachan a dearbhadh ’sa deasbaireachd, Is gheibheadh tu ursgeulan ur aca. Cha’n ’eil posadh no banais, cuis gheana no ghaire ’Chithear cho ceart mar bi druthag ann; Aig toiseach na diota ’se dh’iarrar an trath sin. Is feairrde na stamagan srubag dheth. ’S leis dunadh gach bargain, is dearbhadh gach fineachais, Ciad phog bean na bainns’ ’si toirt taing do na mhinistir, Chuireadh e dhanns’iad ’s beag an ionnstramaid ’shireadh iad, Cha ’n fhaca mi gille cho surdail ris. ’Nuair theid Macantoisich ’na chomhdach’s na armachd, C’ait a bheil gaisgeach a mhoidheadh air? Chuireadh e samhach na baird ’sa chliath-sheanachaidh, Chuireadh e chadal ’sna cuiltean iad. Cha robh duine ’san rioghachd a shineadh air carraid ris, Nach buaileadh e’cheann a dh’aon mhlael ris na talaintean, ’S dh’fhagt’ e gun sgoinn deanamh greim ris na ballachan, Mar gu ’m biodh amadan ’s luireach air. ’M fear a’s luaith’ ann an astar ’s a ’s brais ’ann an nadur, Bheireadh e ’chasan ’s a luths bhuaithe; ’M fear a’s bronaich’ a dhise, gun mhisneach, gun mhanran, Chuireadh e ’mhire air an urlar e. [TD 237] [Taobh-duilleig 17 san leabhar fhèin] ’M fear a’s mo ann an stairn bheireadh srabh air gu’n tuiteadh e, Chuireadh e ’n t-amhlair gu oran ’s gu cruiteireachd, Ni e’m bacach nach gluaiseadh cho luath ris na h-uiseagan, ’S ni e na trusdaran fiughantach. ’M fear ’bhios ’na chruban air cul an taigh-osda Nach deid a staigh leis an sgugaireachd; Ged tha airgiod na thasgidh tha glas air ’na phocaid, Rud a thoirt aisde cha duraig e. ’Nuair thig am fear coir ’bhios an toir air a chuideachda, Bheir e air sgeod e gu seomar nam buidealan, ’S nuair dh’olas e dha thig a nadar gu rudeigin, ’S their e thoir thugainn mar shuigheas sinn. Tha moran an deigh air an Eirinn ’s an Albainn, Ged a tha cuid aca diombach air, Tha daoin’ agus mnathan ’tha mathasach, geamnaidh ’Ghabhas deth glaine gu’n urachdainn. Is feairrde fear turs’ e ’chur muig agus airtneal dheth, ’S ainneamh bean-shiubhla nach duraigeadh blasad air, ’S mur faigh a bhean-ghluin ’e bidh tuchan is cnatan oirr’ ’S falbhaidh i dhachaidh is stuic oirre. Ars’ ceit Nic-a-Phearsain ’s e fasan nan Gaidheal. ’Nuair a thig leasachdainn ur orra. Am botul ’san glaine ’s an t-aran, ’s an cais Bhi gan tarruing mu seach as a chulaisde. [TD 238] [Taobh-duilleig 22 san leabhar fhèin] Their a bhean choir ris a choisir a thuigeadh i, “Gabhaibh ’ur morning, cha mhor e ’s ’ur trioblaid dhinn; Tha botul no dha an so lan is tha pigidh ann, Faighibh an t-slige ’s na coamhnaibh e.” Taigh-Dige Nam Fear Eachannach. LE ALASTAIR BUIDHE MAC IAMHAIR. ’S uaigneach an nochd ’tha geatachan Taigh-dige nam fear Eachannach; Tha caochladh mor ri ’fhaicinn ann; Tha teaghlach nam fear gaisgeanta Air a ghlasadh ’s e gun cheol. Tha ’n teaghlach, mheadhrach, mhanranach, ’Bha sugach, muirneal, ailgheasach, Fo ghruaim, gun fhuaim, gun ghaireachdaich, Gun ol, gun cheol ’ga bhairigeadh Mar a b’abhaist do na seoid. Chunnacas uair gum b’ fhoirmeil sibh Le cuirt, ’s bha cliu ’feadh Alb’ oirbh; Fir aotrom ’shiubhal gharbhlaichean, ’S iad sunndach, luthar, anmanta, Neo-chearbach ann san toir. ’S bha ceannard fialaidh, fiughantach, ’Bha miadhail, rianail, curamach, [TD 239] [Taobh-duilleig 23 san leabhar fhèin] Ceann-uibhe chliar is dhiulanach. ’San teaghlach mheadhrach, mhuirneil ud, ’Tha’n nochd gun smuid, gun cheo. Mo Bhruadar Cinnteach An Raoir. LE ALASTAIR MAC-FHIONGHAIN. Mo bhruadar cinnteach an raoir, I bhi sinte ri m’ thaobh, Bean nam min bhasan caomh a b’ anas leam. Bean nam min bhasan, &c. Cha b’ ann air truailleachd, a ruin, ’Bha m’ aire ’gluasad ’s cha b’ fhiu, Bu sholas suaine dhomh cubhr’ achd t’ analach. Bhon a fhuair mi thu og, ’S a bhuain mi ’n uaigneas an ros, ’S gnothach cruaidh gu ’n d’rinn Deors’ ar dealachadh. Bu lionmhor, torrach gach camp, Le sgrios ’lann sholuis do’n Fhraing; An gniomh ’s an drolachd a mheall bho ’r leannain sin. [TD 240] [Taobh-duilleig 24 san leabhar fhèin] Tha sinn an Africa ’n drast, Fad’ o’r cairdean ’s luchd-daimh, Gun fhios cait am bi ’n tamh no ’n calachan. A dol do’n Eiphait le’r sluagh Gum bu reidh leinn gach buaidh; Didean Dhe bha mu’n cuairt ’s gach deannal dhuinn. Tha roinn ’sa chabhlach ’bu mhiann Leam fhin gu h-araid an dion Os cionn chaich ’n uair a dh’ iadhas aingeal ruinn; Na Gaidheil ghasd a’s mor pris, Air nach laigh airsneul no sgios; Is ur na gaisgich nach ciosnaich anastachd. Feachd le’n ceannsaichteadh buaidh, ’S bu mhire ’dhannsadh ’san ruaig; Sud an dream dha ’n robh ’n cruadal amasach. Tha tri comuinn gu spairn, Aig Abercrombi dhiu ’n drast; Bho Albinn thonnaich nan ard bheann gailleanach. An ceud chomunn ’sa chluich Gum b’i ’n Reisimead Dhubh; Bha luaidhe Fhrangach ’san t-sruth a stealladh oirr’. Sar ghaisgich gun chealg A’s daor a choisinn an gorm, Le fuil fhrasach an garbh chom dhanarra. [TD 241] [Taobh-duilleig 25 san leabhar fhein] ’Tha Clann-Chamshroin nam pic, Nach bu leanabail ’san strith, Is comhlan ainmeil ’san tir s’ aig Ailean, diu. Ard cheannard smachdail an airm, Leis ’m bu shunndach gaisgich air sheirm, Luchd nan glas lann gunn nheirg, gun smal orra. An comhlan ’soige de’n triuir Tha guineach, comhragach, dur, Thog Morair Deors’ e gu cliu ’s cha b’ aithreachh dha. The British forces under Sir Ralph Abercromby landed in Egypt, on the 8th of March, 1801. Lion An Gloine Gu ’Straic. ORAN DO SHIM DOMHNALLACH TRIACH MHOR THIR. LE ALASTAIR MACFHIONGHAIN. Lion an gloine gu’ straic De dh’ fhion mear as an Spainn, Ged bhiodh galan ’na chlar Tionndaidh thairis a shail Air an fhear ’theid ’sgach spairn chliuitich Air an fhair &c. An triath Morthrieach fearail, Am fior Dhomhnallach soilleir, [TD 242] [Taobh-duilleig 26 san leabhar fhèin] Siol nan connspunn nach tilleadh An am dortadh ri teine, Craobh chomhraig nach tiomaich gun diobhail. A cheart aindeoin luchd-miruin, Le’n gaol air sgainneal gun fhirinn, ’Theann ri sgaradh ar disleachd, ’S cairdeas fala ar sinnsireachd; Tha ’n t-og Alastair dileas Dhuit mar charraig, ’s cha diobair e uair thu. Tha e daimheil tri-filte Dha t’og bhaintighearna phriseil, Ur ros mhanta na firinn Fo dhruchd samhraidh a’s millse; Slios mar eal’ air bharr siopuinn an cuan i. Feucag alainn de’n fhin’ i, Seud an garadh a cinnidh, A beus mar sgathan le gilid, Mar ghrein a’dearrsadh air mhire A gheug fo bhlath gun a milleadh le fuarachd. Bho nach bard mi no filidh, Ach fear-dana gun sireadh, A mhile pairt duibh cha’n innis Mi dhe ’talantan grinne; ’S tim dhomh tamh agus tilleadh ri m’ uaibheachd; An treun laoch fearail gun sgath, Nach eisdeadh sgainneal no tair, A’ leum mar dhealanach ard, Mar bheithir falaisg ’sa’ bhlar; Righ nan aingeal ’s nan gras ga d’ stiuradh. [TD 243] [Taobh-duilleig 27 san leabhar fhèin] Le lainn liomhte an tarruing Bu tu ’n saighdear air t’eangaibh; Chit’ soills’ is a’ faileas, ’Bualadh phoiceannan smearail; Bhiodh luchd t’ fhoille ’s allt fal’ orra ’bruchdadh. An trath ’nochdteadh do shioda Ri crann snaidhte, deas, direach, Chruinnicheadh gaisgich nach striochdadh, Luch nan glas lannan liomhte, Air an fhaiche ’s do phiob a cur sunnd orr’. Na fir bhagarrach, gharg, Shunndach, aigeannach, bhorb, ’S mairg a sgobadh an calg, ’S am fraoch gaganach, gorm, Ri brataich bhallaich ’bu stoirmeil dusgadh. Faillian, from fal-shian, a treacherous storm. Simon Macdonald of Morar was a Major in the 92nd Regiment, or Gordon Highlanders. He retired from the army in 1799. He was killed by the accidental discharge of his own gun, in the year 1812. He was married to Amelia, daughter of Captain James Macdonell, third son of John twelfth Macdonell of Glengarry. [TD 244] [Taobh-duilleig 28 san leabhar fhèin] CUMHA. LE ALASTAIR MAC-FHIONGHAIN. B hruchd sgeula bho thuath oirnn, A Morthir bhoidheach nam fuar bheann; ’Sthug e dortadh air gruaidhean gu leoir. ’S thug e dortadh &c. Tha sinn an drast ann an Sasunn, Fad o’r cairdean ’s ’o’r dachaidh; Sinn mar chabhlach a shrachd an cuid seol. Gun chairt iuil airson riaghailt; Leum ar stiuir bharr a h-iarainn; Dh’ fhalbh ar cul-reang ’bu shiochainteach gloir. ’N ciste luaidhe ’sa chruisle, ’Sa slios nas fuaire na’n druchd, Tha ’n ceannard sluaigh leis ’m bu shunndach na sroil. Maidsear smachdail, ro ainmeil; ’S mairg a lasadh am feirg ris ’Nuair ’thairnteadh glas lann ’chinn airgid ’na dhorn. Bu chruaidh, luath-lamhach, guineach, Thu ’n am bualadh nam buillean, Ann an tuasaidean fuileach Righ Deors’. ’Sog a dhearbh thu do ghaisge, ’N aobhar Albainn is Shasuinn; Fhuair mi seanachas air d’ascaoin ’san toir. [TD 245] [Taobh-duilleig 29 san leabhar fhèin] Cha bu mheas’ air a chuan thu, ’S bu tric mise mu’n cuairt duit; Cha bu chliobairean suarach do sheoid. Ba tu’n sgiobair neo-chearbach, ’Nuair a thigeadh sid ghailbheach, Mhuchadh trioblaid gach fairge fo bhord. ’Sa bhirlinn luath ri la gaillinn, Air chuan uaibhreach na faillinn, S tric a dh’ fhuasgail thu ’darach le lod. Le a h-aodach ur dionach, Is gaoth shuchte ’ga lionadh, Bhiodh ruith chuip air a bial ’s i tigh’nn beo. Ruith air linne gu h-eutrom, ’San sruth ’mire ri ’sleisdean, Bhiodh do ghillean gu treun air a sgod. Tigh’nn gu cala na stuaidhe ’N aodann gailinn, ’ga cruaidhead, ’S lom a ghearradh tu ’m fuaradh le ’sroin. Mo cheist marcach nan steud-each, ’S urla flathail na leirsinn, Ceannard catha le’n eireadh na sloigh. ’Nuair a ghluais sinn air astar, ’Sa chualas fuaimnich nam bratach, Bha ionndrainn bhuainn a dh’fhag glasta ar neoil. ’Dh’ aindeoin sgainneal luchd-tuaileis, A theann ri sgaradh ar dualchais, Thug thu m’anam ’san uair leat le coir [TD 246] [Taobh-duilleig 30 san leabhar fhèin] ’Nuair bhios cach ri cuis-ghaire, ’Siadri mire ’s ri manran, Bidh mo chridhe-sa craiteach fo leon. Gar trom gairich do leanabh Air an traigh ’tha mi ’gearan, ’S cha ni ’m mathair a’s fallaine deoir. Gheibh iadsan buaidh air a mhulad, Bidh ise buan air a tuireadh, Gus ’n doir ’n uaigh i gu urraim ’s gu gloir. Cumha Eile. DO SHIM OG DOMHNALLACH, TRIATH MHORTHIR LE ALASTAIR MAC-FHIONGHAIN. Ma bha mi ’cadal am pramh, Cha b’ann le laigead mo ghraidh Do’n dream ’thug caidreamh dhomh, blaths, is eideadh. Ma bha mi’cadal &c. Dh’ fhan mi cho fada ’nam thamh, ’San t-eug a sladadh mo shlaint, ’Sgu’n d’chreuchdaich m’aigneadh, ’s ’tha cach ’ga leirsinn. Cha b’ioghnadh m’aidmheil ’bhi blath, Chaidh mi ro lag air an sgath, [TD 247] [Taobh-duilleig 31 san leabhar fhèin] An uair a b’ aigeannach traigh nan treun fhear. Am baile meadhrach na suilbh. Gu ’m bu ghreadhnach luchd-cuirm, Aig an teaghlach a b’ainmeil ceutadh. Bu tric fion dathte nan corn, A piosan laiste le or, ’Ga dhiol am pailteas aig bord na feile. Chluinnteadh caithream gach cuil. Ann an talla mo ruin, Suaislean glana ’b’ard cliu’gan eisdeachd. Bhiodh ceol nam feadan le buaidh, Mar sholas beadrach ’sgach cluais, ’S mac-talla freagairt nan stuadh le eibhneas. Bhiodh oighean ’s mnai nan guth binn, Mar eoin an fhasaich ’sa choill, ’S na meoir a b’ealamh ’toirt seinn a teudan. Bha Clann Mhic-Dhughaill ’san am, Mar choille dhluth nan ard chrann, Sna gallain ura gun mheang, gun eislean. Cha d’rinn mi cadal no tamh, ’Nuair dh’iath feoil abaich mu’n chnaimh, Le’r triath bha m’aigneadh ’s mo chail ag eirigh. Bu deas na comhlain a’ triall Gu strith a Morthir, fo rian, [TD 248] [Taobh-duilleig 32 san leabhar fhèin] ’Sbu gharbh ’sa chomhrag air sliabh na streip’ iad. Bu diombuan feachd-chinn ar sluaigh; Cha robh ar caipteinean buan, Bha fear mu seach dhiu do’n uaigh a’geilleadh. Bha sinn an Sasunn, an duil Ri’r Maidsear sgairteil gu’r n-iul Ri uchd nam baiteal le tur’s le leirsinn. ’Nuairfhuair sinn naidheachd ar craidh Ursann-chatha nam blar A bhi ’na laighe gun chail, na chreubhaig ’Nam falbh air thuras thar cuain, Bu lionmhor curaidh fo ghruaim, Thug gach duin’ againn luaidh is speis da Ged fhuair sinn buadh ri uchd’gleois, Bha m’inntinn luaineach fo bhron, Gach uair a dh’ fhuasgail ar srol ’san Eiphit. Cho tric ’sa rosgadh mo shuil, Bha mi gu beachdail an duil, Gu’m b’choir dhomh’ fhaicinn air thus na streipe. Chaidh sinn an coinnimh nan lann, ’S ar capull-coille air chall, An darag loinneil ’san crann nach geilleadh. Bu ghann a thill sinn o’r leon, Na dh’ fhag an strith againn beo, [TD 249] [Taobh-duilleig 33 san leabhar fhèin] Ta dh’ fhalbh le Sim cha bu chomhlan gleidht’ iad. ’N’uair fhuair sinn naidheachd as ur Gu’n deachaidh ’athair ’san uir, Bu chall air maithibh ’s bu dhiubhail cheud e. Bha aoibh is maise ’na shnuadh, ’Sa chridhe farsuing mar chuan; Bu tric e’sgapadh le truas air feumaich. Mo dhochas dubailt’ a’m’ Thriath. Gu bheil an urnaigh ’ga dhion, Gu h-ard ’sa chuirt far am fialaidh eibhneas. Bha’n Eaglais Chaitliceach aon, Le teagasg laiste nan naomh, ’Ga rian bho ’bhaisteadh gu ’aois gun treigsinn. Ge dubhach frasach ar deoir Mu’n aosda’n tasgaidh nam bord, ’Se gearradh as nam fear og’a leir sinn. Tha Clann MhicDhughaill bho’n stuaidh ’San coille dhluth air a buain; Bu ghoirt an diubhail ’s bu chruaid’h an sgeul e. Thuit an daragan ard’, A bha mar bhalla do chach, ’Gan dion bho ghailinn’s gach aird a’ seideadh. [TD 250] [Taobh-duilleig 34 san leabhar fhèin] Thuit na h-ogain ghlan, ur, A bh’ air an traigh mar chinn-iuil ’Sna gallain alainn fo dhruchd a chaitein. Mar reub-ghaoith earraich gun tlatha, Ri seideadh falaisg bharr aird’, Bu sgeula sgaraidh dhuinn bas og ’Sheumais. Am fiuran priseil gun ghruaim, ’Bu chlinteach priseil a ghluais, Air tus nam miltean bu nuadh cheann-ceud e. Bu daor an ceannach do’n Traigh. E’dhol ’na leanabh do’n Spainn, Gu’chlaoidh le anastachd ’s gabhadh streipe; Gun fhois ri teas no ri fuachd, ’Se ’gastar bras ri droch uair, Gun chuirm, gun deoch, ann an ruaig nan treun-fhear. Gun each, gun bhotuinnean thall, ’San sneachd air mointich nam beann, Cha robh na brogan ach gann r’a cheile. Cha tuig luchd-cadail no taimh Mar tha luchd-cogaidh nam blar ’Gan claoidh ’s’gan lagadh thar sail ’nan e gin n. [TD 251] [Taobh-duilleig 35 san leabhar fhèin] Bu ghoirt d’a chairdean a luaths ’Sa chaidh an t-armunn thar cuain, ’Se dhuisg dha anshocair bhuan ’san d eug e. Cha deach a leirs’inn an am Gu’n robh tromeucail ’tigh’nn ann; ’Nuair’ nochd i ’creuchdan cha stamhnadh leigh i. ’Nuair ’chrion i’n gathan gu’bharr, Ghrad spion i’n t-abhall fo bhlath, Mar shiol gu ath-chur a’s alainn eirigh. Ghrad-thriall an t-anam le gaird Gu siorrachd fhallain nan gras Ar sgeith nan aingeal lan graidh ’is eibhnis. Ged bha na dh’ fhuirich fo bhron. ’Ga chaoidh mar ’bhuineadh do’n fheoil, Bha craobh fo dhuilleach’ bu bhoideach eirigh. CUMHA EILE. DO LHIM OG DOMHNALLACH TRIATH MHOIRTHIR. Le Alostair Mac-Fhionghain. Maoth dharag cheannsgalach, ard, Bu shoilleir, maiseachail, fas, Bu sholas cuim bhi fo sgail a geugan. [TD 252] [Taobh-duilleig 36 san leabhar fhèin] Mo chruaidh chreach dhuilich ’s mo chradh, Bhruchd luaidhe ghuinea ch mu ’barr, Le fuaim a ghunna bha ’n Traigh ’ga leirsgrios. Thuit fionan alainn mo ghaoil, Le sniomh gu lar air a thaobh; Bha fiamh a ghair’ air is aoibh fo ’chreuchdaibh. Ged threig a spiorad an fheoil, Mar ghrein’ air gilid an lo A leum air mhire, gu gloir nach treig e. Troimh ’n Aon a dh’ fhuiling am bas, ’Bu phiantach muladach cradh, Gheibh sinu gu sonas am paras ceutach. Biodhmaid measarra ’m bron, ’S bheir Righ a gliocais an gloir, Le sith dhuinn misneaeh is treoir is leirsinn. Ma tha sinn dubhach lan dhiar, Tha slainte ’s cumhachd ’san Tri ath, ’Sa ghradh a’ sruthadh gu fial bho ’n cheusadh. [TD 253] [Taobh-duilleig 37 san leabhar fhèin] ORAN. Do Domhnall Camshron, d’am bu cho-ainm Domhnall Mor Og. LE ALASTAIR MAC-FHIONGHAIN. Fhuair mi Seanachas cinnteach A dhuisg m’ inntinn ’suas gu ceol; Las beusan an treun ghiomanaich Marealaidh dhein moghloir. Bu ro ainneamh ann sna criochan so, ‘Measg Abrach ged a dh-iarrainn iad, Mac tuathanaich cho fialaidh S cho math gniomh ri Domhnall og. Bha e mor, ’s e cumadail Gun uireasabh, gun mheang; Deas-bhriathrach, fialaidh, furanach, Ro fhurachail ’na chainnt; Bha uaislean agus cumantan ’N trom luaidh air sa toirt urraim dha; Cha chuald mi t’fhear-diomolaidh, Cha b’ urrainn e ’bhi ann. Bha ceannard treun nan Gordanach Bho chaisteal mor nan lann, An t-ard dhiuchd cliuiteach morchuiseach Le’n ruisgteadh sroil ’sa champ, ,’Nuair ’dhruid e dluth an eolas air, Sa fhuair e ’ghualann, sonraichte Mar athair-iuil ’ga chomhnadh, ’Se ri chul ’sa choir ’s gach am. [TD 254] [Taobh-duilleig 38 san leabhar fhèin] Bha Domhuallaich a’ Bhraigh’ ud, Sliochd nan armunn nach robh cli, An dream cholgarra, bhorb, laidir, Bu gharg stoirm an spairn nam pic, Mean fhiosrach air a ghnathachadh, ’S ro mheasail air a thalantan:— ’Bu mhinic tric le pairt diu e Ri lamhach ann san fhrith. Bha Frisealaich threun bhearraideach Bho Arraig nan sruth doirbh, Ro dhian an cairdeas fala ris, ’S cha b’ aithlis iad ’ga lorg: Bha ’n nadurrachd cho daingeann, ’S ged bu bhrathair do gach fear dhiu e; Bho chuislean nan laoch ceannasach A dh’ol e’m bainne borb. Cha b’ iogbnadh-leam gach caraid A bhi dealaidh air a lorg, ’Se failteachail, blath, carthannach, Gun fhoill, gun char, gun chealg. Ri feumnaich ’s math an airidh Bha e fialaidh, direach, farasda; ’S ri ’cheile beusach, leannanach, Gun bheum, gun sgar, gun cholg. Na ’n digteadh cearr no ascaoin air, Bu ghaisgeach e ’s gach seol, Nach fuilingeadh tair no masladh Do dh-fhear-bhailtean a bha beo. Ged nach robh tuasaid cleachdte leis, ’Nuair ’dhuisgteadh gu garbh bheairtean e, Bu cheannsgalach, borb, reachdmhor e, ’N treun neartmhor nach robh foil! [TD 255] [Taobh-duilleig 39 san leabhar fhein] B’e sid Domhnal nan tri Domnhall. ’Bu chian coir air Innse-Righ, De shliochd Domhnaill Duibh’bu’deonach, Tric, an toiseach gleos nam pic. ’Nuair a’ghluais Loch-Iall le chonnspuinn, Do dh’Aird-nam-Murchann gu comhstrith, Sparr e saighead chaol ’sa choreaich Leis ’n d’thuit Mac Eoin gun chli. Sid an urchair a bha feumail; Mur tilleadh i ’n treuin-thear borb Bhiodh Ciann-Chamshroin air an reubadh ’S mar a bha sibh b’eiginn falbh, ’Nuair a chruiunich iad ri ’cheile, Ghabh Clann-Iain an rat euta, ’S mur bhi Leathanaich na leirsinn Bu ghann feigheal beum nau arm. Mac-Eoin, or perhaps Mac Mhic-Eoin was an uncle of John Og Macdonald of Ardnarmurchan. He was a man of great size and strength. He murdered John Og about the year 1596, and took possession of his estate. John Og was at the time of his death at the point of marrying a daughter of Lochiel. The Carmerons resolved to avenge his death, and marched towards Ardnamurchan. A conflict took place between themselves and Mac-Eoin at Leachd nan saighead in Morvern. Mac-Eoin was killed by an arrow, and his followers routed. Shortly after the Macdonalds had been routed, a body of Macleans crossed over from Mull, to assist them. The Camerons were now compell- ot retreat. [TD 256] [Taobh-duilleig 40 san leabhar fhèin] ORAN GAOIL. Le Gilleasbing Mac-Phail. ’S bochd an creachal ’th ’air m’ inntinn, Is cha ’n urrainn mi ’dhubradh Ma tha ’n sgeula cho fior ’s tha iad ag raitinn, ’S bochd an creachal &c. Gu’n do thionndaidh thu ’m fuath rium, ’N deigh do ghaol ’bhi cho buan dhomh, ’S gu ’n do thagh thu fear fuadainn a’ m’ aite. Gur h-e ’mheudaich mo ghaol ort, Do ghruaidh dhearg bhi mar chaorann, Is do ghnius bhi ciuin, adbhach, glan, narach, Thu bhi siobhalta, caoimhneli, Banail, baintighearnal, aoibheil, Suairce, ceanalt’, gun fhoill ann ad nadur Do chul boidheach min, liomharr’, Tha ’n a chamagan sniomhain; Tha gach mais’ ort, a ribhinn na h ailleach, Gur h-i ’n naidheachd a fhuair mi ’Dhuisg an anshocair bhoian dhomh: Dh’ fhag i aiceideach truagh mi gun slainte. Ge b’ e fear ’ni do bhuannachd, Gur leis deideag na h-uaisle;— Guidheam piseach is suaimhneas ri d’ la dhuit [TD 257] [Taobh-duilleig 261 san leabhar fhèin] CNOIC IS GLINN A BRAIGHE. LE CALUM MAC-GILLIOS, AM MARGARI. LUINNEAG. Na cnoic is glinn ’bu bhoidhche leinn ’S iat cnoic is glinn a Bhraighe; ’An tric ’bha sinn ri manran binn ’Sa chomunn ghrinn a b’ fhearr leinn Chan fheil ait an diugh fo ’n ghrein ’Sam b’ fhearr leam fein ’bhi ’tamhachd Na braigh’ na h-aibhne ’m measg nan sonn O’m faightedh fuinn na Gadhlic. Do bhruachan gorm ’sam faighteadh spreidh, Do ghlacan reidh gun airemh, Mar uachdar thonn, ’s an soirbheas trom, A ruith gu bonn nan ard bheann. Gur pailt gach flur a fas gu dluth Air maduin chubhraidh Mhaigh ann; Gach doire beo le ceol nan ian ’N uair ’dh’ eireas grian le failt’ ann. Bidh sruthain fhuar de ’n uisge ’s glaine ’Bruchdadh ’mach mu rath’dean; Bidh crodh is caoraich pailt ri ’m faotuinn ’Feadh nan aodunn arda. Gur ceolmhor fuaim na h-aibhne lium Is sruthan ciuin fo ’h-aithean; Cho fad ’s a shiubhlas i gu cuan, Cha doir mi fuath do ’n Bhraighe. Gur lionmhor fear ag iasgach bradain Mu do chladaich bhana; Daoin’ uaisle Shasuinn ’tigh’nn an nall A chosg an t-samhruidh lamh-riut. [TD 258] [Taobh-duilleig 262 san leabhar fhèin] Cha bhi frolic ann no banais Nach bi caithream graidh ann; Le ceol na fidhle ’dol ’san ridhle ’Cosg na tim mar b’ aill leinn. ’S iomad fleasgach laidir grinn A chaidh ’sna glinn ud arach; ’S maighdean gle ghlan, dhirech, og, Le ’h-aodunn boidhech, narach. ’S e ’n ainnir dhonn a’s binne fonn A choinnich rium Di-mairt ann; ’S chan iarrainn-s’ airgiod no or Ach thu ’bhi ’n comhnuidh lamh-rium. Do chomhradh ciuin tha ’tigh’nn air m’ aire, A ribhinn bhanail, bhaigheil; Gun d’ fhuair thu buaidh bho nadar fein A dh’fhag mor speis aig cach ort. Soraidh leis a chomunn rioghail Bhon is tim dhomh ’m fagail; Gur tearc ri ’m faotuinn ’feadh an t-saoghail An diugh daoin’ ’bheir barr orr.’ CAILIN NA DUTHCHA. LE CALUM MAC-GILLIOS. LUINNEAG. Ho ro, gun deid mi-fhin ’s tu-fhein, Theid sinn le cheil’ gu feill nam maithean; Ho ro, gun deid mi-fhin ’s tu-fhein! [TD 259] [Taobh-duilleig 263 san leabhar fhèin] ’Nigh’n donn nan sul blath, ’S tu ’bhuannaich mo ghradh An gleannan nam ba ’San tamh na h-aighean. An gleannan mo ruin, Bidh samhradh atr thus, A fosgladh caoin ghnuis Nam fluran meala. Bidh coireal nan ian Ann leadarra, dian, ’N uair ’dh-eireas a ghrian Air sliabh nam beannaibh. ’S e ’dh’uiricheadh fonn ’S a chridh’ ’tha ’nam chom Do chomhradh neo-throm ’Nigh’n donn nam meall-shuil. Tha maise nach geill ’At aghaidh ghlain fein, Mar aiteal de’n ghrein ’San eirigh mhadne. A ribhinn nam buadh A’s boidhch’ ’san taobh tuath; Cha choisinn thu fuath, ’S tu luaidh nam fearaibh. ’Nuair ’thogas tu fonn Air oran neo-throm, Thig cruiteirean thom Air lom ’sna crannaibh Guth binn, fallain, reidh, Mar organ air ghleus [TD 260] [Taobh-duilleig 264 san leabhar fhèin] Aig ribhinn nam beus A’s eibhinn caithream. Ged bha Jennie Lind Bhan-cheileirich’ binn, Gum b’ fhearr leam le cinnt Guth-cinn na h-ainnir’-s’. Thug nadar do m’ luaidh Gach ailleachd is buaidh Le grinneas gun uaill, ’S le suairceas ceanalt. Tha caoimhneas is tur A dealradh a’ d’ ghnuis, ’S gur glaine do shuil Nan driuchd ’sa mhaduin. Gur h-aotrom do cheim A tional na spreidh, ’S crodh druim-fhionn a’ d’ dheidh Le geum ’tigh’nn dachaidh. Cha doir thu do lamh Do bheairteas gu brath; Gum b’ fhearr leat na ’n t-sraid ’Bhi tamh ’sna gleannan. Gum b’ fhearr leat na uaill Le storas a bhuain, ’Bhi ’g imeachd mu ’n cuairt Feadh bhruach is bhealach; ’Bhi comhnuidh gun bhron, Gun deireas air lon, An gleannan a cheo Le oigear smearail. [TD 261] [Taobh-duilleig 265 san leabhar fhèin] RANNAN TARGRAIDH. With regard to the authorship of these verses Dr. Maclean makes the following statement: “This prophetic poem is said to have been composed by Donald O’Conchair and was got from Eoghan Mac Lachainn Mhic Mhartainn.” Clann-Ghilleain o ’n Dreallainn, Mar ealt ian air bharr cuilin, Mar chaoir dheirg a tigh’n o theallach; ’S bronach an sgeul sid r’a inns’. Clann Dughaill o ’n aird an iar, Sliochd Annla nan sgiath dearg, Greadan gun teasairgin daibh Air aon chlar luinge do bheirear. Mac-Iain-Stiubhart, ceann nam fear, Shuidh e air Dun-innse for, Chaill e Dun-innse for, ’S cha d’ bhuinig e Dun innse geal. Clann O’ Duibhne, ceann gach fine, ’Tuiteam mar aon uinneig ghloine. Air bhur teachd an iar o ’n bhile; ’S truagh ’ur milleadh le miorun. Dubhghal or Dugall, the progenitor of the Macdugalls, was a son or grandson of Somerled, Lord of Argyll, by a daughter of Olave the Red, the Norwegian king of man. Annla nan sgiath dearg. It is probable that Donald O’Conchair was a native of Lorn. There was at least one man of the name there, and as there was one it is likely there were others. [TD 262] [Taobh-duilleig 266 san leabhar fhèin] The Rev. Donald MacNicol, in his remarks on Dr. Johnson’s tour, states that “one Dr. O’Connachar, of Lorn, wrote all his prescriptions in Gaelic.” William Livingstone’s edition, page 128. MARBHRANN. Do Dhomhnall Gorm Og, a chaochail ’sa bhliadhna 1643. LE MURCHADH MOR MAC-COINNICH, FEAR AICHEALAIDH. Ho, o, hom, bo, Tha sgeul craidh leat, a ghaoth deas, Ho, o, hom, bo; ’S seirbhe do ghair na ’n domblas, Gun fhuaim sithe leat a steach Air chuan Sgithe, mo leir chreach! Ho, o, hom, bo, An sgeul a fhuair sinn thar sail, Ho, o, hom, bo, ’Na aiseag ’s truagh nach robh dail, Gu’n d’ eug an triath ur-ghlan ard, Righ cheann-sithe gach luchd-spairn. Ho, o, hom, bo. Ursann-chatha Innse-Gall, Ho, o, hom, bo, Iuchair flaithean nam fior rann, Craobh ro thaitneach de Shiol Chuinn, Milidh gasda ’n comhlan shonn. Ho, o, hom, bo, ’S tursach leam do chur fo ’n uir, Ho, o, hom, bo, [TD 263] [Taobh-duilleig 267 san leabhar fhèin] A bhi ’dunadh do ghorm shul: Co an nis o ’m faigh sinn muirn? Co ’ni aiteas ri mor chuirm? Ho, o, hom, bo, ’S tursach do phannal ’s ni ait, Ho, o, hom, bo. Och, mo nuar! do leannan leap’ Bu chrann ceill’ thu agus neirt, ’N am an fheuma bu righ airc’. Ho, o, hom, bo, Mar choill gun chnuasachd gun mheas, Ho, o, hom, bo, Tha t’fhonn sgireachd an nis; ’S e ’dh’ fhag mo chridhe-sa tais Do lorg-shlighe ga h-aithris. Ho, o hom, bo, Ni ’m feudar a mholadh leinn, Ho, o, hom, bo, A’ gheug sholuis ’bu ghloir-bhinn, Leoghan, leanabh, agus righ Dha ’n robh aithne gach aon ni. Ho, o, hom, bo, Thanic plaigh air luchd-a-chiuil, Ho, o, hom, bo, Tha gair-bhaite aig Siol Chuinn, Tha mnai craiteach ’s tu ’sa chill, ’S i mo ghradh do lamh ’bhiodh leinn. Ho, o, hom, bo, Ni ’n coir dhuinn bhi bronach truagh, Ho, o, hom, bo, ’Cumh’ an ti a thugadh uainn; ’S e uighe gach cre an uaigh, ’S cha bhas dhuit ach beatha bhuan. Ceann-sithe—a peace-maker. Comhlan [TD 264] [Taobh-duilleig 268 san leabhar fhèin] —a combat, a duel. Pannal—a band of men. Lorg-slighe—genealogy. Gloir-bhinn—sweetly sounding. Gair-bhaite—the cry of drowning men. ORAN. Do Ruairidh Mac-Leoid ’sna Hearradh. LE MAIRI NIGHEAN ALASTAIR RUAIDH. Tha mo ghaol ann sna Hearradh, ’S cuim’ am bi ga fhalach, ’Fhir d’a bheil a chaol mhal’ is mi ’ghlac chomhnard. Tha mo chion air an Ruairidh, Fear na misnich ’s a chruadail ’Choisin cliu ’s a fhuair buaidh ann san Olaint Bu tu mac an laoich ghasda Nach do dhearbh a bhi gealtach; ’S tric a thogadh leibh creach bho Chlann-Domhnaill. ’Nuair a rachadh tu ’n fhireach, Bhiodh an earb air do thilleadh, ’S gu’m biodh trom air do ghillean le d’ mhor choin. Le do ghunna caol glaice, Leis an fhudar a lasadh, Naile bheirteadh leat stad air fear croice Thoir mo shoraidh le m’ dhurachd Null gu faiche an smudain, Far am beathaichear muirneach cuain oga; [TD 265] [Taobh-duilleig 269 san leabhar fhèin] Far an loisgear am fudar Is an luaidhe gun chunntas; Bhiodh na peileirean dubh-ghorm ri stroiceadh. CUMHA. Do Shir Domhnall Shleite. LE IAIN LOM. ’S cian ’s gur fada mi ’m thamh, ’S trom leam m’ aigneadh fo phramh; Bho nach cadal dhomh seimh ’s tim eirigh ’S cian ’s gur fada &c. Laigh an aois orm gu cruaidh, Dreach an aoig air mo ghruaidh, ’S rinn e faodail bhochd thruagh dha fein diom. Tha leaonn-dubh orm gach l , ’Se gam mhuchadh a ghnath, Air mo chuis-sa cha ra-sgeul breig e. Tha gach urra ’dol dhiom Bho ’m faigh ’nn furan le miadh, A choig urrad ’s a b’ fhiach mi ’dh-eiric Chaill mi armuinn mo stuic, Mo sgiath laidir ’s mo phruip, Iad ri aiteach an t-sluic is feur orr’. Fath mo bhioraidh ’s mo cholg, ’Thaobh gach iomairt so ’dh’ fhalbh, Luaths bhur n-iomachd air lorg a cheile. Mhuch mo mheadhail ’s mo mheas Daoil ’bhi cladhach bhur slios; Chaidh mo raghain fo lic de leugaibh. [TD 266] [Taobh-duilleig 270 san leabhar fhèin] Bhuail an t-earrach orm spot, ’S trom a dh’ fhairich mi ’lot, Chuir e ’n lughad mo thoirt, ’s beag m’ fheum air. Bas shir Domhnall bho ’n Chaol, Chuir mo chomhnuidh fo sgaoil, Dh’ fhag mi ’m onar ’san aois gam leireadh. ’S ann riut a labhrainn mo mhiann Gu dana, ladarna, dian, Geda bhidhinn da thrian ’san eucoir. ’Siomad smaointinn bochd, truagh, ’Teachd air m’ aire gach uair, Bho ’n la ’chaochail air snuadh fear t’ eugaisg. Leoghan fireachail, ard, Muinte, spioradal, garg, Umhail, iriosal, feardha, treubh-ach. Leug nan arm is nan each, Reimeil, calma, gun airc, Dh’eug thu ’n Armadail glas nan deideag. Bha do chinneadh fo phramh, Do thuath ’s do phaighearan mail, Uaislean t’ fhearainn ’s gach lan fhear-feusaig. Bha mnai beul-dearg a bhruit Ri call an ceille ’s am fuilt, ’S cach ag eiteadh do chuirp air deile. Moch ’sa mhatuin Diardaoin Thog iad tasgaidh mo ghaoil, ’N deidh a phasgadh gu caol ’sna leintean, ’N ciste ghiubhais nam bord, An truaill chumhaing na ’s leoir, [TD 267] [Taobh-duilleig 271 san leabhar fhèin] ’N deidh a dubhadh fo ’n t-srol air speicean. Gu eaglais Shleite na stuaidh, ’Chosg thu fhein ri chur suas, Ged nach d’ fhuirich thu buan ri ’sgleutadh. Fhuair thu deannal no dho, ’Dh ’fhag do phannal fo bhron, ’S gu’m bu ghearanan leon mun eigheadh. Air Raon-Ruairidh nan strac, Far ’n do bhuannich sibh blar Chaill thu t’ uaislean is t-armuinn ghleusda. Air an talamh chrion, chruaidh, ’S nach falaicheadh gearrag a cluas, Fhuair sibh deannal na luaithe leithe Bu neo-chraobhaidh na seoid ’Fhuair sa chaonnaig an leon, B’ an diu Raonall is Eoin is Seumas. Ann ad thalla mar thriath, Cha bu ghnath leat ’bhi crion, Gu’m bu nollaic le fion do reidhlean. B’ e ’m bol pathaidh do mhiann Bhi ’ga chaitheamh gu dian; ’S ’n uair a thraight’ e gun lionteadh reidh leat. De dh-uisge-beatha ’s de bheoir, ’Siad a gabhail na ’s leoir, Mara thoilicheadh beoil ga eigheach; Mu bhord gun tioma, gun ghruaim, Le ol, ’s le iomairt, ’s le sluagh, Is ceol ’bu bhinne na cuach ’sa cheitein. [TD 268] [Taobh-duilleig 272 san leabhar fhèin] Dh’ fhalbh na spailpean an null, ’Bha fial, farsuinn, ’nan grunnd; Cha b’ iad na fachaich gun rum, gun leud iad; Domhnall Gorm ’bu ghlan gnuis, Fear bu mhine de ’n triuir, ’S cha bu chorr-cheann e ’n cuirt righ Seurlas. Cha dean mi run ach gu foil Do ’n al ur ’s ’th’ air teachd oirnn, Bho nach duisgear le ceol Sir Seumas. Dh’ fhalbh thu fhein ’s do cheud mhac, Mala gheur sibh gu neart; ’S fad’ o cheile fo cheapaibh reisg sibh. ’S blath an leap’ air bhur cionn, Seach daormuin ’thaisgeadh an t-suim; Sibh ’bu sgapach air buinn le feile. Thuirt mi ’n urrad ud ruibh, Tha mi ’m urrainn g’a dhiol; Slan ’ur muineil cha till sibh breug orm. Faodail—a waif, a thing found without an owner. Reimeil—authoritative. Brot or brat—a veil. Bruit—of the veil. Pannal—a band of men. Craobhaidh—nervous, tender, shivering. Fachach—a little insignificant man; also a puffin. Daormunn—a miser. Eiteadh—stretching. Hugh, third son of Alexander, third Lord of the Isles, was the first Macdonald of Sleat. He was known as Uisdean Ban. He was fostered with Donald, first Maclean of Ardgour. He had four sons, John, [TD 269] [Taobh-duilleig 273 san leabhar fhèin] by his wife, a daughter of Macdonald, of Ardnamurchan; Donald Gallach, by a daughter of Gunn, Crowner of Caithness; Donald Herrach, by a daughter of Macleod, of Harris; and Gillesbic Dubh. He died in 1498. John, second of Sleat, died without issue in 1502. Donald Gallach, third of Sleat, married a daughter of John Cathanach of Islay, by whom he had Donald Gruamach. Donald Gallach and Donald Herrach were murdered by their brother, Gillesbic Dubh, in 1506. Donald Gruamach, fourth of Sleat, married a daughter of Macdonald, of Moydart, by whom he had Donald Gorm and James, progenitor, of the Macdonalds of Kingsburg. He died in 1534. Donald Gorm, fifth, of Sleat, married a daughter of John, son of Torquil Macleod, of Lewis, and had one son, Donald, his successor. He was killed at Eileandonan Castle in 1539. Donald, sixth, of Sleat, Domhnan MacDomhnaill Ghuirm, married Mary, daughter of Hector Mor Maclean, of Duart, brother of Ailean nan Sop, and had three sons, Donald Gorm Mor, Archibald and Alexander. He died in 1585. Archibald, his second son, known as Gilleasbic Cleireach, married a daughter of Angus Macdonald, of Islay, and had by her Donald Gorm Og and Hugh, Uisdean MacGhillisbic Chleirich, Donald Gorm Mor Seventh, of Sleat, died without issue in 1616. Donald Gorm Og, eighth, of Sleat, was created a baronet in 1625. He married Janet, daughter of Kenneth, first Lord Mackenzie, of Kintail, and had by her James, Donald, of Castletown, An- [TD 270] [Taobh-duilleig 274 san leabhar fhèin] gus, Alexander, Margaret, Catherine, Janet and Mary. He had also a natural son, An Ciaran Mabach. Sir Donald died in October, 1643. Sir James, nineth of Sleat, married, first Margaret, daughter of Sir Roderick Mackenzie, Tutor, of Kintail, and secondly, Mary, daughter John Macleod, of Dunvegan. By his first wife he had Donald, his heir, Roderick, Hugh of Glenmore, Somerled, of Sortle, Catherine and Florence. By his second wife he had John of Blackney. He died December 8th, 1678. Sir Donald, tenth, of Sleat, died February 5th, 1695. He is the subject of the elegy. MOLADH A PHIOBAIRE. Oran do Domhnall Caimbal, Domhnall Mac-a-Ghlasrich, am Piobaire Mor, le Domhnall Donn, Mac Fhir Bhoth-Fhiunntain. Bha Domhnall Caimbal ’na phiobaire aig Gilleasbic na Ceapaich. ’S e mac peathar do Dhomhnall Donn a bha ann. ’S i Bana-Chamranach a bu mhathair dha. Slan iomradh do m’ ghoistidh Beul nach loisgeach an cainnt. Slan iomradh, &c. Mo run an Caimbalach suairc A theid air ruaig thar a mhaim. Mo run an Caimbalach siobhalta Nach ciosnaicheadh carn. Gura math ’thig dhuit triubhas Gun bhi cumhann no gann. [TD 271] [Taobh-duilleig 275 san leabhar fhèin] ’S cha mhios’ ’thig dhuit osan, ’S brog shocair ’bhuinn sheang. Brog bhileach nan cluaisein Air a fuaigheal gu teann. Naile, dh’ aithnichinn thu romhan ’Dol an domhaltas blair. Bhiodh do phiob mhor ga spreigeadh ’S cuid de ’h-eagal air cach. ’Nuair a chluinninn toirm t’ fheadain Naile, ghreasainn ma lamh. Thugadh bean leat bho ’n Bhreugich ’S an cluinnt’ beucadaich mhang. ’S ro mhath ’b’ aithne dhomh ’n nighean A bha ’cridh’ ort an geall; Ann sa’ ghleannan bheag laghach ’S am biodh tu tadhal os n-aird. CUMHA D’A PHIUTHAIR. Le Alastair Bhoth-Fhiunntain. Ged is moch ’rinn mi eirigh, Cha b ’ann eutrom ’bha m’ aigneadh. Ged is moch, &c. Tha leann-dubh air mo bhuaireadh, Chuir e ’n ruaig air a chadal. Cha b’ e ’n leith-sgeul beag suarach, ’Thug dhomh gluasad gu facal; Ach an tlachd do ’n mhnaoi uasail, ’Bu bhuidhe cuailein ’s bu dathte. Deud mar chailc ’s e gun sgoraich, [TD 272] [Taobh-duilleig 276 san leabhar fhèin] Do bheul cha deonaicheadh blaisbh um ’S ann Di-luain ’fhuair mi sgeul Gu’n d’ bhuin ant-eug bhuam do chaid reamh ’S ann Di ciadainn ’na dheidh sin Ghabh mi cead dhiot ’sa chlachan. Chunna mise le m’ shuilean Do chiste duinte fo ’n casan. Cha do ghearainn thu ciurradh, No bhi gad mhuchadh fo leacan. ’N nochd is truagh leam do phaisdean, ’S iad ’sa ghairich gun t’ fhaicinn. Ach gun cuidich Mac De iad, ’N Ti ’ni feum dhaibh is taice. Cha neo-thruagh leam do cheile, Ged ’s tric a dh-eisd thu ris facal. ’S mairg a bhrist air a gharadh, Nach gabhadh caradh le ceartas. ’S ged nach robh mi cur aoil ris, Cha mhise ’n saor ’bha ga ghlasadh. ’S mairg a bhrist air a gharadh: ’Bha paisde adhaltrannais aige. HO GU’N DEID MI. Le Alastair Odhar. Chuir Lotti Camran buideul uisge-bheatha an geall ri Alastair Odhar nach b’ urrain Alastair rannan a dheanamh a chuireadh fearg air. Thoisich Alastair, [TD 273] [Taobh-duilleig 277 san leabhar fhèin] agus b’e deireadh na cuise gun do ghabh Lotti ’n fhearg, ’s gun d’ fheum e ’m buideal a phaigheadh. Bu mhac Alastair Odhar do Ghilleasbic na Ceapaich. LUINNEAG. Ho, gun deid mi, cuim’ nach deid mi? Rachainn fein a chumail chleas ruibh; ’S gheibhinn ceud de dh-fhearaibh gleusda Mar- ium fein gu ’r cur air theicheadh. Theireadh sibh gun robh sibh uasal. Is gun robh sibh lan de chruadal, Ach ca’n robh sinne riamh ’g ur bualadh Nach biodh ruaig oirbh mu fheasgar? Latha Bhoth-Loinn’ rinn bhur leonadh, Chuir Iain Dubh sibh an staid bhronaich; Dh’ iomain e sibh ’null thar Lochaidh, ’S na bha beo agaibh ’n ur breislich. Tha Clach Ailein fhath’st a’ lathair, Far ’n do thuit ceann-stuic bhur pairtidh, ’S Leac na-fachanan far am b’ abhaist, Far an d’ fhuair bhur cairdean greadan. Thachair ceithrear bhochd de m’ sheorsa Air sia-diag de ’r fearaibh mora; Leag iad naoidhnear dhiu gun deo annt’, ’S bha Tom-a-Charrich fo l oin am feasda. Gu bheil mise de Chlann-Domhnaill Is tha thusa ’nad Chamshronach, ’S chan fhaca mi gin riamh dhe d’ sheorsa Nach buailinn mo dhorn air san leith-cheann. ’N cuimhne leat, a Lotti ghnada ’N uair a bha thu thall am Flanras. ’S tu cho salach agus sgathach ’S nach b’ urrain thu ’n rang a sheasamh? [TD 274] [Taobh-duilleig 278 san leabhar fhèin] A reir innse sgeoil thachair Aonghus Mac Alastair Ruaidh agus triuir eile a Gleanna-Comhann air sia-deug de na Camranich a tilleadh dhachaidh le creich. Cia mo chuid-sa de ’n chobhartach? ars’ Aonghus. ’S leat, arsa ceannard nan Camranach na bheir thu ’mach, Cha d’ iarr mi riamh an corr, ars’ Aonghus, ’s e a tarruinn a chlaidhibh. Mharbh na Comhannaich naoinear de na chreachadairean, is theich cach. ’Sann bho Dhomnallach a fhuair sinn an naidheachd so. Dh’ fhaoidte nam faigheamaid bho Chamranach i gu bheil taobh eile oirre. GUR H-E ’MHEUDAICH MO CHRADH; LE MAIREARAD NI’N LACHAINN Gur he ’mheudaich mo chradh, Is a lughdaich mo chail, ’Liuthad latha ’s a bha Mise ’s tus’ air an traigh.— Gura diombach mi ’n bhas ’Thug an fheoil dhiom o ’n chuaimh; Gur h-ann againn a bha na treun-laoich Gur h-ann againn a bha, &c. Luchd a dh’ iomairt an oir; ’S iad a dhioladh an t-ol, ’Leanadh fad’ air an toir Ann an cumasg nan srol; ’S co a chuireadh orr’ gleo Ann am muiseadh an t-sloigh;— Ach de ’m fath dhomh bhi bron mu deibhinn? Mo cheist an Leathanach ur, [TD 275] [Taobh-duilleig 279 san leabhar fhèin] Bu ghlan sealladh do shul, Fo amharc gun smur; C’ ait am faicteadh an cuirt Fear t’ fhasain gun tulg; Bha thu seasmhach ’s gach cuis, ’S ann ri t’ fhacal a b ’fhiu dhuinn eisdeachd. ’S ann ’san eaglais so shuas, An ciste ghiubhais nach gluais, ’Tha ur cheannard an t-sluaigh, Agus marcaich nan stuadh Ri la frionasach fuar; ’S tu gu ’n iarradh i ’suas Ged a bhiodh i ’n sas cruaidh ’na h-eigin. Och a Mhoire, mo chall! Thu ’bhi ’n ciste nan crann, Air a sparradh gu teann, ’Fhir bu shiobhalta cainnt; Ach ’n uair ’dhuisgeadh iad t’fhearg Cha bu shugradh sid daibh; ’S mor gar dith fear do rann bhon dh ’eug thu. Marcaich deas nan each seang’, ’Bheireadh roid asd’ is srann; Beairt nach b’ iongantach leam Thu thu ’bhi uasal is t’ ainm; Lamh thu ’dh’ iomairt nan arm Gu treun cruadalach garg; ’S ogha ’dh-Ailean nan lann ’s nan steud thu. ’S car thu ’dh’-’Ailean nan ruag ’Chreach a Chorca da uair; Thug e Ruta le buaidh, ’S co a b’ urrainn ’thoirt uaith’, [TD 276] [Taobh-duilleig 280 san leabhar fhèin] An am cruinneachadh sluaigh; Cha robh athadh ’na ghruaidh ’N uair a chaidh e air chuairt do dh’ Eirinn Is gur car thu ’Mhac-Leoid, ’Mhic mhic Ailein mhic Eoin; ’Dh’-Eachann Ruadh nach h-’eil beo Dha ’m biodh taileasg air bord. ’S fion is branndaidh gan ol. Aig na fir ’bu chruaidh gleo, Agus bualadh nam brog gan teumadh. Ach nam bidhinn ’sa bhuth, Is na h-airm ann a b’fhiu, Naile thaghainn do m’ run Sgiath bhreac nam ball dluth. Claidheabh sgaiteach geur cuil, Is da dhaga nach diult; ’S cha bu chladhaire thu ’thoirt feum’ asd’. Iar-ogh’ dileas mo ghradh Do dh-Iain Dubh’ a bha ’n laimh Sliochd nan iarlachan ard, ’S fad’ on thriall sibh o ’n Spainn; ’S ann bho Lachainn a bha An ionndraichin chraidh;— Fear do choltais gu brath cha leir dhomh. Gura cairdeach mo luaidh Do Chlann-Domhnaill nam buadh.