[C 1] [Blank] [C 2] [Blank] [C 3] DAIN IAIN GHOBHA. Morison’s Poems. George Henderson VOL. II. 1896 A. SINCLAIR, GLASGOW. [DA 1] [Blank] [DA 2] [Blank] [DA 3] DAIN IAIN GHOBHA: THE POEMS OF JOHN MORISON. Collected and edited with a Memoir BY GEORGE HENDERSON, M.A. Edin., Ph. Doc. Vienna, Honorary Scholar of Jesus College, Oxford. VOL. II. GLASGOW: ARCHIBALD SINCLAIR, 10 BOTHWELL STREET EDINBURGH: NORMAN MACLEOD, THE MOUND. MDCCCXCVI. [DA 4] ARCHIBALD SINCLAIR, PRINTER AND PUBLISHER, CELTIC PRESS, GLASGOW. [DA 5] AN CLÀR. TAOBH Am Fear Nuadh-Pòsda, 1 A’ Mhisg, 17 Seisean Shrannda, 24 An Sgiobaireachd, 33 Am Mellenium, 38 Marbhrann Do Dhomhnull Munro, 61 Fonn Air Domhull Munro, 84 Am Focal, 87 Tàladh, 93 Dàn, 98 Bruaidlean, 101 Sochairean Sluagh Dhé, 116 Comhradh, Earrann I, 129 Comhradh, Earrann II, 147 Seboa, 171 [DA 6] An Daoi agus An Saoi, Earrann I, 194 An Daoi agus An Saoi, Earrann II, 211 An Daoi agus An Saoi, Earrann III, 229 Fodh Champar, Earrann I, 248 Fodh Champar, Earrann II, 264 Fodh Champar, Earrann III, 273 Marbhrann Do Mhairi Morison, 283 Buanaichean Bhòais, 287 Do’n Mhisg, 290 Tàladh, 299 Oran Aoiridh, 301 Luinneag, 303 Cumha le Mac-Ill-Ios’, 305 Cliù Iain Ghobha, 316 ANN AM BEURLA. Introduction, i-xlvi Loan-Words, 323 Glossary, 328 Dialect, 348 [Intro 1-46] INTRODUCTION. [Beurla] [TD 1] AM FEAR NUADH POSDA. “Agus a ta an Spiorad agus a’ bhean nuadh-phòsda ag ràdh, Thig. Agus abradh an ti a chluinneas, Thig. Agus an neach air a bheil tart thigeadh e. Agus ge b’e neach leis an àill, gabhadh e uisge na beatha, gu saor.”—Taisb. Eoin xxii. 17. I. O Israeil ghràsmhoir! Cè co sona s a ta thu An uair a fhuair thu ’m bann gràidh ri t’ Fhear Pòsd. II. An uair bu mharbh thu na t’ euceirt Us boladh searbh bha ro bhreun dhiot, Cha do thearbadh uat deadh ghean t’ Fhir Pòsd. III. Thug am peacadh dhiot iomhaigh Na fior naomhachd chuir Dia ort, Cha do mhill siud gràdh siorruidh t’ Fhir Pòsd. [TD 2] IV. Thug do thoillteanas sios thu Chum na h-ifrinn is iochdraich, Ach o ghlòir chaidh ga d’ iarruidh t’ Fhear Pòsd. V. An uair bu mharbh ann san uaigh thu Fodh na bhàs s tu lan truailleachd, Shil na deoiribh o ghruaidhibh t’ Fhir Pòsd. VI. Cha robh aon ann san uair sin Riut a mhaothaich gu t’ fhuasgladh Chum do shaoradh o’n uaigh ach t’ Fhear Pòsd. VII. Cha b’e t’ fhireantachd fhior-ghlan-s’ A chuir sgaile no dion ort, Ach bhi ’n co-cheangal siorruidh t’ Fhir Pòsd. VIII. An uair thug bàs uaith air falbh thu, Mar fo fhòidibh na talmhainn, B’e t’ fhear ghairm o na mairbhibh t’ Fhear Pòsd. [TD 3] IX. An uair bu trom bha do chuibhreach, Thu fo shlabhruidhean druidheal B’e fear t’ fhuasglaidh á claoidheadh t’ Fhear Pòsd X. Bha do bhoighre co laidir, Bha do chluaisibh gun chlaisneachd Gus an cual thu Ephrata t’ Fhir Pòsd. XI. An uair nach b’ leir dhut gu amhrac Do chos cheum gu ’n do shèall e, Dh’ fhosgladh d’ shuilean bha dall le t’ Fhear Pòsd. XII. An uair bha t’ anam air fhuadrach Cha robh aon a thug luaigh ort Chum do shaoradh le truas ach t’ Fhear Pòsd. XIII. An uair a thilgeadh gu truaigh thu Us tu na d’ fhuil air do thruailleadh, Riut gun suil ghabhadh truas ach t’ Fhear Pòsd. [TD 4] XIV. Us tu le d’ shalchar co suarach Co ro anabarrach fuathar Gu ’n do ghlanadh do shnuadh le t’ Fhear Pòsd. XV. San raon fhosgailt bu truagh thu Fo ’n éigh reòta s fo ’n fhuar dheallt, Is e “mair beo” thuirt gu luath riut t’ Fhear Pòsd. XVI. Us tu na d’ shalchar ga d’ smàgairt Agus t’ imleag neo-ghearrta Chunncas t’ anam an gràdh le t’ Fhear Pòsd. XVII. Thilg e sgiort ort ’cur falaich Air do lomnochd bha salaicht Us chaidh chomhdach le falluing t’ Fhear Pòsd. XVIII. Le òl ungaidh do ghlanaidh Rinn thu sgiamhach na ’shealladh, Dh’ fhagadh t’ iomhaigh gun smal le t’ Fhear Pòsd. [TD 5] XIX. Le cur trusgainean uasal Ort le usgraichean luachmhor, Us le na seudan a fhuair bho t’ Fhear Pòsd. XX. Is glormhor crùn do mhoir urraim Is glormhor slabhruidh do mhuineil Gach òr-ghréis ort a bhuilich t’ Fhear Pòsd. XXI. Nach b’e ’n t-ioghnadh mar tharladh Nach do dh’ fhuaraich a ghradh dhut, An uair a rinn thu mor thair air t’ Fhear Pòsd? XXII. Le do neo-ghlain mhì-naireich Ris gach coigreach a b’ àill leat, Ga do thruailleadh le grain do t’ Fhear Pòsd. XXIII. Us nach do dh’ adhlaic am bàs thu Thaobh do pheacaidh ro ghraineil Mach gu siorruidh bho lathair t’ Fhir Pòsd. [TD 6] XXIV. An uair a thruaill s a mhi ghnathaich Thu ri d’ leannain gu dàna Seudan riomhach us àillidh t’ Fhir Pòsd. XXV. Nach b’e ’n t-ioghnadh gu’n cluinnt uaith An ath-ghairm gu do philltinn Dh’ ionnsuidh caidreimh ro choimhneil t’ Fhir Pòsd? XXVI. An deigh do pheacaidh ro shalaich Ris co lionmhor do leannain Bhi ga d’ ghairm s e ’m bann-ceangail riut Pòsd. XXVII. Ged bu truagh ann san àm sin Do chor uaimhais cùl-sleamhnach B’e t’ fhear-fuasglaidh bho t’ aingeachd t’ Fhear Pòsd. XXVIII. An uair a chual thu ’ghuth drùidhteach Bha do chuibhrichean dubailt Tu gu truagh fo ghruaim gnuise t’ Fhir Pòsd. [TD 7] XXIX. An uair bu bhronach do charamh, Thu gun dochas gu tearnadh Dhruidh do dheoir air caomh airnibh t’ Fhir Pòsd. XXX. An uair bu dhorch thu fo ’n duathar Cha robh aon a thug buaidh ort Chum do lorg ach do bhuachaill t’ Fhear Pòsd. XXXI. An uair bha ’n doinionn ga d’ luasgadh, Us tu gun chomhfhurtachd suaimhneis Thainig glaodh gu do chluais bho t’ Fhear Pòsd. XXXII. Thug an glaodh sin dut fuasgladh Chuir e’n ceill ann na thruas dhut Gu ’m bu ghràdh bha bith bhuan dut t’ Fhear Pòsd. XXXIII. Ged do ghluaisteadh na sleibhtean Far am bunaitibh steighicht Chaoidh nach dealaicheadh riut deadh-ghean t’ Fhir Pòsd. [TD 8] XXXIV. An deigh do philltinn s do ghlanadh Mar agh fhior ghlan gun smal ort No gun ghaoid an cuan fala t’ Fhir Pòsd. XXXV. Cha do chuimhnich e riamh dhut Aon nì rinn thu chur fiamh air Ged bha ’n t-iomlan diubh ’m fianuis t’ Fhir Pòsd. XXXVI. Cha ’n ’eil mì-chliu no sgannal Ort ri thilgeadh le sgallais, Cha ’n ’eil meang ort an sealladh t’ Fhir Pòsd. XXXVII. Sheid e anail a ghaoil ort Rinn do naduir a chaochladh, A dh’ath-nuadhaich thu ’n aogais t’ Fhir Pòsd. XXXVIII. Rinn do bhuadhannaibh naomha Dh’ fhag thu ’m fuath ris gach aon ni Tha cur gruaim air caomh aoduinn t’ Fhir Pòsd. [TD 9] XXXIX. Is beag an t-ioghnadh a reisde Ged robh teangaidh do bheil-sa Seinn gu binn air cliu eibhinn t’ Fhir Pòsd. XL. Leam cha ’n ioghnadh ged mhiannaich Thu le durachd s lan iarrtuis Gu bhi dlù ri do chiochan, t’ Fhear Pòsd. XLI. Is cha’n ’eil ioghnadh gu brach ann, Neach thug gaol dhut cho laidir Ge b’e aon fhear do ghraidh-sa t’ Fhear Pòsd. XLII. Cha’n ’eil ioghnadh ged theid thu Mach a chogadh fodh ’mheirghe, Tu fodh armachd s uchd-éididh t’ Fhir Pòsd. XLIII. Le do chlogaid s le d’ sgiath ort, Claidheamh faobharach giar ort, Inneal bhuadhach us gliasda t’ Fhir Pòsd. [TD 10] XLIV. Dhut is suarach co ’n nàmhuid Dheireas suas riut an gàsaid S tu cho cuairticht an gàirdean t’ Fhir Pòsd. XLV. Cha ’n fhàth eagail no fiamh dhut Dol a chogadh ri diabhuil Is e sar cheannard do dhionaidh t’ Fhear Pòsd. XLVI. Ged bhiodh naimhdean a’ sealg ort Iad gu leir ga d’ gheur leanmhuinn Is e do dhaingneach s do thearmunn t’ Fhear Pòsd. XLVII. Dh’ aindeoin mì-run a mhillteir G iarraidh fàth chum do chìbidh Is e do thearuinteachd chinnteach t’ Fhear Pòsd. XLVIII. Cha ’n fhàth iomaguin dhut deamhnaibh Bhi mu d’ thimchioll le gamhlas, Iad gu h-iomlan fo cheannsal t’ Fhir Pòsd. [TD 11] XLIX. An àm a chogaidh s na blàraibh, Ged do reubt thu gu craiteach Cha bhi creuchd ort nach slanuich t’ Fhear Pòsd. L. Ged bhiodh Satan ga d’ bhreabadh Ris an làthair gu do leagadh, Innis dha gur a treasa t’ Fhear Pòsd. LI. An àm seisdidh nan garbh chath, Ged do dh’ fheuch ead ri d’ mharbhadh Laidir treun gu do theanc-s’ tha t’ Fhear Pòsd. LII. Is diamhain innleachd a dhealbhadh Gu do chlaoidh no ’sgrios d’ anma, Ghabhadh greim dhiot ro dhearbh le t’ Fhear Pòsd. LIII. An àm gach cruaidh chàs us teanntachd Thig mu ’n cuairt air gach laimh ort Tilg-sa t’ uallach gu teann air t’ Fhear Pòsd. [TD 12] LIV. Ged do chuairteachadh feachd thu Mhilltean sluagh gu cur ás dut, Is e fear iomachair na brataich t’ Fhear Pòsd. LV. Ged bhiodh naimhdean mi-runaich Ga do chlaoidh chum do spuilleadh, Is leoir dhoibh priobadh na sùl’ bho t’ Fhear Pòsd. LVI. Ged bheuc fairge gu h-atmhor Agus stoirm le cloich shneachd ort Tha gach gaillionn fo smachd aig t’ Fhear Pòsd. LVII. Ged do thilgt thu ’san lathaich Chum do shalachadh gu graineil, Ionnlad t’ anam thig do ghnàth bho t’ Fhear Pòsd. LVIII. Ged do thuit thu chion tàbhachd Chor s gun bhristeadh do chnamhan, Tha sàr ioc-shlaint gu d’ shlaint aig t’ Fhear Pòsd. [TD 13] LIX. Ged do thilgeadh do chairdean Thu gu dimeas le taire Is caraid s dluithe no brathair t’ Fhear Pòsd. LX. Ged nach gabhadh riut Abraham Ged do dhiult’ thu le Iacob, Gidheadh ’s aon nach dian tair ort t’ Fhear Pòsd. LXI. Ged do dhìteadh gu bas thu Thig thu ’n uachdar gu sabhailt Thugadh buaidh air a bhàs le t’ Fhear Pòsd. LXII. Cha ’n eil truaigh thig am faisg ort Cha ’n ’eil truailleachd a gleachd riut Tha ’cur gruaim ort nach caisg dhiot t’ Fhear Pòsd. LXIII. Cha ’n ’eil buaireadh ’tha stri riut Tha cur tuairgnidh air t’ inntinn, Casg do shuaimhneis, nach pill uat t’ Fhear Pòsd. [TD 14] LXIV. Cha ’n ’eil luasgadh no mi-ghean Milleadh suaimhneis do chrìdh’ ort, Nach teid fhuadhach le firinn t’ Fhir Pòsd. LXV. Cha ’n ’eil cluainteachd no draothachd Thig mu’n cuairt o’n droch aon ort A bheir buaidh ort s tu d’ aon ri t’ Fhear Pòsd. LXVI. Ged thig ceo agus oidhche ort Agus neoil air bheag foillse, Is e do lochran ro shoillseach t’ Fhear Pòsd. LXVII. An àm na goirte s a’ ghanntair Cha bhidh càs ort tre ambeairt, Bidh tu sasuicht le saibhreas t’ Fhir Pòsd. LXVIII. Ged thig teinn agus airc ort, Saighdean teinnteach ro sgaiteach Bithidh mar dhidean dhut bratach Fhir Pòsd. [TD 15] LXIX. Ged thig freasdalan fiar ort Na biodh geilt ort no fiamh romh Tha gach aon diubh fo riaghladh t’ Fhir Pòsd. LXX. Ged thig deuchannaibh s dripibh Chum do dhearbhadh gu tric ort, Cha ’n ’eil sìon diu’ ’n an-fhios do t’ Fhear Pòsd. LXXI. Ged robh dorchadas dultaidh Agus neultaibh tiugh dlu ort Cha chur stoirm ort gun stiùir aig t’ Fhear Pòsd. LXXII. Ged robh iomaguin s mor chùmhrach Ort cha chaill thu do chursa Tha sar chompaisd s cairt iùil aig t’ Fhear Pòsd. LXXIII. C’è craiteach s tha t’ acain Fo gheur amhghair s trom airsneil, Bidh tu sabhailt fo bhrataich t’ Fhir Pòsd. [TD 16] LXXIV. C’è co mor s tha do laige Dh’ easbhuidh treoir agus neart ort Bidh tu treunmhor an taic ri t’ Fhear Pòsd. LXXV. Cha bhidh càil ort a dh’ easbhuidh Dh’ aindeoin failing no leth-trom Oir tha lanachd gun teirc aig t’ Fhear Pòsd. LXXVI. Ciod an t-amhluadh nì eis dut An car anama na creubhaig, Cumhachd talmhainn us neamh aig t’ Fhear Pòsd. LXXVII. An sgolb tha ’d’ fheoil ged is geur ort, Teachdair Shatan ga d’ leireadh, Is leoir dhut gras us neart treunmhor t’ Fhir Pòsd. [TD 17] A’ MHISG. [Stabh ciùil] I. NA measaibh mo dhàn duibh, a chàirdean mo ghaoil, A mhàin na ’sgath-bhàrdachd—tha gràdh ann d’ ’ur taobh; Is e cuspair mo chàinidh a’ phlàigh sin nach caomh, A’ mhisg ’thug sgrios-aoig air mór-shluagh. FONN—A chuideachd mo ghaoil, nach pill sibh bho ’n òl? A chuideachd mo ghaoil, nach pill sibh bho ’n òl? O ’chuideachd mo ghaoil, nach pill sibh bho ’n òl, Mu ’n sgrios e gu bròn fadheòidh sibh? [TD 18] II. An olc leibh mi ’chàineadh bhur nàmhaid ro gheur, Thug masl’ air mor-àireamh s a dh’ fhàg iad an éis, De dh’ anmaibh neo-bhàsmhor ’rinn tràillean fodh stéill, Gu ifrinn na péin ga ’n seòladh! A chuideachd, &c. III. Bhi pòit air deoch làidir ’s ni gràineil gu dearbh, Is droch innleachd a ghnàth e ’rinn Sàtan a dhealbh; Tha mallachd an tàth ris ’bheir bàs agus searg Air cuirp us air anmaibh còmhladh. A chuideachd, &c. IV. Tha sean-fhacal gnathaicht ag radhtinn o’n tus Gu ’n ruisgear am braighe gu sàth ’tho’airt do’n bhrù, Ach a mhisg cha to’air àrach do chàil ach do’n ghruid S do mhiannaibh tha bruideil feolmhor. A chuideachd, &c. V. Is iomadh teaghlach a dh’ fhàg i ’n cruaidh-chàs s am mi-rian Us mnathan g’ an cràdh an ceann phàisdean gun chiall, Ag glaodhaich s a’ rànaich gu h-àrd s iad gun bhiadh, Gun aodach gu ’m bian a chòmhdach. A chuideachd, &c. [TD 19] VI. Mhill a’ mhisg ort do bhiùthas s do chliù chuir mu làr; Dh’ fhàg i creacht agus spùillt thu gun iunntas gun tàin, Mheall i riamh thu le ’sùgradh, gu ’n d’ lub thu d’ a càil, Us dh’ fhag i do ’n ghràisg na d’ spòrs thu. A chuideachd, &c. VII. Is i mhill ort do reusan s troimh’ chéil’ chuir na d’ cheann, Mar bhrùid air bheag céille s le déistinneachd cainnt; Bidh riasladh air Beurla s “De’il take ye” s “God damn,” Bidh tric air gach ceann de d’ chòmhradh. A chuideachd, &c. VIII. An trioblaid gu luath theid air ghluasad san rùm Theid pogan gu tuasaid; paisg suas a phiob chiùil Bithidh gairm air an uamhas, bithidh spuaic fodh gach suil Ga ’m bualadh le lùths nan dornaibh. A chuideachd, &c. IX. Dh’ fhag i gràineil na d’ luids’ thu ga d’ luidreadh ’s a’ pholl, Do chorp le ’shàr chudthrom a’ tuiteam gu tròm, Gun taobh ’bheir thu ruiseadh nach tuislich do bhonn, Us làrach do dhròm’ ’s gach lònan. A chuideachd, &c. [TD 20] X. An uair ’thig ort an tlìgheachd le dìobhuirt s le spàirn, Bhi air d’ fhasgadh cha mhillseachd do thì ach cuis-ghràin, Na d’ thuainealach dìblidh na d’ shìneadh air làr, Is neo-chùbhraidh le càch do bhòrlum. A chuideachd, &c. XI. Dh’ fhàg i éitidh mi-sgiamhach do nial mar an t-eug, Mhill i d’ àilleachd us d’ ìomhaigh s do chiall gu mi-bheus, Na d’ sgeith ga do smiaradh s glas-ghiall air do dheud, Gun smid ás do bheul ach ròmhan. A chuideachd, &c. XII. Ged dh’ fhaothaich thu falamh do stamag dheth ’luchd, Fàs-dhìobhuirt riut leanaidh bheir sparraibh na d’ uchd; Is ni neònach, mu ’n dealaich do bhach-thinneas riut, Na d’ sgairt mur ’bi gurt le tòbairt. A chuideachd, &c. XIII. An uair ’theirgeas dhut airgiod s a dh’ fhalmh’chear do phùids’, San òsd ás an d’ fhalbh thu s beag earbs’ a gheibh thu, Theid spéis dhut air dearmad s ma ghairmeas tu drùdh, Bi dearbht’ á taobh-cùil na còmhla. A chuideachd, &c. [TD 21] XIV. Is e siud a dh’ fhàg àireamh cho bàrlagach lòm, Cho eòlach mu ’n t-snàthaid gu tàthadh nan clobhd’; Air dath cha bhi tàire ma chàireas e toll, Geal, dubh, glas, no donn, ma ’s clòth e. A chuideachd, &c. XV. Their thu rium nach fear-pòit thu ’chionn stòp nach do phàidh, S nach robh thu ’n tigh-òsd’ bho chionn còrr agus ràidh, Ach ’s fiosrach e dhomhsa gu ’n òl thu mar ràic, An uair ’gheibh thu deoch-sglàib air tòrradh. A chuideachd, &c. XVI. Tha peanas na misge gu tric na ’sgiort féin— Croit s asnaichean briste, màm-sice s cnead cléibh, Cinn s cruachannan liodraicht us ioscaidean léirt’, Rinn criplich gun fheum de mhòran. A chuideachd, &c. XVII. Gheibh fear a cheud dòrn air an t-sròin s ni i leum; Fear s leòb ás dheth ’fheòsaig us tòcadh na ’dhréin; Bidh peirceall fir leòinte s car stòrach na ’dheud, Us ’fhalluing gu léir na ’sroicean. A chuideachd, &c. [TD 22] XVIII. Fear s a cheann air a ghearradh s a mhal’ air a ghruaidh; Fear eile fodh ’n chamart gu h-anshocrach truagh, Mar ’stamp iad air ’amhaich s a’ charraid ro chruaidh San d’ thuit e na ’luairean fòdhpa. A chuideachd, &c. XIX. Is iomadh laoch a bha làidir gu bàs ’chuir i ’n null, A bha eòlach air snàmh, ’rinn i ’bhàthadh ’s a’ ghrunnd, A chaidil fodh ’tàladh s gu bràth nach do dhùisg, Gu ’n d’ fhosgail e ’shùil an dòruinn. A chuideachd, &c. XX. Ge milis an cupan na ’ghrunnd tha droch dhruaip Tha miodal mi-runach gu dùr dhuit lan fuath, Mur dian i do dhùineadh an teas dumhail gun truas Gun bhraon do dh’ uisg fuar do throcair. A chuideachd, &c. XXI. Is iomadh aon ’chuir i ’n sàs an glas-làmhan gu teann, A’m prìosan a spàrr i s nach d’ fhàg i fad’ ann, Ach a chroch i gu h-àrd le bàs nàrach air crann, Le lùbach dheth ’n bhall m’ a sgòrnan. A chuideachd, &c. [TD 23] XXII. Bheir i masladh us nàir’ ort a’s tàireile diol Na ’bhi na d’ cheol-gàire do ’n ghràisg fad do thriall; Mur pill thu troimh ghràs nì i ’m bàs ’chur na d’ chliabh, Air d’ anam bheir pian gun dòchas. A chuideachd, &c. [TD 24] SEISEAN SHRANNDA. LUINNEAG: S ann bhitheas mo dhàn na’s déine dha Gach aon a dh’ fhaodas eisneachd rith’, Bhi ’g aithris le fior sgeula dhaibh Mu bheusaibh Sheisein Shrannda. I. Mus sgeadaich mi ’nur n-eideadh sibh Gu ’m b’ fheairrde sibh bhur shavigeadh Do bhrigh gu ’n d’ fhàs ur feusaigibh Ro fhad aig meud a seanntachd. II. Tha ’n Seisean seo na àilleagan Cho mor air feadh nan cearnaibh-sa S gur mor an t-aobhar tair e neach Nach sliòchd na ’lathair ceann-ruisgt. III. S ann sgaoil an cliu gu luath-chasach Air feadh gach tir mu thuath againn, Gu ’n d’ rainig gloir na buaidh a bh’ aic’ Gu uachdaran Loch Aillse. [TD 25] IV. Us cha ’n e mhain sna cearnaibh-sa Ach s gach tir air feadh na Gàidhealtachd; Gur cinnt gu’m faod mi raidhtinn ribh Gu ’n d’ rainig i gu Galldachd. V. Thaobh meud a gloir gad sgaoileadh e Dh’ America cha b’ ioghnadh e, Gu farsuinn feadh na rioghachdan, S nan Innseachan fad thall bhuainn. VI. A chum a cliu gur trianad e A dh’ aon ri cheil gu diomharach Iain Ban us Murchadh Diarmadach S an Riaghlar sin a’s ceann daibh. VII Us o ’s e fhein an ciad phearsa Th’air ainmeachadh ’san trianaid seo Gu’n d’ rinn e cach a lionadh leis An t-siolmheinn chianda bh’ann-sa. VIII. Do thaobh cliu na darna pears Gur h-aon a tha ’nn da nadur e Ri diomhaireachd nan ainmean aig’ Cha dianamh Iacob cleamhnas. [TD 26] IX. Do thaobh cliu na treas pears’ Tha dianamh suas an t-seisein seo; Roinn mhor deth churam-s’ ’s aideachadh Na h-Eaglais tha fo laimh-san. X. Ach ’s Trionaid tha ro shiochail i Do mheud a mhain s a shliochdas dhi, Ach dioghaltach agus fiata ris A chuid nach striochd d’ a ceannsach’. XI. Agus trianaid tha lan acarachd Do mheud s a thig fo’n bhrataich aic; Cho graineil s dha ’m bi ’m peacaidhean Theid bratach chur san àm orr. XII. Tha h-adharc air a h-ardachadh Nur dhuisgeas fearg us ardan i Gur mairg an com an sàthar i Nur bhios an ràs do cheannsaicht’. XIII. Is mor bha sheoltachd Iacoib ann; B’ e ’n suiridhche an tigh Labain e Co luath s a fhuair e Rachel leis Ghrad dh’ fhag e ’n sin air ball e. [TD 27] XIV. Nur rinn e ’n treud a thearbadh leis Air iomaraich gu na dh’ fhalbh e leo Cha saoileadh leis an anachearr Chuid meanbh-chruidh feadh nam beanntan. XV. Tha cuid ballach gris-fhionn diubh Cuid eile breac us stiallach dhiubh; Tha cuid dubh-dhonn us riabhach dhiubh Le roinibh liath s gach ceann diubh. XVI. N àm lomraidh tha e teo-chridheach Lan faicill chum s nach leonar leis Is ann tharladh trid na trocair seo Cuid mhor dhiubh bhi fo ’n t-seann-ruisg. XVII. Tha e cho geur an talantaibh S gun dian e searmon àillidh dhaibh A bhios mar chuirp a thàthadh leis Do phairtidhean eugsamhla. XVIII. Tha seal do thìm o chuala sibh, Do m’ thaobhs gu facas bruadair leam Bhi ’g amharc an duin uasail seo Aig bruachaibh nan ait adhlaic. [TD 28] XIX. E togail chorp nam fireanaibh To’airt ball leis ás gach aon aca, G’ an tathadh suas gu h-innleachdach Gu ’n d’ rinn e aon do mheall dhiubh. XX. Com Tha’is bha gun dearmad ann, Uchd Whitefield s cha bu chearbach e, Bha guaillean s muineal Henry ann S bha ceann us eanchainn Chalvin. XXI. Ach beath’ a h-aon a dh’ ainmich mi Cha ’n fhaodadh bhi sna dealbh-chuirp ad; B’ e ’n t-ioghnadh leat gu ’n labhradh eàd Le cainnt s gun anaman annta. XXII. Is ann chuir e anail eiginn annt Le innleachd leis an seideadh e, Gu labhradh eàd gu treun-ghuthach S cha b’ ann le beul bha manntach. XXIII. ‘Electric’ thu, ’s e ’s Beurla dha, Rinn feallsanaich a ghleusadh chum A ghnàthachadh le leughadh a Leigheas eucail le geur bhabhscadh. [TD 29] XXIV. S a dhoimhneachadh mo sgeula dhuibh Bha bhuaidh seo aic air m’ eucail-sa Nuair bhuail i mu na feithean mi Chuir i mo cheum na ’dheann-ruith. XXV. Nuair chunnaic mi mhor fhoghlum ’s ann A smaoinich mi gur speuradair, No druidh bho thir Chaldea bh’ ann S nach b’ aon fhear ’threibh nan Eabhrach. XXVI. Bu mhise ’n asal shamhach air Na mharcaich am mor fhaidh seo Bu gheur a spuirean sàtht’ ummam Gu bràch! gu ’m facas taibhs’ leam: XXVII. Bha ’n t-aingeal s claidheamh geur aige S mor eagail orms ro’ bheumannan Bha bhata-san cur seisde rium S fiach fhein nach robh mi ’n teanntachd. XXVIII. Bha mise baoth s cho aineolach Cho beag do gheall s nach b’ aithne dhomh An luach saothrach s am mor cheannach a Gheall Balak chur na ’laimh-san. [TD 30] XXIX. Bha shuilibh-san ’sna speuraibh s e Ri faisneachd mu na reultanaibh, Cha b’ ionnan s mi oir b’ eigneach mi Ro chlaidheamh geur na h-ainglibh. XXX. Nuair bha mi teann sna cumhlaichean Bha e-san dall s a shuilean aig; Le chuaille bata chiùrr e mi Gun chrùb mi s mi fo champar. XXXI. Sin labhair mi le reusan ris:— Nach d’ dhiult mi riamh ’bhi geilleadh dha Gu ’n d’ thachair mi ’san deuchain seo Cha ’n eisdeadh e ri m’ chainnt ris. XXXII. Ard mholadh air gach laimh dhiom. XXXIII. Tha sil’ na teang’ na ’h-iocshlainte Gu leigheas ghaoid us iorbhailean S gu’n glanar suas gu sgiamhach iad Mar mhuinntir liont le reaimhireachd. [TD 31] XXXIV. Nuair bheir e cràicionn slan orra Air ball gun dàd a dhàil tho’air’ dhaibh Thig iàd gu bord na Sacramaid Chompartachadh dhe ’n t-samhladh. XXXV. Us ged bu pheacaidh dànadais Bhiodh ann an aghaidh phàrantan, Cha druideadh e seachd làithean iad Gu ’n naire mach o ’n champa. XXXVI. Us mar tha ’n reachd ag innseadh dhuinn Bho shagartach nan Lebhiach Bha neo-ghlan a’ mi-naomhachadh Nan iobairtean san