— ’Mhic mhic Ailein nan ruag Thu bhi ’d laighe ’san uaigh Ann an eaglais nan stuadh, Och, a Mhoire, mo chruas; Ghabh na fir dhiot cead buan nadh b eibhin. [TD 277] [Taobh-duilleig 281 san leabhar fhein] ’Fhir ’bu tighearnail gnaths; Beairt ’bu dligheach sid da; Mo chreach do nighean gun aird, ’S e’ ’na leith-sgeul aig cach Nach do ghabh iad a pairt, A liuthad oinnseach a tha ’Faotuin ionaid is aite feisdeil. ’Fhir a cheannaicheadh am fion, Is a b’ urrain a dhiol, ’S tu a b’ airidh air pic, ’S bogha glaic nan ceann liobht’; Och, a Mhoire, mo dhith, Bha mi romhad air tir ’Nuair a thug iad thu ’dh-I na cleire. Dhomhsa dh’ eirch an call ’N uair a thug iad thu ’nall Gu reilic nam marbh Mu ’n robh chaiseamachd shearbh, Bualadh bhasan gu teann, ’S gun do chluasag fo d’ cheann; A ruin, cha fhreagair thu ’n t-am gu eirigh. Tha do cheile fo leon, ’S tric i ’snigheadh nan deoir, Is do dhilleachdain og’— Gun aird, no gun doigh Mu na lochanan mor; Dh’ fhag thu sinne fo bhron, ’S chaill sinn tuilleadh ’s a choir mu t’ eiric. ’S ann tha sinne air ar claoidh, Gar sarach’ a caoidh Bhon a dh’ fhalbh bhuainn gach saoidh ’Dheanadh feum is stath dhuinn; An nis shracadh ar siuil, [TD 278] [Taobh-duilleig 282 san leabhar fhèin] Dh fhalbh ar cairt, bhrisd ar stiuir;— Dia ’thoirt rathaid g’a ionnsaidh fhein dhuinn. Gleo—a fight. Tulg—a lurch, tossing, rocking. Rann—portion, a pedigree. “Ailean nan ruag a chreach a Chorca da uair” must be Ailean nan Sop, and “Iain Dubh a bha ’n laimh” must be his nephew, John Dubh, of Morvern, who was imprisoned and executed by Angus Macdonald, of Islay, about the year 1586. John Dubh had four sons, Donald Glas, Allan, of Ardtornish; John Garbh and Charles. Allan, of Ardtornish, was a very prominent man and an active warrior from his youth. He is probably the Allan referred to in the words, “A mhic mhic Ailein nan ruag.” He had three sons, Hector, first Maclean, of Kinlochaline: Charles, of Ardnacross, commonly called Tearlach mac Ailein, and Donald, who died unmarried. Hector 1st, of Kinlochaline, had two sons, John 2nd, of Kinlochaline, and Lachlan, who died without issue. Charles, of Ardnacross, had six sons, Allan, first Maclean of Drimnin; Lachlan, of Calgary, Allan, of Grulin; Donald, of Aros; Hector and Ewen. We have no means of determining who the subject of the lament was. It seems, [TD 279] [Taobh-duilleig 283 san leabhar fhein] however, to have been composed about a grandson of Allan, of Ardtornish. MAIRI NIGH’N DEORSA; Oran do ’n Fhiodhaill. LE ALASTAIR OG, MAC FEAR AIRD-NA-BIDHE. Gum b’ ait leam ’bhi lamh-riut, A Mhairi nigh’n Deorsa. Deri ral dal deri, Re de ridil dan, De ridil dan dan. Tha gliocas is naire Am Mairi nigh’n Deorsa Deri ral dal deri, Re de ridil dan, De ridil dan dan. Guth do chinn ’s taitneach leinn, ’Sait leam fhin beo thu; Gur suairc thu le solas, Tha thu caoin ceolmhor. B’ait le m’ chluais caismeachd bhuait, ’S leat gach buaidh orain, Gum b’ fhear leam na miltean Gum bidhinn ’s tu cordte. ’S mor tha dhe m’ dhurachd Dha d’ chul buidh’ glan boidheach, Gur tlachdmhor ’s gur muint’ thu ’N am rusgadh a’d’ sheomar. ’S grinn do mheur, ’s binn do theud, ’S math ’thig beus mor leat; B’ ait leat a’d’ choir e ’Gabhail ciuil ’s cronain. [TD 280] [Taobh-duilleig 284 san leabhar fhèin] ’S glan do chom, ’s taitneach t’ fhonn Anns gach pong eolais. Gu bheil mi gle chinnteach Gum bu shinte leam pog bhuait. ’N am eirigh sa mhaduinn Gum bu taitneach leam t’ eisdeachd. Do bheus is do thriobhal Gu sgiobalta gleusta. Sud iad ’suas ri do chluais ’S iad gu luath leumnach. An cuntar ’s an tenor Bu shunndach le cheil’ iad, ’S iad gun mheang ’s iad gun srann, ’S iad gun cham ghleusadh, ’S ann leamsa bu chinnteach, Gach binn cheol ga sheinn leat. ’S binne leam do chomhradh Na smeorach na geige ’S tu ’dheanadh mo leitheas Ged laighinn fo chreuchdan ’S math mo bheachd nach bu stad Leam gu ceart, ceillidh, ’S mi ’bhi as t’ eugmhais, Le do phuirt eibhinn. S mor an tlachd ’th’air mo run Nach labhair durd breige. Gun deanainn leat sugradh Cho muinte ’s a dh’ fheudainn. Gur ceanalt ’s gur grideil A cheile th’ aig Deorsa, Ni ’n deanadh i eud ris Mu streup nam ban oga; Chaoin gheal dhonn ’s caomhail fonn, Urlar lom comhnard Cha tuiteadh trom bhron ort, [TD 281] [Taobh-duilleig 285 san leabhar fhèin] Togar leat solas; Teud chaol lag gleust’ gun stad, Meur gu ceart ceolmhor. Gur binne le m’ chluais thu Na chuach is an smeorach. Ge ceanalt a comhradh, ’S neo-lodail a curam Ni ’n deanadh i iarraidh Each diollaid gu giulan. Cha laidh fuachd air a snuadh Ri la fuar funntail. Cha chaochail i grunnd ris Ged bhiodh i leth-ruisgte. Tlachd na gniomh, mais’ ’na fiamh, ’S i gu fior chuirteil, ’S mairg chitheadh i ’ga seoladh An crogan an umaidh. ’Thuilleadh air gach suairceas Tha buaidh ort an comhnaidh Ni bheil thu costail ’S gun dochainn thu ’m bord aig’, Tha i saor gun bhi daor, Chan fheil gaol prois’ oirre; ’S beag a diol comhdaich ’Ga cumail ’an ordagh, Chan fheil biadh cha ’n ’eil deoch Theid ’na corp comhla, Chan iarradh i lianradh Ach siod’ agus roiseid. Ma chaidh thu a suas A thoirt ruaig to Chinn-taile, Bidh mise a sior ghuidhe Thu ’thighin a’d’ shlainte Ma ’s dol suas dhuit air chuairt Do ’n taobh-tuath ’n drasta, [TD 282] [Taobh-duilleig 286 san leabhar fhèin] ’S mise ’bhios craiteach ’S nach cluinn mi bhuait failte. Tha mi trom ann am chom ’S nach h-’eil t’ fhonn lamh-rium. Gun d’ fhag thu mi ’d’ dheaghaidh Gun mheoghail, gun danachd. We have not been able to procure any information about the author of this poem. All we know about him is that his name was Alexander Macdonell, that he belonged to the Glengarry branch of the clan, and that he was a contemporary with Alastair Mac Mhaighstir Alastair. He was alive in 1751. We find John Macdonell, of Ardnabie, mentioned in 1744. But in what relationship Alastair Og stood to this John we cannot tell. Neither can we tell the relationship between Alastair Og and Mrs. Fraser, of Culbokie, an excellent poetess and a daughter of one of the Macdonells of Ardnabie. GUR A TROM LEAM MO SHAIL. Oran le Domhnall Mac-Gillemhoire, an Tiritheadh, an deigh bas a chuid cloinne, agus e og obair air morlanachd comhla-ri clann eile. Gur a trom leam mo shail, Is mo ghearran a ’m’ laimh, [TD 283] [Taobh-duilleig 287 san leabhar fhèin] ’Tarruing chlach as an lar le m’ dhorn Gur a trom, &c. Mar-ri paisdean gun chiall, ’S iad air failinn gun bhiadh, ’S mi ’g an cumail air rian mar ’s coir. Tha gach aon ag radh rium Bu neo-nadarra ’chuis e Gu ’n deanadh tu sugradh leo. ’Nuair ’thig a Chaingis a staigh, Falbhaidh mise gun cheist, ’S theid mi ’dh-ionnsaidh mo threis ’s mo threoir Tighearna Chola so thall. Mac Iain ’s a chlann; C’ uim am bi ’n ur taiug ’s iad beo? Gloir do ’n Ti mar a tha, Nach h-i ’n aonta bheag, ghearr, A tha agad a ghraidh an coir. Tha thu ’shliochd nam fear treun Ann an carraid no ’n streup, Daoine rioghail gun speis de dh-or. Clann-Ghilleain nan tuagh, ’S tric a choisinn iad buaidh, Bu leo deas laimh an t-sluaigh le coir. Ur ceann-cinnidh gun fhoill, Malairt cleoc’ cha do rinn, ’S ann a striochd e do dh-oighreachd gloir’. ’S ann a dh’ fhalbh iad an nis Na fir mhora ’b’ fhearr meas, [TD 284] [Taobh-duilleig 288 san leabhar fhèin] Eachann Ruadh is a mhic, ’s mac Eoin. ’Nuair a bha thu san Fhraing, Ged a b’ fhad’ i o laimh, Dhaithnichinn t’ fhabhar air cainnt am beoil. Bha mi leat ’s an taobh tuath, Chithinn romham thu ’suas, Is sinn aigeannach, uallach, og. Hector Roy, son and heir of John Maclean, 7th of Coll, died before his father, leaving two sons, Lachlan and Donald. Lachlan, 8th of Coll, was drowned in 1687. He was succeeded by his only son, John, who died young. John was succeeded by his uncle, Donald, who died in 1729. Donald was succeeded by his eldest son, Hector, the subject of the poem. Hector died Nov 6th, 1756. “MacEoin” is evidently Sir Hector Maclean, chief of the clan, who died in 1750. The poem then must have been composed between 1750 and 1756. Sir Hector was brought to Coll at the age of four and staid there until he was eighteen. Donald Morrison would thus, no doubt, be well acquainted with him. [TD 285] [Taobh-duilleig 289 san leabhar fhèin] ORAN. Do dh’ Eachann MacGilleain, Fear Eilein nam Muc, ’n uair a chaidh e a chomhnaidh do ’n Eilein Sgitheanach. LE IAIN MAC-AOIDH. Tha mi lionte le bron, Cha ’n ’eil m’ inntinn air doigh, Na’m bu bhinn leibh mo ghloir eisdeachd. ’S mi mar Oisean nam Fiann, Tha mo chuideachd air triall, ’S math mo bharail nach sgial breig e. Dh’fhalbh an guth as a chreig, Is cha labhair e smid, ’S ann a dh’fhaireas mi riochd feirg air. Tha mi ’g iargain an oig, Gnuis na fialachd roimh ’n t-slogh, Cha b’i ’n ainnis bu cheol feisd’ dhaibh. Bhiodht’ a’ caitheamh nan corn Leis an aighear bu mho, ’S bhiodh do ghillean ri spors eibhinn; Moran misnich ’nan ceann, Beagan gliocais ’nan cainnt, Is iad friothailteach, fann, feileach. ’S mac thu dh’armunn nam buadh, Nach do sharaich an tuath, ’Bhuidhinn parras ’s an uair fheumail. An am crambadh a chruin, A chuir Tearlach bho’n chuirt, [TD 286] [Taobh-duilleig 290 san leabhar fhèin] ’S iad do chairdean a b’fhiu ’m foighneachd. Cha bhi mise orra ’cainnt, Cha ’n ’eil buannachd dhomh ann, Cha bhi brigh ann an seann sgeula. ’Fhir a b’ealaimhe lamh Ri taobh aibhnean is charn, ’S ann bho d’chu nach bu shlan beistean. ’S ann bho shurdaig do shnaip Bhiodh an t-udlaich’ gun neart, ’S fir ’ga ghiulan gu bras, eutrom. ’Tigh’nn bho chaitheamh a chuain, Gu’m bu shar mhath do shnuadh, Ort cha laigheadh an uair bheurtha. Cha bu chladhaire cearr Thu ’n am suidhe air an earr, Gu’m biodh claoidh air muir ard sleisde. Dh’fhaodadh Trailibhail thall Firinn aireamh de m’ chainnt, Nam biodh Gaidhlig ’na ceann breidgheal. Tha mi ’chuideachd an drast Air fuaim tuinne ri traigh, Far ’m bu churaideach gair’ theud dhomh; Aig an ribhinn gun sgod Nighean tuitear Mhic-Leoid, Riamh nach d’fhuaras mu’n or gleidhteach; Nighean crunair an aigh ’Choisinn urram thar chaich; ’S cian ’s gur fad’ thug na baird sgeul ort. B’fhearr leat foghail do lamh [TD 287] [Taobh-duilleig 291 san leabhar fhèin] ’Bhi ’toirt toghaidh air cnaimh, Na bhi ’gleadhar air sgath spreidhe. Gu bheil slios do dha thaoibh Mar an eala air na tuinn, No mar chanach an grunnd feithe. Neul nan caor air do ghruaidh, ’N uair a dh’fhaodar am buain; Ort cha laigheadh an snuadh breige. Deud mar chailc ann ad cheann, Air a snaigheadh mar chnaimh; Beul dearg daitht’ o nach gann Beurla. Ciochan corrach geal min Air uchd soluis nach crion;— ’S iomadh buaidh ’th’air a mhnaoi cheutaich. Crambadh—a quarrel. Foghail—noise, bustle. Hector, first Maclean of Muck, was the second son of Lachlan. sixth Maclean of Coll. He fought under Montrose, and behaved with distinguished gallantry at the battle of Kilsyth. By his wife Julian, a daughter of Allan Maclean of Ardtornish, he had two son, Hector and Ewen. Hector, second Maclean of Muck, married Catherine, daughter of Hector Roy of Coll, and had two sons, Hector, who died without issue, and Lachlan, his successor. Lachlan, third Maclean of Muck, married Mary, daughter of James Mac- [TD 288] [Taobh-duilleig 292 san leabhar fhèin] donald of Balfinlay, by whom he had two sons, Hector and Donald. Hector, fourth Maclean of Muck, married Isabel, daughter of Donald Macleod of Talisker. This Hector is the subject of the poem. He had no issue. He was succeeded in Muck by his brother Donald. CUMHA DO DH-IAIN OG SGALPA. LE A PHIUTHAIR. ’S e ’n sgeul a fhuair mi ’n drasta Nach do leig dhomh air choir; Is iomluaineach na teasaichean A ghrab mi gun bhi falbh, Cha bu toiseach faochaidh dhomh Bhi smaointeachadh Iain og ’Chur ’sa chiste chaoil am falach Air a sparradh leis an ord. Na’m bu talamh machrach e, Is e bhi fada, reidh, Air dhoigh ’s gu’m faodt’ a mharcachadh, Gun each a chur ’n a leum, Na h-eadar Rudha Mhalaig Agus carraig a chinn leith, Ghluaiseadh Mairi ’n taice riut, ’S a suil ri frasadh dheur. Na’m faighinn sud air m’ ordagh A bhi gad choir-sa ’n de, A meudachadh do thorraidh, Gu’m bu deonach leam an ceum, Ghluaiseadh leinn Mac-Dhomhnaill ann, ’S a bhraithrean oga fein, [TD 289] [Taobh-duilleig 293 san leabhar fhèin] Thigeadh Maighstir Meodha ’S cha bu shubhach leis an sgeul. Is oil leam fhin an cruinneachadh ’Tha air gach duine ’s tir Is iad gu tiamhaidh, muladach. Mu ’n churaidh ’bu mhor phris Is lionmhor te ’tha tuireadh ort, Na’m b’ urrainn mi ’n cur sios, Ri moladh an t-sar cheannaiche ’N am teannadh ri ol fion’. Alastair a Grisinnis, Gu’m biodh tu ’s tir so ’n de, Is Tormoid ann an Uinis Na’n cluinneadh sibh an sgeul, Ruairidh Mor a Hamara Chan fhanadh e ’n ’ur deigh, Ogha ’n t-seanar mhathasaich ’Thug aighear dhuibh am beinn. Bu mhiann leat gunna gleusta, Is bu ro mhath ’fheum a’d’ laimh, Is luaidhe ghorm is fudar Agus cuilain siubhlach, seang, A dhol do bheinn nan aighean, S gu’m bu tadhallach sibh ann, Sar ghiomanach gun amharus ’Measg mhaithean Innse-Gall. ’N uair ’thearnadh sibh gu h-iosal Is sibh sgith a siubhal shliabh, Gu d’ thaigheadas mor, priseil, Ann an caidrimh frith nam fiadh, Gheibhteadh cuirm gun iotadh Agus ol air fion gu fial; B’ fhear-taighe suilbhir solasach thu, ’Bheireadh ol do chiad. [TD 290] [Taobh-duilleig 294 san leabhar fhèin] Is iomadh ainm a thigeadh ort. Sar sgiobair ri la fuar; Bu stiuramaich’ thar bairlinn thu Ged bhiodh i ard ’sa chuan. Chan fhaicteadh fiamh a’ d’ aodann-sa, A dh aindeoin gaoith ’s anuair; Gu’m b’ urrainn ann san ardraich thu, Ged bhiodh i ’n gabhadh cruaidh. O, marbphaisg air an eug A thug bhuainn an trunfhear ard A bha deas, faicheil, foinnidh Air gach coinnimh am measg chaich, ’Bha aotrom, ealamh, siubhlach Gus ’n do chaill thu luths do bhall, Is smearail, fearail, feumalach, Air iomad gleus nach cearr. Nuair rachadh tu do Bhernara, ’Sa chluinnteadh gair nan teud, Piobaireachd is clarsaireachd, Is fiodhall ard ga seinn, Chuireadh tu nan tamh iad Le tlachd do mhanrain fein; ’S gur h-iomad fear ’bhiodh ’gaireachdainn Le abhachdas do bheil. Tha do sheoid gun aiteas Ann an Sgalpa ’s iad ’nan tamh; Is cha b’ e sud a chleachd iad Aig an oig fhear ghasd’ a bha; Gu’m bu shunndach meadhrach dheth Gach teaghlach ’bha fo d’ sgail; ’S an nis tha iad trom, airsnealach, Bho’n thaisgeadh thu fo ’n chlar. We cannot tell who Iain Og Sgalpa was. It is evident, however, that he was [TD 291] [Taobh-duilleig 295 san leabhar fhèin] a Macleod or a Macdonald. Mr. Meodha, we suspect, is a mistake; we can find no minister of that name mentioned in Scott’s Fasti Ecclesiae Scoticanae. ORAN DO MHAC-NEILL BHARRA. LE EOGHAN MAC-GILLEAIN AM BARRA. Fhuair mi naidheachd thar fasaich Mu chuis granda gun tuigse; Tha mo smaointinnean gabhaidh, ’S bualadh gairich a’m chuislean. Leam is cruaidh a bhi diteadh An fhir phriseil gun tuisleadh; Slat de ’n abhal gun chrine ’Dh’fhas cho direach ri cuidseal. Sar cheann-uidhe nan deireach, Gnuis na feile ’s an tlachda. Nam bu bhas dhuit ’s a cheum sin Bhiodmaid fein dheth gun taice. ’S iomad dilleachdan bronach ’Bhiodh gun chomhnadh gun tacsa, ’Ga shior ghreadadh ’s ga leonadh, ’S ar tighearn’ og ’ga thoirt seachad. C’ait ’n do sheas e air urlar No’n do lub e ’na phearsa Aon ’thug barr ort an cuirteas, ’Fhir bu luth-chleasaich’ fasan? Tha mi cinnteach gu leoir dheth, Cha ’n e ’m bosd ’tha mi cantuinn, Nach lubadh tu ’m feoirnein Fo do bhroig air an fhaiche. [TD 292] [Taobh-duilleig 296 san leabhar fhèin] C’ait am faicteadh fo armaibh Aon bu dealbhaiche pearsa? Bhiodh ort claideamh chinn airgid ’S daga mheanbh bhreac na leapa, Sgiath charraigneach bhreac philleach, ’S biodag bhiorach gheur sgaiteach. Bu tu ’m fiuran deas moralach ’S an connspunn treun smachdal. Bu tu sealgair na sithne Anns na frithibh ’gan caisead, Le gunna ’bheoil chinntich ’Bheireadh dith air an ealtainn. ’N uair a chasgadh tu ’mhiog-shuil Is a chiteadh do lasair Bhiodh do pheileir a’ gluasad Troimh dhamh uallach on astair. Bu tu’n sgiobair neo-chearbach Air muir ghailbheich nan cas-shruth; Bha thu mion-shuileach cinnteach Foinnidh, innsgineach, tapaidh; Bha thu fearail ri d’ innse, S bha thu fior ghasd ri d’fhaicinn; ’S air naile bhuidhneadh tu cis Air iomairt dhisnean nam bhreac-bhall. C’uime ’n ceilinn an fhirinn? Dh’fhaotuinn innse gun sgrubadh Nach robh idir ’s na criochan s’ Aon nach b’fhiach leis ’bhi’d chuideachd, ’N uair a thairngteadh do shith ’S an am do mhi-run tigh’nn thugad. ’S tu nach soradh am fion oirnn No aon ni ’bhiodh am buideal. Cuidseal—a cudgel. Tasca—support, substance, solidity. Innsgineach—sprightly, lively. [TD 293] [Taobh-duilleig 297 san leabhar fhèin] DOMHNALL BAN A’ BHOCAIN. Bha sinn eolach air an Taillear Abrach bho laithibh ar n-oige. Bha e a’ fuireach lamh-ruinn. Is e Iain Domhnallach a b’ ainm dha. Rugadh is thogadh e an Lochabar. Bu mhac e do Ghilleasbic, mac Aonghais, mac Alastair Bhain, mac Alastair Mhoir, mac Aonghais a’ Bhocain, mac Aonghais Mhoir Bhoth-Fhiunntain, mac Alastair, mac Iain Dribh, mac Raonaill Mhoir na Ceapaich. Bha e corr agus deich bliadhna fichead de dh-aois an uair a thanic e do ’n duthaich so. Bha cuimhne mhath aige, agus bha moran tlachd aige ann an eachdraidh nan Gaidheal. Bha e gle fhiosrach mu Dhomhnallaich na Ceapaich, agus gu sonnraichte mu Shliochd an Taighe, am meur de ’n robh e-fhein. Bha beagan de chriomagan oran aige air a theanga, ach ’s gann gu ’n robh oran sam bith aige bho cheann gu ceann. Thachair dhuinn a bhi aig an taigh, aig ar seann dachaidh, air an darna lathadeug de cheud mhios an fhoghair ’sa bhliadhna 1885. Chuir sinn fios air an Taillear, agus thanic e a shealltainn oirnn am beul na h-oidhche. Dh’ iarr sinn air eachdraidh Dhomhnaill Bhain a Bhocain a thoirt duinn. Sgriobh sinn a sios i facal air an fhacal mar a thug e seachad i. ’N uair a’ bha ’n Taillear a dol dachaidh thug sinn ceum comhla ris. Ranic sinn gle fhaisg air an taigh leis. Bha e soilleir gu ’n robh e a dol air ais gu mor. Bha na casan lag is an anail goirid seach mar a b’ abhaist. Cha ’n fhaca sinn tuilleadh e, chaochail e [TD 294] [Taobh-duilleig 298 san leabhar fhèin] an ceann beagan mhiosan. Bha e mu cheithir fichead bliadhna ’s a tri de dh-aois. So agaibh ma ta eachdraidh Dhomhnaill Bhain a Bhocain mar a thug an Taillear dhuinne i: Bha Domhnall Ban a Bhocain a fuireach ann am Muin-Easaidh. Bu Domhnallach e de Thaigh na Ceapaich. Bha e posda ri Bana-Ghriogaraich a mhuinntir Raineich. Bha Domhnall Ban ann am Blar Chuilfhodair. An deigh a’ bhlair bha e ’g a fhalach fhein ann am bothan airidh. Bha da ghunna aige, fear diu lan ’s fear nach robh. Thanic cuideachd Mhic-Dhomhnaill Shleite air, agus leum e am mach troimh uinneig chuil. Thug e leis gu tubaisteach an gunna falamh. Loisg iad ’n a dheigh, ’s bhrist am peileir a chas. Thanic na saighdearan far an robh e. Co thu, ars’ iadsan. Is Domhnallach mise ars’ e san. Thug iad leo e gu Ionar-Nis. Bha e greis ann am priosan an sin. Bha cuirt ac’ air, ach fhuair e as. ’N uair a bha e sa’ priosan chunnaic e bruadar. Chunnaic e e fhein, Alastair mac Cholla, agus Domhnall mac Raonaill Mhoir ag ol. B’e Domhnall mac Raonaill Mhoir am fear a bha iad ag radh a bha da chridh’ ann. Chaidh a ghlacadh san Eaglais Bhric ’s a chur gu bas an Carlisle. An deigh do Dhomhnall Ban am bruadar fhaicinn rinn e an duanag so: Gur h-e mise ’tha sgith, ’S mi air leaba leam fhin, ’S iad ag raitinn nach bi mi beo. Gur h-e mise, &c. [TD 295] [Taobh-duilleig 299 san leabhar fhèin] Chunnacas Alastair Ban Is da Dhomhnall mo ghraidh, ’S sinn ag ol nan deoch-slaint’ air bord. ’N uair a dhuisg mi a m’ shuain, ’S e dh’ fhag m’ aigneadh fo ghruaim, Nach robh agam san uair ach sgleo. Ged a tha mi gun spreidh, Bha mi mor asam fein Fhad ’s a mhaireadh sibh fhein dhomh beo. Faodaidh balach gun taing ’N diu bhi ’raidh air mo cheann; Dh’ fhalbh mo thaice, mo chail, ’s mo threoir. Bha ’m Bocan a’ cur dragh’ air Domhnall Ban. Smaointich Domhnall na ’m fagadh e ’n taigh nach cuireadh e dragh tuilleadh air. Thug e leis a h-uile ni gu dhol air imrich ach a chliath chliata, a dh’fhag e aig taobh an taighe. Chunnaic an fheadhainn a bha ’falbh leis an imrich a chliath chliata a’ tighinn ’n an deigh. Thalbh, thalbh, arsa Domhnall Ban, ma tha a chliath chliata a’ tighinn ’n ar deigh, tha e cho math dhuinn tilleadh. Thill e ais ais far an robh e roimhe, ’s cha d’ fhalbh e riamh tuilleadh. Bha mo sheanair, Aonghas mac Alastair Bhain, duine firinneach, onarach, oidhche ann an taigh Dhomhnaill Bhain, agus chaidh e ’chadal ann, Rug rud air dha ordaig a choise, agus cha ’n fhaigheadh e as na’s mo na ged a bhitheadh e ann an gramaiche a ghobhainn. Cha ’n fhaigheadh e gluasad. ’S e ’m bocan a [TD 296] [Taobh-duilleig 300 san leabhar fhèin] bh’ ann; ach cho do rinn e dad air ach sud. Bha Raonall Abarardair oidhch’ an taigh Dhomhnaill Bhain. Thubhairt NicGriogair, bean Dhomhnaill, ri Raonall,—“Ged a bheir mi dhuibh an t-im an nochd air a’ bhord theid a shalachadh.” Thubhairt Raonall,—“Theid mise thun a’ churrasain ime ’s mo bhiodag ’am dhorn ’s a bhoineid os cionn a churrasain ’s cha shalaich e ’n nochd e. Chaidh Raonall a sios comhl’ rithe ’s thug iad leo an t im; ach bha e salach mar a b’ abhaist. “Na clachan agus na caoban Cha leigeadh leis an naomhan cadal” Chaidil Mr. Iain Mor Mac-Dhughaill, an sagart, oidhche no dha ann an taigh Dhomhnaill Bhain, ach cha digeadh am Bocan an oidhche bhiodh e san ann. Bhiodh am Bocan a’ tilgeadh rud as na balachan. Bhiodh iad a’ cluinntinn nan sgionnan ’gan g arachadh aig ceann leaba Dhomhnaill Bhain. An oidhche mu dheireadh a thanic, am Bocan bha e ’g innse gu ’n robh iad so ’s iad so comhl’ ris, spioradan eile. Thuirt a’ bhean ri Domhnall Ban,—“Shaoilinn fhin na’m biodh iad sin comhl’ ris gu ’m bruidhneadh iad ruinn.” Fhreagair am Bocan, “Cha ’n fheil comas bruidhne aca na’s mo na tha aig bonn do choise. Thuirt am Bocan, “Thig am mach a’ so, a Dhomhnaill Bhain. Theid, arsa Domhnall Ban, agus taing do Ni Math gu ’n d’ iarr thu mi. Bha Domhnall Ban a’ dol am mach ’S a toirt leis na biodaige. ’Fag do [TD 297] [Taobh-duilleig 301 san leabhar fhèin] bhiodag a staigh, a Dhomhnaill Bhain,” ars’ am Bocan. “Fag an sgian a staigh, cuideachd.” Chaidh Domhnall am mach. Chaidh e-fhein ’s am Bocan an sin troimh Acha-nan-Comhachan air feadh na h-oidhche. Chaidh iad an sin troimh uillt ’s troimh choille bheatha, mu thri mile,—gus an do ranac iad an Fheairt. ’N uair a ranic iad sin dh’ fheuch am Bocan dha toll ann san do chuir e am falach iarunn croinn ’n uair a bha e beo. ’Nuair a bha e a’ toirt nan iarunn as an toll bha da shuil a’ Bhocain a cur an corr de dh-eagal air na ni eile a chuala no chunnaic e. ’N uair a fhuair e na h-iaruinn thill iad dhachaidh gu Muin-Easaidh, e-fhein ’s am Bocan. Dheilich iad an oidhche sin aig taigh Dhomhnaill Bhain. Chaidh am Bocan an sin gu taigh tuathanaich. Bha e a’ sineadh a lamhan thairis air an tuathanach ’s a cur an aodaich air bean an tuathanaich. “De tha thu deanamh an sin?” ars’ an tuathanach. “Tha mi cur aodaich air mo bhana-charaid.” Dh ’fhalbh am Bocan an sin ’s cha ’n fhacas riamh tuilleadh e. Bha gille aig Domhnall Ban, Caimbeulach, a chaidh a mharbhadh an Cuilfhodair. Thug an gille so d dh-fhear-faighe, uair, tuilleadh is a chord ri Domhnall Ban. Throd Domhnall Ban ris. Thuirt an gille ris, “Bidh mi dioghailt beo na marbh airson