Teampull. XXXVII. Bu mhor an t-aobhar gloire dhi Cuid chlachan bhi air doigh againn S nach cualas moran ordarachd Ga cur an ordugh Teampuill. XXXVIII. Cho luath s a chaidh a steigheadh leinn Ghrad thog sinn suas ’sna speuraibh i Chur nial na ’r cinn gu leir againn Us treigeadh-chéill na ’r cainnte. [TD 32] XXXIX. Nach mithich dhomh mo sheanachas dhuibh A chriochnachadh mu ’n anmoch e Mu ’n aitreibh chliuitich ainmeil seo Do’ nach far-àinm Tur-aimhreidh. XL. Ach dubhlan do na phairtidh sin Bha ’dianamh cuspair taire dhiom, Ma thachras dhaibh a radhtinn rium Gu ’n chàin mi Seisean Shrannda! [TD 33] AN SGIOBAIREACHD. Dàn a rinneadh leis a’ Bhard mar fhreagradh do dhàn molaidh, na ’m b’ fhior, a rinneadh dha leis an Urramach Frannsidh Mac Bheathain. [Stabh ciùil] I. (Mar gu ’n abradh MacBheathain);— “BU mhise ’fear maol Nach dian aon fhacal, Cha b’ionnan s an laoch Bha ga chraobh-sgapadh; [TD 34] Is ann agad bha ’n gaol Foighidinneach us caomh, Is collach thu ri Maois Us t’ aodunn air dealradh.” II. Mar gu ’n tilleadh am Bard e:— Chuala mi bho phàirt Mu ’n chliù àghmhor, fhlathail, Thug thu orm do chàch N a do dhàn ro ealant; Dh’ fhuilingeadh e gun sgàth, Ged bhiodh dòrn no dhà Air a tho’airt dheth ’bhàrr Se ro àrd bho ’n talamh, Air son daol chnuimh fhalamh, Làn de ghaoid mhi-fhallain, Us de mhòr chuis-ghràin Th’ air mo chàirdean falaicht. III. Ach, a Fhrannsidh chòir, Sheinn thu ’n ceòl ro fhada; Leig thu ’mach an sgòd Leis an t-seòl gu ’chlaigeann; N uair bu chòir an còrs’ Chumail suas air dòigh, S fraoch nan stoirm cho mòr Sgiob air bòrd cho lapach [TD 35] Gu ’m faod iad tre chadal, N àm nan sian s na frasachd, Calldach ’leigeadh òirnn, Nach diol òr air ais dhuinn. IV. Ballaist ’chur sna cruinn, Cha chuir innte taic dhuinn: Siùil a chur ri ’druim, Cha chuir sgoinn na h-astar; Stiùir ’chur os a cinn, Cha dean iùl do ’n luing; Pump gun cheann ’san taoim Cha chuir sginn a mach dhith. Nach e ’ceum ’bhios glagach, Null s a nall s air tarsainn? Ceart cha seòl i dhuinn, S gleus gach buill ás altan. V. Biadh a chur mu ’r druim, Cha chuir dhinn an t-acras; Eudach ’chur ’nar broinn, Cha chum sinn gu fasgach; Clogaid ’bhi m’ ar buinn, Cha dean ceann-bheairt dhuinn; Brògan ’chur m’ ar cinn, Cha dean loinn do ’r casan; [TD 36] Is déistinneach mi-mhaiseach Bhios ar sgèimh ri fhaicinn; Cha tig neach ’nar gaoith,* Chi ach oillt ’nar fasan. VI. Cha tearainteachd dhùinn To’airt ar cùram seachad, Gradh “Na abair dùrd, Tha ’n Insurance beairteach” Is aomadh aon ’bha ’n dùil Nach robh meang na ’n cùis, D’ a thrìd ’chaill an cùrs’, Dh’ easbhaidh diù us faicill, Riamh nach d’ rànaig dhachaidh Dh’ ionnsaidh seòlaid acair’, S nach do sheilbhich stùr Dheth na b’ ùidh leo ’ghlacadh. VII. Ged robh sinn ’san luing, Pailt an luim s an acfhuinn, Ged b’ eòl dhuinn le cinnt, Feum gach buill us beairte; Ciod an stàth ’bhios dhuinn Eòlas ’bhi ’nar cinn * Alternative reading: Cha seall oirnn a h-aon / Dha ’m faod sinn ’bhi taitneach. [TD 37] Air gach ball ’bhios innt, Mur bi sinn ga ’n cleachdadh? Feumar còrd ’san acair, A’ cheann air bòrd ’bhi glaiste, S ris gach sruth us gaoith, An combaisd cruinn a leantainn. [TD 38] AM MELLENIUM. I. A CHOISICHE bi treun, Ged tha geur airc ort, Chionn mar chasaibh éild, Nach robh d’ cheum farsuing, Is mòr an comhar’ slàint’ Cìocras bhi ’sa chàil, Us Ioseph cho làn bàigh, Gu sàsachadh t’acrais: Rach an sàs ann s tagair; Cuir na làthair na th’ agad Us feuch nach ceil thu càil Glaoidh gu h-àrd us abair:— II. Tha mi tùrsach tinn Tha mi sgìth dochart, Ceangal air mo bhuill Us cha dean mi coiseachd; Mallachd feadh gach linn Air na h-uilc a mhill; M’ anam s mi gun chlì Mi ri sìor osnaich, Thug iad spuill us creach dhiom Dh’ fhàg iad mi làn airtneil, Thu’airt: ’s leòir mo ghràs, Thoir mi ’n àirde tharta. [TD 39] III. Thug e sud dhuit sgrìobht’ Ann an tri facail, Thusa, gras us MI; Beatha s brigh ’cho-cheangail, Fhireantachd a chaoidh Do chùl-taic s do shìth, Chuir do nàmh fo chìs Bheir lùs cridh us chas dhuit Thug thar Shàtain feachd dhuit Bhrùth fo shàil le neart e, N aghaidh thuiltean bàis Thog e’n àirde bratach. IV. Ged tha fuil us feòil, Ri gràs beò a’ gleachdadh, Tric ga d’ chur fo bhròn Dh’ fhàg thu leòint us meata; Ni a chumhachd mòr T’ anfhuinneachd gun treòir, Chumail suas ri d’ bheò Bho gach sgleò us seachran, Gheibh thu lòn o ’fhacal Fad do chuairt us t’astair, Gu’n ruig thu fadheòidh, A chum glòire dhachaidh. [TD 40] V. Biodh do chreidimh làidir Us gu bràch na fannaich, Buainidh tu mar fàilnich, Se siud an gealladh Cùm-sa a’ad na thàrr thu, Dean féum aig cathair gràis deth Thig ort a nuas o’n àirde, Ni ’s feàirde t’anam: Biodh t’ùrnuigh us do ghearan, Ann an càraid faire An co-pàirt ri gràdh, Do’n an t-Slànaighear bheannuicht. VI. Na biodh geilt no sgàth ort Gu dol dha ’n goire, Se Boas do fhear-dàimh S tù thréibh Elimelich; Se bheir dhuit corran fiaclach Gu dlòghaibh ’leagadh sios leis, Gu beathachaidh luchd-dioghluim Nan diasan foghair, S éigin dhuit do ghreimibh San fhion-ghéur a thumadh, Ni bhios dhuit ro-fhéumail Gu géurachaidh do ghoile. [TD 41] VII. Cha ruig thu leas bhi diùid, Is dlùth dhuit e mar charaid, Se t’ Athair e an tùs; Trid na h-ùr bhreith fhallain, T’fhear-pòsd nach cuir riut cùl, T’fhear-tagraidh e sa’ chùirt Is dàna dh’ fhaodas tù, Dol dh’ ionnsuidh na cathrach Se do bhràthair barraicht’; T’urras làidir daingean Do bhreitheamh e nach dìt Thu chaoidh le binn-sgaraidh. VIII. O’n thug e dhuit e fein Gu léir leis gach beannachd, Air talamh us air neamh Air son cré us anam; Ciod bhios ort mar éis S e ’g ràdh riut nach tréig, Ann am foclaibh ’bhéil Ga shéulachadh daingean, Bheir creidimh thu lan-cheangailt’ Ann am bànntaibh geallaidh, Gu sheòmairaichibh féin, S cuiridh ’n fhéisd ud gean ort. [TD 42] IX. Bu niarachd dream d’an gràdh e Mar chéile falaicht’, Dh’ fhaodas dol na ’làthair Le dànachd anam; Ag imeachd romh tre ’n fhàsaich, An taice ri threun-ghairdean S e dh’ fhuasglas ás gach càs iad A thig na ’n caraibh; Ge nàr leis ’n aobhar ghearain, Ni do chàch nach aithne, Bheir e pòg le failt dhoibh, Bidh boladh gràis de’n anail. X. Truagh nach robh mo ghràdh Ann san ionad fhalaicht’; Lìnningte ri m’ àirnibh Us a’ tàmh na m’ anam, Gu peacaidhean mo nàduir S gach gaoid a ta na plàigh dhomh A dh’ fhàg gu tinn fo chràdh mi, Làn àmhghair ’s carraid, Uam an timchioll-ghearradh S m’ aonachd ris a’ cheangal; Spiorad naomh nan gràs Ga m’ àiteachadh air talamh. [TD 43] XI. O! nach ann tha ’n drùidheachd Air daoine dalla, Nach sealladh iad na ’aodann Gu gabhail aithn air, Fàgaidh siud fo dhaors’ iad Mar bhruid aig dia an t sao’il, Ged ghairmear iad gu saorsa Chàidh daor a cheannach; Is uamhasach an sealladh Uaith ’n uair théid an sgaradh, Dh’ ionnsuidh léir-sgrios siorruidh O chomunn Dhia s nan aingeal. XII. Is uamhasach gu siorruidh A bhios am peanas, Ann san t-slochd gun iochdar A’ gul s a’ gearan, A giosganaich am fiacal Gu bràch a measg nan diabhol, Gun fhuasgladh o’n géur-phiantan A bhios do-labhairt; Teine ifrinn na bhras lasair An cogais g’an sior agairt, Fad linntinnibh nan saoghal, Cha ’n fhaod iad teachd a mach ás. [TD 44] XIII. O! nach gabh sibh iompaidh Le cùram anam, Am bàs a’ tighinn dlùth dhuibh Mar dean sibh cabhag, Fhad s tha ghairm na’r cluasaibh Nach éisdeadh sibh gu luath ris, A thròcair co làn truais dhuibh Ta buan us maireann: Leaghaidh ’ghaol ’tha tairis, Cridh’ tha cruaidh mar charraig Thugadh buaidh air sluagh leis, A bha co truagh ruibh cheana. XIV. Iongantach an spéis Thug Mac Dhe da leannan, Chuir a ghaol e ’n èigin Gu teachd g’a ceannach; Nuair dh’ fhàg e glòir na neamhan Do phiantan ifrinn léum e, Ni dhòirt mar thuil gu géur air S gu léir a mallachd, Chùm an réite a cheangal Pòsd ris fein gu daingean, Cha ’n ioghnadh a h-aoibhneas Bhi saibhir aig a bhainis. [TD 45] XV. Cha b’e ’cuid maoin no saibhreis A thog a thlachd dhi, Cha b’e h-inbh no h-oighreachd No loinn a pearsa, Cha b’e dreach a h-eudainn No ’n teist ’bha air a béusaibh, Us cha b’e cliù a céille No sgéimh a maise, Ach gràdh a bha do-cheannuicht, Nach cualas riamh a shamhuil, Thaobh a dhoimhne s àird, Cridh nàdurr cha ghabh aithn air. XVI. Gradh os cionn gach cainnte A bh’ ann gu beachdaidh, Cha ruig eòlas ainglean Air dol a steach ann, Gaol siorruidh bha do-rannsaicht Neo-chriochnuichte gun cheann air, A ràinig air na h-aingidh Na ’m braighdibh peacach; Gràdh nach gabhadh casg air Thug o dhaors air ais iad Dh’ ionnsuidh sìth do-labhruidh, Ri Dia s e’n daingneach neart’or. [TD 46] XVII. Gràdh iongantach do-rìreadh Thug Criosd d’a leannan, Fhuair e i na ’striopaich Làn mi-chliù us sgannail; N cuibhreach fo bhinn-ditidh Na bana-mhortair ’sa’ phriosan, Gu ’n d’ leig e féin fa sgaoil i S bu daor dha h-anam; Aice cha robh tochradh S ann dh’ ioc leis gu goirt e, I gun ghràdh ach naimhdeas, Gu ’n cheannsuich e a droch-bheart. XVIII. Se thug an gaol nach tréig e, D’a chéile caidreach, Ri ’glaodh-sa rinn e éisdeachd, Gach éigin agus airce, Ag itealaich air sgiathaibh, Na gaoith go to’airt á déuchainn, Us lùb e fòs na nèamhan, S air cherub mharcaich; Dorchadas s du-aigean, Chuir e sios fo ’chasaibh, Chriothnuich sléibhte mòra Roimh ’ghlòir nuair leig e ’fhaicinn. [TD 47] XIX. Nuair thainig e o Edom Le ’chulaidh dhathte, E sgiàmhach ann na éideadh Mar thréun-fhear neartmhor, Tighinn seachad le cruinn-léumaibh Air tulaichibh a h-éuceart, Us tarsuing le buaidh-thréubhaich Air sléibhtibh peacaidh: Fhuil na braonaibh frasach Shruth troimh’n aodann mhaiseach An t-amar fion na ’aonar, Mar laoch ’nuair rinn e ’shaltairt. XX Sgiamhach air na sléibhtibh Tha céum a chasaibh, Mar theachdair an deagh-sgéil Tha ’g éubhach caismeachd, An t-soisgeile da chéile ’Bheir oirre gu’m briosg léum i, A lionas i le éibhneas Nach mill am peacadh, Mòr a bhios a h-aiteas S a làn mhiann ga mhealtuinn, Cuartaichte làn sòlais Na glòir ’tha aic’ fo bhrataich. [TD 48] XXI. Is iongantas air neamh i Do réir an taisbein, Sgeadaicht’ leis a ghréin Fhuair i ’n ré fo ’casaibh; Ged ’bha tuil na béisde Ga ruagadh s i na h-éigin, Ghrad shluig an talamh féin i Na bhéul gu h-aith-ghearr, N uair bu mhò bha a h-airce S ann bu dlùithe bha ’h-asaid, An dràgon cha d’thug buaidh, Phronn an t-Uan a chlaigeann. XXII. Ach O! nach sinn tha feumach A nis air creideamh, Gu’m faigh sinn sinn féin Leis a ghréin ud sgeaduicht: Fireantachd Mhic Dhé ’bhi Mar thrusgan a cuir sgèimh oirnn A dh’fhàgadh sinn geal glé-ghlan Gun smal gun phreasadh: Nam bu leinn an deise ud Ged rinn daoine sgeig òirnn, Gheibhte sinn mar laochraidh, Os cionn an t-saoghail seasmhach. [TD 49] XXIII. Ged tha sinn fo àmhghar A nis s ro dhuilich; Luchd teagaisg tha gun ghràs Air teachd òirnn ga b’oil leinn, Tha gealladh dhuinn nach fàgair Fo chùing sinn aig luchd-pàtroin, Oir thig ar saors’ o’n àirde Le slàint us sonas, Tha ar Buachaill gaisgeil, Bheir e buaidh a mach dhuinn S leis féin ar còir fuasglaidh, O’n daorsa chruaidh-s th’air teachd òirnn. XXIV. Feitheamaid gu ciallach A nis car tamuill Gus an tig coimhlionadh Dhuinn air a ghealladh, S nach bi cléir an-diadhaidh Le ainneart òirnn a’ riaghladh, Oir gheibh sinn fuasgladh fiorghlan Ri ’n fhiach dhuinn fantuinn, Tha ’n t-àm ruinn a teannadh Faisg air làimh le cabhaig, Théid cinn-iùil nan dall A mach o’r càmp a sgaradh. [TD 50] XXV. Tha sinn fann le strì Sgìth s a gabhail fadachd, Gus am faigh sinn sìth Le libhrigeadh farsuing; Ar cridheachan gu miannach A’ plosgartaich le ciocras, Ag iarruidh saors o’n diabhol S o fhiaclaibh casgraidh; Fois o ’shaighdean sgaiteach Saors’ o gheimhlibh peacaidh, Ar n-anma fo ghéur iota O! Thriath nach leag thu dealt oirnn. XXVI. Cha do dhruid thu tròcair Suas a’ d’ chorruich, Gun bochdannan an òtraìch A tho’airt gu sonas, Fireantachd Iehobhaih N uair ’shaoras e na deòiridh, Bha ’m braighdeanas gu brònach Tre dhortadh fhola, Gun chaochaladh air onair Am firinn no an cothrom, Tha ’n ceartas làn riaruicht’ An lagh s a mhiann làn toilicht’. [TD 51] XXVII. Deanadh clann a chùmhnant Sior ùrnuigh us faire, Tagradh iad gu dlùth ris Air son a gheallaidh, Gun chlò a tho’airt do ’n sùilibh Gu ’m faic iad glòir Ierusalem; A sgaoileadh feadh gach duthcha S na ’cliù air talamh, Gus am brist a mach dhi Fireantachd ro mhaiseach; Bhios mar sholus dealrach S a slàinte mar léus lasrach. XXVIII. Gheibh a chéile a còir-bhreith A dheoin no a dh’ ain-deòin, Bheir an Righ a tòrachd A mach le ’lannaibh, Leis gach àit’ a lionadh Le corpaibh luchd-an-riaghlaidh. A shàruich i gu h-iosal S bha dian gu ’casgairt; Eisdidh e r’ a h-athchuing Theid a saors tho’airt seachad, Ged bhiodh fuil an-diadhach Cho àrd ri srian nan eachaibh. [TD 52] XXIX. Tha duilleach na craoibh fhige Ag innse mar theachdair, Gu bheil samhradh siochail A’ tighinn am fagus, Sa ’m bi glòir us rioghachd An t-soisgeil a craobh-sgaoileadh, A mach air feadh an t-saoghail Gu chriochaibh farsuing, Cha chùm naimhdean bacadh No feachd Shatain casg air, Aig Criosd bidh buaidh làthraich Air raoin gach blair us baiteal. XXX. Bu ghlormhor a ni leam, A bhi ga ’fhaicinn, Air ceann a dheich mìltibh S mi bhi fo ’bhrataich, Le ’n claidheamh air a liobhadh An saighdibh le ’n geur-rinnibh To’airt buaidh air dia an t-saoghail Le sgriob ga ’chreachadh Carbaid theine us eachaibh Cuartachadh ar feachdaibh, S armailtibh do ainglibh Mu ’r càmp mar theine lasrach. [TD 53] XXXI. N uair théid an Ceann-armailt A mach air toiseach, Eidear iad fo ’n armaibh Na ’n carbaid chogaidh Sgeaduichte le ceann-bheairt, Le ’n sgiath s le ’n sleagh s le ’n taraid, An naimhdean théid air bhall-chrith Le farbhas romhpa: Leomhant iad na ’n coslais Uamhasach fo ’n clogaid, Cuiridh glòir an gnùise Geur mhùiseag air luchd-drochbheairt. XXXII. Glormhor am feachd righ iad Air raoin ri ’m faicinn, N uair a théid gach aon diubh Fo ’n Rigemental; Le ’n claidheamh dà-fhaobhair Slios crioslaichte le firinn, Uchd-éididh an fhior ionracais, Laoich nach meata iad, Tha ’n ceann-feadhna gaisgeil Air each-geal a’ marcachd, Dileas agus fior e Gu ’bhriathran tho’airt gu teach dhoibh. [TD 54] XXXIII. Na lagaicheadh ar làmhan A nis le gealtachd; Ged bhiodh fearg an dràgoin Le ràs a’ lasadh: Ged bhéucadh e gu làidir Le ainneart gu ro-dhàna, Feuchainn co na tharlas dha An tràths a ghlacadh, Is fios dha fein gur faisg air Am a chur sna glasaibh, San ceanglar gu teann e Gun chomas feall a chleachdadh. XXXIV. Nam faicinn e sna geimhlibh S ann leam a b’ ait e, Ceangailt leis an t-slabhruidh San t-slochd gun aigeal, Mo chasan a bhi stàmpadh Air muinealaibh mo naimhde, Us m’ anam a sior dhannsa Neo-fhann gun airtneal; Emanuel nam beannachd Faighinn glòir o’n talamh, Us uil’ luchd-àitich A seinn le lànachd anam. [TD 55] XXXV. Ach tha ’n t’àm a luathachadh S cha dean e maille, Gus am faigh sinn buaidh air Le fuasgladh ealamh, Gach righ chuir Iosa suarrach Spealg a chuing da ’n guailnibh Thaisbein da naomh-shluagh-san Geur fhuath ’bha nimheil; Cuiridh Triath nam feartaibh Sios iad na ’n stòl-chas dha, Naimhdean a chruinn-chéusaidh Nach d’ thugadh géill da fhacal. XXXVI. Theid prionnsachan ’chinn-làidir Gu tàir us masladh, Uachdarain an àrdain Gu làr a shaltairt; Tilgear sios am Pàp’ Chuid Easbuigibh gun ghràs, Fàth’n eagail gu ’m bi àireamh Gheibh bàs gun sagairt, Théid a Chléir a sgapadh Druidear beul nam madadh Cha bhi aon ag éisdeachd, Luchd-réubainn no luchd-gadachd. [TD 56] XXXVII. Is e nis an seathamh là dhuinn, Na bitheamaid lapach, Dh’ ullachadh do ’n t-sàbaid Bhios air an t-seachdamh; Gu Bìobuil chur ’s gach cànain Us cainnt ’tha fo na h-àrdaibh, Ga ’n sgaoileadh feadh gach cearnuidh Do ’n fhàsach thartmhor, Chùm tre ghràs an fhacail Le éud blàth nan teachdair, Gu ’m bi rùm us àite Do ’n làn a ta ri teachd oirnn. XXXVIII. Tha mìle na sàmhchair A nis air teachd oirnn, Iubile na slàinte Ri tighinn am faisg oirnn, Sa ’m bi glòir an Ard-righ A’ còmhdachadh gach ceàrnuidh, A’ lionadh gach tìr fhasail A bha gun taisbean; Lionaidh gràsaibh pailte N cridh’ le gradh ro laiste, A’ séinn gu binn na ’n dànaibh Air cliù saor-ghràis le h-aiteas. [TD 57] XXXIX. Théid gach cridhe bha calma Gu dealbh gach droch-bheairt A sgoltadh na ’sgealbaibh Gu ’n anma a chosnadh, Leaghair iad le airchios Le gaol do ’n Uan a mharbhadh A dhòirt dhoibh fhuil d’ an teanachdas O’n fhearg bha goirt dha; Cuiridh e gu socair Ioc-shlainte ri ’n lotaibh, Ghlanas iad o’n salchar A bha ro shearbh r’a nochdadh. XL. Cha bhi sannt no farmad Nach teid a dhochann, Cha chluinnear leinn fear-feargach A bhios ri trod ann; Théid an fhein na ’balbhan Cha ’n éisdear ri ’cuid ana-glòir, Oir gheibh i buille mharbhtach Bheir searg us clos oir’, Théid gach àrdan s sodal Suas le tair a chrochadh, Sgriosar gaoid gach an-meinn Us cealg théid a throimh-lotadh. [TD 58] XLI. Bidh bilean nam balbhan An sin ga ’m fosgladh, Le ’n teangaibh binn labhrar Gun cheilg na ’m focail; Ni gach aon diubh searmoin Le spiorad na h-ath-ghineamhuinn, Le ’n dùisgear suas na marbhaibh Bha seargt’ air grodadh, Eiridh bacaich bhochda Crioplaich air an cosaibh, Léumaidh iad le aoibhneas Ri fuaim ro bhinn an t-soisgeil. XLII. N uair chluicheas na leanbaibh Ri toll na nathrach, Bidh gach aon diubh ’sealbhachadh Dearbh-bheachd anam, Ban-righrean làn oircheis Aig altrom clann ath-ghineamhuinn, S gach righ na oide tearmuinn Neo-fheargach tairis; Bidh aonachd co-cheangailt’ Measg gach tréubh us teangaidh; Bidh Iùdhaich s Gréugaich Na ’n tréud aig an aon mhainnir [TD 59] XLIII. Cha bhi luchd nan stipin S nan glibean farsuing, Ghoid a steach os iosal Air son am beartais, Ri téumadh nam firean A’ claoidh na muinntir dhileas, A sheasas taobh na firinn Ga dion mar ghaisgich, Cha bhi iad ga ’n lotadh N aghaidh solus cogais, Mar tha cuid an tràths Fo mheas luchd-gràis thaobh coslais. XLIV. Cha bhi Righ no Prionnsa No Diùc air talamh, Nach bi seinn s ag ùrnuidh, Mar thùis bidh ’n anail, Riaghlairean ’s gach dùthaich Gu siochainteach làn ciùine, Gach searmonaich sa chùbaid Fo dhriùchd nam beannachd; Iochdarain gu ceanalt Riaghailteach gun charraid, Ag altrum an fhior-chùram Le tlachd us dùrachd anam. [TD 60] XLV. Cha bhi cuirp no anamannaibh Ann an ainnis, Bidh beannachdaibh àimsireil Ann gun ghainne, Bidh toraidhean na talmhuinn Ni ’s pailte gu ro shaibhir; Bidh gach gleann us garbhlach Làn àrbhair faluichte, Sruthaidh mil o’n charraig S a làn fion ’san dabhaich, Cha bhi buar air sléibhtibh Na treud nach to’air am bainne. XLVI. Bidh ola a chruinn-ùrail, Bhios cùbhraidh fallain, Figean a’s glan sùgh, Ubhlan s Pomgranait; Cruithneachd bhiòs ro shòghmhor, Spiosraidh a’s glan bòltrach Gach ni ’bhios maith gu lòn doibh, Gu ’n còmhdach thairis: Teichidh gruaim us gearain; Cha bhi luaidh air aim-beairt, Cha bhi miann no ciocras Nach riaraichear le beannachd. [TD 61] MARBHRANN DO DHOMHNULL MUNRO, 1773-1830. R uibhs tha guth ann san dàn seo O ’ luchd siubhail an fhàsaich, I s tha ’g imeachd n’ur tràillean M ar ri sàtan na truaigh; H o! nach gabh sibh gu tràthail R is a’ ghlaodh tha o’n àirde A nn an tròcair shaor gràsmhor D hé trid fàbhair an Uain; H a àr ro mhòr us creach làidir D huibh bidh cinnteach mur tàr sibh, O bhinn pheacannan gràineil, B ha g’ur tàladh’s gach uair; H -aon tha feumach an tràths air, E isdibh cuireadh na slàinte A gus gealladh na ’ghràdh dhuibh, T hogas dhàsan sibh suas. H o! grad theich s thig na chodhail A ghabhail seilbh air a throcair, [TD 62] D haingnich briathran a bheoil dhuibh, H -àmhghar mòr bhi ’teachd dlùth O ’n tha gealladh a’ ghlòire, M òr mu ghabhas tu còir air, H o! dean cabhag s e’n tòir ort, N uair tha chòmhla neo-dhùint; U aith’ bidh do sgaradh do-bhrònach I meachd t’ anma gu dòruinn, L eis gach mallachd us dòlas M ur do thròcair nach lùb, U ! bidh do leir-sgrios gun dòchas, N i gu’n fheum bidh do dheoir dhuit, R igh nan dùl deanamh tròcair O rt ma dheònaich a rùn! I. Bidh cuimhn’ us iomradh an còmhnuidh Air na fireanaibh còire, Dh’ ullaich Criosda na ’thròcair A chum na glòire tha shuas, Us bidh an dàn seo na ’chòmhradh, A’ cur an céill ann an òrdugh, Cliù us béus an deagh òglaich Dòmhnul Munro na mòr-bhuadh, A dhaingnich fianuis na ’chòir-san Ann an Ios’ fhad ’s bu bheò e, Shaoithrich dian ann an còmhrag, Air taobh a’ ghlòir’ fad a chuairt [TD 63] Fo àrd-bhrataich na mòrachd, Sna ghabh e dìon ann an dòchas Fo ’n ghabh e fasgadh an còmhnuidh Sa bha ga ’chòmhdach mu ’n cuairt. II. Is aobhar iùnndrainn san uairs thu Do mhòr àireamh mu ’n cuairt duit, A rinn thu fhàgail na ’n truaghain Fo thròm smuairein a’ d’ dhéigh; Na lìonas t’ àite cha d’ fhuair iad Ann an gibhtean s am buadhan, Leis gach tiodhlaca luachmhor A thàinig ’nuas ort o nèamh; Mar rinn gràs an ath-nuadhaich Anns gach pàirt thu cho buadhach, Is ni ro àrd e r’a luaidh dhomh, Gu ’chur ’san uair seo an céill; Gun mo chomas ach suarach, Gus do theist ’thogail suas leam, Gun mo chliù-s’ ort ach luatha G’a cur air snuadh do ghlan-sgéimh. III. Fhuaradh creidimh o Dhia leat Air an ìobairt choimhlionta, Dhaingnich còir tha neo-chrìochnach Dhuit gu sìorruidh na ’shìth, [TD 64] Fhuair thu ’n Spiorad mar thiodhlac A rinn do bhuadhan a riaghladh, Chum an cleachdadh na ’rian-san A rinn do lionadh le ’ghaol: Ghineadh clann ann an Criosd leat, Air do bhrollach chuir cìochan Chum an altrom mar chìochrain, Le bainne fiorghlan gun ghaoid, Lag us làidir s am miadachd, A réir am fàis ann san diadhachd, Mar stiùbhard glic rinn thu ’m biadhadh Oir bha ’n fhialachd dhoibh saor. IV. Bha thu ’d’fhìrean treun buadhach Air carraig slàinte do-ghluaiste; Bu