so.” Bha amharras aig daoine gu ’m b’e an gille so am Bocan, ach cha d’ innis Domhnall Ban co a bh’ ann. Theab sluagh Domhnall Ban a chreach a’ dol a shealltainn air. Bha da mhac [TD 298] [Taobh-duilleig 302 san leabhar fhèin] aige, Aonghas Ruadh Chraineachain agus Domhnall Ban. B’ e Domhnall Ban Marsanta, a bha san duthaich so, mac Alastair, mhic Dhomhnaill Bhain, mhic Dhomhnaill Bhain a’ Bhocain. LAOIDH. LE DOMHNALL BAN A’ BHOCAIN. ’Dhia, a chruthaich mi gun chaileachd, Daingnich mo chreideamh is dean laidir, Thoir air aingeal tigh ’nn a Paras Is comhnaidh ’ghabhail ann am fhardaich, Gu m’ theasraiginn bho gach buaireadh ’Tha droch shluagh a’ cur ’am charaibh; ’Iosa, a dh’ fhuiling do cheusadh, Caisg am beusan ’s bi fhein mar-rium. ’S beag ionghnadh dhomh bhi ri smaointeach; N am dhomh dol daonnan do m’ leaba, Eiridh na clachan ’s na caoban, Nach leigeadh le naomhan cadal. Bidh mi gun fhois is gun tamh innt’, Gun chlos is gun phramh gu madainn; ’Fhir a tha ’n cathair nan grasan, Faic mo charadh ’s bi ’d gheard agam. ’S beag ionghnadh dhomh ’bhi fo imcheist, ’Liuthad seanachas ’th’ orm ’s gach duthaich; Their roinn diu a bhios ri eucoir, ’S ann ’n a dheaghaidh fhein ’tha ’chuis ud. Na doir a’ bhreith ach mar ’s leir dhuit, Ged a robh Mac Dhe ga d’ dhusgadh; Cha ’n fheil fhios am mo a thoill mi [TD 299] [Taobh-duilleig 303 san leabhar fhèin] Na ’m fear saibhir ’tha gun churam. Ged tha trioblaid orm ’san am so, Naile, gheibh mi paigheadh dubailt; ’N uair ’thig gairm orm bho m’ Shlanaighear Gheibh mi iochd is grasan ura. Cha ’n eagal dhomhsa tuilleadh bruaillein ’N uair ’theid mi ’suas mar-ri d’ naoimh-sa; ’Fhir a tha ’d shuidhe ’sa chathair, Cuidich mo labhairt ’s gabh ri m’ urnaigh. A Dhia, dean sa mise cuimhneach A latha ’s a dh oidhch’ air bhi ’g urnaigh, Ag iarraidh mathanais gu saibhir Ann sna rinn mi, air mo ghluinean. Cairich le Spiorad na firinn Aithreachas gle chinnt am ghrunnd-sa, ’S ’n uair ’chuireas Tu ’m bas ga m’ iarraidh’, Gu ’n gabhadh Criosda dhiom curam. Tha cuid ag radh gur h-e mac do dh-Aonghas Odhar, Mac Ghilleasbic na Ceapaich, a bh’ ann an Domhnall Ban a Bhocain, agus gu ’m bu nighean a mhathair do dh-Aonghas Og, Fear Choille-Chonaid, a bha de na Domhnallaich ris an abairteadh Sliochd an Iarla. Bha brathair aig Aonghas Og d’ am b’ aim Domhnall Dubh, agus bha mac aige d’ am b’ ainm Gilleasbic. Tha e air a radh gu’n dug na sithichean leotha Gileasbic, agus gu ’m faca Domhnall Ban e air oidhche shonnraichte a dannsa maille riutha cho cruaidh agus a b’ urrainn e. Tha e air innse cuideachd mu Dhomhnall Ban gu [TD 300] [Taobh-duilleig 304 san leabhar fhèin] ’n robh e air cuairt sheilge am bliadhna an t-sneachda mhoir, agus mu bheul na h-oidhche gu ’m fac e duine air muin feidh agus e a direadh a suas ri creig mhoir. Chual e an duine ag radh, Dhachaidh, a Dhomhnaill Bhain. Ghabh e comhairle. Air an oidhche sin fhein thuit aon troigh deug de shneachda ’sa cheart aite ann san robh e a dol a ghabhail taimh. ORAN. Do dh-Ailean Mac-Gilleain, Tighearna nan Drimnean ’sa Mhorairne. LE GILLEASBIC MAC-NEILL. Moch ’sa mhadainn Di-luain Fhuair mi naidheachd ’bha cruaidh, Mu ’n do thog mi mo chluas gu eirigh; Moch ’sa mhadainn, &c. Gu bheil Ailean ’na chorp, Ann sna Drimnean an nochd; Dh’ fhag sud lomgaineach, goirt, a cheile. ’S beag an t-ionghnadh dh’ i e, A bhi tursach ’g a cradh; Dh’ fhag i ’n ulaidh am barr chnoc Micheil. ’S iomadh biadh agus deoch Tha roimh t’ anam an nochd, Ard cheann-uidhe nam bochd ’s nam feumach. Bu tu ceann-uidhe nan ciad ’Bhiodh a’ tighin ’s a triall; [TD 301] [Taobh-duilleig 305 san leabhar fhèin] Iuchair ghliocais na Dreallainn dh’ eug e. Na ’m biodh fear ann an glais, ’Dhiobhail cothroim is ceirt, Sheasadh Ailean le reachd ’s le ceill e. Na ’m biodh earrann de ’n choir, Air a thaobh-san de ’n bhord, Thairneadh Ailean fo chleoc gu leir i. ’N uair a shuidheadh tu ’n cuirt, An taigh-lagha no ’n tur, ’S tu gu ’m b’ urrainn gach cuis a reiteach’. Gu ’m b’ e t’ fhasan-sa riamh, Ann ad thalla ’b ’fhearr rian, ’Bhi ’toirt seachad gu fialaidh fheusdan. Cha bhiodh ainnis a’ d’ bheachd, ’S tu cuireadh uaislean a steach; Bhiodh do ghillean ’nan dreap is dh’ fheumadh. Treis air iomairt ’s air ol, Treis air mire ’s air ceol, Gus an goireadh na h eoin ’sna geugan. Tha do chinneadh fo phramh, ’S beag an t-ionghnadh dhaibh e; Dh’ fhalbh an urrain, an agh, ’s an eifeachd. Dh’ fhalbh an spionnadh ’s an neart, Dh’ fhalbh an cothrom san ceart, Dh’ fhalbh na thogadh fear airc’ a eigin. Allan Maclean, Ailean Mac Thearlaich mhic Ailein mhic Iain Duibh, first of [TD 302] [Taobh-duilleig 306 san leabhar fhèin] Drimnin, married Mary, daughter of John Cameron of Callart, by whom he had John, Donald and Margaret. He was one of the handsomest men of his day. He died at the age of twenty-nine. John, second of Drimnin, married Mary, daughter of John Crubach Maclean of Ardgour, and had two sons by her, Allan and Charles. He died, like his father, at the age of twenty-nine. Allan, third of Drimnin, died unmarried, also at the age of twenty-nine. Charles, fourth of Drimnin, had a natural son named Lachlan. He married Isabella, daughter of John Cameron of Erracht, by whom he had Allan, John, Donald, Lachlan and Marjory. He obtained the estate of Kinlochaline in 1735. He commanded the Macleans at the battle of Culloden in 1746, where he was killed, together with his natural son, Lachlan, who was a captain under him. His daughter, Marjory, was married to Donald Cameron of Erracht. Lieutenant General Allan Cameron, Ailean an Earrachd, who was born shortly before the battle of Culloden, was her son. Charles of Drimnin was succeeded by his eldest son, Allan. Allan fifth of Drimnin, is the subject of the poem. He married first, Anne, daughter of Donald Maclean of Brolas, by whom he had Charles and Una. He married secondly, Mary, daughter of Lachlan Maclean of Lochbuie, and had by her, Donald, of Kinlochleven, another son, and nine daughters. The date of his death we do not know. [TD 303] [Taobh-duilleig 307 san leabhar fhèin] CUMHA. Do Dhomhnall Mac-Gilleain, Tighearn’ og Chola, a chaidh a bhathadh ann an Caolas Ulbha ’sa Bhliadhna 1774. LE SEUMAS BUCHANAN, MAIGHSTIR-SGOILE ANN AN COLA. Is searbh cupan na beatha Do Chlann-Ghilleain, ’s cha ’n ionghnadh ’S gach call agus trioblaid ’Tha ’gan riobadh ’s ’gan rusgadh. Fhuair iad ’nis buille mhuineil, Fath mo dhunaich ’s mo dhiobhail; Chaill iad ceannard na tuatha, Dha ’n robh ’n uaisle ’n a ghiulan. Mo run geal og. Mar sheann luing gun fhear-riaghlaidh, Air cuan fiadhaich san dubhlachd, Tha do chinneadh ’s do chairdean, Is muir baite ga ’n ionnsaidh. Gur a goirt leam an gairich, O ’n is bas do ’n fhear-iuil ac’, ’Bualadh bhas an am eirigh;— ’Righ na greine bi dluth dhaibh. Bha a ghliocas ro shonnraicht’, Agus ’eolas ro phriseil; Bha e gaolach ro smachdail, ’S moran tlachd aig’ do ’n fhirinn. Solus ur ’bha ro alainn; ’S nan deach ’fhagail ’s an d’ lion e, Cha chaoidheamaid bas Eachainn, Ged bu chreach ann san tir e. [TD 304] [Taobh-duilleig 308 san leabhar fhèin] Dh’ fhalbh Domhnall og Chola, Is gu ’m b’ oil le d’ luchd-eolais; Bha do nadur ro uasal, Lan suairceis, gun mhor-chuis. Bha thu iriosal, baigheil, Is ’n ad namhaid do ’n do-bheairt; Caraid islean is uaislean; ’Righ, gu ’m b’ fhuath leat am foirneart. ’S og a chuir mi ort eolas, ’S cha bu chomhstri no streup e; Cha robh ’m beus sin riut fuaighte, ’S mor an uaisle ’bha ’g eirighd. Is a’ direadh mu d’ ghuaillibh, Oig uallaich na feile; ’S o ’n a rinneadh do bhathadh Tha do chairdean fo eislean. Is neo-shunndach do phiuthar; Is trom dubhach do bhrathair, Ged tha uachdranachd duthcha ’Tarruing dluth air le d’ bhas-sa. Gur a truime an aiceid Is an sac ’tha ’n uchd Mairi, Mu ’n ur ailleagan cheutach ’Thug i ’speis is a gradh dha. ’S truagh t’ athair ’s do mhathair, ’S bidh iad craiteach ’s an eug iad, O ’n a fhuair iad sgeul bronach Bas Dhomhnaill an ceud ghin. A Righ, furtaich is foirinn, ’S cuir an dochas am meudachd Ann san Ti a b’ fhearr coir air Mu ’n deach cota no lein’ air. Gun luaidh air a’ ghearan ’N ad chuid fearainn ’san duthaich, [TD 305] [Taobh-duilleig 309 san leabhar fhèin] Gu bheil mis’ air mo ghonadh Le do chonaibh a’ tursadh, ’S iad rl donnalaich oillteil ’Siubhal coilltich is stuc bheann, ’Giarraidh ’mhaighstir, mhaith, choir, sin, ’S tric a leon an damh luthar. Cha bhiodh acras no iota, Air do dhiol, do luchd-sugraidh; Do pheighinnean beag’ sporain Gheibheadh comunn nan luth-chleas. ’S iomadh glaine dhe ’n toiseach A fhuair oigridh do dhuthcha As do laimh, mu ’n do dh-fhas thu Suas thar airdead mo ghluine. Bu tu caraid na tuatha Nach bu chruaidh ann am mal orr’; Ged bhiodh failinn na ’n cuineadh ’S tu nach diultadh an dail dhaibh. Cha bhiodh iomair’ dhe t’ fhearann A chion ghearran gu ’aiteach Na ’m bu ghibht a bhiodh buan thu, Bhiodh do shluagh-sa gu statail. Ma ’s e luban luchd-fuatha, Le tuaineal na poite, No le buidseachas laidir, ’Thug am bas ort, a Dhomhnaill. Sgrios na h-aoine ’n am eirigh Orra fhein ’s air an doighean. Dh’ fhag iad sinne fo eislean, Is neo-eibhinn ri ’r beo dheth. Tha e ’n diugh an Cill-Ionnaig, Fath mo mhulaid ’s mo dhoruinn, Fear a chridhe mhoir, fharsaing, Lan ceartais, gun gho ann. [TD 306] [Taobh-duilleig 310 san leabhar fhèin] Ged tha sinne dheth craiteach Tha mi laidir an dochas Gu bheil anam-sa ’m Paras Mar-ri ’r Slanaighear gloirmhor. Donald, eidest son and heir of Hugh Maclean, 13th of Coll, was a very promising young man. Dr. Johnson, who became acquainted with him during his visit to the Western Islands, speaks of him in terms of high praise. He was drowned in the Sound of Ulva, Sept. 25th, 1774, by the upsetting of the boat in which he was crossing the sound. There were thirteen men in the boat; of these nine were drowned. The four who escaped clung to the mast until the Ulva ferry-boat came to their aid. As there was no storm, it is possible that “tuaineal na poite” had something to do with the sad accident. CUMHA. Le Bean Chaluim Mhic-Faidein an Tirieadh d’ a fear, a mac, agus fear a h-inghinne. Chaidh an triuir aca a bhathadh a tighin a Cola. FONN—“Ged tha cheapach na fasach.” Gura mise ’tha pramhail Gun aon tamh air a chnoc; Gur h-ann dhomhsa nach nar sin, [TD 307] [Taobh-duilleig 311 san leabhar fhèin] A bhi stracte le sprochd; ’S mi ri feitheamh an aite Far ’n do bhathadh mo thoirt. A’ chiad mhac ’rinn mi arach; ’S ann am airnean tha ’n lot. C’ ait a bheil i fo ’n chruinne? No ’n do dh-imich i feur? Aon bhean dha ’m bu choir A bhi cho leointe rium fein. Cha do dh-iarr thu leam dhachaidh Ach mo phearsa gun deidh, ’S bha sin leatsa cho taitneach ’S ged lionainn achadh le spreidh. Cha robh ’n sin dhiut ach comain O ’n a thogair thu fhein; ’S o ’n a fhuair thu mi posda Le ordagh o ’n chleir. Gu ’n saoilinn mu m’ chomhair Gu ’m b’ tu ’n domhan gu leir; ’S shaoileadh tusa ’n a chomain Gu ’m b’ mhis’ an obair ’s an spreidh. Mo cheist am beul fo ’n robh ’n fhaithim! Lamh a dheanadh rud grinn. ’N ni nach fac thu mu d’ chomhair Thog do mheomhair e ’n nios. ’S iomadh aon leis am b’ olc Nach d’ fhuair thu port ann san tir; Ach ’sann dhomhs’ tha ’m mi-fhortan, ’S lionmhor goirtein mu m’ chridh’. Ged a bhidhinn cho ogail Is gu ’m posainn a dha, Tha mo chridhe cho leointe Is nach deonaichinn e. Gus an deid mi san talamh, [TD 308] [Taobh-duilleig 312 san leabhar fhèin] No sa ghainneamh fo ’n lar Bidh gaol Chaluim a’ m’ chridhe, ’S bidh smaoinntinn Iain ga m’ chnamh. Tha mo chiochan mar chaillich, Tha iad tana gun chli; ’S iomadh saill bha air m’ aisnean, Ghabh i astar ’s cha till. Leis mar tha mi ’g ur cumha Cha ’n fhaicear subhach mi ’chaoidh; Bidh mo shuilean a sruthadh ’S gach ait an suidh mi no ’n sin. Na ’m bu chomhairleach diuc’ mi, ’S nach diult-teadh dhomh m’ eigh, Gu ’n cuirinn-sa froiseadh Anns gach poit ’tha fo ’n ghrein. Sin an obair nach soitheamh Thug mo ghnothach dhiom geur; Cha d’ fhuair mise dhe ’fortan Ach mo lot anns gach sgeith. Bu mhath ’n companach Tearlach, Theireadh cach nach bu diu; Gur h-e ’m beachd a ghabh iadsan ’Chuir a’ d’ dhail mi cho dluth. Do luchd brataich a gheard thu Bha ’n an cairdean ri m’ chul; Cha b’ e feadag na foille ’Bhiodh mu dheireadh ’n an cuirt. C ’uim am bidhinn gu h-olc dhuit ’N uair a nochdainn a chuis? ’N am spairn bhi air chnocaibh, No dol am fochair luchd-diumb, ’N uair a ghlaodhadh tu ’n t-ardan Cha bu tlath thu mu ’chul; Riamh cha ’n fhacas fear t’ fhuatha Seal uair’ os do chionn. [TD 309] [Taobh-duilleig 313 san leabhar fhèin] FAILTE THEARLAICH NA SGURRA. Oran do Thearlach Mor Mac-Gilleain, Fear na Sgurra. LE EOGHAN MAC-GILLEAIN. FONN—“’N uair thig an samhradh geugach oirnn.” O, failt’ a Thearlaich oig ort, ’S do bheath’ air foid na duthcha so, Gur tamul sgriob do phoige orm, Tha dearg mo bheoil air rusgadh leath.’ Na ’n cairinn dhiom an eislean so, ’S gu ’n eirinn as a chruban so Gu ’m faicinn fhin am maireach thu, S gu ’n deanainn gaire sunndach riut. Is fad o ’n la a dhealaich sinn ’N am carraid ris na Tuathaichibh; Gu ’n d’ ghabh mi dhiot cead carthannach, ’S gu deimhin gu ’m bu luath leam e. Thug mi ceum a’ d’ dheaghainn, Agus t’ aghaidh ris na fuar bheannaibh, ’S gu ’n d’ fhag sud m’ inntinn canranach, Is treis de m’ nadur bruailleineach. Gur math am measg na cuideachd thu, ’S neo-thuiteamach an comhradh thu; Cha d’ chuir thu suil an sgrubaireachd, ’S cha b’ fhasan duit ’bhi moralach. Cha d’ chuir thu suil am miodhoireachd, S a bhribearachd cha d’ fhoghluim thu. ’N am sgur de dh-ol an fhiona Cha bhiodh cunntas crion mu ’n bhord againn. [TD 310] [Taobh-duilleig 314 san leabhar fhèin] C’ ait am faigh mi leannan dhuit, No mairist ’theid a’ d’ chodhail-sa’ Cha ’n fheil i ann san fhearann so Na ’s airidh air an oighear ud. Na ’m bu mhise thaghadh i, ’S mo raghain a bhi deonach ort, Gur te gun ghiamh, gun fhailinn innt’, A bhiodh am maireach posda ruit. Ach o ’n is ni nach faodar sin, Gur faoin dhuinn a bhi comhradh air. Bi fiosrach far an iarr thu te, Bi sgialach air a seoltaichean, ’S nach liugha te gun ghiamh innte Na eala chiar air lointeanaibh. Bidh cuid diu ’s faicin bhreagh ’orra, Ach ’s fearr dhuit ciall na boidhchead aic’. Gur math a thig an armachd ort, ’S neo-leanabail an tus comhraig thu; Bidh daga nam ball airgid ort, Gu boidheach, dealbhach, or-ghleusach. Bhiodh gunn’ a’ d’ laimh gu curamaoh, Is t’ fhudar ann am pocaidean; ’S gu ’n deant’ an t-ord a rusgadh leat Nach dlultadh an am codhalach. Gur math a thig an claidheamh Air crios laghach nam ball boidheach ort; ’S cha chlaidheamh air leas garlaich e ’N uair chairear ann an ordagh e; Ach slachdan leathan dias fhada Gun mheirg, gun ghiamh, gun fhotus ann; An laimh a churaidh chruadalaich Gu ’m buidh ’nnteadh buaidh air moran leis. ’S an nis o ’n rinn thu tilleadh [TD 311] [Taobh-duilleig 315 san leabhar fhèin] As gach ionad ann sna tharlaidh thu, Gun bheud, gun phudhar pearsa ort, Ach mar a b’ ait le d’ chairdean thu, Ge b’ e neach a tha ’m miorun dhuit, Gu bheil mi-fhin mar dh’ fhag thu mi; ’S airson thu thigh ’n do ’n tir thugainn, Gu ’n lion ’s gu ’n ol mi ’n t-slainte so. CUMHA. Do Chatriona Dhomhnallach, an I-Chaluim-Chille, a dh’ fhalbh air leabaidh a siubhla. Rinneadh an cumha so le Aonghas Mac-Laomain an I-Chaluim-Chille. Tha e air a dheanamh mar gu ’m b’ ann le mathair a’ bhoirionnaich a chaochail. Dhomsa ’s dubhach an t-earrach, ’Dh’ fhag fo eallach gach la mi, ’S mi ri smaointinnean gorach; Cha b’ e ’m bron gun cheann fath e; Mi ri cumha na gruagaich Nach bu shuarach ri ’h-aireamh, Laogh mo bhroillich ’s mo chiche, ’N deagh Chatriona so ’dh’ fhag mi, Mo run geal og. ’S ann mu ’n taca so ’n uiridh ’Chaidh mo chruinneag-sa charadh Ann an ceanglaichean pusaidh Ri fear ur an deagh naduir, Rinn thu leanabh a ghiulan Re cursa thri raithean; ’S ann air leabaidh a siubhla ’Chaill mi ’n ur ghibht a chraidh mi. ’S ann a ghairmeadh mo ghradh-sa, [TD 312] [Taobh-duilleig 316 san leabhar fhèin] Ann an laithean a h-oige, Le teachdair’ o ’n t-Slanaighear, ’Mach a sgaile na feola. Bha a cuislean a’ sgaineadh Le sarachadh dorainn, ’S fuil a cridhe ’g a taosgadh ’Mach ’n a braonaibh mu ’poraibh. Co a chluinneas no ’dh-eisdeas Mar a dh-eirich e dhomhsa, A bhi faicinn mo mhal laig Ga a caradh, ’san doigh sin, Air eislinn nam ban bhord Agus brailin ’g a comhdach. Nach h-abair, mo chradh-shlad, ’S i do mhathair sa ’bhronag. Tha do cheile fo mhulad, ’S trom ’s gur duilich gach la e, O ’n a phaisg e an ulaidh ’N ciste chumhaing nan claraibh. Chaill e preasant’ duin’ uasail Agus tuathanaich statail, Agus deagh bhean an taighe ’Bu mhor mathas ’na lamhan. ’S bochd an t-aonaran t’ athair, Gach aon latha ri’ bron e; ’S tric a’ caoineadh gu ’n fhois e; Chaill e ’mhisneach ’s a sholas, O ’n a dh fhag e fo lic An te ’s tric ’r inn a chomhnadh; Ceann na ceille ’s a ghliocais ’Bu mhor meas aig no h eolaich. Gur a bronach do bhraithrean ’Ga d’ chaoidh, ’ailleag ghlan bhoidheach; Tha iad cianail ’s fo phramhan [TD 313] [Taobh-duilleig 317 san leabhar fhèin] O ’n la dh ’fhag iad an og bhean Ann an reilic nan armunn Ri tamh ’na taigh comhnaidh; Tha do pheathraichean truagh dheth, ’S tric a’ suathadh nan dorn iad. Ann an ceill bha thu muinte. ’S ann ad ghiulan gun mhor chuis; Cha b’ e t’ fhasan ’bhi ’leumraich, ’Cur ri beusaibh na goraich. Cha bhiodh tu, ’s cha b’ fhiu leat, Ri cul-chainnt air oigridh; Bha thu farasda, cliuiteach, A’ d’ reul-iuil aig na h-oighean. B’ e do bheusan o thoiseach A bhi fosgailteach, fialaidh; A bhi daonnan a’ cosnadh Beannachd bhochd ’s dhaoine fiachail; ’Bhi ri cuireadh nan acrach Is nan tartmhor gu biatachd; ’S a bhi ’g eisdeachd an fhacail Le fior choltas na diadhachd. Gu ’m b’ e coltas mo luaidh-sa Aghaidh shuairce nam miog shul; Beul ’bu mheachaire gaire Le failte gu siobhailt; Pearsa chothromach, alainn, Gun bhi ard no bhi iosal; Cul donn leadanach, duallach, ’S e ’na chuachagan sniomhain. Sguiridh mise ga t’ aireamh, Cha ’n fheil stath dhomh bhi t-innnseadh: ’S gur h-e m’ urnaigh gu h-araid Thu gun dail ’dhol as m’ inntinn. Tha mo dhochas ro laidir [TD 314] [Taobh-duilleig 318 san leabhar fhèin] Ann an Slanaighear nam miltean, Gu bheil t’ anamsa sabhailt’ Ann an gairdeachas siorruidh. ’SE MO LAOGHAN AN TAILLEAR. LE DOMHNALL DOMHNALLACH. Rinneadh an t-oran so do Ghilleasbuig Mac-Gillemhaoil. Tha am Bard ’g a mholadh aison a dheagh thaillearachd. Cha ’n fheil moran de mholadh ’san rann mu dheireadh. LUINNEAG. I h-urabh o, i h-orin o, I h-urabh o, i h-o ro h-o, I h-urabh o‘ i h-orin o, H-i ri ri ri o h-i ag o. ’Se mo loachan an taillear Nach gabh nair’ as mo sheanachas; Thug thu cumachd san fhasan ’Bha fior thlachdmhor ’san t-searmon. Ann an toiseach do shaoghail Cha robh t’ fhaoghlum-sa cearbach. ’S i do bhriogais tha ciatach, An snath riaghailt cha d’ fhalbh aisd’; Tha i ’freagairt gu gasda Mu do chasan gun chearbaich’; Fhuair i ’n t-urram ’s gach aite, ’S cha b’ e ’m madar a dhearg i. Cha ’n fheil uasal no iosal ’Chunnaig i fhad ’s a dh-fhalbh thu, [TD 315] [Taobh-duilleig 319 san leabhar fhèin] Nach dug urram do ’n aodach Gus ’n do chaochail an calg air. Bha thu latha ’s a mhointich, Gle sporsail, fior chalma; Ghabh thu suas orm seachad, Taobh glas is taobh dearg dhiot, Thug mi suil thar mo ghuaille Co ’n duin uasal a dh’ fhalbh bhuam; ’S truagh nach danaig thu ’m chuideachd, ’Dh-fheuch an tuiginn do sheanachas! Thanic Ferrier comhl’ riut, Gu bhi comhradh ’sa seanachas, ’N uair a chual’ e mar bha, Gu ’n robh am pataran ainmeil; Nach robh ’leithid ri ’fhaotuinn, Ged nach saoilinn gu dearbh sin, Ann am Baile Dhuneideann ac’ Air feill no air margadh.— Fhuair thu urram do chinnidh Ann an spionnadh ’s an anfhadh: ’N uair a rachadh tu ’t aodach, Bha fear t’ aogaisg fior ainmig. ’S truagh nach faighinn air m’ ordagh Thu bhi ’d choirneal san armailt, ’S gu ’m faicinn thu ’d shuidhe Air each uidheamaicht’, meanmnach; Le do shrein is le d’ dhiollaid, Le d’ spuie riombaich de’n airgiod, Is le d’ bhriogais mhath sporsail ’Chosgadh mo an aig margadh!