shaighdear dìleas bha stuam’ thu Gu treun ’to’airt buaidh air feachd nàmh; Gidheadh mar naomh fad do chuairte, Ann san t-saoghal cha d’ fhuaradh Aite fuirich bhiodh buan leat, Gu gabhail suaimhneis no taimh; Chum thu agad na fhuair thu Sna h-uile ceum ann sna ghluais thu, Tù coiseachd teann le dian luas-ruith A chum na duais ’bha gu h-àrd, S ged’ bha do naimhdean mu ’n cuairt duit A’ cur nan geimhlean gu cruaidh ort, Do dhlighe Chriosd t’-fhear còir-fuasglaidh Cha d’ fhuair an diabhul uat càil. [TD 65] V. Bha do bhuadhannan nàdurr’ Os cionn mhòrain na ’r là-ne, Farsuing fosgailt am pàirtibh Mar thaisgeach làn bha do chrìdh: Tu gabhail beachd air mhodh àraid Air glòir us mòrachd an Ard-rìgh, Air oibre cruthaicht a làmh-san San doimhne, air làr, s os do chionn, Do fhradharc sùl ge do dh’ fhàg thu Ri aimsir t’-òige na d’ phàisde, Fhuair thu dùbladh na àite Gu d’ ùngadh, slàinte an Righ; Och mo bhròn s m’aobhar nàire Ged ’tha mi mealtuinn mo dhà shùl, Nach robh mi faicinn mar bha thu Us iàd ort a dhìth. VI. Leis mar lìonadh o’n àird’ thu Leis gach tiodhlaca gràsmhor, A chur rian air do phàirtibh A’ theagasg chàich air gach àm Le faire dionaidh bu ghnàth leat Bhi ’cur an céill dha do chàirdean, Gach inneal gleusaidh bha ’n nàmhaid A’ cur an àird’ gus an call, Tù faicinn cuilbheartan shàtain A’ sgrios nam mìltean gun tearnadh [TD 66] Bha t’anam fireanta cràiteach S do chridhe ga ’fhàsgadh gu teann A thaobh mar ghleusadh le gràs thu Le beò eud chum an slàinte, Tric a dh’ éigh thu nach b’ fheaird iad Luchd-teagaisg fàs nam balg mall. VII. Is aobhar nàire do mhòran A shealbhaich tàlannan mòra, Sa thogadh suas ann am foghlum Fo ainm bhi beò s iad fo ’n bhàs, Nach d’ ruith a’ choi-lige còmhladh A chumail coiseachd ’san ròd ruit, A ghlac an crann na do dhòrnaibh, S nach d’ sheall ri d’ bheò air do shàil O nach d’ bhrist iad na còrdaibh, A cheangail teann ris an fheòil iad A dh’ fhàg neo-fheumail na ’n lò iad, Gu sliochd tho’airt beò a’ chum fàis, Nach robh ’n anmaibh an còmhnuidh Fo chumhachd teagaisg am beòilibh, A dh’ fhàgadh èifeachdach beòthail E ’shluagh ro’-òrduicht’ saor ghràis. VIII. Mar a lionadh le eud thu Mar shearraig nuadh bhiodh gu reubadh, [TD 67] Air taobh aobhar an Léigh sin, A leighis creuchdan do chridh’ Thogadh fianuis gu treun leat, An aghaidh teagaisg s mi-bhéusan Chinn-iùil nan dall bha gun léir-sinn, S nan naimhdean geur a bh’ aig Ios’ Mar bacadh tròcair Mhic Dhé iad, Rinn thn dhearbhadh ’sa shéuladh Air dhoibh bhi trom fo ’n an-eibhinn Gur sgrios-léir dhoibh bu chrìoch, Cha b’ ann a mhàin le do bheul Rinn thu ’chaismeachd sin éigheach, Do bheatha sìor chur an céill doibh Gu ’m b’aon bha ceusd thu le Criosd. IX. Ni bha ghnàth ga do leònadh Bhi faicinn rian an luchd-treòraich, An aghaidh ’n teagaisg s an eòlais Air reachdaibh glòrmhor ’n Ard-righ, ’Sa toirt dearbhaidhean mòr air, A’ chliù th’air gràsan Iehobhah S an gnàth toirt fianuis s a’ còmhdach, Nach b’ ionnan beòil doibh us crìdh’; Freumh gach uilc bhi fo ’n chleòca Gaol an airgioid bu mhò leo, Mar shaibhreas s buannachd a b’ òirdheirc Na masladh s bròn fo chuing Chriosd, [TD 68] An cleachdadh féin air an dòigh sin To’airt na brèige da ’n còmhradh Sa mhuinntir eudmhor an còmhnuidh Fo lotaibh mòra da ’n trìd. X. S ge d’ bha diomhanas sgrìobhta Na do shealladh gach aon uair, Air gach ni bh’ ann san t-saoghal De ’n d’ rinneadh ìodhal do mheall, Is ann bhiodh t’ anam fo ìoghnadh Ag amharc nitheanaibh tìmeil, Tu faicinn làmh fir do ghaoil annt’ O! b’E do shìochaint gach àm; Bhiodh tu sealbhachadh milseachd, Ann san tròcair a b’ ìsle S ann a mheasadh a prìs leat, Se luach na h-ìobairt a bh’ ann; Ged bu gheall-daingnich iad daonnan Dhuit-s’ air lànachd t’ Fhir-saoraidh Timchioll-ghearrt bha do chrìdh’ leo, Gu dlùth air Criosd os do cheann. XI. Nuair bu dlùith’ bhiodh do chòmhradh Air nithe talmhaidh no feòlmhor, Bha ’n earail naomh a thug Pòl dhuit An cleachdadh beò na do chridh; [TD 69] Bhiodh do chainnt an deagh òrdugh Fo bhlas ùr-labhraidh an còmhnuidh, Le salann gràis a chum fòghluim S cha b’ ann gu connspaid no strì, Bhiodh t’ inntinn shuas ris a’ ghloir sin Air ’n do dhaingnicheadh còir dhuit, Lìont’ le iongantas sòlais S tu ’mealtuinn dòchais làn-chinnt, Air na beannachdan mòra Tha ’n co-cheangal siorruidh na tròcair, Tre ’n mheasadh tìm leat ro òirdheirc Ach air mhodh sònraicht’ ro fhaoin. XII. Ge d’ mheasadh aimsir diom-buan leat Mheasadh tìm leat ro luachmhor, A chleachdadh dìchioll us cruadail Air taobh an Uain fad do là, Do shìochaint féin ’dheanamh suas ris Cha b’e a mhàin bh’ort mar uallach, Ach anmaibh gràsmhor a shluagh-san A thogail suas dha do ghnàth, O’n ghabh thu ’chuing air do ghuailibh Gu dol tre dheuchainnean cruaidhe B’e do chrìoch mar fhear cuairte, Do thoradh suas a bhi fàs Do shùil a ghnàth togta suas ris, An dùil ri gràs an Ard-bhuachaill’ A chum go shaothair ’bhi buadhach, Gu anmaibh truagh ’tho’airt gu slàint’. [TD 70] XIII. Bha thu truacanta bàigheil Ris na braighdean bu tràilleil’, A bha na ’n ciomaich aig Sàtan Ga ’n cumail làidir fo dhaors’, T’ innidh thròcair làn gràidh dhoibh Ged b’ iad do naimhdean s t’eascàirdean B’e t’fhìor dhurachd tre ghràs doibh Gu sealbhaicht’ slàint’ leo gach aon A thaobh do chaoimhneis do d’ chàirdean A bha tre Chriosd duit na ’m bràithrean, S ann bha do mhaoth-chridh’ gu làthail Cur thairis làn doibh le gaol, Tu giùlan ìomhaigh an t’Slànaigheir Anns gach buaidh agus pàirt dhiot, Is mòr a chìte na d’ fhàiltibh Dheth ’naomhachd àluinn ro chaomh. XIV. Fhuair thu neart na do ghàirdean Gu bhi gleachd ann an tàbhachd, Fo na h-airm nach do dh’ fhàilnich Rinn treun thu s làidir fo d’ cheann, A chaidh a mach s gach cruaidh chàs leat An aghaidh armailt an nàmhaid Air ’n tugadh buaidh fad do là leat, Ge d’ bha e ghnàth ort an geall; Ach fo cheannard do shlàinte Bhrùth do naimhdean fo d’ shàiltibh [TD 71] Us chuir thu ’n ruaig anns gach blàr orr’, Do chlaidheamh sàitht’ annt gu teann; Bhiodh amhladh mòr air feachd Shàtain, Ag éisdeachd gléusaidh do chlàrsaich, Us t’iollach fhuaimneach buaidh-làraich, N uair bhiodh an àirc na do chàmp. XV. S mar bha t’ anfhuinneachd làthail A’ cur feum air ùr ghràs leat, B’e do bheus bhi fein-àicheil Cia cho àrd s bhiodh do bhuaidh, Faire shònraicht’ a ghnàth ort Nach deanta dìmeas no tàire, An cor ìosal air gràs leat Ach g’a àrdachadh suas: Cha b’ ann le lòchran a mhàin A dh’ imich Dòmhnull tre ’n fhàsach, Ach ola an còmhnuidh o’n lànachd Nach do thràigh fad do chuairt; Tre fhéin-fhiosrachadh gràsmhòr Tric a theàgaisg thu chàch e, Nach b’ ann uatha féin a bh’ an slàinte Ach tre fheartaibh blàth fuil an Uain XVI. Do sholus naomh rinn thu leanmhuinn Le cogais mhaoth agus anfhunn, [TD 72] T’ inntinn chaomh cho neo-mharbhant Os ceann na talmhuinn do ghnàth, Fhuair thu ’n saoghal na ’chealgair Le bhrionnal baoth cho neo-earbsach, Gu ’n chuir thu thaobh e le ’shalchar Mar phlaosgaibh falamha gun stàth, Bu ghaisgeach treun thu ’bha calma An aghaidh séisdeadh nan garbh-chath, Tu air do ghleusadh fo t’ armachd Uchd-éididh s ceann-bheairt na slàint’, Gach ni bh’an déigh air sgrios t’anma Rinn thu cheusadh s a mharbhadh, Us chlaoidh thu ’n fhéin to’airt beul balbh dhi Gun chomas labhraidh ach gràs. XVII. Bha do bhuadhaibh s do ghràsaibh A’ co-chòrdadh gun fhàillinn, Ged bha ’n fheòil s a gath sàithte Le teachdair Shàtain a’ d’ dhéigh, B’ fhìor fhear-leanmhuinn air Paul thu Fad do chuairte tre ’n fhàsach, Giùlan uallaich an àlaich Us cùram gnàthaicht’ an treud, Bha ’n ro-chùram-san làitheil A’ luighe dlùth riut mu t-àirnibh, Eallach tròm aig cathair-gràis ort Far ’m bu ghnàth leat bhi treun, [TD 73] An Spiorad uachhmhacaich o’n àird ort Aig éigheach suas ri d’ naomh Abba, Gu ’n cumta suas iad ’s gach gàbhadh A chum s nach tàrladh dhoibh beud. XVIII. Thugadh gliocas us ciall duit A ghlacadh shionnach chum dìonaidh, Dearcan òg nan crann-fiona Mu ’n rachadh ’n crìonadh s iad maoth, Bha do phuincibh cho fior-ghlan Cho geur-rannsachail dìomhair, S nach tugta fasgadh do shìon leat A bhacadh diadhachd le daors’; T’ fhaicill dlùth mar an cianda Nach mùchte gràs cia cho ìosal, A dh’ fhaodadh Sàtan le ’lìontaibh A chumail shìos fo chruth gaoid, Ach cumail taic ris’ le dian-spairn An aghaidh innleachd an diabhuil, S an t-ionmhas làn bha o Dhia dhuit Cur buil air t’ iarrtuis gu saor. XIX. N uair dh’ fhosgladh suas duit gu fialaidh Stòr nam beannachdan siorruidh, S a rinneadh stiùbhard le Dia dhiot A chum a riaghladh gu saor, [TD 74] Bhiodh pailteas lòin do na cìocraich Uisge beò do na h-ìotmhoir, Do na leòntaibh sàr-iocshlaint A ghlanadh iorbhail gach gaoid, Gach soitheach falamh bhiodh lìonta Dheth ’n ola a’ dhìoladh na fiachan, Cha bhiodh aon diubh nach riaraicht A nuas bho lìontachd na maoin Oir bha ’n t-ionmhas ud siorruidh, Us creidimh ’gabhail coimhlionaidh Air na geall’aibh ion-mhiannuicht; A cuan neo-chriochnuicht a ghaoil. XX. Gheibheadh lomnochdaich éideadh Balbhain fosgladh am béil ann, Lotan chridheachan réubta Leigheas chreuchdan us leòn, A ’neach bha caillt’ bhiodh deagh-sgeul air Gheibheadh anfhuinneachd tréine, A neach bha ’n dorchadas léirsinn Laigse an euslaintich treòir; Luibhre a’ glanadh o ’bréine, Gach cneidh-ghalair no eucail Us uisgibh Iordain làn éifeachd, Gu ’n to’airt gu sgéimh mar bu chòir; Dh’ fhàs Abana neo-spéiseil Fhuaradh Parphur gun fheum dhoibh Buailt’ le plàighean na h-Eiphit, S an uillt nach faoidt leò an òl. [TD 75] XXI. An uair a shileadh an drùchd ort Bu treun an gleachdair thu ’g urnuigh, Do chridh’ teth cho maoth-bhrùite S tu tagradh dlùth trìd an Uain, T’innidh ghràidh an geur-dhùrachd Fo fhrasaibh blàth nan gràs ùraich, A’ mealtuinn làthaireachd a’ ghnùise Us deatach tùise a’ dol suas; B’ fheairde neart na caol-smuid sin B’ fheairde taic na cuilc bhrùite, Toradh blà t’ìobairt-chùbhraidh Dheth ’n òla ùngaidh a nuas Gheibheadh doill an sabh-shùl ann Bacaich leumnaich gu sunntach, S rach’ òighean cadail o dhùsal Us mairbh a’ dhùsgadh o’n suain. XXII. Leis cho eolach s a dh’ fhàs thu Air fear-casaid nam bràithrean, Tha ri foireigneadh an àlaich Ga ’n to’airt a ghnàth leis a thaoibh, Bha do mhaoth-chridh’ cho bàigheil S gu ’n rach’ tu sios air a sgàth-san, Do ’n doimhne g’an tearnadh S an to’airt o mhàig an droch aoin, Ga leantuinn fein air an sàiltibh A chum nam baideal a b’ àirde, [TD 76] Do chruth chosamhlachd Shàtain Ri obair gràis ann sna naoimh, Cùram mòr ort mu ’n tàrladh Le Prionnsa Thìruis an àrdain, Gu ’n sgriost a h-aon diubh le bàs an Neo-thimchioll-ghearrt’ ann an craoidh. XXIII. Nuair ghairmeadh t’anam do ’n t-suaimhneas Dh’ ullaich Ard-righ nam buadh dhuit Bu ghoirt cràiteach an sluagh sin, A bha mu ’n cuairt ort a ghnàth Bu fhrasach deòir air an gruaidhean, An cridhe leòinte fo chruaidh-chàs Do thigh bu Bhòchim e’n uair sin, Le gal nan truaghan thu dh’ fhàg, Cha b’ ioghnadh mor ged bu chruaidhe, Air fuil s air feòil do tho’airt uatha Sàr oid’-altrum co luachmhor A thogail suas uath’ co tràth, Ge d’ b’ aobhar bhròin e cho luath leò S a chaill iad comunn an uasail, Bha caoimhneil carthannoch truasail S an anmaibh fuaight ruit an gràdh. XXIV. Bha thu ’d’ chobhair gu fuasgladh Air na bochdan fo thuairgneadh, [TD 77] Bhiodh aig òsnaich fo smuairean Fo thuinn s mi-shuaimhneas an sàs, B’ iuchair-fhosglaidh bha buadhach Air cor nan deòraidh s nan truaghan A bhiodh le Sàtan g’am buaireadh Ga ’n cur ’s gach uair fo chruaidh-chàs; Is iomadh eire us uallach A bhiodh ro throm air an guailnibh, O’n d’ fhuaradh saors iomadh uair leò N uair ghlaoidhte suas leat an ainm, Spealgta an cuibhreach gu luath dhiubh Fo ghiallaibh bàis bhiodh làn-bhuaidh ac’ Bhiodh cliù saor ghràis a dol suas leò Chum glòir àrd-bhuachaill an slàint. XXV. N uair thigeadh ’n làn sin a nuas ort Gheibheadh peacaich iom’-ruaigte, Fo dhìteadh cogais s làn uamhais Fo throm uallach us sgìth, Fois do ’n inntinn thonn-luaisgte Saors o gheimhlichibh cruaidhe, An Spiorad Naomh gu treun buadhach Ga ’n to’airt gu suaimhneas le sìth, S an crìdhe reòit bha fo ’n fhuar dhealt Thigeadh beò le crith-ghluasad, Anail bheoil Righ nan sluagh ort A’ teachd a nuas mar threun ghaoith, [TD 78] Am fear bu treise s e’n uachdar, Creach an t-Sàtain ga fuasgladh, Bhiodh ceòl do ghàirdeachais fuaimneach, To’airt sgrios air cluain an droch-aoin. XXVI. Fhuair thu gealladh ro àraidh A choimhlionadh a’ d’ là dhuit, Clann do chloinne fo àrach An t-soisgeil ghràsmhoir ri d’ lìnn, Righ nan uamhas ’nuair thàinig Cha d’ chuir e fuathas no sgàth ort, Cha robh gath ann sa’ bhàs dhuit Ach gairm o àmhghar gu sìth, Thàinig samhradh an àigh ort Theich gach duibhr agus sgàile, Cha tig oidhche gu brach òrt Do sholus làn bidh a chaoidh, Dh’ fhág thu Senir s Amana Gach leòmhan s béisd a bha tàmh annt Do bheinn a mhirr us tùis aloes Thug Aingl’ thu ’n làthair an Righ. XXVII. Ged tha do chomhar air fhalmh’chadh Shìos fo fhòidean na talmhuinn, Tha t’fhianuis beò gu bith-labhraidh Ris na h-aingidh ’san t-saoghal, [TD 79] Mar tig gràs orr’ ri ’aimsir Ga ’n to’airt beò tre ’n ath-ghineamhuinn Chì iad Domhul ged dh’ fhalbh e, A’ teachd an armailt nan naomh A nuas o neamh chum a dhearbhadh, Nach breug no sgleò bha na sheanchas Chur Amen ri binn damnaidh, An dream a dhearmaid an saors’, A dhionnsuidh léir-sgrios d’an anmaibh Gu ifrinn-theinteach g’an tearbadh, Gu cuan neo-chrìochnach gun teancas’ Do dh’ ionmhas feirge nach traogh. XXVIII. Sin an t-àit am bi a ghairstinn Ann sna lasraichean feirge, Gath na cogais g’an teirbheart Deimhnibh foir’gneach g’an cràdh, N àmhunn-ghoilteach a’s deirge, Tonn air thonn a sìor ghairm dhoibh Air peanas peacaidh ni ’s gairge, Dol an gairbhead gach tràth; O’n chuir iad cùl ris an tairgse, Bidh teas na fùrneis ni ’s seirbhe Deatach smùidreach bidh doirbh doibh Gun dùil ri teancas gu bràth, Ma mheas iad Domhul air mhearachdainn Nuair chuir e’n céill doibh an amaladh, [TD 80] Innsidh siorruidheachd d’an anamaibh Gu ’r iad gu dearbh’ a bha bath. XXIX. Ach ’n àm ’bhi tional an iarmaid A ghineadh leis-san an Criosda, Na shaothair-ghràidh ann san fhion-lios Tre fheartaibh siol-chur nan gràs, Sa théid an gairm-san gu fialaidh G’ an togail suas ann sna nialaibh An còdhail àrd-righ na siochaint An culaidh chiataich gun sàl, Sa sheasas Domhul ’na fhianuis Air ceann a shliochd na ’n cruth-fiorghlan Na ’thrusgan maiseach geal sgiamhach, Le gnùis gun fhiamh ach gean-gràidh ’San glaodh e’n àird le beul lìonta: Feuch mis’ s a chlann a ’thug Dia dhomh A’ mhealtuinn sòlais ion-mhiannuicht’, An tobair shiorruidh nach tràigh, XXX. O’n fhuair iad fois ann an Criosda Le ’n chuir ìad dòchas na ’ìobairt Tre chreidimh beò air fhuil phrìseil, Bhiodh dhoibh mar ioc-shlàint’ an slàint’ Air dhoibh bhi ’g osnaich gu h-ìosal, Bha corp a bhàis dhoibh na Phriosan [TD 81] ’S ged bha gleachd ris na phian doibh Bha suaimhneas siorruidh fo A ghràdh; B’e sìud an sòlas a lion iad An dùil an còmhnuidh làn mhiann air, S nuair thig cò-làmh an triall dhoibh S iad làn choimhlionta na làthair, Bithidh aobhar glòraich air Dia ac’ Feadh linn nan linntibh gu siorruidh, Gu ’n ghairmeadh Domhull g’an spionadh A mach á liontan a bhàis. XXXI. Ach tha thu nis ann sna neamhan Le d’ chlàrsaich òir air ùr-ghleusadh, Cha lagaich fuaim a cuid téudan O sheinn laoidh éibhinn an Uain, Cha chuir sruth Bhabiloin éis ort O sheinn air glòir làithean réite, Chriochnuich bròn bùthaibh Chédair, Cha ’n i tìr Mhesech do chuairt, Ach ionad còmhnuidh an Dé sin A rinn le ’ghlòir do làn-éideadh, Cha tig sgleò air do leirsinn Cha ’n fhaicear deur air do ghruaidh, Gearain cràiteach fo dheuchainn Cha tig gu bràch o do bheul ann, Ach sonas lànachd nach tréig thu Le Aingle trein ort mu ’n cuairt. [TD 82] XXXII. Is neo-fhoirfeachd an tràthsa Tha mar easbhuidh a mhàin ort, Nach robh corp diomhair an t-Slànuighear Na iomalànachd leat shuas, Ach na ’àm thig an là sin Nach bi easbhuidh no fàilinn, Air’ bhuill-san dheth lànachd N uair thig an t’Ard-righ a nuas, Bidh ’n cuirp mar ghloinidh a’ deàrrsadh Air a ghlanadh ’san àmhuinn, Loisgear suas na h-eas-càirdean Le ’n d’ rinneadh tàir air an Uan, Bìdh ’n anma geal a sìor dhealradh S an coin co-chuimt’ ’san aon nàdur, An aonachd ghlòrmhor ro àluinn Nach sgar am bàs gu bith-bhuan. XXXIII. Ach tha sinne air ar fàgail As do dhéigh ann san fhàsach, A’ dol fo bhròn tre ghleann-Bhàca, S a Dhé bi ghnàth air ar stiùir, Lion do thobraichean làn dhuinn Slochdaibh dionach neo-thràighte, Thoir dhuinn ciochan bhios slàinteil Mu ’n téid sinn bàs leis a ghrùid, Thoir sinn beò le t’ ùr-ghràsaibh [TD 83] Daingnich còir dhuinn na t’ fhàbhar, Ullaich lòn dhuinn g’ar n’ àrach Bi féin a ghnàth aig ar bùird; Thoir dhuinn innealaibh-tàir’nidh A chum gu ’n deòthlar ar sàth leinn, Do ionmhas sòlais na lànachd Tha ’n cliabh an t-Slànuighear chiùin. XXXIV. Cum bho dhion o na tairbh sinn Oir tha ’m bùireich a’ seirm ruinn, Dion fo’d’ sgàil sinn o ghairbhinn Droch cuideachd choirbt a mhi-rùin, Dean ro chinnteach do ghairm dhuinn Sgeadaich diongmhalt fo t’ airm sinn, Dean dhinn saighdearan eirmseach Us aimsir dhoirbh oirnn teachd dlùth, Dìon o chlosaich a’ mhairbh sinn Dìon o thrombaid na foirm sinn, Na biodh t’fhacal gun tairbhe Ach ro shoirbheasach dhuinn Na fàg air cladach na failbh’ sinn Thoir fo sgàil nan craobh-pailm sinn, Bi na d’ dhion o gach stoirm dhuinn Us neul na feirg’ os ar cionn. [TD 84] FONN AIR DOMHULL MUNRO. [B’e seo Domhnull Munro a bha na Lighich an Duneideann s a bh’ air ainmeachadh air an Sgiathanach ainmeil dha ’n d’ rinn am Bard Marbhrann. Rinneadh a’ fonn seo air oidhche Shathuirne s e ’g altrum a ghille: bha ’m Bard an déis an fheasaig a tho’airt deth s mar biodh gu ’n robh ’n t-Sàbaid faisg air laimh chaidh an còrr ’chur air an fhonn.] I. M’ ULAIDH air Domhull Munro S mòr mo thoigh umad fhéin. M’ ulaidh, &c.: ’S mòr, &c. II. Nam bu chollach thu ri Domhull S ann bu mhò ’bhiodh de spéis. Nam, &c. III. S iomadh aon do chloinn nan deoiridh Bhiodh na ’n comhlan ás do dhéigh. S iomadh &c. [TD 85] IV S iad a’ miannachadh do chòmhraidh Bhiodh mar chòisir dhoibh o d’ bheul S iad, &c. V. A chuireadh an aignidh air mhire Ged a shileadh iad na déir. ’Chuireadh, &c. VI. Ann an tòiseach na buain eòrna ’N raontan Bhoais bu mhor d’ fheum, Ann an, &c. VII. Dh’ fhàgadh tu bho bheum do chorrain, Dlòghan torrach às do dhéigh. Dh’ fhàgadh, &c. VIII. Gheobhadh Rut dhi féin a còir dheth S cuibhrionn leòir do ’mathair-chéil. Gheobhadh, &c. IX. Aig àm riarachaidh an lòin leat Cuibhrionn leòir cha bhiodh aig Féin. Aig àm, &c. [TD 86] X. Dh’ fheumnadh iad an àm an comaidh ’N gréim a thomadh ’san fhion gheur. Dh’ fheumadh, &c. XI. Is cha b’ aithreach dhoibh an turas S iad a buinnig air do sgeul: Is cha b’ aithreach dhoibh an turas S iad a’ buinnig air do sgeul. [TD 87] AM FOCAL. Rinneadh am Focal na ’fheoil agus ghabh e comhnuidh na ’r measg-ne, … làn gràis agus firinn.—Soisg.: a réir Eoin: i. 14. I. S e’m Focal Firinn ro dhilis fior sin, Ghabh còmhn’ measg dhaoin’ bhios na ioghnadh siorruidh; An t-innleachd naomh sin os cionn gach miorbhuil N uair dh’ aon e’n daonnachd na ’ghaol r’a dhiadhachd. II. B’e ’n t-ioghnadh ard e nach lan tuig ainglibh E theachd gu bàs ann an aite ’naimhdean S a dh’ fhulang càinidh us taire cainnte Us buairidh laidir fodh spairn o dhaimhnibh. III. B’e ’n t-ioghnadh ard e ’s an gràdh do-labhraidh N uair ghabh siol Abraim ’s a dh’ fhàg e ainglibh Chur ’anma ghrasmhor fodh chràdh s fodh theanntachd An àit nan traillibh s to’airt grais na ’gheall doibh. [TD 88] IV. B’e ’n gaol do-iomraidh a bha ’s a mhalaind Bu sheirbhe na bhurmaid bu duilghe ghabhail Ag òl an ionmhais ’n uair thiomnadh ’anam Do mhallachd iomlan an iomlaid beannachd. V. Ag òl fion geur ann an éiric bainne S an domblas eillteil an éiric meala Ghabh smugaid bhreun ann na eudann bheannuicht, Airson ol-ungaidh nì ’n gnuis a ghlanadh. VI. A ghabh crùn droighnich mu cheann ro ghlormhor Airson crun aoibhneis d’a oighreachd bhroinich, S na lotan reubta na chré ro oirdhearc Gu leighis eucail us chreuchd nan deoiridh. VII. Bha anaman dhaoin leis ro phriseil luachmhor S nach faodt an saoradh le ni bu shuaraich Na iobairt fhior ghlan gun ghaoid an Uain seo M bheil feart neo-chriochnach ’s neo-chaochlach buadhach. VIII. S e gaol neo-chriochnach a chaoidh do ghluais e Gu teachd ’san daonnachd gu saoradh thruaghain; S dh’ iath gloir na Firinn gu dian mu ’n cuairt air Airson coimhlionadh gach ni do luaidh i. [TD 89] IX. Dh’ earb Dia a ghloir ris s bu leor an taic dha Mar urras oirdhearc air gloir d’a cheartas; S d’a lagh; s cho-chord iad dh’ aon deoin le aiteas Gu gloir do thròcair ’tho’airt beo nam peacach. X. Tha obair chriochnaichte Chriosd cho gloirmhor S gun bhuaidh ’san diadhachd nach d’ lion i comhladh, Le aiteas siorruidh s co-riaraicht’ còirdte Tha ’chorruich bàtht’ ann an lanachd trocair. XI. Tha ’n lagh ro arduicht bu namhaid mhor dhoibh Na ’m peacaich ghraineil ’n comhdhàil ri trocair S an ceartas sàsuicht a bha ga ’m fogradh Na ’n cairdibh gràidh dha tre ghràs ga ’n còmhnadh. XII. Cha b’ ionnan eifeachd bha ’n euceart Adhaimh Gu tarruing leir-sgrios gu leir air àlach S tha dh’ fheartaibh treun am fuil réit Imman’il Thug ullachd féin dhoibh mar éideadh slainte. XIII. B’e ’n gaol bith bhuan e r’a luaidh ’sna h-ardaibh Bhi fulang truaighe bu chruaidh an càs e Airson nan truaghan a bhuail gu bàs e S e’g urnuigh suas ann na thruas gu gràs dhoibh. [TD 90] XIV. B’e ’n t-ioghnadh creutair cho breun s a tha mi Bhi ’n dùil ri réite tre chreuchdaibh