— N uair a rachadh do ghaisgich, Leat air thapadh do ’n Ghearmailt, Feucham co air an t-saoghal Riut a ghlaodadh Mac-Fhearghuis. ’S ard gun teagamh do thiotal, [TD 316] [Taobh-duilleig 320 san leabhar fhèin] ’S mor am meas ’th’ ort le dearbhadh. ’N uair a rachadh tu ’Lunnainn ’Dh fhaotuinn urraim le t’ arg’ maid; No ’chur bhlar ann san Eiphit, A lamh ghleusda gu marbhadh, ’S iomad uachdaran speiseil ’Bhiodh mu d’ dheibhinn a’ seanachas. Tha gach gruagach an deidh Air fear do cheille agus ’t anfhaidh, ’S iad ri leum as do dheoghainn Mar iasg ri maghar san fhairge Cridhe farsuing na fialachd, Sar bhiadhtach an airgid, ’S tu ro mhisneacheil, treubhach, ’S ann riut fein is mor m’ earbsa. ’S mairg a tharladh a’d’ thaice, Nuair a chasadh iad fearg ort. Bu leis cuid fhir an iochdair, As do ghniomh bhithinn earbsach. Bho na dh’ ionnsaich thu ’n eallain, Cha ghabh thu caile mar mhairiste; Gheibh thu baintighearna fearainn, ’S gur math ’n airidh fear t’ ainm oirr’. Ach a dhuine ’thug do’n duthaich so A churainn gur dalm’ thu; Na cuir umad am feasd i, Is nach seas i aig margadh, Ciamar ’dheanadh tu ceart i Leis an acfhuinn bha cearbach,— Seana mhiaran ’s e briste, Bloidh siosair gun charbad, Bloidh ’snathaid de tharruing ’Bh’ aig do leanan mu ’n d’fhalbh i, ’S bord-oibre de chiste A ghibht duine marbh ort. [TD 317] [Taobh-duilleig 321 san leabhar fhèin] CLIU AILEIN. LE DOMHNALL DOMHNALLACH. Rinneadh an t-oran-magaidh so do dh-Ailean Domhallach. Na’m b’ fhior am bard bha leannan-sith a’ cur dragh air Ailean. LUINNEAG. I h-urabh o, i h-orin o, I h-urabh o, i ho ro h-o, I h-urabh o, i h-orin o, H-i ri ri ri o h-i og o. Tha mo ghaol air an oigear sin A ’s boidhche ’san fhearann; Ged a thuirt iad riut Iomhan, Cha b’ fhior dhaibh e, ’leinibh; Sann a th’ annad am fleasgach A ’s ro dheise air a bhallaibh. Mura bhi a bhean shith, Gu ’m biodh tu strith ri d’ chuid leannan. Gu de ’chuir i ga d’ ruagadh Mur a d’ fhuair i ort gealladh; Mur a grad chuir i cul riut Theid gach cu ann sa bhaile innt’. Cha ’n ionghnadh do mhathair A bhi craiteach ga d’ ghearan. ’S gu ’n d’ theapas do bhathadh Leis a’ chaparaid shalaich, ’S nach cuala do chairdean Mar thainig i ’d’ charaibh, Gu bheil fios aig na ceudan Gu ’m b’ eucorach, Ailein, Dhi ’bhi tigh ’nn as do dheigh-sa, ’S gun do bheul ’thoirt d’ i geallaidh. [TD 318] [Taobh-duilleig 322 san leabhar fhèin] Gheibh mi sgoileir le ’sgriobhadh ’Chuireus i as an fhearann. Cha dean neach, tha i ’g radh, Mo chur air saile bho m’ leannan, Mur dean Domhnall Mac-Phail e, Le spinn-asuin a dh-aindeoin; ’S ann a thuirt am Maor Ban rium, Fuirich lamh-ris car tamuill, Gus am builich thu ’n fheoil dheth, Am fior fheocullan salach,— Labhair Eachann ’s a Chaolas, ’S duine faoin leam thu, Ailein; C’ ait am faca tu bhiast, No ’n ni do chiad leannan falaich; Thuirt thu, ’s coma leam fhin sin, Cha dean mi inns ach do charaid; Fhuair mi thall am Poll Christidh An droch shigean ’n a fallus. Gur h-ann ormsa tha mhiothlachd, ’S tha mi lionte le mulad; Is mor eagal mo chridh’ Gu ’m fag thu ’n tir so gu buileach, ’S truagh a chaileag ’thug gaol dhuit, Mur a faodar do chumail, Ged a gheibheadh i ’n dhuthaich so Is Muideart is Muile, Agus roinn mhath de dh-Eirinn Ann ad eirig-sa, ’churaidh, B ’fhearr gu mor dhi thu fhein aic’, Oig ghleusd an deagh chuma. Nach robh Bonipart straiceil ’Cur a chabhlaich fo uidhim; ’Cur a luingeas air saile Gu tigh ’nn lamh-ruinn do Lunnainn, Ged nach biodh ach thu fhein ann, C’ uim nach feumadh e fuireach? [TD 319] [Taobh-duilleig 323 san leabhar fhèin] Le do chlaidheamh math Spainteach, Ged a tha e gun duille, ’N uair a ghlacadh tu ’d laimh e Chuirt’ gu bas leat na h-urad; ’S mun caisgteadh do mhiothlachd Bhiod an t-sith ann gu buileach. Ged a b’ ainmeil Cochullainn Aig gach duin’ ann an gabhadh, Gu bheil t’ ainm-sa ’nis, Ailain, Air dol thairis na ’s airde. Ann an cliu ’s ann am misnich Fhuair thu tiotal nan Gaidheal. Chan fheil Turcach no Iompair’ ’Chuireas miothlachd gu brath ort; ’S ann a chiosnaich thu ’n Fheadailt, ’S gun do theich aisd’ am Papa; Nach leat fhein a chuid fearainn, ’S gabh ’na charaibh am maireach. CUMHA A GHAMHNA. LE DOMHNALL DOMHNALLACH. Chuir Tearlach Mac Ailain, duine a bha ’fuireach lamh-ris a bhard, capull a bh’ aige leis na creagan. Chruinnich na h-eoin a dh’ itheadh feoil mu’n chairbh,, agus bha cuirm mhor ac’ oirre. Beagan an deidh bas a chapuill, chaill am bard gamhainn. Thanic na h-eoin a bha mu ’n chapull gu gabhail dha; ach a reir a bhaird cha deach ’fhagail aca; thugadh dhachaidh e. Bha Catriona, bean a bhaird, a cur coire mhoir air Tearlach airson cruinneachadh nan ian. [TD 320] [Taobh-duilleig 324 san leabhar fhèin] FONN.—“Alastair a Gleanna-Garadh.” BEAN A BHAIRD. Ged b’ ainneamh dhomh dol air astar, ’S ann rium a thachair a chomhail; Chunnacas feannag ann sna Gnioban, ’S ann leam fhin nach binn a comhradh. Suil dhe ’n dug mi thar mo ghuaille, Chunnacas beathach shuas a gnostaich; Bha ’n dubh arpag mhor ga ’spionadh; Co bha ’n sin ach diosgan Dhomhnaill. ’S mairg a their nach bi san dan dhuinn Rud no dha ’bhios iad ag innseadh; ’S fad o ’n chunnaic Domh’ll mac Lachainn Taisdealach glas ann sna Gnioban.— Tearlach Mac Ailain a Murdad Rinn e air a ghluinean striochan, Ann sa mhaduinn mhoich Di-domhnaich Ris a chomhstrith nach robh fiachail. Ann sa mhaduinn mhoich Di-domhnaich Mar nach do dh-ordaich am facal, Chaidh tu ’chogadh ris an laireig ’S an aite ’b’ airde ’bh’ air na bailtean, Ga h-iomainn gu bun a gharraidh Gus an d’fhuair thu ’n aite cas i; Chuir thu do shlinnean ri ’gualainn Agus buarach air a casan. TEARLACH MAC AILAIN. Chaill mi mo leirsinn ’s mo chlaisteachd, ’S fhuair mi masladh bho mo chairdean, Bha mi ’n duil gun d’ rinn mi tapadh Cha robh e an nasgaidh do m’ lamhan. Chuir mo bhean phosd’ orm miothlachd, ’S i gam dhiteadh gu ro laidir; [TD 321] [Taobh-duilleig 325 san leabhar fhèin] ’S truagh nach robh mi ann san teasaich Mun deachaidh mi ’ghleachd ris an laireig. BEAN A BHAIRD. Bu mhor an cion ceille dhuitsa, ’Nuair ’thug thu ’n tuisleadh do ’n laireig; Tha fios aig muinntir nam bailtean Nach h-ann ga marcachd a bha thu; ’S ann a dh’ eirich thu gu scairteil, ’S a thug thu cas as a charaid; Tholl thu ’n t-seiche leis na clachan, ’S cha dean i ’n caiseart a charadh, ’S daor a chrean mi air an fholach, ’S air an fheoirnein ’bha ’sa Bhraighe; Ann sa mhaduinn mhoich Di-domhnaich, Bha mo ghamhainn og, luath, laidir, ’S gamhainn eil’ aig Mari Mhogaich A bhiodh comhl’ ris anns gach aite! ’N uair a chi mi e tigh’nn dachaidh, ’S ann a thig reachd ann am bhraghad. ’S iomadh drobhair ’bha ga d’ ruagadh ’N uair bha thu shuas ann sa Bhraighe, Cha dig ’h-aon diu ’nis ga t’ fhaicinn, On phacadh thu ’n aite granda. Ach Tearlach Mac Ailain a Murdad Bheireadh e ’leith-shuil air pairt dhiot, ’S e ’g iarraidh ceithrimh de’n bhodaig Airson coirce no buntata. Tearlach Mac Ailain a Murdad, Gur h-e rinn an diubhail oirnne, ’Nuair a chruinnich e na biastan Air an t-sliabh ’tha ’n taobh so ’n mhointich; Fitheach is feannag is biatach, Bu chomunn gun riaghailt dhomhs’ iad; [TD 322] [Taobh-duilleig 326 san leabhar fhèin] Chunna mis’ iad fad a mhiosa, Fear mu seach dhiu smideadh Dhomhnaill. DOMHNALL. An cluinn thu mise, ’Chatriona, Chan fhag mi crionta ri d’ bheo thu; Ged a bha iad orm a smideadh, Saoil thu ’m b’ aobhar miothlachd dhomhs’ e? Leis an tairgneachd a bha ’n dan dha ’N latha ’bhrist e clar na crocaich Ged a bhiodh e ann sa chiste Dh’ fhaodadh an dris tigh’nn ’na chomhail. BEAN A BHAIRD. Cha tairgneachd a bh’ ann ach breamas A tha gam leanachd-sa ’n comhnaidh, ’S fhad on dh’ iarr mi air Catriona A shaodachadh ’sios Ceann-a-chroige; ’S ann a dh’ eirich i gu statail, ’S thug i bal mhic Aonghuis oig oirr’; Boig oirr’ as deaghainn an tailleir, ’S thig am maor ’thoirt bairlinn dhomhsa. Thuirt Mor, mo nighean, le miothlachd, ’N uair ’chunnaic i ’dhriom ga ’shroiceadh. Cha mharbhadh sibh fein gu brath e Mur digeadh am bas na chomhail. Sean fhacal tha fior ri ’raitinn, Chuala mise ’s mi ’m phaisd’ og e, ’M fear nach dean nollaig gu sunndach Ni e ’chaisc gu tursach, bronach. Chan fheil a h-aon air an leig so Nach h-eil gam chreubhadh airson pairt dheth; Iain Og ag iarraidh ’n cnaimh-tuaighe ’S Niall Ruadh ag iarraidh a phaighidh; [TD 323] [Taobh-duilleig 327 san leabhar-fhèin] An gobhainn ag iarraidh a chinn deth, ’S cha ghabh e mir ann sa chain deth; ’S Domh’ll mac Eachainn mhic Iain Oig Ag iarraidh spol airson na larach. Ged a ghabh sibh mise ’m eiginn, Saoil nach faoduinn fein bhur paigheadh. Cha robh each a bh’ air na bailtean Nach dugadh dhachaidh air carn e. Dh’ fhoghnadh mac Aonghuis mhic Chailain, An leannan a bh’ aig mo phaisde, Gu ’tharruinn dhachaidh ’na onrachd, Gus ’n do rinn a dhornan scaineadh. ’S ann dhomhsa ’dh’ eirich an scaradh, Thanic an t-earrach so luath orm; Chaill mi mo dhobhliadhnach math ris, Fath mo ghearainn ann san uair so. ’S deacair dhomh ’nis fuireach samhach, ’S do cheann lamh-rium ann san luaithre, Is mi ’faicinn crodh nam bailtean Gu pailt am mach air a Ghuallainn. Faodaidh tu ’nis scur de dh-fhearann, Cha dean thu feamainn no moine, Bha nach h-’eil mise mar b’ abhaist, Gu cur na h-asaig air sheol dhuit, Saoil thu fhein nach truagh a tha mi, Chaill mi ’n t-each ban ann sa mhointich, ’S deich tasdain ’s an cor gun phaigheadh Aig a Bhaillidh ort, a Dhomhnaill. Arpag, a harpy. Taisdealach, a ghost. Folach, rank grass. Feoirnein, a pile of grass. Bodag, a yearling calf, a heifer. Crocach, a thing somewhat like antlers put on calves to keep them from sucking. [TD 324] [Taobh-duilleig 328 san leabhar fhèin] ORAN MU GHLACADH MORAIR HUNNTAIDH. LE IAIN LOM. ’Mhoire, ’s muladach ’tha mi Mu gach sceul ’tha mi claistinn, Is mi ’tearnadh le braigh’ uisge Dhe. ’G amharc luchairt a bhaile, Agus tur Abargheallaidh, Gun luchd-surd a bhi ’n talla nan teud; ’G amharc aros nan luibhean, Far am b’ abhaist dhuit suidhe; Bhiodh ann faileadh nan ubhall ’s nam peur. Aig ceann-uidhe nan Gaidheal, Far an suidheadh iad statail, Gheibhteadh ragha gach aite dhaibh reidh. Gheibhteadh coinnlean an lasadh An ceann choinnleirean praise; Bhiodh do sheomraichean laiste le ceir. Chluinnteadh gleodhartaich feodair ’Cur an adhaircibh beoire, Seal mun digeadh trath-noine do ’n ghrein; ’S uisge-beatha na tairgne ’Dol an cupachaibh airgid ’S mnai uchd-gheal, gruaidh-dhearga, ’cur greis. Chan e gaoir bhan a Chlachain A tha mise ’n diugh ’g acain, Gar an digeadh gin as de ’n choig ceut. [TD 325] [Taobh-duilleig 329 san leabhr fhèin] ’S bochd an naidheachd an Albinn Bog-na-gaoith’ an Strath-bhalgaidh ’Bhi ga chlaoidheadh le armailtibh srein’; Agus leithid Morair Hunntaidh A bhi ’n laimh an toll-butha, Agus naimhdean ’na dhuthchannaibh fhein. Morair Hunntaidh ’s am Marcus Bho thur nan clach snaidhte, Far ’m bu lionmhor laogh breac ri cois feidh. Ach ma chathaidh do ghlacadh Leis a Mheinneireach as-caoin, B’ e mo dhiubhail a bh’ aca ’s b’ e ’m beud. Fior thoiseach a gheamhraidh, Ann am fochair na samhna, Bha do bhochdan air tionndadh bho ’n ceill. ’N Dail-nam-both an Strath-thamhainn, Aig a bhrothair’ gun naire, Bha lamh-scapidh a mhail air luchd-theud. ’S ann an clachan Chill-muice ’Dh’ fhag sibh ’n ceannard gun tuisleadh, Marcach greadhnach air trup-each mor srein’. Bog-na gaoithe, the Bog of Gicht. Tollbutha, a jail. Brothaire, a butcher. The eighth verse refers to the lamentation of the Breadalbane women after the fight at Stron-a-chlachain, In 1640. George Gordon, second Marquis of Huntley, was captured by James Menzies of Culdares in 1647, and beheaded at Edinburgh in 1649. Menzies was known by the nick name of Crunair Ruadh nan Cearc. [TD 326] [Taobh-duilleig 330 san leabhar fhèin] ORAN Do Dhomhnall Donn, mac Fhir Bhoth-fhiunntainn. LE GILLEASBIC NA CEAPAICH. LUINNEAG. Ho hi ri gheallaidh, Fire, faire, co naile, Ho hi ri gheallaidh, Fire, faire co naile! Air falbhan heag oho Trom othora naile! ’Bhi ’g ur ruith air feadh dalach Le geur lannaibh ’s e b’ fhearr leinn. Ri Domhnall Donn. ’S mor a bhleid is an rabhart A rinn blairean ri ’ghoistidh; ’Cur nan Duibhneach an airde, ’S mor gum b’ fhearr leinn fo ’r cois iad. Ach nan cumadh iad blar ruinn An eiric laraichean loisgte, Chuireadh faobhar ar greidlein Iad am freasdal an coise. A Mhaoil-onfhaidh, ’Mhaoil-onfhaidh Tog dhe t’ onfhail ’s dhe d’ sheitrich; Ruig an null Loch-a-mhailidh Agus teann-sa ri geumraich, ’S ann ri cinneadh do mhathar Chaidh do mhasan ’s do shleisdean, Is chan agair Clann-Domhnaill Mir ri ’m beo ach am beul dhiot. Ris a Phiobaire. Tha blath na brice ’san t-sroin ort, ’S lionmhor frog a tha ’t aghaidh; [TD 327] [Taobh-duilleig 331 san leabhar fhèin] Cam bhial ronnach do sheors’ ort, ’S do theanga leomach lan gleadhair. Tha thu ’chinneadh nam mealltair, Nan cealgair ’s nan spleadhair; Chaidh an ceann dhe ’r n-ard thraoiteir ’Chum an fhoill greis air adhart. ’S mi nach ceil gum b’ e m’ iarrtas, ’S fhuair sinn riasan gu leoir air, Ordagh daingeann na rioghachd A bhi scriobht’ ann am phoca, Gach aon de Shliochd Dhiarmaid, Is na shiolaich bho Dhomhnall, ’Dhol an giuraibh a cheile Leis na geur lannaibh gorma. Chan iarainn de dh-aighear Gu latha mo chriche, Ach sibhs’ agus sinne ’Dhol an iomairt na strithe, Fear mu choinnimh an fhir ’S gun aon fhear ’bhi ’g ’ur dith-sa, ’S ge b’ e ’ghabhadh an slinnein A bhi fo iomairt na rioghachd. Ge b’ e dheanadh an eucoir, No a gheilleadh do ’n ghealtachd, De shliochd Ghille-Bride Neart an righ a chur as da. Ged a tha mi leith bhreoite Mo chuid de ’n chomhrag cha sheachnainn, Ged is leointe mo mhuineal Ris ’n do chuir mi ’n diugh acfhuinn. Teann-sa ri geumraich, ’se sin, rach a ghoid a chruidh. Tha e air a radh gum biodh cuid de mheirlich ri fuaim coltach ri geumraich gus an crodh a thaladh ga ’n ionnsaidh. [TD 328] [Taobh-duilleig 332 san leabhar fhèin] Chi sinn bho n oran so an cor truagh an n san robh na fineachan Gaidhealach aig aon am. An aite a bhi gradhachadh a cheile ’s ann a bhiodh naimhdras aca dha cheile; dh’ iarradh aon fhine cur as do dh-fhine eile. Gheibhear an t-oran molaidh a dh’aobharaich an t-oran cainidh so air taobh na-duilleig 274. A PHAIRTIDH LEATHANACH. LE DONNACHADH MAC-FHIONGHAIN. Gur boidheach dearrsadh Na pairtidh Leathanaich ’Nuair theid iad comhla ’S an Oban Latharnach. ’N uair ’bheir an coirneal Iad ann an ordagh Chan fheil fo Dheorsa Na’s boidhche dh’ amhairceas. Mo run na fiurain ’Tha luthar, ealanta. Bu mheasail cliuiteach ’S gach cuis na fearaibh ud. Le’n crios, le ’m puicead, Le’m musg, le ’m fudar, ’S gach ball cho scuirte ’S nach faighteadh mearachd dhaibh. B’iad sin na saighdearan, ’S aoibheil ’n sealladh ’th’orr’, ’S iad tilgeadh soillse Mar bhoillsceadh dealanaich. An am dol cruinn duibh, ’Sa phairce ghrinn ud Bhiodh piob a seinn duibh, Gar toirt o ’n bhaile ’mach. [TD 329] [Taobh-duilleig 333 san leabhar fhèin] ’N am dol gu gearrd gun Doir cach an aire dhuibh, Le r brogan arda, Gu h-aluinn lainnireach; Gur tric bha oganach, Dibh le ordagh An taic a choirneil, S bu mhath an airidh e. Duncan Mackinnon was born in Tiree. He came to Cape Breton, and settled at Malagawatch. He was married twice, and had a large family. He was drowned about 1855 at Stoney Point, by going through the ice. He was at the time of his death about sixty-five years of age. DUANAG. LE DONNACHADH GRIOGARACH, AM BROCAIR. LUINNEAG. Tha mi trom duilich trom, Airsnealach cianail; Tha mo chridh’ air fas trom, ’S fad o’n tim sin. Oidhche dhomhsa ’s mi caithris An fhir ruaidh an Sith-Chaillinn, Dheanainn oran do m’ leannan ’Chur an aithghearr na time. Tha mi trom etc. Dh’ innsinn aogasc mo leannain, Cul dualach, trom, camaidh; Bean a’s fearr dha ’n dig anart, Ris an canar leo Sine. [TD 330] [Taobh-duilleig 334 san leabhar fhèin] Chan fheil coir’ air mo leannan De na ’s urrainn cach aithris, Ach a buaile ’bhi tana, ’S tha car agam fhin dheth. Bu neo-shocrach mo leaba Eadar Drumainn is Caislidh, Gleann-Ruaidh an Lochabar, Braigh’ Raineach ’s Gleann-Liomhainn. Bha mi tamull as m’ oige Am Braigh’ Raineach a comhnaidh, Ged chuir goinnead mo storais Mi air toir an fhir mhilltich. ’S e ’m fear ruadh ’tha mi ’cainnt air, ’S tric a thadhail ’sna carnaibh, Is a mharbh, an t-uan ceann-gheal ’S neo-ar-thaing thoirt do ’n chiobair. ORAN. LE PIUTHAIR DO DHONNACHADH BROCAIR. Chaidh da bhrathair dh’ i, Iain agus Domhnall, do Nova Scotia. Dh’ fhuirich da bhrathair eile, Donnachadh agus Alastair, aig an taigh. Is tric ri smaointinn ghoraich mi, ’S mi ’m onar ann san uair so, A cuimhneach’ nam fear oga sin Air bhord na luinge ’ghluais bhuainn. A thamh an Nova Scotia ’S e fath mo bhroin ri ’luaidh e; ’S e ’chaochail snuadh na h-oig’ orm Na seoid a chaidh thar cuan bhuainn. [TD 331] [Taobh-duilleig 335 san leabhar fhèin] ’S a chuideachda mo chridhe, Dha ’m bu dligheach ’bhi ’sa chruadal, ’S e fath mo bhroin is m’ iomadain An dithist ’chaidh air chuan bhuainn. An uair a dh’ fhalbh Iain bhuam Bha snighe ’ruith le ’m ghruaidhean; ’S e Domhn’ll a dh’ fhalbh a rithist ’Chuir mo chridhe-sa gu smuairean. ’S chan ionghnadh sin a thachairt dhomh ’S an taice ’chaidh bho m’ ghuallainn. An t.suil a bhios gun rosc oirre Gun druidh an teas ’s am fuachd oirr’; ’S an lann ’bhios air droch garradh uimp’ Cha dachaid i bhi buan dheth; Is ionnan sin ’s mar tha mi Is na braithrean ’dhol air chuan bhuam. Tha cuid a bhios am barail deth Gu bheil mo ghearan uaibhreach, ’S Donnachadh agus Alastair A fanachd ann san dualchas; Is fear mo thaigh’ an lathair leam Gu fardach ’chumail suas rium; Ach dh’ fhairtlich orm bhi toilichte ’N uair ’theannas mi ri smuaineach’. Nan tarladh dhomhs’ bhi ’m fhiorannach, ’Nam dhuine tapaidh treubhach, Gum feuchainn pairt de’n charantachd ’Tha ’m falach ann am chreubhaig. Bu choimh-dheas muir no talamh leam, Ach luingeas a bhi reidh dhomh; ’S mur digeadh bas le cabhaig orm Gum faicinn iad le cheile. Ach bhon tha mi ’m bhoirionnach, ’S nach h-urrainn mi so ’dheanamh [TD 332] [Taobh-duilleig 336 san leabhar fhèin] Is eudar dhomh tre bhanalas ’Bhi ’fanachd ann sna criochan s’ ’S mo theaghlach a toirt air’ orm Mar thigeadh dhaibh a dheanamh, ’S an ni sin ’leigeil tharam Bho nach gabh e cur an gniomh dhomh. Nan tarladh dhuibh gun tilleadh sibh Do ’n innis as ’n do ghluais sibh, Gun uraicheadh mo spiorad-sa, Ge fad’ tha e fo smuairean; ’S gun deanainn cleas na h-iolaire, Gun teannainn ri ath-nuath’ chadh; A faicinn nam fear innealta, Chaoin bhinn-fhaclach gun ghruaman. Bu mheasail ann san aite sibh, Bu chaoimhneil, baigheil, stuama, Bu shunndach, fearail, scairteil sibh, Bu tapaidh ri am cruadail Air beul-thaobh righ is parlamaid Bu dan a rinn sibh gluasad; ’S cha d’ chuir e sgath no cunnart oirbh. A mhuir a chrosc seachd uairean. AN T-IASGACH GEAMHRAIDH. Oran le Dhomhnall Cubair, agus e aig an iasgach. LUINNEAG. Ho mo nigh ’n dubh. He mo nigh’n dubh, Mo nighean ’s tu mo ghuamag. [TD 333] [Taobh-duilleig 337 san leabhar fhèin] Gur h-e mise tha fo mhighean, Tha mi ’n so leam fhin ’sna cuantan. ’S olc an obair iasgach geamhraidh, ’S reothadh gu teann air an fhuaradh Rud eile ’chuir ormsa miothlachd Geola chrion ’s nach ruith i luath dhuinn. ’S eiginn dhuinn tarruinn an Lite, ’S cutter an righ oirnn air fuaradh. Ced is i ’n nochd oidhche challuinn Cha deid mi ’ghabhail mo dhuain duibh ’S truagh nach mise ’bha ’san aite ’M bi buille bhairidh ga ’bualadh. Mo chaman tha ’n coill’ a bharraich, ’S cha deid a ghearradh le tuaigh aisd’. Mo bheannachd a chum mo mhathar, Bhon a bhios mi ’ghnath na smuaintean. ’S mo shoraidh a dh-ionnsaidh mo leannain, An oigh cheanalta gun ghruaman. ORAN AIR A CHUTTER. LE DOMHNALL CUBAIR. LUINNEAG. S e gaol t’ fhearainn, gradh t’ fhuinn, ’Thug gum falbhainn idir leat; ’S e luaidh do chruidh dhruim-fhinn dhuinn ’Thug dhomh suidhe lamh-riut. [TD 334] [Taobh-duilleig 338 san leabhar fhèin] Latha dhuinn bho bhun an stoir, A seoladh gu curaideach, Chunnacas an cutter fo sheol ’S i tigh’nn oirnn gu gabhaidh. Air an trompaid thug i fuaim, Chuir i ’suas a cularan; Labhair sinne ’n sin gu luath Ghluais sinn a caol-Amhainn. Gun do loisc i oirnn da uair Gu ’r gluasad gu fuireach rith’; ’S mur digeadh am pic an nuas Cha d’ fhuair i tigh’nn lamh-ruinn. Bha tombac’ againn air bord, Seorsa bathair smugalaidh; ’S gun do lub sin sud fo ’n t-seol, Fo chrann-spreot’ a bhata. Rinn sinn gach ni mar a dh’ fhaod, Thaom sinn na buidealan; ’S chuir sinn an siucar ’san ti Sinte fo ’n fharadh. Carson nach do dh-fhan thu rium ’Chiad uair ’chuir mi’n gunna riut? Thuirt an sciobair aice ruinn, ’S e ’maoidheadh gu dan oirnn. Shiubhail e shios agus shuas, ’S cha d’fhuair e na duilleagan; Bha iad ann sa bhriogais ruaidh Suainte fo ’n chabul. [TD 335] [Taobh-duilleig 339 san leabhar fhèin] AN IMRICH. LE DOMHNALL CUBAIR. LUINNEAG. Ho ro, ho ro o, ho i o, ho ro i, Ho ro, ho ro o, ho i o, ho ro i, Hithill u, hillinn o, agus ho ho ro i, Cha mor nach coma leam cogadh no sith. ’S e ’n imirichd chiatach am bliadhna ’rinn mi, Gur sabhailte fiar dhomh ’san lianaich ud shios; ’S nam faighinn luchd speallaidh a ghearradh gu grinn, Gum paigheadh e ’m mal ged nach h-aitichinn scriob. ’S ge boidheach a h-aogasc tha gaoid ann san fhonn, ’S gum feum i da thuirpe mum faicear i ’m fonn; Tha riasc agus cuilc agus uisce fo bonn; ’S am Mart chur an t-sil bidh an scriob againn trom. ’S ann thubhairt an gobhainn ’bha foghainteach riamh, “Dean suas do chuid dhreallag gach amull ’s gach iall, Ni mi’n soc dhuit a charadh ’s gun tath mi ris sciath A thionndadh na sgriob’; saoil an till e roimh riasc?” Tha goibhnean na duthcha so fiughantach coir, Gun d’ fhuair mi sceul ur gun dug aon fhear dhiu ’n cleoc; ’S ann duitse bu dual sin ’nam bualadh nan ord, Do ghreim a bhi cruadalach, smuais a bhi d’ dhorn. [TD 336] [Taobh-duilleig 340 san leabhar fhèin] Ge math sin am fiarach cha dean e dhomh stath, Cha chum e mo chuideachd ach ’s cuideachadh e; B’ fhearr tacan a ruamhar an cluanaig no dha, ’S nam faoduinn a threabhadh ’se gnothach a b’ fhearr. ’N t-each dubh a bh’ aig Callum bu cheanalt’ an eill, ’S an capull aig Domhnall ’s i coir as a dheidh; ’N t-each buidhe ’bh’ aig Ruari b’ e guallann an fheum’; Chan iarradh e ’bhualadh ’s bu luaineach a cheum. Bu mhath a bha mise mur bhi an t-each ruadh Aig Ruari Mac-Dhomhnaill, b’ e ’choir a chur bhuam; Ged theid mi do Scairinnis ’thoirt cainb as an nuas, Cha chum mo