cràiteach S ri leigheas neamhuidh o m’ eucail ghraineil O lotaibh chléibh-san a reub mo lamhan. XV. A bhratach ghloirmhor tha teò-chridh’ch grasmhor A lot’ ’s a leonadh le doruinn chraitich Siud tobair sòlais an t-sloigh e ghradhaich Tre chreidimh beo gu bhi ’g òl an sàth às. XVI. Seo tobair trocair tha leoir lan shaibhir Gu peacaich s neo-ghlain ro mhor tigh-Dhaibhidh A chur air fogradh; ’s e’n dochas daingnicht S tha shruthain sòlais ’ruith beo mar aibhnibh. XVII. Tha ’obair dhiamhair ’n gniamhaibh cuimseach S a rùn a’ riaghladh gach nì gu teirbeadh O’n iodhaill inntinn ged ’s nì tha doirbh leo Bhi spannadh chioch o’n cuid mhiannaibh toirmisgt. XVIII. Am to’airt nan cioch uath bhios pianntach geur dhoibh Gur tric clann diolan a’ fiaradh béil riu, S a’ casadh fhiacall le fior neo-spéis riu S ga ’n saltairt sios mar bu mhiann le ’n eucoir. [TD 91] XIX. Ach s beag an smaointinn mu ’n nì tha ’n dual doibh Tre ’m fanoid fhaoin air na h-aoinibh luachmhor; Mar chloinn na daors’ iad a bhi ga ’m fuadach A mach air faondra feadh raon gun bhuachaill. XX. Tha ’shlighe do-lorgaich, ’san stoirm tha cheumaibh S na neultaibh dorchaidh o bholg nan speuraibh Tha ’n coltas colgail ro dhorch do reusan S an ionmhas folachaidh ro dhoirbh r’a léirsinn. XXI. S nì grian na slàint’ nuair is àill le éirigh Na neoil seo àillidh na lànachd deagh ghean, Na ’m frasaibh grasmhor do gharadh feumnach S na ’h-ùr-bhraonaibh blàth gu to’airt fàis do gheugaibh. XXII. S ged thog e’n àird iad air bharr nan sleibhtibh A dh’ fhaicinn dealraidh ro àluinn ’éididh, Thig neul chur sgàil orr, bidh iàd na ’n éigin Gu ’n labhair ard ghuth a ghraidh o bheul riu. XXIII. Le bhi ga ’m marbhadh o shearg bheir beo iad S bheir e le ’n salachadh air falbh a neo-ghlain, S ni slan an anman le dealgaibh leoinidh S le dianamh anfhanna cha dearmad treoir dhoibh. [TD 92] XXIV. S le ’n dianamh daibhir bheir saibhreas buan daibh S e meud an calldaich gach àm am buanach’ S le ’n cur ’sna teinntibh ni ’n cuibhreach fhuasgladh S na ’m bròn bi ’d aoibhneach a’ seinn le luathghair. [TD 93] TALADH. I. TOISEACH Faoillich chion arach Iorbull Feadaig na ’lainnir Mar bu mhiann leis na seanair A dh’ fhalbh Uainn. II. Mar rogha sgeul us deagh mhanadh Dhoibh na ’dheigh air deagh earrach Gu bhi reubadh s ag arach Na talmhainn. III. S tiormachd Mairt ’chur sìl fallain, S Ceitein bhlàth nan driùchd meallach A sgaoileadh fhochann gu daingean Do sheargta. IV. Samhradh ciatach bhraon tairis S Iuchar seimh a ghrian dealraidh Bheir gu crìoch an deagh fhoghair Ro tharbhach. [TD 94] V. S ann tha ’n nì seo ga m’ tharruing Gu nì àraidh th’ air m’ aire Chur an céill ged nach canam Ris searman. VI. Mu ’n an nial sin mu ’n d’ labhair Eoin an Diadhair san t-sealladh Bha dha feumail an amaibh Geur leanmhuinn. VII. S cha ’n e ’mhain a bhi labhairt Ann am beul no le teangaidh A tha feumail s na h-amaibh-s’ A dh’ anamaibh: VIII. Ach beachd smuaineachaidh fallain Air a dhiomhaireachd fhalaicht Tha do-rannsuicht do bhreithneachadh Thalmhaidh. IX. S freasdal dorcha gun amhuil An diadhair treun seo r’a amharc ’Bhi fodh neul s e mar fhalluing Tha falachadh, [TD 95] X. Gloir ro oirdhearc gach sealladh Bha ’to’airt sòlais na ’n carraid Mar le oranaibh gàir d’a Luchd leanmhuinn. XI. Ach s e comh-fhurt’ gach anam Dheth chuid fhianuisean beannaicht A cho dian s a tha e’n teannadh Gu ’n dearbhadh. XII. Bogh a thearuinteachd dhaingean Thar an nial seo bhi aithnicht Comh-cheangal siorruidh nan geallaidhean Tearmuinn. XIII. Air ceann an Tì mhoir ro bheannaicht Aingeal treun a chomh-cheangail Bogh a chumhnaint tha daingean Ro dhearbhta. XIV. An dathaibh àillidh eugsamhuil Gorm us buidh’ lan lainnir Purpur s sgarlaid s gach sreath An comh-dhealbhadh. [TD 96] XV. S oirdhearc àillidh an sealladh Do ’n t-suil ghrasmhor r’a amharc Cuairt s gach stiom eadar-dhealaicht Ri ’n ainmach’. XVI. S cach cho dlu air an ceangal Ann an aonadh do-sgarail S a cheann ghlormhor a charruig Nach carr’chear. XVII. Bu dorch an neul bha do’n t-sealladh ’G iathadh mu ’n cuairt do ’n Ard-Cheannard Ann na ’dhaonnachd air thalamh Fo dhearbhadh XVIII. Dhiabhuil bhorba ro nimheil Bha ’g a bhuaireadh le an-iochd S naimhdean geura le ’n lannaibh Ga ’mharbhadh. XIX. Dh’ iath tiugh dhorchadas thairis Air na speur ’n uair bha ’anam Ann am pein tha do-labhairt Ri sheanachas. [TD 97] XX. Guth o nèimh cha robh labhairt Ris gus fhuasgladh o’n eallaich ’N uair a dh’ iobradh fo ’n mhallachd Bha searbh e. . . . . . . . [UNFINISHED.] [TD 98] DAN LE Eibhric a phiuthar dha ’n Ghobha air dha bhi air aiseag air ais chum slaint. S ANN leam a b’ ait an sgeula sin Chluinntinn gu na dh’ eirich thu S an duil o bh’ agam fhein ris Gur e’n t-eug a thainig teann ort. II. Cha ’n aithris mi do bhuadhannaibh Cha ’n eil mi sgeulach ’tuaileas air Mar fhaileas fhaon nam buadhar-lann Mar chluaran ’miosg nan deanntag. III. S comasach Iehobhah air Mo chuideachadh na m’ òran dhut S e falbh s ag imeachd comhla riut S e’n comhnuidh dhut ’na theampull. IV. Nur bhiodh tu tinn s a dh’ eireadh tu Le barrachhd grais chum treubhantais Gur àithnichte’ san tigh-leughaidh Gu ’n a dh’ eirich Gobha Shrannda. [TD 99] V. S nur chuireadh tu air choiseachd iad Gu calm’ air an ùr-bhrosnachadh, Mar threud air am biodh collas Nach biodh gort orra na ganntar. VI. Nur lionadh thu do chuachan doibh Le bainne glan gun truailleachd Bu dileas ga tho’airt bhuat thu Dha na h-uain dha ’n robh e’n gealltuinn. VII. Thubhairt Iain caomh, an t urramach mor, ’ga tilleadh, mar seo:— “Nur theid thu suas dha ’n t-Obbe leis S nur chluinneas Murchadh Leodach e Faighnichidh us feoraichidh e Co ’n òinseach rinn an t-amhran?” VIII. Agus thill Eibhric e mar a leanas:— An deigh dhut sin a dh’ radh rium Cha bu tusa bhi mi ’g ardachadh Ach an Ti a bhairic ort Dheth ghras an ni gach gann dut [TD 100] IX. Ach ghabhainn orm a dhànadas Na chuirinn Iain Mac Phadruig leis Gu Maighstir Ruaraidh Bhracadail An dàn-s’ air Gobha Shrannda. [TD 101] BRUAIDLEAN. I. “S CIAN fada mo là leam Gu ’n dian mi na fàgail S mi ’gabhail tur ghràin Dheth na Bhiobull; II. “Cha chluinnear san àite-as Ach leughadh us cràbhadh Us m’ inntinn s mo chàil Air fàs sgìth dheth. III. “Dol dachaigh is feàrr leam Gu m’ athair s mo mhàthair Nach cronuich dhomh càil Dheth na nì mi: IV. “Cha striochdadh an àrdan Do neach a shliochd Adhaimh Gu m’ shealladh ro àrd Tho’irt gu h-ìosal. [TD 102] V. “O rugadh mi’ m’ phàisde Cha d’ rùisg iad mo mhàsan S cha d’ bhuail iad le gàdaig Na taod mi. VI. “Ged bhristinn an t-Sàbaid Cha ’n abradh iad càil rium S cha b’ olc leo mar ghnàth dhomh Bhi baoth-chainnt. VII. “Cha ’n fhaigh mi Nic Phàice Na cailleach a cheàird ann Gu fiosachd no fàisneachd Dhomh innse. VIII. “Mo mhaighstir gàbhail Cho coirbte na ’nàdur S ri gillean nach tàir mi Bhi briodal. IX. “Le achmhasan làidir Gu ’n dhuisg e mo nàdur Gu labhairt ni ’s dàna Le mì-mhodh; [TD 103] X. “S ’n uair chuala mo phàrant Mar thug mi dha tàire Cha b’ ann ri mo chàineadh A shìn iad.” XI. S math fhuaireadh tu Hàna, S e thu’irt an tràth sin Gu ’n d’ thug thu dha tamailt Le dìmeas. XII. “Cha ’n fheudainn dha géilleadh Gu rannsachadh Beurla S ’g am chumail o’n chéilidh Le sgrìobhadh.” XIII. “Thig dhachaigh s grad fhàg e Dian sniamh agus càrdadh S bidh coma gu bràch Dheth chuid sgrìobhadh. XIV. S na fuiling ri d’ bheò dha Bhi diteadh an Leòdaich S ro mheasail us mor Againn fhìn e; [TD 104] XV. S ged ghonadh e’n cridhe S i Mòr a cheann uidhe S biodh iadsan a bruidhinn Mar dh’ fhaodas. XVI. Cho tric s nì e taghail Bidh Mòr air a feitheamh Seinn fuinn bheir deagh bheatha Dha daonnan. XVII. “Tha sibh-se to’irt bàrr Air gach clann ann san ait-s’ Dh’ fhag siud iad g’ ur càineadh Le mì-run. XVIII. Cha ’n ioghnadh leam féin sin S ’n uair théid thu na d’ éideadh Gur tearc tha bean t’ eugaisg R’a faotainn. XIX. S do ghruag tha ro thlachdmhor Na camlagaibh bachlach S gu h-iomlan làn taitneachd Na t’ aoduinn. [TD 105] XX. S do mhalan cho bòidheach Ri iteig ’n lòn-duibh S do ghruaidhean mar ròsaibh Nan caorunn. XXI. B’ fhearr diolanas Moire No iomadach posadh Ge lionmhor thug beol-bheum D’a thaobh dhi. XXII. S gur iomadh bean uasal Air làimh bheireadh suas i D’a cùirt far nach luaidhist Air aon diubh. XXIII. Dh’ fhag siud an cuid cleamhnas Na ghniomh tha ro aingidh Araon air a laimh-san S do taobh-sa. XXIV. S e miann bhi do-cheannsuicht ’N uair shriochd i g’a ainneart Gu dilleachdan fann ’Chur air faontradh. [TD 106] XXV. O b’ fhearr gu’n robh ’n dàn seo N a ’lian di chum teàrnaidh Ag greasadh chum slàint Agus saorsa. XXVI. S gu ’n tigeadh do ghràs ort Na dhuisgeadh o’n bhàs thu Gu d’ lotadh na t’ àirnibh Le faobhar. XXVII. S a chuireadh fo d’ chomhair Do lot a bhi domhain Us t’ fheum air fior chobhair Na saorsa. XXVIII. S a feum air a glanadh Bho bhréine ro shalaich Gu léir an cuan fala An Fhir-Shaoraidh. XXIX. Ach Dia gu ’cur cabhaig Le ’ghras ort gu h-ealamh Gu teicheadh le t’ anam Gu saorsa. [TD 107] XXX. Cha mhor bheir e shòlas Do t’ anam s an dòruinn Na milltean dheth d’ sheors Bhi ri d’ thaobh ann. XXXI. S e anamannaibh mollaicht Do ifrinn is connadh S bhi lionmhor cha chothrom Do aon diubh. XXXII. Uisge searbh leis a mhollachd Uillt do ghairsinnean collaidh Gu lobhadh do bhronn-sa Cha taom e. XXXIII. S ge atadh do shléisneadh A chleachd do mhì-bheusaibh Le d’ neòghlan ri creutair Gun ghaol dut; XXXIV. A fìor uisge ’bheannachd Mor àigh ni do ghlanadh Nì sgiamhach na ’shealladh Gun ghaoid thu. [TD 108] XXXV. Na ghabh thu do shòlàs An comunn an Leòdaich Air leabaidh ’ur dòruinn Bidh daor dhut. XXXVI. S nì taitneach do ’n leomhann An t-uan bhi fo spògaibh S cha ’n ann gus a phògadh Le gaol da. XXXVII. S e’n taitneas s an sòlas Bha ’ghnàth ac’ ’san t-seòrs’ ud An slugadh mar lòn Do ’n lòn-chraosach. XXXVIII. S a reisd air an dòigh sin Tha ’n gaol tha ’s an Leòdach Do chiocras ro neò-ghlan ’To’irt saorsa. XXXIX. S tha ’n gaol sin ’san t-Satan Ga slugadh ma thàireas Ga ifrinn a chràidh ’G a shlaodadh. [TD 109] XL. An gaol ud tha neò-ghlan S e ’ghnàth bhi neo-stòlda Cha ghabh e ’chaoidh còmhnuidh Aig aon té. XLI. Tha Somhairle air d’ fhàgail Gu posadh am Beàrnaraidh Cha ’n fhaigh e gu bràch ann Bean d’ aobhachd. XLII. Ach O! ’s ann air bha ’n draothachd Nach ìnnsear ’o m’ thaobh-sa ’N uair dh’ fhàg e le tàire Bean t’ aogaisg. XLIII. S e ’call a chuid nàire Thug riamh gus do fhàgail S nach faigh e bean t’ àilleachd Ri ’shaoghal. XLIV. “Na biodh-sa ga ’chàineadh Ged dh’ fhàg e mi cràiteach S ann fhuair iad a’ sàs e Fo ’n daoraich.” [TD 110] XLV. S mas misgeir gu òl e S ri leanmhuinn na pòite Bu tusa ’n fhior òinseach Ga ’chaoineadh. XLVI. “Ged chuir e tur chùl rium Cha bhidh mi ga’ ionndrain Oir ’s deas tha fear ùr dhomh Ri