chuid chabull ri sas an eich ruaidh. ORAN DO CHIORSTAIDH NIC-GILLEAIN. LE PATRIC MAC-CILLEDHUIBH. LUINNEAG. Ho ro, hi ri, riu u o, Ho ro, hi ri, riu u o, Ho ro, hi ri, riu u o, Mo dhurachd do ’n ainnire. Gur boidhche leam a dh’ fhas thu Na ’n lili ann san fhasach, Do ghruaidh mar ros ’sa gharradh, ’S do bhraighe mar eala ghil. [TD 337] [Taobh-duilleig 341 san leabhar fhèin] Gur suidhichte, ge beo thu, Gur seadhail, blasd’, do chomhradh, Gur h-uasal air gach doigh thu, Gur h-oirdheirc do cheanaltachd. Gun dug mi urrad ghraidh dhuit, ’S thug Ionatan do Dhaibhidh, ’S a reir an iomraidh ’dh ’fhagadh, Gun d’ ghradhaich e mar anam e. Patrick Black lived in Marshey Hope, in Pictou County, N. S. He was a fair scholar, and a good singer. The greater part of the song has been lost. CUMHA NAM MAC. LE IAIN MAC-GILLEBHRATH, AM PIOBAIRE. ’Chaoidh cha tog mi guth eibhinn, Chan fheil speis leam de cheol; ’S ann a lasaich mo theudan Chaidh mo ghleusan thar seol’. Thromaich smal air mo reusan, Tha mo leirsinn fo cheo; ’S cha dig aiteal na greine ’Thogail m’ eislean ri m’ bheo. Mi mar chomhachaic bhronaich, ’S e bhi ’m onar mo mhiann; Mi mar eal’ air a leonadh, ’S i gun seol air a dion; Mi mar chalman ’san achadh, ’N deidh a ghlacadh ’san lion; ’S mi guth tursach na lacha, ’S cach a creachadh a h-ian. [TD 338] [Taobh-duilleig 342 san leabhar fhèin] Mi mar eilid an fhirich, Coin is fir air a toir, ’N deidh a fuadach ’bho ’h-innis, ’S gun a minneanan beo, ’G iarraidh ’dh-ionnsaidh na linne A thoirt fionnfhuachd dha leon, ’Bruchdadh fala bho ’creuchdan Is saighdean geura ’na feoil. Dh’ fhalbh mo shugradh ’s mo mhanran, Dh’ imich m’ abhachd ’s mo shunnd; Tha mo chridh’ air a thaladh, Cha dig gaire bho ’ghruund. Thromich beum air mo shlainte, Threig gach caileachd ’bu leam; Cha dean lighich’ bonn stath dhomh, Tha mo chradh os a chionn. ’S beag an t-ionghnadh dhuibh m’astar A bhi lag-chuiseach mall; Chuir mi ceithrear an tasgaidh Ann sa chlachan ud thall, ’S dh’ fhalbh mo Sheumas an Sasunn Ann am fasgath nan Gall; ’S b’ iad dha ’n dillsean an diubhail, ’S galach, druidhteach, an call. ’S cha b’ e ainmeachas mhac A chuir an aiceid so ’m chom, Ach laoich chalma, neo-lapach, ’Bha garbh-phearsanta, trom. Dha ’n robh tuigs’ agus eolas, ’S a bha foghluimt’ an cainnt, ’S beusach, stuama, neo-leomach; Fath mo bhroin gun iad ann! Chaill mi duil ri ’n tigh’nn dachaidh, Dh’ fhag sud m’ aigneadh fo ghruaim; [TD 339] [Taobh-duilleig 343 san leabhar fhèin] Gur tric snighe fo m’ rascaibh, Dh’ fhag sin seachdte mo shnuadh. Tha mo chiabhan air glasadh, ’S thanic claisean a’ m’ ghruaidh, ’Caoidh nam fiurannan gasta ’Dhuisgeadh tlachd am measc sluaigh. Ciod e ’n stath ’th’ ann san t-saoghal, ’S anns gach faoineis fo ’n ghrein? Annradh, croisean, is caontag Do chlann-daoine gu leir. ’N diugh ged bhuilichteadh maoin ort Agus aomadh d’a reir, Ni e ’m maireach ort scaoileadh Mar shneachd aon-oidhch’ air gheig. ’S iad so laithean na diachainn ’Dh’ ordaich Dia dhuinn mar bhinn, Ann am bron a toirt fianuis ’De na Criosdaidhnean sinn, Ach ’s e ’s coir a bhi striochdte, ’S ag earbs’ an Iosa ’s gach teinn ’S gheibh sinn Parras mar dhioladh, Mar tha ’bhial a ’toirt cinnt. ’S e ’n Ti naobh a chuir orms’ iad ’Thug air falbh bhuam mo chlann. Gloir gu siorruidh ga ainm-san ’Tha gam dhearbhadh san am. Tha mo dhochas is m’ earbs’ A brigh a thairgs’ air a chrann Gum bi ’chomhail dhuinn sealbhail ’Nuair ’thig m’ aimsir gu ceann. [TD 340] [Taobh-duilleig 344 san leabhar fhèin] MARBHRANN DO’N EASBIC FHRISEAL, A chaochail an Antigonish ’sa bhliadhna 1851. LE IAIN BOID. ’N deicheamh miosa de ’n bhliadhna, Ochd ceud, h-aon, is leth-cheud ’N ceithreamh latha de ’n mhios sin, An am ciarradh do ’n fheasgar, Fhuair mi sceul as a bhaile A chuir car mi ’n am bhreislich, Sceul ro dhubhach do dhaoine, Gun do chaochail an t-easbic. LUINNEAG. O gur fada ’s gur fada, ’S bliadhn’ air fad leam gach lo Bho na charadh gu h-iosal Do chorp priseil fo ’n fhoid. Tha mo chridhe-sa bruite, ’S bidh mi tursach ri m’ bheo; Bhon dh ’fhalbh ceannard an t-sluaigh so, ’N t-Easbic uasal gun phrois. Fhuair sinn sealladh ’bha goirt dhuinn, A thug osnaichean cleibh dhuinn, ’Coimhead aodann an ostail ’Bha ’na chorp air an deilidh. Shil ar suilean gu frasach, ’S thanic smal air ar leirsinn; ’S nial an aoig air ar gruaidhean; Chaidh ar buaireadh ’s ar leireadh. ’S beag an t-ionghnadh do chairdean A bhi craiteach ga t’ iargainn Mar uain earraich gun mhathair, ’S iad a meilich ga h-iarraidh, [TD 341] [Taobh-duilleig 345 san leabhar fhèin] Tha gach Gaidheal a bharr orr’ Ann san aite, ’n diugh cianail, Ca’oidh ’s a tuireadh an armuinn ’Thug am bas bhuainn do ’n t-shiorr’ achd. Bha thu aluinn a’ d’ phearsa, ’S bha thu neartmhor thar mhiltean; Bha thu fulangach, scairteil, Laidir, spracail, coimh-lionta. Cha robh uasal cho tlachdmhor Riut, no faisc air, a’ d’ scireachd; Fear do choltais chan fhaicteadh Ann an asdar ’s an rioghachd. Bha thu uasal an toiseach Bhon ard oifig a lion thu; Bha thu uasal an ath-uair Bho d’ dheagh athair ’s bho shinnsre; Bha thu uasal bho d’ mhathair ’Thog ’s a dh’ araich air chich thu; ’S bha thu ard bho d’ cheann-cinnidh, Sar Mhac-Shimi gun mhi-chliu. Bu mhor t’ urram an Albinn, ’S bha thu ainmeil an Eirinn; Bha thu cliumhor an Sasunn, Thugadh seachad ort sceul ann, Anns gach cearn de ’n taobh tuath so Thug na h-uachdarain speis dhuit; ’S ge mor Iarla Dundonald Thug e onair e-fhein dhuit. Bu tu ’m burchaille ’b’ airde Bha ’sa chearn so a riagladh; Bha do chomhairlean sar-mhath Anns gach cas ’san robh diachainn. Chuir thu iomad olc graineil As an aite le d’ riaghailt; [TD 342] [Taobh-duilleig 346 san leabhar fhèin] ’S iomad math ’th’ air do thailleabh, ’S gann gun aireamh mi trian diu. Bha thu deidheil air ceartas, Bha thu smachdail air eucoir; Bha do chomhairlean fallain Bho ’n deas theanga ’bu gheire. ’N uair a dh’ fhoscladh tu ’m Biobul Bheirteadh mineachadh reidh leat; ’S gheibhteadh seoladh le peacaich Gu bhi gleachd ri ’n droch bheusan. Bha thu daonnan a lasadh Le fior charthannachd bhrath’ reil; Bu tu cobhair nam bochdan ’N uair a chitheadh tu ’m failinn, Bhiodh do dhorsan dhaibh foscailt; ’N uair a ghlaisteadh le cach iad, ’S lamhan scaoilte na fialachd A coimh-lionadh nan aintean. Bha thu ciuin mar an leanaban, ’S bha thu garg ’n uair a dh’ fheumteadh; ’S tu bu mhath air an t-searmon, Cha bu chearbach o d’ bheul e; Thigeadh fuasgladh gach facail Ann an ealamhachd reidh dhuit; Is le feobhas do bhriathan Leam bu mhiann ’bhi ga t’ eisdeachd. Bu tu reula na h-iuil dhuinn, Ar sciath-chuil ’s ar gearrd daingeann; Bha gach seorsa fo d’ churam, Is do shuil orra thairis; Leats’ cha robh e gu muthadh Cia an duthaich no ’n aidmheil; Bha do chridh’ air clann-daoine, ’S e le gaol a cur thairis. [TD 343] [Taobh-duilleig 347 san leabhar fhèin] Bha do bheatha ’s do ghluasad Re do chuairt dhuinn mar scathan; Riamh chan fhacas, ’s cha chualas, Is cha d’ fhuaradh ort failinn. Cha robh subhailc ’bha luachmhor Nach robh fuaighte ri d’ nadar; Bha thu glan mar an daoiman Is gun fhoill mar am paisde. ’S tu nach togadh an deachamh, Ged is ceart do na chleir e, Is cha chumadh tu tasdan Gun a sgapadh air feumaich, Chuir thu cul ris a bheairteas Bho na sheachainn Mac Dhe e, ’S rinn thu raghainn de ’n bhochdainn, Mar ’rinn ostail na ceud linn. ’Nis bhon chriochnaich thu t’ uine. Is do churs’ air an talamh, Is bho ’n charadh ’san uir thu ’N ciste dhuinte ’san anart, ’S mor mo dhochas ’s mo dhurachd Gun do ghiulaineadh t’ anam Leis na h-aingil air sciathaibh Gu tir ghrianaich nam beannachd. CUMHA. Do Dhomhnall Domhnallach, Domhnall Ban Mac Sheumais, a bha a fuireach air cladach Shiudig an Ceap-Breatunn, agus a chaochail ’sa bhliadhna 1828. LE AILAIN AN RIDGE. Ach a Dhomhnaill mhic Sheumais, Dh’ fhag thu cridheachan deurach an drast; [TD 344] [Taobh-duilleig 348 san leabhar fhèin] Fo mhulad ’s fo eislean Bhon a chuala sinn sgeula do bhais; Bhon la dh’ fhalaich an uir thu Is nach faic sinn do ghnuis am measg chaich, An ciste dhuint’ air do thasgaidh, ’S gun ar duil thu ’thigh’n dachaidh gu brath. ’S ann Diardaoin roimh an Nollaig ’Chaill mi ’n t-aon fhear ’b’ fhearr toileachadh lium; Seod suairc de Chlann-Domhnaill Cho neo-bhruailleineach coir ’s a bha dhiu; Dha ’n robh tuigs’ agus reusan Moran creidimh, lan ceill’ agus tuir, Agus aigneadh duin’ uasail, Riamh chan fhacas ’s cha chualas t’ fhear diumb’. Bha thu carantach, cairdeil, Bha thu iriosal baigheil, gu leoir; Bha thu cinneadail, rioghail, ’S tu a sheasadh cho direach ’s bu choir. Bu shar chombach dhaoin’ uaisl’ thu; Bha thu siobhalta suairce mu ’n bhord, Ach nan cast’ thu gu tuasaid, ’Righ, bu ghasd’ thu gu bualadh nan dorn. Cha robh barr aig mac duin’ ort Ri uchd gabhaidh air muir no air tir; Chum thu ’n onair’ bu dual dhuit ’Bhi gu curanta cruaidh ri am strith’. Bha fuil ard ort ag imeachd Bho d’ dha shail gu ruig mullach do chinn; Is tu ’shliochd nam fear mora Dha ’m bu duthchas bhi comhnaidh ’sna glinn. Gur a lionmhor do chairdean Anns gach duthaich ’s gach aite mu’n cuairt; [TD 345] [Taobh-duilleig 349 san leabhar fhèin] Bidh an cridheachan craiteach ’Nuair ’thig naidheachd do bhais orr’ cho luath. Tha do bhraithrean fo mhulad Is do bhantrach aig iomadan truagh; Bhon la chailleadh an diubhail Gu la bhrath ’bhiodh i ’g ionndraichinn uaip’. Ach ’s e aobhar am misnich Mar a dh’ fhag thu do sliochd as do dheidh Ann an duthchas an athar, Ann an cliu ’s ann am mathas d’a reir; Na fir mhisneachail, dhana, Dha bheil tuigs’ agus naire le ceill, Agus cruadal is spionnadh ’S nach cuir bruaillein air duine fo ’n ghrein. Bha t’ inntinn leam taitneach, Fhir-chinnidh fhior ghasda so ’dh ’eug; Ann am firinn ’s an ceartas A chum t’ onair is t’fhacal d’a reir. Chan fheil stath ’bhi ga bhruidhinn Bhon ’s i ’n uaigh ar ceann-uidhe gu leir, Ach bhi ’guidhe gu laidir Le t’ anam gu farras Mhic Dhe. CUMHA DO ’N EASBIC FHRISEAL. LE AILAIN AN RIDGE. Chualas cinnteach an sgeula, Ceannard priseil na cleire, ’Chumadh dileas ri ’cheile iad, ’S a stiuireadh direach le ceill iad, A bhi ’na shineadh air deilidh gun deo A bhi ’na shineadh, etc. [TD 346] [Taobh-duilleig 350 san leabhar fhèin] Is cuis iargain gan dith thu; Bu tu ’riaghladh ’san fhirinn, Bha do riaghailtean priseil; Bha do Dhia ann an sith riut, ’S tu nach fiaradh ’s nach diobradh a choir. B’ e sud urla na feile, A b’ fhearr cliu agus ceutadh, Nach d’ rinn diu de dh-fhearr feumnach, Ceann-iuil nan diol-deirce, ’Bha iochdmhor, ginlanta, beusach, gun gho. Lamh a shineadh a phailteis, Cridhe ’s inntinn a ghaisgich, Teanga shiobhalta, bhlasda, Beul na firinn air altair; ’S tu bu mhine ’s bu taitniche gloir. Gnuis mhacanta, chaoimhneil, Aghaidh smachdail an t-saighdeir, Da ’n robh ’n t-aigneadh gun fhoill ’Sa chom gun ghaiseadh, gun ghaoid ann, ’Chum gach fasain is caoimhneis ’bu choir. Craobh mhullaich gun seargadh, Sar churaidh gun chearb thu; Leoghann curanta, calma, ’Bhuidhneadh urram ’s gach fearaghniomh; ’S tu a b’ urrainn ’s a dhearbh e ’s gach doigh. Bha do phearsa ro mhiaghail, Bha do cheartasan lionmhor, Bha do chleachdannan rianail, Deirceach, traisgeachail, diadhail, Cridhe farsuinn ’s e fialaidh mu ’nor. Bha gach muirn a co-fhas riut, Reachdmhor, luth-chleasach, laidir, [TD 347] [Taobh-duilleig 351 san leabhar fhèin] Maiseach, fiughanta, baigheil, Bha thu ’d chliu do na Gaidheil ’Bhi air do chunntadh roimh ’n al s’ a tha beo. ’N nis bhon chaireadh ’san uir thu, Tha sinn craiteach ga t’ ionndrainn; Thug ar Slanaighear ga ionnsaidh Thu am farras do chrunaidh Gu bhi ’ghnath a seinn cliu ann sa ghloir. ORAN. A rinneadh le Iain Domhnallach, an Sealgair, mu shia bliadhna an deidh dha tighinn do’n duthaich so. Mi ’n so am aonar is tric mi ’smaointinn Gur h-iomad caochladh tigh’nn air an t-sluagh; Cha choir do dhaoine ’bhi gorach daonnan, Ged bhios iad aotrom an dara h-uair, A ruith an t-saoghail ’s gun ann ach faoineis, E mar a ghaoth ’bhios ag aomadh uait; Le ’ghealladh briagach gur beag a’s fiach e ’Nuair ’theidh do thiodhlaiceadh ann san uaigh. Ma gheibh fear greim air ’s gun dean e storas Gum fas e bosdail ’s e mor air cach; Bidh ad is cleoc air, bidh spuir is botuinnean, Bidh each le prois aige ’s carry-all, Ma bha thu ’d rogaire tha thu gorach Mar h-iarr thu trocair mun dig am bas; Theid t’ anam bronach a chur ’san doruinn, ’S chan fhearr an t-or dhuit na dorlach cath’. ’Nuair ’bha mi gorach an toiseach m’ oige, Cha b’ ann do storas a thug mi speis, [TD 348] [Taobh-duilleig 352 san leabhar fhèin] Ach siubhal mointich air feadh nam mor bheann, ’S bhiodh damh na croic’ ann bu bhoidheach gleus. Mu fheill-an-roid gum bu bhinn a chronan ’N uair ’bhiodh e deonach ’bhi ’choir na h-eild’; B’ fhearr nan cuinneadh ’bhi air a chulthaobh Le m’ ghunna dubailt’ ’s le m’ chu air eill. Mo ghaol an cuirtear da m’ bi am buirean ’N uair chuirteadh cu ris ’bu luthmhor ceum, A ruith gu siubhlach ’s e ’gearradh shurdag ’S e ’toirt a bhuirn air gu dluth ’na leum. Cha b’ iad na luigeanan trom neo-shunndach, Ach gillean subailt’ ’bhiodh as a dheidh A bhuidhneadh cuis air le gunna dubailt, Le luaidhe, ’s fudar, ’s spor ur ’na ghleus. ’Nuair bhiodh e marbh againn ’s e gun deo ann, Chan fhaicteadh bronach sinn as a dheidh; Ach cridheil ceolmhor, ’s an cu lan solais Le ’mhala romaich ga chur an geill. Bhiodh botuil mhor’ ann de stuth na Toiseachd Is sinn gan ol air a chorr de ’n spreidh; ’Nuair bha sinn ogail gum b’fhearr mar sholas Na cuirt righ Deorsa ’bhi choir an fheidh. Tha fir am Mabu ’bhios rium ag raitinn Nach h-’eil ach rabhartaich ann am chainnt; Chan fhac iad aicheadh bhon chaidh an arach No ’rug am mathraichean iad nan clann. ’S ann fhuair iad taire mun d’ fhas iad laidir A cur buntat’ ann am bun nan crann, ’Nuair ’bha mi gorach an toiseach m’ oige ’S mi ’gabhail solais a choir nam beann. Rinn mi storas greis de m’ uine N uair ’bha mi sunndach ’san duthaich thall; Ach ’s duilich leamsa, ge gearr an uine, Gun d ’fhas e sumhail le tigh’nn an nall. [TD 349] [Taobh-duilleig 353 san leabhar fhèin] Cha dean mi sugradh an lathair cuirte, Bhon dh’ fhalbh mo luths dh’ fhas mo shuilean dall; ’S bhon tholl am puidse ’bha dhomh ga ghiulan Cha d ’fhuirich crun deth gun dol air chall. DUANAG. Le Ailain Mac-Gilleain do Dhomhnall Cubair, a mhac, ’nuair a bha Domhnall ’na leanabh. LUINNEAG. O gur h-e ’n lath’ e, Hug is hug is mi ’g eirigh. Ged a tha thu gam phianadh Ni thu ’n t-iasgach dhomh fhathast. Tha do shlat aig Loch Suineart, ’S bidh i uine gun snaidheadh. Tha do dhubhan an Glaschu, ’S e tigh’nn dachaidh air athais. ORAN DO MHINISTIR OG. LE IAIN CUIMAIN. Nach bochd an latha thanic Air Gaidheil nu duthcha s’! Cha chluinn sinn mar a b’ abhaist A Ghailic ’sa chubaid. Cha tuig mi luchd a ghramair Le ’n canain mhi-shughair. Mo raghainn cainnt mo mhathar, Is tha mi ga ’h-ionndrainn. [TD 350] [Taobh-duilleig 354 san leabhar fhèin] Na daoine aig an robh Ghailic Gach la tha cur cul ruinn; ’S nan amadain ri tair Air a chanain shean chliuitich. ’S e ’n saoghal a tha’n lathair Chuir pairt diu dhe ’n cursa; ’S bhon sharaich iad mo nadar Chan aicheidh mi ’chuis sin. Tha duine tapaidh lamh-ruinn, Gun ardan na ghiulan, Bho ’m faigh sinn brod na Galic, Oir ’s Gaidheal gu chul e. ’S fear misneachail, gun sgath e, Le gnathachadh cliuiteach; Is ainm a dol na’s airde Gach la ann san duthaich. Gu dearbh cha b’ aithne dhomhsa Duine og ann san duthaich, A dh’ innseadh dhuinne cho comhnard Ar goraich ’s mi-churam. Ged tha e ’n aghaidh ’n oil Cha bu choir dhuinn ’bhi ’n diomb ris. ’S e dhleasannas am poiteir ’S a dhoighean a sgiursadh. Mar chuala mi, tha pairt Ann sa Bhraighe so diombach, Airson e ’bhi ’gan smadadh Mu’n gnathannan bruideil. Na biastan ud gun tamh Bidh ’ga ’chaineadh gu siubhlach;— Chan iarrainn ’bhi nan aite; ’S mi-shabhailt’ an cursa. Bu dichiollach gach la e Bho n thanic e ’n tubh so, [TD 351] [Taobh-duilleig 355 san leabhar fhèin] Ag innse dhuinn mu shlainte ’S mu ’n ghradh bha gun tus aig’. Na roinnean bha nan grain leis Is caineadh is culchainnt; ’S ann ’deanamh sith’ a bha e, ’S gur h-airdid a chliu sin. Tha meas aig air a Ghailic; ’S ann da-san bu duthchas. Chan fhaiceadh e ’dol bas i, ’S chan fhagadh e’n cuil i. Ma bhios mi na mo shlaint’ Theid mi bhan,—tha e ’n run orm, A shealltainn air a Ghaidheal Nach aicheadh a dhuthaich. Mur fuirich e san ait Bidh a chairdean ga ’ionndrainn. Cha chluinn sinn searmon Gailic ’S bidh pairt againn tursach. Mo raghainn fein e ’thamh Ach ma dh’ fhagas e ’n duthaich Gum biodh an Ti a ’s airde Do ghnath na Fhear-iuil dha. Gu ma fada fallain slan Agus ard ann an cliu e Le neart a reir a laithean Gu h-araid ’s a chubaid, Ri faire os cionn nan Gaidheal ’Chaidh fhagail fo churam. Gun teagamh ’s mor a b’ fheairt’ iad Mar gheard air an cul e. [TD 352] [Taobh-duilleig 356 san leabhar fhèin] ORAN D’A DHEALBH FHEIN. LE ALASTAIR DOMHNALLACH. AM BARD. ’Fhir shiubhail dean innseadh Do ’n uasal Mac-Iosaic Gur toilicht’ tha m’ inntinn A briodal ri m’ chail, Bhon dh’ fheuch e dhomh ’n innleachd ’S a rinn e gu siobhalt’ Mo choltas ro chinnteach A shineadh dhomh ’m laimh. ’N uair ghlac mi ’n am dhorn e Gun d’fhas mi cho leomach ’S gun d’ shaoil mi gur coirneal Glan og a bha ’m dhail. Bidh na h-ionagan boidheach, ’N uair thig iad ’na chomhail, Ga ’shliopadh ’s ga ’phogadh ’S a feoraich, co e. Bu bhreamasach dhomhsa Nach faca mi og e, Mun d’ cheang’ leadh mi ’m posadh Gu deonach ri ’m ghradh; Gum faighinn mar leannan Ban-iarla le ’h-earras, Cho mor ’s a bha ’n Sasunn An caisteal a tamh. Gun coisneadh mo dhreach i ’Thaobh ailleachd is maise, ’S bu mhuirneach i ’n taic rium A glacadh mo laimh. Gur mise ’bhiodh toilicht’ Ga ’faicinn mu m’ choinnimh, ’S mi ’g earbsa ri ’sporan ’Thoirt sonais dhomh ’s aigh. [TD 353] [Taobh-duilleig 357 san leabhar fhèin] A BHEAN. ’S a dhuine bi ciallach Is faicleach mu d’ bhriathran; Chan fhaca mi riamh Dad de bhriadhachd ’ad ghnuis Le d’ bhoilich gun aithne ’S ann tha thu ’d chuis-fhanaid; Ged fhuair thu ’n diugh faileas Cha b’ airidh air thu. Gun d’ chaill thu do mhath ris Do thur agus t’ aithne, ’S e ’n crochadh ri balla Fo amharc do shul. Chan fhaigh sinn bonn math’ dhiot Bhon fhuair thu ’chuis-mhagaidh, ’S b’ e turas a bhreamais ’Thug dhachaidh e dhuinn. AM BARD. B’ e turas na truaighe A cheangail mi ’m buaraich; ’Nuair rinn thu mo bhuannachd Cha b’ fhuathach leat mi. Ged dh’ fhas thu cho spaideil Bhon fhuair thu fo ghlais mi, B’e m’ ainm aig gach caileig An lasgaire grinn. ’S gun d’ lean e rium fhathast ’Bhi taitneach ’s gach rathad.— Ged dheant’ thusa ’tharruinn Le fearaibh do ’n chill, Gum faighinn-s’, ged chanainn, Te ’chunntadh ri baran; Leig dhiot a bhi glagan, ’S mi fada dheth sgith. [TD 354] [Taobh-duilleig 358 san leabhar fhèin] A’ BHEAN. B’ e latha na dunach ’Thug bhuainn thu air thuras, Le d’ bhosd ga thoirt thugainn Mar ulaidh mor phris. Gum b’ fhearr dhuit gun d’ fhan thu Gu gniomhach aig baile; ’S ann tha thu le t’ aighear Na d’ mhasladh do ’n tir. Le t’ iomhaigh an glaine Is t’ fhiasag gun bhearradh, Gur coltach do shealladh Ri baigeir air thriall. Gur diombach mi ’n bhalach ’Rinn t’ aogasg a tharruinn, ’S nach facas air thalamh Mac-samhuilt dhuit riamh. AM BARD. ’S ann agad ’tha ’n teanga Nach obadh an glagan, ’S i guineach mar chlaidheabh A ghearradh gach ni. ’N uair choltaich thu gaisgeach Ri spagairneach baigeir Gur tu chaidh am mearachd, Cha d’ aithnich thu ’phris. ’N uair ni mi mo dhreasadh, Is m’ fheusag a bhearradh, Gu ’n seall mi cho spaideil Ri neach tha san tir. ’S e t’ aigne bhi falamh, Gun tuigse, gun aithne, ’Chuir buaireadh is dalladh An amharc do chinn. [TD 355] [Taobh-duilleig 359 san leabhar fhèin] A BHEAN. Chan ionghnadh dhomh dalladh Is buaireadh ’bhi agam ’N uair chi mi air ais thu ’S gach maitheas ga d’ dhith Ged rachainn bhon bhaile Bidh tus’ aig an fhaileas ’N uair thilleas mi dhachaidh ’S tu crathadh do chinn. Bidh iadsan dha ’n aithn’ thu Gu tric ort a fanaid; ’S gun canar ’sgach baile Gur fear thu gun ni. Ged rachadh do tharruinn Le dealbhadair Shasuinn Cha sealladh tu ’n glasraich Ach prabach gun phris. AM BARD. O, Mhari leig seachad Droch canran an teallaich, ’S mi ’g eisdeachd ga m’ aindeoin Ri d’ ghlagail gun tur. An t-uasal a tharruinn dhomh M’ iomhaigh an glaine Gun deanadh e ’cheannach Nan gabhainn na cruin Gach neach dha bheil aithne, ’S geur-thuigseach ’n am barail, Gun d’ choltaich iad m’ fhaileas Ri cnapairneach diuc’. ’N uair ghabh iad dheth sealladh. De ’chumadh ’s de ’earradh, Gun dug e gu dalladh Beachd amharc an sul. [TD 356] [Taobh-duilleig 360 san leabhar fhèin] A BHEAN. ’S bhon dh’ fheumas na mnathan Bhi striochdte dha ’m fearaibh, Biodh sith le deagh chaidreamh ’G a caitheamh gach trath; Ged leanamaid seachdainn Gun cluicheadh an ceart leam, ’S gun bhuille ’n t-slait-smachdaich A thachairt ’am dhail. Mur deanadh tu tarruinn Gum faighinn rud fhathast A chuireadh gu h-ealamh Gach bagradh gu tamh. ’S ged tha thu ’t fhearr-facail ’S tu ’n comhnuidh ga ’chleachdadh, Cha diobrainn mo bheachd Air na labhair mi ’n dan. AM BARD. ’S a Mhari thoir barail De ’n reusan nach gabhar Gu freagairt aig altair ’H-aon agaibh ri ’r beo. ’S e deireadh gach facail ’Chuir sud as bhur caraibh; ’Bhi daonnan ga ’chleachdadh Gur mearachd ro mhor. Ged leanadh an sagairt Am Beurla ’s an Laideann Cha chuireadh e grabadh Air glagail do bheoil; Ach sioram le sarum Mar shruthan le gleannan; Cha ’n ionghnadh do theanga ’Bhi tana gu leoir [TD 357] [Taobh-duilleig 361 san leabhar fhèin] A BHEAN. ’S a dhuine bi tosdach ’S leig dhiot gach droch chosan, ’S do bhriathran gun fhosadh ’Toirt mosglaidh do m’ chail. Bhon fhuair thu mi ’n toiseach Chan iarradh tu tochradh Gus ’n do thionndaidh na roithean, ’S ’n do nochd iad muir-traigh. ’S e faileas na bochduinn ’Thug t’ ardan gu rosad; Mur bi sinn ga d’ mholadh Bidh cron bhuait gun tamh. Ged thigeadh fior choigrich Ghan fhag thu aig fois iad Bidh t’ iomhaigh ’g a mholadh ’S ga thomhadh ’n an dail AM BARD. Gu sith agus siochainnt ’Bhi ’n cleachdadh gu siorruith, Cha lean sinn air briathran ’Bheir riasan do chach Gu spors’ a bhi aca Mu ’r comhradh ’s mu’r cleachdadh: Mo bheannachd biodh leat Is leig seachad do dhan. Ma gheallas tu sud dhomh Gum faigh sinn gach piseach, ’S bidh tus’ agus mis’ Ann am meas mar a bha; ’S theid cnamhan an teallaich Leinn fhuadach air aineoil, ’S cha chluinn neach air thalamh Na ’bh againn an drast. [TD 358] [Taobh-duilleig 362 san leabhar fhèin] CUMHA. D’a mhathair, nighean do Dhomhnall Cubair, le Domhnall Mac-Gillemhaoil am Priceville. LUINNEAG. Tha mi ’n nochd gun mhathair dluth dhomh; Tha i ’n cadal trom na h-urach; Tha mi ’n nochd gun mhathair dluth dhomh; Fath mo thurs’ i bhi gam dhith. ’N uair a dhireas mi am bruthach Chan fheil te ann ’ni rium fiughair; Tha mo mhathair ’san taigh chumhann, ’S bidh mi muladach ga caoidh. O, gur h-ise ’chaidh a bhualadh Leis an doruinn a bha fuath’sach; Cha robh lighiche mu ’n cuairt dhuinn ’Bheireadh fuasgladh dhi car tim’. Tha mi bronach, tha mi deurach Tha mo chridhe air a leireadh, Bhon a charadh i ’san leine; Tha mi eisleineach gun chli. Gur h-e ’m bas an teachdair gruamach; ’S iomad dorus aig am buail e; ’S iomad aon gam fagail truagh leis, ’S e toirt bhuap’ an luaidh do ’n chill. Gu bheil m’ athair dubhach, tursach, ’S e gach la is oidhch’ ag ionndrainn Na te chaoimhneil, aoibheil, chliuitich ’Bheireadh umhlachd dha ’s gach ni. ’S trom an sac a tha ga ’mhuchadh, ’S geur an gath a tha ga ’chiuradh, [TD 359] [Taobh-duilleig 363 san leabhar fhèin] ’S tric a dheoir a ruith gu siubhlach; Ann san uir tha run a chridh’. Buidheachas do ’n Ti a’s airde Gun do dh-ullaich E ’na ghradh i Chum ’s gum biodh i ann am farras ’Seinn gu brath air clarsaich bhinn. Colin Macmillan of Bail’-a-phuill, Tyree, was married to Catherine, daughter of Donald Maclean, Domhnall Cubair, of the same place. They came from Scotland in August, 1851, and settled in Priceveill, Ontario. Mrs. Macmillan died July 13th, 1883. She was in the 72nd year of her age. CUMHA. Do Ruari Mac-Leoid, a chaochail sa bhliadhna 1884. Bha e ochd bliadhna diag air fhichead de dh-aois LE SINE NIC-LEOID, A PHIUTHAR. FONN.—Chaidh mo mhulad am miad. Fhuair mi naidheachd Di-luain, Sgeula dubhach ’bha cruaidh gu leoir, Mo brathair caomh Ruairi, ’Bhi na laighe ’s e fuar air bord, ’S beag a bh’ agam-sa ’dhuil Nach faicinn am fiuran beo; ’S luath leam ’thanic am bas; Thug e bhuamsa mo bhraithren og’. Gur a muladach mi, Gu bheil ceithrear dhiu sint’ fo ’n fhoid; [TD 360] [Taobh-duilleig 364 san leabhar fhèin] Chan fheil agam ri m’ thaobh Dhiu an diugh ach an aon fhear beo. Bha iad foghainteach treun, Bha iad eireachdail, ceillidh, coir; Ach le saighdean a bhais Chaidh iad seachad mar bhlath an fheoir. Sud an teachdair’ gun truas! Dh’ fhagadh iomadach gruaidh fo dheoir, ’N uair a dh’ innseadh mu ’n cuairt Nach bu bheo thus’, a Ruari Oig. Bho ’n la ’thugadh thu bhuaip’ Tha do bhanntrach dheth truagh le bron; Bu tu ’n aghaidh gun ghruaim ’Nam bhi suidhe mu ’n cuairt do ’n bhord. Gur a mis’ ’th’ air mo chradh ’S mi a fiachainn ri dan ’chur sios; Bu tu brathair na baigh’, B’e bhi caoimhneil do ghnaths rium riamh. Cha do rinn mi car slan Bhon a chuir iad thu ’n caradh sios ’N ciste chumhainn nam bord, ’S chan fheil duil ris a bhron s’ ’chur dhiom. Leam a’s duilich do chlann, Dhaibh a dh’eirich an call tha mor; Ged tha ’m mathair nan ceann Gur a lag iad ri geamhradh reot’. Tha ’n cul-taice ’sa chill, ’M fear a chumadh gach ni air doigh, A bha baigheil ’na chainnt, Agus cridheil gun sgraing, gun phrois. ’S tric a smaointeachadh mi Air an turus a mhill do shnuadh; Fhuair thu aiceid do bhais Ann an tir nam beann arda, fuar. [TD 361] [Taobh-duilleig 365 san leabhar fhèin] Ged a gheibheadh tu ’dh-or Luach na h-oighreachd a ’s mo thar cuan B’ fhearr leam sealladh dhiot beo; Cha chuir saibhreas dubh-bhron air ruaig. Bha thu furanach, fial, Cha do chleachd thu bhi crion mar sheol; Bha thu tuigseach lan ceill, Bha do ghluasad le speis do ’n choir. B’ e do chomhradh mo mhiann, ’S tric a chuireadh e dhiom mo bhron; Tha mi ’n nise leam fhin; Dh’ fhalbh fear-comuinn mo chridh’ ’s mo threoir. Jane Macleod was born in the Isle of Skye. She lives in Caledonia, Prince Edward Island. She came to this country with her parents, John Macleod and Margaret Matheson, about the year 1851. She has composed several short poems, and has a great number of excellent old songs by heart. ORAN. Do dhuin’ uasal de Chlann-Ghilleain, le fear a fhuair a thogail ’na theaghlach. Gur tric teachdair’ orm fein Ga mo ghreasad gu eug; ’S mor m’ eagal nach feud mi cumail ris. Gur tric teachdair’ etc. ’S e a liuthad beachd sgeul ’Tha mi faighinn mu d’ dheibh’nn ’Chuir mo chridhe ga leir an truimead dheth. [TD 362] [Taobh-duilleig 366 san leabhar fhèin] ’S e mo chruadal ’s mo chall Do chuairt am measg Ghall, ’Fhir ruaidh a dh-fhan thall bho ’n uiridh bhuainn. Fhuair thu toghaidh bho ’n righ, Chuir thu fothad gach ni, Ghlac thu ’m bogha ’s na criochaibh Lunnaineach. Air chabhsair ’measg Ghall ’S tu gu ’m buidh’neadh an geall; Gur h-e mise ’bha thall ’s a chunnaic sin. ’Nuair a fhuair thu o ’n t-slogh Lan t’ aide dhe ’n or, Gur a h-iomad fear-cleoc’ ’thug urram dhuit. Bu tu ’m marcaiche teann Air an each bu mhor srann; ’S tu gum ’b urrainn an ceann a chumail riu. ’Nuair a rachadh tu suas Air an each ’bu leoir luais Bhiodh am faine caol, cruaidh, ’ga luimead leat. ’N uair a rachadh tu ’shealg, B’ e do leannan mar arm Pic de ’n t-Sasunnaich dheirg, chruaidh, fhulangaich; It an fhir-eoin o’n charn, Is crann liobharr’ o’n cheard, Bian ’bu dioniche ’s calg na h-iomairt’ ort. Gum bu bheadarrach mi Ann ad sheileir air fion, Ann ad chaidreamh gun dith, gun uireasbhuidh. ’N uair a shumhlaicheadh cach ’Sios air urlar do bhat, ’S tu gu ’n stiuireadh gu laidir urrant’ i. [TD 363] [Taobh-duilleig 367 san leabhar fhèin] ’Mach o fheartan an Treith ’Chuir an anail so ’m chre, Gur a tusa ’n lamh threun ’rinn duinen dhiom. ORAN DO DH-EACHANN MAC-NEILL BHARRA. Is ann an nochd a tha mi ’m thosd, Fear na mor thoirt dh’fhag sinn. Cha robh aig leigh ceirain gu feum, Dh’ fhalbh am fear treun daichal O, sud an ceum bu ro mhath gleus, ’Siubhal an deidh lan-daimh; O, sud an t-suil ’bu ro mhath tur Am frith nan stuc arda. Chunnacas uair ’s do chas bu luath A dh’ fhalbh air cruas fasich. Snuadh ort mar aol, gruaidh mar an caor, ’S gum b’ uaibhreach craobh t’ ardain. Bha t’ fhalt cha bhreug mar aital theud, Gast agus reidh ar-bhuidh; Do shuil bu gheur, ’s clach innt’ mar leug, ’S do chuma gu leir aluinn. Bu ghast air blar fo aital arm Gaisgeach do dhealbh aluinn: Claidheabh neo-mhaol, gunna ’bheoil chaoil, ’S daga nach b’ fhaoin lamhach; Biodag gheur, chruaidh, liobharr’, o ’n ghual, Sniomhan is duail mheanbh oirr’; Do mhiann na seoid a chleachd bhi mor, Na gaisgich og’ chalma. Bu sgiobair cuain thu ri la fuar, Ged bhiodh ann cruaidh sheideadh; [TD 364] [Taobh-duilleig 368 san leabhar fhèin] Bu cheillidh ciuin do bheum air Stiuir, A reiteach shugh leumnach, ’S do bhat’ a falbh gu sunndach, calm, Gun fhiamh roimh ’n fhairg’ bheucich. ’Gabhail gu tir rathad an ri, Bu shamhuilt ’n fhior threin thu. Ged tha mi ’m dhall ’s leir dhomh an call ’Rug air do dhream mhuint’rech. Do thriall mo thuath ’s e ’liath mo ghruag, Do chur ann am bruaich tunga, ’N eaglais nan ceut far a bheil sreud; B’ iat sin am freumh urail. Dh’ iomain an sguab fine dheas uainn, Cinneadh nam buadh cliuiteach. CUMHA Do duine uasal de Chlann-Domhnaill. Ge socrach a tha ’n leaba so, Gur h-olc a chulaidh chadail i, ’S a mhuinntir a dh’ fhalbh fada bhuainn, ’S gach aon neach a bhi bagradh oirnn:— B’ iad fhein na fir ’bu taitniche ’S ann aca ’bha ’n deagh ghnaths B’ iad fhein, etc. Gu bheil mi sgith ’s mi muladach, Gu bheil mi cianail, duilich, trom, On threig an cabhlach uile sinn Mar sud is ceann ar cumalach; A righ gur mor ar n-uireasbhuidh Mu ’n churaidh sin a b’ fhearr. Mo churaidh treubhach, eolach, thu De ’n fhior fhuil uasail, Dhomhnallaich; [TD 365] [Taobh-duilleig 369 san leabhar fhèin] Gun rachadh fir an ordagh leat, Gun deanteadh iomad stroiceadh leat; Bu smachdail, reachdmhor, morchuiseach thu ’Dol ’an ordagh blair. Gur mac do ’n churaidh euchdach thu, Do dheagh Mhac Eoin Mhic Sheumais thu, Dha ’m biodh an sluagh cruaidh beumannach, Sgun d’rinn Mac-Leoid dha geilleachdainn; Mur faigheadh e deagh reite bhuaibh Chan fheudadh e bhi slan. Gur cairdeach do Ghilleasbic thu, ’S do’n chuirteir a b’ fhearr deisearachd; Sar cheannard fhear is fhleasgach thu, As a bhlar cha teicheadh tu, ’S gun aithnicheadh fear do leth-truim Far an leagadh tu do lamh. Gur car do Mhac-’Ic-Ailein thu, Mar sin gur e do charaid e; Gur cairdeach do Bhrian Ballach thu, ’S do Dhomhnall Gorm nach maireann thu; ’S gur h-ionnan dhuit ’s do dh-Alastair Bha ’n carraid Innsibh-Gall. Gur cairdeach do righ Fionnghall thu, Mar sin is do dh-Iarl’ Anntrum thu, ’S gum b’ ait leis a bhi ’g iomradh ort;— Cha robh do lamh-sa iomrallach; A dh’ aon neach ’dheanadh tionndadh riut Chan ionndrainneadh e ’m bas. An la ’bha blar na criche ann Bha sinne dubhach cianail dheth, Bha ’m fiuran foinnidh fior ghlic ann, Slat ur de ’n choill gun chrionaich thu; Gur car do dh-Aonghas Ileach thu Bha treis ’san righeachd thall. [TD 366] [Taobh-duilleig 370 san leabhar fhèin] Mo dhunach mar a dh’eirich dhomh, Gur bronach an deidh t’eige mi; Cha b’ i a chreach gun eirig i, Bu chliu gach cuis a dh’ eireadh leat; ’S gum b’ ainmeil aig na h-Eirionnaich ’Bha treubhantas do lamh. Nan dugteadh marbh gu d’ dhachaidh thu, Gun seinnteadh piob, ’s bhiodh brataichean Os cionn do choluinn mhaiseachail, ’Gad thoirt gu sgireachd Chlachanaibh: Bhiodh mnathan uaisle ’n taice riut ’Sior-acain mu do bhas. James, first Macdonald of Kingsburgh, was the second son of Domhnall Gruamach, fourth Macdonald of Sleat. He was succeeded by his son John, and John by his son Donald. This Donald was known as Domhnall Mac Iain Mhic Sheumais. He was a distinguished warrior. He defeated the Macleods in several engagements. Alexander, his eldest son and successor, fought under Montrose. Alexander was killed in the battle of Killiecrankie in 1689. He seems to have been the subject of the poem. ORAN. Do dhuine uasal araid, an deidh a bhais, le oide. Gur a beag a shaoil mi ’N toiseach Mart chur an t-sil Gun sgaoileadh do ni bho m’ chro. Gur a beag etc. Gur a h-iomadh long bhan ’Chuir mi dhuit air an t-snamh, Nach giulaineadh ramh no seol; [TD 367] [Taobh-duilleig 371 san leabhar fhèin] Agus saighead chinn chaoil A leig mi le gaoith ’Dheanamh aighir do m’ghaol de m’ dheoin. Tha thu ’n clachan an aoil Fo uisge ’s fo ghaoith, Far nach dig do bhean ghaoil ’ad choir; Ann an ciste ’chinn chaoil, Air a sparradh le saor, Far nach atharraich gaoth do neoil; Is a h-iuchair chan iarr mi ’S a fosgladh cha dean, Is cha choisich thu ’n sliabh a’m’ choir; Ach a dheagh Mhic-a-Phi, Slan do thighinn do ’n tir ’S cairdeach ’n fhear thu bha ’n I fo bhord. ’Mhic an athar ’bha treun ’Nuair a dh’iarrt’ e gu feum, ’S gum bu cheannard roimh cheud e ’falbh. ’S mise fein nach robh glic, Ged a b’urail mo ghibht, ’S nach robh agam ort idir coir. ’S e Di-ciadain a bh’ann ’Nuair a thanic an t-am, ’Fhir bu mhilis leam cainnt do bheoil. ’Thi tha ’n cathair an t-sluaigh, S tu ’thug dhomh ’s a thug bhuam; Beannachd ’m anma leis ’suas gu gloir. [TD 368] [Taobh-duilleig 372 san leabhar fhèin] The Macduffies or Macphies were a small clan in Argyleshire. They owned the Island of Colonsay, which was their original home. Their chief, Malcolm Macphie, was killed by Cola Ciotach Macdonald in 1623. Some of them settled in Lochaber. These followed Cameron of Lochiel. ORAN DO MHAC-FHIONGHAIN AN T-SRATHA. ’Fhir ud shiubhlas an rod, Thoir bhuam soiridh no dho Gu long-phort nan seol Far a bheil na fir chrodha threuna. Fhir ud ’shiubhlas etc. Chan ann thun an fhuinn, Ach gu fear a chuil duinn Dha’n dug mi-fhin m’uidh, A righ, nar fhaicear mi ’caoidh mu d’ dheinibh; Gu taigh ceile mo ruin, Fear a b’eibhinne turn, ’S bu neo-eucorach cuis; ’S tu nach h-eisdeadh ri cul-chainnt bhreige. ’Mheud ’s ’g an labhradh am beoil, ’S tu nach h-aontaicheadh leo, Ach a feitheamh gu foil Gus an cluinneadh tu doigh an sgeil sin. Bheirt’ a bhrigh leat a steach Gu ciuin faighidneach ceart, Le rioghalachd phailt, ’S gum bu chinnteach a shnas o d’ bheul-sa. ’N uair a shineadh tu ’n lamh Is a lubadh tu ’n ramh [TD 369] [Taobh-duilleig 373 san leabhar fhèin] Gum bu ghile i na’n cnaimh; ’S gum bu mhiannach le cach ’bhi t’ eisdeachd. Cha robh coire ’gad choir, Bho d’uilinn gu d’ dhorn, Bho do mhullach gu d’ bhroig, Ach a chruime ’bha’d shroin ’s cha b’ eitidh. Cha bhi mise ri cainnt Ort na ’s fhaide aig an am s’; Chi mi ’bhuil air do chlann Gur h-e ’n fhirinn ’tha ’m rann ’s nach breug e. As “mu d’ dheinibh” is what is in the manuscript we allow it to stand. It is used at least in parts of Argyleshire. CUMHA. Do Mhorair Tairbeirt a dh’eug, ’s e ’na dhuine og. Tha mi fada gun dusgadh ’N seombar cadail ’n taigh duinte; Cha d’leig fadachd dhomh ’n tus dol a’ m’ eideadh. Thn mi fada etc. Fhuair mi naidheachd o’n t-searman, Gun do dh-eug Morair Tairbeirt; ’S gur h-ann leamsa bu shearbh i r’a h-eisdeachd. Ma tha ’n sgeula lan dhearbhte, ’S mor air maithibh fir Alb’ e; Ach air m’fhirinn gum b’fhearr leam ’na bhreig e. [TD 370] [Taobh-duilleig 374 san leabhar fhèin] Chaill mi’n stiuir a bh’air m’ardraich, Iuchair dhunaidh mo cheabainn, Mo chairt iuil, mo chroinn arda, ’s mo speuclair. Chaill mi ’n t-aobharrach maiseach, Muirneach, moralach, dreachmhor, Mun d’rug aois a bhi t’ ochd bliadhna deug ort; Agus marcach eich uaibhrich Air clar machair a chruadhlaich; Nam bu mhaireann bu bhuachaille air sreud thu. Bu chraobh ard ann san lios thu, ’Thilgeadh straic de shar mheas dith; ’S mairg pairc air ’n do bhristeadh ’na geig i; Slat de’n abhal a b’uire, ’Dh’ fhas fo chnothan ’s fo ubhlan; Tha ’nis snodhach a cuil air a treigsinn. Ann an cruinneachadh duthcha, ’N lathair seisein no cuirte, Bhiodh do sheise ’n taigh buth’ an Duneideann. Chuir thu ’n t-Easbic an gainntir, Chum thu deasbud gun taing ris; Bu neo-fhiosrach an ceanntart roimh chleir e. Tha do dhuthaich na bocan, ’S i gun aighear, gun cheol innt’, Is do dhuthaich Mhic-Leoid cho mho theid mi. Ged a chuireadh iad ann mi, ’Bhail’-a-mhuilinn sin Anndra, ’S beag mo speis do dhol ann ’s gun thu fhein ann. Aobharrach, a youth. Bocan, a terrifying object, a hobgoblin, a spectre. [TD 371] [Taobh-duilleig 375 san leabhar fhèin] ORAN. Mu chor na Rioghachd ’sa bhliadhna 1716, le te de Chlann Mhic-Gillesheathanaich. ’S tearc an diu mo chuis ghaire Bhon chaidh Albainn gu strith. Fo bhreitheanas namhaid A Righ, na fag sinn air dith; Tog fein do chrois taraidh ’Thoirt nan cairdean gu tir; Ann am purgadair tha sinn, Thoir gu grasmhor dhuinn sith. Chaidh an saoghal gu bagradh, ’S eiginn aideachadh leam; Faic a choir air a diobradh, Chaill am fhirinn a bonn. Tha na h-urrachan priseil Gan cur sios mar am moll, Aig fior Chuigse na rioghachd ’Cur nan disnean a fonn. ’Athair, seall oirnn ’san tim so Bhon tha ’n iobairt ud trom; A Chuigs’ a botadh na binne, Gu de ’ni sinn air lom? Luchd a dh’ fhadadh am Biobal ’Thoirt bho’n fhirinn a bonn; Fhuair fir Shasuinn an stiopal. ’N deidh an righ ’chur air luing. Biobh ag urnaigh le dichioll Dia ’chur dion air an luing. Tha am post air a dhiobradh Is tha ’n stiobal ud lom, ’S an t-oighre tuisleach a direadh, Bhon ’s e ar miorun a thoill. [TD 372] [Taobh-duilleig 376 san leabhar fhèin] Do luchd mortadh na firinn’ ’S mor na libhrigeadh leinn. ’Dhream nan cealgan ’bu lionmhor, ’Chuir an righ ud air ghluas’d, Dhuisg sibh corraich an Fhreasdail, ’S plaigh o ’n easbic bhur buaidh. Rinn sibh Anna a charadh Gun a bas a thoirt ’suas, ’S chuir sibh Seumas air saile, Sgeul a chraidh sinn ri uair. Shaoileadh Seumas og Stiubhart, Fhad ’s ’bhiodh triuir air a sgath, Nach dugadh Gordanaich cul ris, A gheall a chuis air a chlar Ged tha ’n coileach ’na fhuidse, Cha b’ e dhuthchas bhi bath; ’S olc a dhearbh thu do dhurachd Gus an crun ’thoirt a cas. Tha do chairdean mor uasal, ’S iad fo ghruaim riut gach la, ’S eiginn daibh a bhi ’m fuath riut, Ged is cruaidh e ri radh. Bhrisd thu ’n cridhe le smuairean ’N aobhar buairidh no dha; ’S tha cach ag eigheach mu ’n cuairt duit Gun deach do chruadal mu lar. Air dhomh tionndadh ’am leaba, Chaidh an cadal air chall; M’ aobhar clisgidh a dhuisg mi, Shil mo shuilean gu trom. ’S ann tha Caisteal na Maighe ’M bu tric tathaich nan sonn, ’N diugh na fhasach gun uaislean, Is gun tuath bhi mu ’bhonn. [TD 373] [Taobh-duilleig 377 san leabhar fhèin] Gu bheil caisteal na tairne Mar nach b’ abhaist gun smuid, Is tha bhaintighearna ghasda An deidh pasgadh a ciuil. ’S tric a deoir air a rasgaibh Mu Shir Lachainn nan tur, Bhon chaidh prison an Sasunn Air na gaisgich nach lub. Tha do chomhlaichean glaiste, ’S tha do gheatachan duint’, Oig phriseil na pailte, ’S chan ann le airc no le gnuig. ’S e ’bhi ’n toir air a cheartas ’Chuir air aiseag thu null; Ghabh thu toiseach a ghatair Ged a sharaicheadh thu. Mo chreach, Uilleam a Bhorluim ’Bhi aig Deorsa ’na thur, Am fear misneachail, morail, Lean a choir air a cul. Beinn Shioin nach diobair, Cridhe dileas gun lub, ’S e fo chomhla gu diblidh ’N diugh ga ’dhiteadh ’s gach buth. A Righ ghloirmhoir nam feartan, Tionndaidh ’n reachd so mu ’n cuairt; Thoir gach duthchasach dhachaidh ’Dh ’fhalbh air seacharan bhuainn, Mac-an-Toisich nam bratach Is Clann Chatain nam buadh, A ghabh fogradh o ’n aitribh, ’S cha b’ ann le masladh nan ruag Chuir e m’ inntinnn gu leughadh Gu de mar dh’ eirich so dhuinn. [TD 374] [Taobh-duilleig 378 san leabhar fhèin] ’M faic thu ’n t-eilean ’na eunar Gun aobhar eibhnis ’na thur? Far am b’ aighearach teudan An am eirigh do ’n chuirt; ’S fion na Spaine ga ’eigheach Air slainte Sheumais a chruin. ’M faic thu ’n t-uachdaran breige Air aon ghleus ris a Phap’? ’S iad a damnadh a cheile On la ’dh’eirich am brath; Gur a tursach an sgeul e Bhi ga ’eisdeachd bho chach; Mheall thu coileach na feile, ’S dhit a chleir e gu bas. Coileach dona gun fhirinn, Ghibht e ’chirean ’s a ghras. Dh’eigh e ’n t-eitheach ’san rioghachd, Is cha dirich e sparr. Ma gheibh Mac-Cailein ’na linn thu, Bheir e cis dhiot nach fearr; ’S daor a phaigheas tu ’n tim so Airson na firinn a bha. Gur a sean leam a choir sin A th’ aig Deors’ air a chrun; Ma ’s i Chuigs’ tha ga sheoladh Guidheam leon air a chuis’ Ghlac thu ’n t-urram air Fostar ’S bu daor an comhrag sin duinn; Ach sgrios a thigh’nn air a gharradh Mun cinn barr ann na’s mu. William Mackintosh of Borlum, known as the Brigadier, was born about the year 1663. He was a graduate of King’s College, Aberdeen. He served for some time in the French army. He took an active part with John Erskine, [TD 375] [Taobh-duilleig 379 san leabhar fhèin] Earl of Mar, in the rebellion of 1715. He was among the prisoners taken at Preston. He escaped from prison in May, 1716. He died in 1743. Lachlan, chief of the Mackintoshes, was also taken prisoner at Preston. ORAN. Do dhuine uasal araid. ’S trom’s chan aotrom an t-aiseag Bho nach d’fhuaras o ’n ghaisgeach; Bha thu shiol nan righ reachdmhor so ’dh’eug. ’S car thu ’dh-Eachann han luireach, Dh’an dug mi toiseach mo shugraidh, Ged a dh’fhag thu mi ’n Diura leam fein. Bha do chairdeas o thoiseach Do dh-fhull dhirich righ Lochlainn Is do’n Iarla ’rinn lot an Strath-Spe. Is gur car do Mhac-Leoid thu Is do thighearna Chnoideart, ’S do Mhac Iain Stiubhart o Mhorthir nan geug. Ann ann toiseach na h-armachd, ’S mi gun taghadh mar arm dhuit, Oigeir sheadhaich ’s neo-dhearmadach beus, An claidheabh gorm, tana, Dha ’m bi faobhar geur fallain, Lamh thu leigeadh na fala gu feur. Gum bu mhath leat glac liobhar Mar ri iteach an fhior-eoin Air a ceangal le sioda ’s le ceir. Nam bithinn-sa ’m urrainn Gur h-ann leatsa a chuirinn, ’S mi gum buaileadh mo bhuille as do sgeith. [TD 376] [Taobh-duilleig 380 san leabhar fhèin] Gu ma slan ’s gu ma h-iomlan Do’n ti ’tha mi ’g iomradh, Ged a rinneadh leat iomrall orm fein. ORAN. Do dh-Ailain Mac-Gilleain, Tighearna nan Drimnean, le duine bochd de Chlann-Domhnaill a bha falbh feadh na duthcha. Tha mi ’m Muile ’san am, Chi mi duthaich nam beann, ’N goir a chubhag an am a cheitein Tha mi ’m Muile etc. Tha mi toileach ’bhi cainnt Air an Ailain ud thall, Theid air thapadh an am anfheuma. ’N am dhuit suidhe ’sa chuirt, Cha b’ ann air an cul; Cha bu chladhaire ’ad chuisibh fein thu. Fhad ’s a bhitheas tu beo Chan e ’m farasd do leon; ’S ann a dheanadh tu choir de’n eucoir. Cha do sheall thu air lar ’N uair a thug thu’n ceum ard, ’S cha do ghabh thu cead chaich mu dheinibh. Ghlac thu ’n eucag air laimh, Slat de ’n abhall fo bhlath, Thug thu dhachaidh gu t’ aite fein i. De’n fhuil uaibhrich tha ’n t-slat; ’S lionmhor fuaran gle bhras ’Tha mu ’guaillibh a gleachd ri ’cheile; [TD 377] [Taobh-duilleig 381 san leabhar fhèin] Bho Loch-Buidhe nam fear, ’S nan ard bhaidealan geal’;— ’S lionmhor maighdean gun smal ’cur greis ann; ’S bho Dhun-Olla ’m bi ’n ceo, Agus urram gach gleois; Cuim am fagainn de m’ dheoin a’m’ dheidh iad? ’S fada chathaidh ort cliu; Thug thu ’n t-urram sin dhiu Eadar Muile ’s an tur an Sleite. Dhomhsa dheirich an call Bho ’n chaidh ’m eigheach air charn; ’S truagh mar faigh mi o Mhari reite. Tha mi t’ ionndraichinn bhuam, Tha mo phoca fo ghruaim Bho na sguir an te ruadh ’chur sheud ann. AN CREACHADAIR. Gur h-e ’n robair ro laidir ’Rinn mo mhalaid a spuinneadh, ’S a chuir toradh mo shaothrach Ga sgaoileadh feadh duthcha Chan fhaod mi ’bhi gearan Mu na ghabh e de m’ chuinneadh; Ach chan aill leam ’bhi falamh Gu bhi ceannach sheud ur dha. Gur a h-iomadh seud buadhach ’Thugadh bhuam-s’ ann san tur ud, ’Ghleidheadh m’ aran dhomh lathail Gun lapaireachd turna. [TD 378] [Taobh-duilleig 382 san leabhar fhèin] ’N uair a chluinn iad mar tha mi, ’S gur balg fas ’th’ air mo ghiulan, Cha bhuidhinn mi fardach Ach le cannran is durachd. Ach mu ’n bhaintighearn’ sin Mairi Mhor, narach, shar chliuteach, Dha bheil subhailcean sar mhath ’Thaobh nadair is duthchais, Cha bu chomainn domh aireamh Sgeul nar air a cul-se; Ach bha h-impidh ro laidir Mu mo mhalaid-s’ a spuinneadh. ’N uair ’thig Alastair Snodgras Gun doichioll, gun euradh, Agus cupaill de bhotuill Ann am fochair a sgeithe, ’S a chluinnear an gogan Gun dean sogan oirnn eirigh;— ’S bu bhinn sin ’sa mhaduinn Seach tabait luchd-streupa. Tha bean uasal ’sa bhaile s’ ’S Tuath De Danann an deidh oirr’, Catriona nigh’n Mhurchaidh Bean ’tha iomlan na ceutadh. Le maoiseagan eorna Bheir i ’n eolas gu feum dhuinn, ’S iad nan cleasaichean neonach Aic’ air bord a luchdh-feille. Bha druidheachd aig Tuath De Danann. Rachadh aca air iad-fein a chur an riochd uisge-bheatha. ’S ann an sin a bhiodh iad ’nan cleasaichean neonach. Maoiseag, a small basket, a little bag. [TD 379] [Taobh-duilleig 383 san leabhar fhèin] COMHRADH. EADAR SGIOBAIR AGUS A SHOITHEACH. AN SOITHEACH. Nam faighinn-sa mar-rium Na daoine bu mhath leam, Gun sininn ri Manain Le barantas cruaidh. Chuirinn Patric an urras, Ged chairt’ air mo mhuin e, Nach h-eil gearr ann sa mhunadh A chumadh rium luaths. Ged leanadh iad dluth mi Air thailleabh mo chunraidh, Chuirinn failt air mo dhuthaich Ach siuil a bhi suas. Le cursaireachd bhoidhich Bheirinn ionnsaidh air Roaig, ’S gheibhteadh rud air mo bhord A chuireadh boilich mu’n cuairt. Gu bheil m’inntinn ag eirigh Ris na ruitheannan eutrom; ’S gur h-e mise tha gleusda Gu reubadh a chuain, ’S mi nach eisdeadh gu dilinn Ri soirbheas glan cinnteach, Le sgioba math dileas, ’S gach ni airson gluas’d. Bhon dh’ fhas mi mion eolach Eadar Eirinn is Morthir Gheibhinn teisteanas sonraicht’ A Steornabha ’nuas. Gur mi ghealbhanach lurach ’S boidhche dealbh agus cuma, ’Choisneas ainm air gach turas; Gun robh buidhinn rium fuaight’. [TD 380] [Taobh-duilleig 384 san leabhar fhèin] AN SGIOBAIR. Fhuair mi ’m bliadhna crann ur dhuit Nach bi furasda ’lubadh; ’S bidh mi-fhin air do stiuir Is mo chul ris gach stuaidh; Fhuair mi acfhuinn do ’reir sin Nach leig cluicheachd no leum leis; ’S aobhar misnich do m’ cheile ’N uair a theid e rith’ ’suas. ’N uair ’bheirinn thu sabhailt’ Gu cala math samhach, ’S a shinteadh do chabal An caradh ri d’ chluais; Gum biodh stoirm fo na gillean Leis nach doirbh a bhi tioram, ’S gur h-ann leotha bu mhinic An tine ’thoirt air cuaich. AN SOITHEACH. Ach nam faighinn-sa ceartas ’S a bhi ur bharr mo bhac-stuic, Le darach math Sas’nach, ’S a bhi snasmhor mu’n cuairt. ’S a bhi dubailt’ an calcadh. Air chul mo reang tarsuinn, Bheirinn cunntas a m’ astar Nach do chleachd mi ’thoirt bhuam. ’S nam faighinn saoir dhileas ’Chuireadh fad’ a’m’ dhruim direach, Agus fear ’dheanadh sgriobhadh Bheirinn sinteag do’n t-Suain, Le ’m sgioba math gasda ’Dheanadh m’ aodach a phasgadh, ’S leiginn cunntas mo chairtealan Gu beachd Eachainn Ruaidh. ’Mhic Sheumais mhic Dhughaill A Eirinn ’s a Diura, [TD 381] [Taobh-duilleig 385 san leabhar fhèin] ’S mor an leth-trom do m’ chuirteir A bhi ’giulan le t’ uaisl’, Tagh thusa bean bhoidheach, ’S biodh a cairdean lan deonach, ’S mur bi i-fein gorach Ni i comhnadh leat suas. Ach ma rinn thu mis’ fhagail Ann an urra ri Patric Mur faigh thu na’s fearr dhomh Dean do bhrathair rium ’suas; Ma tha thus’ ann ad oigear, Chan fheil mis’ ann am bhreoitich; Dheanainn mire roimh sheolaid Ged a phos mi da uair. ’S a chur crich air gach gnothach, Dheanainn sineadh ri nodhaichean, ’S chuirinn ciosanaich choimheach Le leathad aig lugths. Cha bu bhaol daibh bhi romham, ’S mo thaobhs’ air muir domhain; Ann an caonnaig mo threabhaidh Dheanainn omhan air fuar. Gum fagainn gu freagarach Mor agus beag iad; Cha b’ urrainn iad seasamh Ri leagail mo ghual’. Gur neonach mur creid sibh, ’S mi eolach am Breatunn; Gheibhinn comhdach math, teisteil, Far ’n do leasaich mi ’suas. Tha thu t’ oganach brioghasach, Eolach ’feadh thirean; Gur tric thugadh sgriob leat Leam fhin air a chuan. ’Measg nionag bhiodh aoibh ort, ’S tric dh’fhalbh thu gun m’ fhaighneachd; [TD 382] [Taobh-duilleig 386 san leabhar fhèin] ’N uair thigeadh an oidhch’ Bhiodh tu ’d shlaightear air chuairt. Ged a bhithinn ’s an osbadal ’S daoire ’bha ’n Lochlann, Bhiodh tusa gun sprochd ort, Gun osna tigh’nn hhuait Ma dh’fhuilingeas an ath te Cho tric rium le d’ mhacnas, Gun cluinn thusa racaid ’S am bata mu d’ chluais. Cursaireachd, coursing.—Nodhaichean, new ones. RANNAN LEIS A BHARD MAC-GILLEAIN. ’Nuair a phos Domhnall Camaran, Mac Iain a Chliridh Mhoir, agus Mari Nic-a-Phi bha beagan de shluagh cruinn ann an taigh athar gum failteachadh dhachaidh. ’Nuair a bha Iain a Chliridh Mhoir, Iain Mac Eoghain, a toirt drama do dh-Iain Mac-Gilleain, am Bard, thubhairt e ris, So Iain, cluinnim facal bhuait agus feuch nach bi ciorram air. Ghlac am Bard an gloine agus dh’ ol e deoch-slainte na caraid oig ann sna briathran a leanas:— Deoch-slainte na caraid oig A thanic oirnn an drast air sgriob; Domhnall Camaran ’tha mi ’graitinn Agus Mari Nic-a-Phi. Saoghal fada dhuibh ’sa phosadh, ’S barrachd eolais air a mhnaoi.— Iain, ceartaich thusa an rann dhuinn, Ma dh’fhag mi dad ann ’tha cli. [TD 383] [Taobh-duilleig 387 san leabhar fhèin] We got this stanza whilst waiting for the train at the station in New Glasgow, July 14, 1890, from Donald Ur Cameron, who was present when it was composed. John Cameron, Clerramore and the Bard were near neighbors and good friends. At the present day there is a railway station at Clerramore, or Big Clearing, which is known as James River Station, an utterly unhistorical, unmusical, and inappropriate name. It is a pity to see old names changed. Bha Domhnall Mac-Coinnich, an taillear, a gearradh cota do’n Bhard. Thachair gun robh eachdraidh Iosibh ann am poca a Bhaird. Thug an taillear an leabhar as agus chum e e gu ’leughadh. A chiad uair a chunnic am Bard an taillear an deidh so dh’ fhailtich e e ann sna briathrabh a leanas:— ’S e Domhnall Mac-Coinnich, an taillear, Duine ’s taire ’tha mu ’n cuairt; ’S beag a shaoileadh Seoras Baillidh Gun robh a mheirle riut fuaight’; Thug thu ’chreidsinn air le d’ chrabhadh Gun deanadh tu pap do shluagh; ’S mise nach faod sin a ghraitinn, ’S do lamh ’thoirt mo leabhair bhuam. We got this stanza from Catherine Macinnis, Fraser’s Mountain, October 11th, 1880. Donald Mackenzie was an old soldier. He was twenty-one years in the army, and was a very intelligent man. [TD 384] [Taobh-duilleig 388 san leabhar fhèin] CORRECTIONS and ADDITIONS 2, 33, the rein, reign. 3, 15, perion, period. 5, 26, righly, richly. 6, 15, buathran, briathran. 6, 22, no, mo. 6, 5, eum, eun. 6, 19, ’n ar, ’n ur. 8, 10, Obhar, Odhar. 8, 26, Chaidheamh, Chlaidheabh. 9, 28, Loug, Long. 10, 12, cran, crann. 11, 4, Eana chor, Eanach or. 11, 19, Domhuall, Domhnall. 14, 8, aineoil, aineol. 14, 24, sheidu, shuidhe. 16, 5, a’ d’, ad. 20, 24, bhuiadhne, bhuainne. 21, 7, d’ thuight, dugt’ 23, 5, bheal, bheul. 26, 3, uam, nam. 35, 10, ehur, chur. 36, 17, Lnnnainn, Lunnainn. 36, 28, Jsmes, James. 40, 9, brnsg, brusg 40, 23, bhei, bheil, 41, 5, Ba, Bha. 42, 8, received, resided. 44, 25, tuireid ch, tuireideach. 44, 31, ghaths, gnaths. 46, 21, ei eadh, eideadh 55, 28, Carnabrugh, Chearnaburg. 60, 30, airdead, airdid. 61, 29, pinadh, pianadh. 63, 1, dearbhadh, dhearbhadh 69, 32, mamed, named. 70, 32, fhaithrich, fhairich. 71, 21, aithin, aithn’ 75, 10, conquored, conquered. 82, 19, de ’n chall, do ’n chall. 83, 29, fhairc, fhaire. 100, 2, fhcar, fhear. 102, 18, mar, mur. 109, 26, gloidhteadh, glaoidhteadh. 119, 8, tlghearna, tighearna. 123, 11, Carlisie, Carlisle. 125,10, nochdadh, a nochdadh. 127, 12, Chiadh, ’Chaidh. 129, 26, Bni, ’Bhi. 129, 30, fcar, fear. 130, 3, brass, bras. 130, 6, C’ air, Cait. 130, 9, chruachdan, chnuachdan. 130, 10, us, na. 130, 14, seillear, soilleir. 130, 28, cumidh, cinnidh. 135, 1, t-ordach, t-aodach. 136, 3, Chunnaeas, Chunnacas, 136, 10, Thr, Tha. 136, 10, tuath, fuath. 136, 14, fhdath, fhuath. 139, 20, work, poem. 140, 24, Luch, Luchd. 145, 8, uidhean, uidheam. 147, 5, struth, shruth. 147, 12, c oc croc. 147, 15, tuair gneadh, tuairgneadh. 147, 23, clann, ceann. [TD 385] [Taobh-duilleig 389 san leabhar fhèin] 147, 27, dhinbhail dhiubhail. 147, 27, sluaigh, sloigh. 148, 8, Culdres, Culdares. 148, 10, bend, band. 148, 18, Clearc, Cearc. 148, 18, Mrcdonald, Macdonald. 148, 27, 1778, 1678. 149, 28, fineault’, finealt’ 150, 14, sgnr, sgur. 151, 1, Cumba, Cumha. 151, 1, Ghilleasbing, Ghilleasbic. 151, 19, aigneahh, aigneadh, 151, 29, cuimhuich, cumhnich. 152, 10 mam, nam. 152, 32, cnmaibh, cumaibh. 154, 1, slnn, sinn. 155, 8, letha latha. 156, 4, alr, air. 157, 14, agaidh, aghaidh. 157, 19, thugadn, thugadh. 157, 25, fragairt, freagairt, 159, 2, ga mi’, ga m’. 159, 26, thiurich, thuinich. 160, 17, Maboch, Mabach, 161, 4, bhliahdna, bhliadhna. 167, 28, phiuthar, phiuthair. 169, 28, chadadal, chadal. 170, 23, cumhuanta, cumhnanta. 174, 28, stirochd, striochd. 174, 32, lcat, leat. 175, 1, nar, na. 175, 6, lean, leam. 177, 23, Umha, Cumha. 178, 16, Trionaid, Trianaid. 178, 29, chunatasan, chuntasan. 180, 30, Anus, Anns. 181, 23 b’ urram, h-urram. 181, 26, Mac-Neil, Mac-Neill. 183, 8, ’bhearadh, ’bheagadh. 183, 33, nc, no. 184, 16, cheirtaidh, cheutaidh, 186, 6, bnuillean, buillean. 187, 1, iosaidh nn, ionnsuidh. 187, 11, nhath, mhath. 187, 26, chnramach, churamach. 187, 33, ruel, rud. 188, 25, shleisdean, sleisdean. 191, 2, fhao ainn, ’fhaotuinn. 191, 15, ciarach, ciatach. 191, 20, bailidh, baillidh. 192, 12, Mhis, Mhic. 192, 17, doireabh, doireadh. 192, 25, ’Fhnair, ’Fhuair. 193, 2, des, deo. 193, 25, stamn, stamh. 193, 28, tor, torr. 194, 20, dug e, dug thu e. 195, 17, tarsuing, tarruinn. 195, 27, dilear, dileas, 198, 5, ghuilan, ghiulan. 198, 10, og, ag. 200, 20, fha ail, ’fhagail. 202, 24, Seallr, Sellar. 203, 19, pcacadh, peacadh. 207, 28, tapaidhe, tapaidh. 207, 31, cluinut’ cluinnt’ 207, 32, ghabbadh, ghabhadh. 208, 8, bhois, ’bhios. 210, 17, bhiadhna, bliadhna. 212, 8, bhas, bha. 214, 10 Alustair, Alastair. 216, 11, mbac, mhac. 216, 30, blliadhna, bhliadhna. 216, 32, Rha, Bha. 216, 34, theaunga, theanga. 216, 36, ri am, ris am. 217, 3, uighinn, nighinn. 217, 9, ’dhitha ’dhith. 217, 10, ’s e nu, ’s e mo. 217, 16, nac, nach. 217, 28, cheirt, cheist. 217, 27, treum, treun. 217, 27, fabh lum, falbh nam. 217, 29, inn cachd, innleachd. 217, 33, thoirneadh, thairneadh. 217, 33, sgriob-hadh, sgriobhadh. 218, 10, eeutach, ceutach. 218, 14, Na’m, ’N am. 219, 12, sbios, shios. 219, 20, cheann, cheann. 219, 22, dam bniach, nam bruach. 219, 24, nau, nan. [TD 386] [Taobh-duilleig 390 san leabhar fhèin] 219, 30, g aradh, gharradh. 219, 33, mealt, meall. 220, Page 230, Page 220. 220, 16, faineach, fainneach. 220, 25, chuace, chuach. 220, 27, ghlen, ghlan. 220, 31, clin, cliu. 220, 32, Au’m, gum. 221, 26, was, was a. 222, 11, Mcfarlane, Macfarlane. 222, 29, ’san-shocair, ’s an-shocair. 228, 7, macraichean, machraichean. 228, 7, Gu’n, Gun. 228, 7, ghioraicheadh, ghiorraicheadh. 229, 28, bedchd, beachd. 230, 16, dhuinne’ dhuinn’ e. 230, 30, bliadha, bliadhna. 232, 10, fear ann, fear fann. 232, 24, ceudla, ceud la. 236, 3, gbeibheadh, gheibheadh. 236, 25, mhlael, mheall. 236, 34, mhisneach, mhisnich. 237, 8, hruban chruban. 237, 29, ainneanch, ainneamh. 237, 34, fasannan, fasan nan. 238, 2, ’san cai, ’s an caise. 239, 25, ’bhu, ’bu. 239, 25, macaan, macanan. 240, 5, fheaail, fhearail. 241, 13, bhoidhach, bhoidheach. 241, 14, bhuadheach, bhuadhach. 241, 19, lan ch, lanach. 242, 5, tlachmhor, tlachdmhor. 242, 7, ’mu ’m ’poca, mu ’m poca. 242, 13, truen, treun. 242, 13, f heuma, fheuma. 242, 21, N’ uair, ’Nuair. 243, 6, pleasd, pleased. 244, 26, ledaidhe, luaidhe. 245, 7, gunn nheirg, gun mheirg. 245, 18, Triach, Triath. 245, 25, an fhair, an fhear. 245, 26, Morthrieach, Morthireach. 248, 8, ’s ’o ’r, ’s o ’r. 247, 10, Luch, Luchd. 248, 20, a asadh, a lasadh. 249, 4, Ba, Bu. 250, 2, Siadri, ’S iad ri. 250, 4, Gar, Gur. 250, 9, urraim, urram. 250, 10, Cumha Eile, Cumha. 252, 17, buadh, buaidh. 253, 1, Ta, Na. 254, 3, chaitein, cheitein. 254, 10, chlinteach, chliuiteach. 255, 7, ’chrenchdan, ’chreuchdan. 255, 7, ath-char, ath-chur, 256, 15, sinu, sinn. 256, 18, misneaeh, misneach. 257, 8, Marealaidh, Mar ealaidh. 257, 19, chuald, chuala. 258, 1, Domhuallaich, Domhnallaich. 258, 17, ioghbnadh, ionghnadh. 258, 19, carthanuach, carthannach. 259, 3, Domhaill, Dhomhnaill. 559, 7, choreaich, chorcaich. 259, 10, treuin-thear, treun-fhear. 259, 13, chruiunich, chruinnich. 259, 14, Clann-lain, Clann-Iain. 259, 16, nau, nan. 259, 32, compell ot, compelled to. 260, 2, Gilleasbing, Gilleasbic. 260, 4, ’dhubradh, ’dhiobradh. 260, 14, ghnius, ghnuis. 260, 14, adbhach, aobhach. 260, 16, caoimhneli, caoimhneil, 360, ailleach, ailleachd. 260, 23, bhoian, bhuan. 263, 6, atr, air. [TD 387] [Taobh-duilleig 391 san leabhar fhèin] 265, 9, cuilin, cuilinn. 268, 10, is mi ’ghlac, is ’ghlac. 269, 16, leaonn, leann. 271, 18, B’ an B’ ann. 273, 22, Domhnan, Domhnall. 274, 4, nineth, ninth. 274, 17, do Domhnall, do Dhomhnall. 275, 5, romhan, romham. 275, 25, buideul, buideal. 277, 17, breislien, breislich. 278, 10, chreachadairean, creachadairean. 287, 15, taiug, taing. 293, 6, phris, pris. 295, 18, Bhiodmaid, Bhiodhmaid. 296, 3, claideamh, claidheabh. 296, 8, smachdal, smachdail. 296, 13, chasgadh, chaogadh. 300, 22, balachan, ballachan. 300, 27, spioradau, spioradan. 308, 12, eirighd, eirigh. 309, 3, rl, ri. 131, 9, tanml, tamull. 314, 11, fiosracn, fiosrach. 314, 15, bhreagh, bhriagh. 315, 16, Dhomsa, Dhomhsa. 316, 27, gu ’n, gun. 316, 32, no, na. 319, 28, spuie. spuir. 319, 30, mo an, moran. 321, 4, Domhallach, Domhnallach. 322, 2, ’chuireus, chuireas. 322, 6, spinn-asuin, spuin-asuin. 322, 14, No ’n ni, No ’n i. 322, 25, dhuthaich, duthaich. 342, 12, ’ghruund, ghrunnd. 345, 29, burchaille, buachaille. 350, 10, ginlanta, giulanta. 351, 20, ’theidh, ’theid. 354, 19. dhuinne, dhuinn. 367, 3, duinen, duine. 372, 4, Cola, Colla. 385, 18, lugths, luas. Page 35, For Mar eun clomhach an ruchain read Mar eun-cladhaich an rucain. Page 96, Delete the stanza at the bottom. Page 121, Delete the first twenty-one lines. Page 123, Delete Sliabh a Chlamhain and substitute Blar h-Eaglaise Brice. Page 128, Delete He was a very excellent man, as the same statement is made again. Page 134, Cabhuil, a kind of creel for catching fish. Page 142, For of Lochiel read Sir Ewen Cameron of Lochiel. Page 153, Read lines 9, 10, 11 and 12 as follows: Aig ceann Loch-Lochaidh shuidhich sinn campa La roimh Dhi-domhnnaich; ’s da la na dheidh Chruinnich ar cairdean uil’ air an laraich, ’S thog iad an lamhan an lathair Mhic Dhe. Page 158. Gilleasbic Dubh Mac Mhic-Dhomhnaill was unquestionably the Ciaran Mabach. In Gillies’s collection, at page 77, the Ciaran Mabach is called Gilleasbic Ruadh Mac Mhic-Dhomhnaill. Ciaran is from ciar, a dull black colour. It seems to us very unlikely that a red-haired man would be known as an Ciaran. We feel sure that Gilleasbic Ruadh is a mistake. [TD 388] [Taobh-duilleig 392 san leabhar fhèin] Page 169, Oran Gaoil. The sixth stanza of this poem was omitted by mistake. It is as follows:— Do mheall-shuil bu ghlan aogasg, ’S do shlios mar fhaoilinn air snamh; Gruaidh dhearg ort mar chaorann, ’Dh’fhag mi daor ann ad ghradh. Gur h-e ’mheud ’s ’thug mi ’speis dhuit ’Dh’ fhag mi-fein ann an drip; ’N diugh chan iarrainn de ’n t-saoghal Ach leine chaol agus cist’. The last stanza, Chunna mise do chinneadh, etc., should be deleted, as it does not belong to the poem. Page 200. Rugaid, a long neck. Slat-mhara, tangle. Page 219, Oran molaidh. The first four lines should read as follows:— Air dhomh-s’ a bhi ’m onar Troimh aonach nam beann, Gun gleus mi na teudan, ’S gun te dhiu air chall. Page 246. Uaibheachd. We have not met this word any where else. It seems to mean subject. Page 247. Delete the note at the bottom of the page. The following may take its place:— In 1784 John, 7th of Morar, gave over his estates to Simon, his son, reserving a life rent for himself. Simon, 8th of Morar, was a Major in the 92nd, or Gordon Highlanders. He married in 1784, Amelia, only child of Captain James Macdonell of Glenmeddle, third son of John Macdonell of Glengarry, and had by her three sons, James, Sim Og, and John. He died March 12th, 1800, and was succeeded by his eldest son. John, 7th of Morar, died in the autumn of 1809. James, 9th of Moror, entered the army in 1805. He returned home a Major in 1809. He died in Edinburgh after a lingering illness, in October, 1811. He was succeeded by his brother, Sim Og. Sim Og, 10th of Morar, studied law. He was killed by the accidental discharge of his own gun, July 22nd, 1812. He died unmarried. Page 248. For Cumha read Cumha do Shim Domhnallach, Triath Mhorthir. Page 250. For Cumha eile etc., read Cumha do Shim Og Domhnallach, Triath Mhorthir, Page 255, Delete Cumha eile, etc. This is not another poem, but the [TD 389] [Taobh-duilleig 393 san leabhar fhèin] last part of the poem beginning on page 250. The poet refers first to Major Simon, then to his father, then to Major James, and lastly to young Simon. Page 265. Rannan Targraidh. The following is the poem word for word as it is in the MS.:— Claun Ghilleoin on Dreolinn Mar ealt ian air bhar culinn Mar chaor dheirig a tin o thellach ’S bronach an sgeul sud ra inns. Claun Dughil on aird a niar Slioc Aula ni sgiath dearg Greadan gun teasregin doimh Air aon chlar luing do bheirther. Mac Iain Stewart ceaun na fearr Thuigh e air dun Insa for Chaill e dun Insa for ’S cha do bhuining e dun Insa gil. Claun o Dhuimhn ceun gach fine Tuitim mar aon uniag ghlaoine Air bhur teachd a niar on bhile Struadh air milleadh le mirun. Page 272. In the line Slan ur muineil cha till sibh breug orm, slan means in defiance of, in spite of, and is pronounced short like can, say or sing. Page 322, Le spuin-asuin a dh-aindeoin. We do not know what spuin-asuin is. We give it as it is in the MS. Perhaps it should be spain-asuin or spuinn-asuin. Page 344—IAIN BOID. John Boyd, son of Hugh Boyd and Mary Macfarlane, was born in Arisaig, Scotland, in 1797. He came to this country with his parents, who settled at the South River of Antigonish, in 1801. He composed several poems, but unfortunately they have all been allowed to perish except the elegy on Bishop Fraser. He died at Antigonish, Oct. 5, 1871. He was married twice. By his first wife, Mary Macdonald, he had one son, John. By his second wife, Jennet Macdonald, he had two sons, Angus and Donald, and eight daughters. John, his eldest son, published a Gaelic and English spelling book, in 1848. He published a Gaelic Monthly for about two years. He started the “Casket,” a weekly newspaper published in Antigonish, in [TD 390] [Taobh-duilleig 394 san leabhar fhèin] 1852. He published in pamphlet form several of the poems of the Bard Maclean, in 1856. He sold out his interest in the “Casket” to his brother, Angus, in 1861. He died in Boston, December 18th, 1880, in the 57th year of his age. Angus Boyd gave up his connection with the “Casket” in 1888, having been in that year appointed collector of Customs for the port of Antigonish. Whilst the Boyds had the “Casket” its columns were always ready to welcome a Gaelic contribution. Bishop Fraser was born at Crasky, in Strathglass, in 1779. He was the eldest son of John Fraser and Jane Chisholm. He came to Nova Scotia, in 1822. He was appointed Bishop in 1827. He died in Antigonish, October, 4th, 1851.