fhaotuinn.” XLVII. Ged bhiodh iad ’n an ceudan ’N am buidhnibh s ’n an treudaibh A falbh ás do dhéigh-sa Cha b’ ioghnadh. XLVIII. “S iomadh fleasgach us oigfhear Le ’m b’ mhiann bhi ga m’ phògadh S e dh’ innseadh siud frògaibh A chaolais.” XLIX. S nì fior leam do ràdha Oir cha’n fhaic iad measg àireamh Do choltas an àilleachd S an aobhachd. [TD 111] L. Le d’ ghorm shuilibh meallach Is colgarra sealladh S do bhian mar gheal chanach Na raointean. LI. “Cha ’n e mhain mo chuid àilleachd Ach glaine mo nàduir S neo-thruaillidh gun fhàilling Gun ghaoid mi.” LII. Nam b’ aon ann am beus Mar do théist umad féin Ri t’ fhaotuinn mar chéile B’e ’n fhaodail. LIII. “Ach Ruaraidh Ruadh Chléirich Cha ghabh mi mar chéile Tha ’phearsa ’s a sgèimh Ro mhò ’s caomh leam; LIV. “Cha ghabh mi le Tormaid An caolas na Morchadh Ged dhianamh e dorghadh Us taomadh. [TD 112] LV. “S a chiste bhig laghaich Bithidh dram aig us tea S bithidh sinn aig air thathaich Na daoraich.” LVI. Bidh ’n t-aran s an càise S an t-ìm aig do mhàthair S bidh plaidichean blà dha Aig caomhaig. LVII. Cha dùin i an dorus Le cloidhean no dealan Tha ’n t-slighe s an cal ud Cho saor dha. LVIII. “Tha m’ athair cho ciùin rium S ged theirinn an éigh ris Cha ’n abair e dùrd ach A ghaoil rium! LIX. “S mo mhàthair cho bàigheil S ged theirinn a phlàigh rithe Cha dian i ach gàire Na m’ aoduinn.” [TD 113] LX. S ged dh’ éireadh a bhraodag Le feirg ann an Raonuid Dhoibh b’ éigin gu ’n géill’ iad Araon di. LXI. S gu ’m b’ fheàrr leithe no soisgeul Ged dhianadh i osnadh Bhi oidhche ’n a fhochair S na raontaibh. LXII. Ged nach rachadh i ’n leughadh Is i rachadh ’n a h-éideadh Gu ìmeachd gu féill leis Gu h-aotrum. LXIII. Culaidh bantraich s ann mhùth Mar bhan-chliamhuinn Iùdah S chaidh ribein a tùrs’ Chur gu taobh leatha. LXIV. S na nìghneagan greannach Bha ’g radhtinn gur fanoid Bha ’m’ òran do Hana S nach b’ fhìrinn; [TD 114] LXV. S ann bha iad lan doil’inn A chionn bhi ’ga d’ mholadh S iad féin gun riut col’ach A h-aon diubh. LXVI. Cha bhreugan no sgannal S an dàn seo th’ air m’ aire Ach fìrinn gun mhearachd Gun chlaonadh. LXVII. S mur sguir iad dheth ’n glogais Dheth ’n goileam s dheth ’n leomais Iad fein,—théid iad còmhladh Riut sgrìobht’ ann. LXVIII. S ma théid ann an tarruing S gu ’n gluais mi mo theang’ orr’ Bidh cruaidh orr’, mar aithreach, Leo strì riut. LXIX. S ma dh’ ìnnseas mi phàirt diubh Mu ’n cleachdaibh s an àbhaist S nì neònach mur nàir leo Ri éisd’ e. [TD 115] LXX. “Thu’irt mi féin ris a choinne Nach b’i bha s a choire Ach e féin bhi mi-loinneil S gun striochdadh.” LXXI. S math fhuaireadh tu, ’chuilein! S an gaol th’ aig air luraig A chàineadh bhi fulang Cha ’n fhaod mi! LXXII. Nam b’e gaol a bha òrduicht Do Mhòr bha ’s an Leòdach S ann ghabhadh e pòsd ris Mar aon i. LXXIII. S cha bhiodh e na bhréidean S an t-seisean aig té’ile S fo ùbhladh aig cléiribh Ga ’fhiachnadh; LXXIV. S ann leis-san a b’ annsachd Mar bìodh ’bhi na ’bantraich, A pòsadh,—se dhannsadh Gu h-aotrum! [TD 116] SOCHAIREAN SLUAGH DHE. I. S truagh do ’n t-saoghal mar thàlaidh An t-seann nathair ar pàrantan Nuair a dh’ aom iad le Sàtan O’n inbhe b’ àird’ thugadh dhoibh; Bu nimheil braon a ghath bhàsmhoir A lot ar sinnsir sa’ ghàradh Le’n chaill iad iomhaigh na h-àilleachd S gach gealladh àigh ás a cheann; S cha robh seol na cion-fàth ann Air an saorte an t-àlach Go ’n d’ ullaich Criosda deoch-shlànaich Dheth fhuil mar phlàsda do ’n dream, A dh’ eisdeas tairgse nan gràsan S nach dean dearmad air ’àithntean S a thig ga ’n tearmunn fo ’sgàile Le creideamh slàinteil gun mheang. II. Air dhuinn bhi ’n duathar na h-oidhche An codal bruadair gun soillse S còir dhuinn mosgladh gu h-aoibhneach Bho shuain s bho chuibhreach a’ bhàis; [TD 117] Tha sgeula bàdhar r’a chluinntinn Dha’n tig dhuinn cluas ’tho’airt le faoilteachd An ti thug buaidh air an t-saoghal A’ tairgse saors’ o’n trom chàin: Tha ’ghairdean neartmhor ruinn sìnte S a ghràdh cho laiste na ’chridhe dhuinn S a ghràs us fheartan gun diobradh Do ’n neach a dh’ aontaicheas dha; Ach ’s truagh a thachras do dhaoine ’Bheir fuath dha reachdan s nach taobh iad Us fuaim na caismeachd-sa daonnan Ga ’n gairm bho dhaorsa ma ’s àill. III. Thig dhuinn smaointinn le cruaidh-chàs S le tùrsa cridhe fo throm uallach Bho ’n àm sam b’ aithne dhuinn gluasad An t-olc bhi fuaight ri ar gnàths; Ann a’ mì-run ’s a fuarchaint Làn do fharmad s do thruailleachd Do dh’ aimhreit, strì agus tuasaid A bha sinn buailteach gach tràth; Ach ’s aobhar misnich us cruadail Dhuinn teachd Iosa gu ’r fuasgladh A thaisbein cairdeas us truas dhuinn Nach faod mi luaidh na mo dhàn; Sgealb dorsa-praisich s a bhuail iad Le neart a ghairdean s a ghuaill’ibh Thug cìs far Shatain le cruaidh-ghleachd Bho ’n thug e buaidh air a bhàs. [TD 118] IV. S olc an iomacheist s an luasgan Th’air clann nan daoine gu cnuasach Na nithe faoin nach bh’ eil buan dhoibh S a sheargas luath bhàrr a bhlàir; S iomadh aon le fior thuaileas Tha gaol an t-saoghail-sa ’buaireadh S a leig a thaic s a throm-uallach Air saibhreas suarach a mhàin S nach dean smaointinn na gluasad Gu’n dean an t-aog a ghrad bhualadh S gu’n téid bho mhaoin a ghlan sguabadh Sios fo fhuar lic an làir; Ach ciod a bhrigh dha ’sna fhuair e Dh’ aindeoin nì deth na bhuanaich S ’anam priseil us luachmhor A’ bhi fo thruaighe là bhràth. V. Bho ’n tha sinn fad ann an dùsal Fo chuing a’ pheacaidh ga ’r mùchadh Tha ’n oidhche faisg agus dlùth oirnn Mar dean sin umhlachadh luath; O’s ni tha nadarra dhùinn e Gun tig am bàs an gearr ùin’ oirnn’ S còir dhuinn faire le curam S nach dean sin urnuigh san uaigh; Ach s còir dhuinn breithnachadh beòthail Mu staid s mu aimid nan òighean [TD 119] Dha ’n theirig ola na ’n lochrain Air dhoibh bhi comhladh na ’n suain; Nuair thainig gairm an fhir-phosda S a bhuail iad dorus na tròcair S ann fhuair iad druidt’ air an sròin e S b’e cùl na comhla an duais. VI. Cha bhi ar leth sgeul ach faoin dhuinn Gu dol a theicheadh o’n fhìrinn Air eagal breislich na aotramais Gun bhi striochdadh dha ’n àithn; Far bheil creideamh da rireadh Cha bhi geilt air na ’smaointean Nach bi e teasraigt o chaoch s bho Gach ni a dh’ fhaod dha bhi ’n dàimh; O bhitheas Freasdal cho caomh dha S gun dean e theagasg s gach aon ni Chum bhi seasmhach s nach sraon e Le neach a chì e dol cearr; S bithidh e faicilleach daonnan Mar ghaisgeach tapaidh gun chlaonadh Gu’m faigh e’n samhchair deagh choinnseas Bheir fois d’a inntinn us tamh. VII. Cha tabhair cealgaireachd dhaoine Dh’ aindeoin sheanachasan faoine Na seanasgialan baotha Dha ’n fhocal caochladh gu bràch; [TD 120] S a neach a chreideas air chinnte Bithidh e seasmhach a chaoidh dha Gheibh e ’theagasg cho grunndail S gun tuig e phuingean ni ’s feàrr; S a neach nach creid cha bhi cuimhn’ aig A dh’ aindeoin ni dheth na chluinn e S nach ’eil rùm dha na ’inntinn Cha ’n ’eil loinn aige dha; Ach ’s còir dhuinn uile bhi cuimhneach S ar doigh s ar muinghin bhi daingnicht S e seol a bhuilicheas ruinn e S gur tha’nn r’a linn a thig gràs. VIII. Cha ’n ann gu dìomhanas glòire Tha ’n t-sàbaid naomh air a h-òrduch S tha neach nach géill do an dòigh seo A’ cur a phòir nach to’air bàrr; Mar dean e éisdeachd le stoldachd Ri sgéul an aoibhneis ga ’sheoladh S gu ’m faod an neach a bhios eòlach Na nithe-s’ a mheorachadh dha; S ma fhuair neach tuigse na eòlas Ciall na gliocas na fòghlum Reusan susbainteach beòthail Mar chuspair dòchais an gràidh; S nì e dh’ fheudar a chòmhdach A mach o bhriathran a bheòil-san Gu bheil e fiachaicht us òrduicht Dha ’n neach sin comhnadh le càch. [TD 121] IX. Neach nach dìbir a chàirdean Uile mhaoin agus eàirneis Air sgàth Chriosda s nach fàg iad Cha bhi ’chràbhadh ach fuar; S a neach tha lionta le gràdh dha S a chuir srian ri mhì-chàileachd S a ghabh a riaghailte mar àbhaist Ged bheir a bhràithrean dha fuath: Cha bhi cùram na sgàth air Ged robh diombadh aig càch air Us spiorad Chriosda ga ’àrach S ga chumail sàbhailte suas; S ni a dh’ fhaodas e ’ràitinn Leis an t-salmadair Dàibhidh Trà bheir e spéis dha chuid àithntean Nach gabh e nàire romh shluagh. X. Oir s beannuicht iàdsan tha brònach Fo spiorad bhrùit agus leòinte Oir gheibh iad oighreachd na glòire S a’ meal iad sòlas nach tréig; S a mhuinntir mhacanta stòlda Tha fo thart ’s cìocras na corach Cha ’n airceas biadh dhoibh na dòghlum Na ’n aite comhnuidh air neamh: S gach neach tha ’giulan geur-leanmhuin, Talcais, cul-chainnt no anacainnt [TD 122] S a dh’ fhuil’gis diomb air sgàth ainm-san Bidh crun nach searg dhoibh mar sgèimh; S bidh ’n ionndas cinnteach us dearbhta S cha chnàmh an leomunn no mhéirg e S theid uile mhiannaibh an anman A chasg air falbh uath gu léir. XI. Thoir thusa, Righ! dhuinn mar thàlant A réir do chaoimhneis a ghnàth dhuinn Bhi tabhairt feum ás na bhàir’g thu Dheth d’ ghràs oirnn nach gann; O ghabh sinn oirnn bhi cho dàna S gu’n d’ ith s gu’n d’ òl sinn a’ d’ làthair A chuirm ro shòlaimte ’ghràidh sin Dheth na chophàrtaich sinn ann; Gu ’m b’ e ar n-iarratus gnàthaicht Thu féin ga’r stiùireadh na d’ ràthaidean S do stàtuin naomh bhi ga r’ n-àrach Anns gach là mar do chlann; Le cogadh cruadalach spàirneil ’Cur smachd air buaireadh an namhaid Fo bhratach bhuadhar an t-Slanfhir A’ cumail sgàil air ar camp. XII. O’s tus’ am fior aran beò sin S a ghibht ro phrìseil us shoghmhor A chaidh a riarachadh oirnne Réir t’ fhocail beoil nach ’eil fannt; [TD 123] S o shuidh sin sios aig a bhord sin Do reachdan fior bhi ga ’r treorach A chum gu ’n ioc sinn ar boidean O ghabh sinn oirnn iad os laimh; Oir s tràth gu firinneach t’ fheoil dhuinn Us t’ fhuil gur ioc shlaint r’a h-òl i A chaisgeas iotadh a mhor-shluaigh A ghlacas còir ort le snaim; Air an aobhar sin deonaich Dhuinn do ghliocas gu ’r seoladh O’s ni e th’ agad gun sòradh S gach aon le ’n deoin bheir thu dhoibh. XIII. Biodhamaid misneachail dàicheil Le armachd Chriosda mar ghearrd oirnn O tha ’n Fhìrinn ag ràitinn Gu bheil ar namhaid mu ’n cuairt, Mar leomhan bheucach an dàmhair Dh’ fheuch co dh’ fhaodas e ’thaladh A’ cur a lion ach an tàir e Neach le fàth shlugadh suas; Le glacadh clogaid na slàinte Bheir dhuinn buaidh air le tàbhachd S a shaighdean guineach a bhàthadh Fo thacsa gàirdean nam buadh: S le gleachdadh duineil gun fhàillinn S le gaisge smiorail neo-sgàthach S le ’cur na ’aghaidh le spàirn dhuinn Air theicheadh tàiridh e uainn. [TD 124] XIV. Ach cliù gun chrìch ann sna h-ardaibh Dha ’n an triath thug an gràdh dhuinn A dh’ oibrich miorbhuil cho àghmhor Gu sinne thearnadh o chall; Us urram shiorruidh do ’n Ard-Righ A dh’ aontaich iobairt ar slainte S a chuir fo chìs dhuinn an nàmhaid Ri ’n robh ar nàdar am bann; A dh’ fhuiling riasladh us tàmailt Fo gheur phiantaibh ro chràiteach Nan sleaghan iaruinn s nan tàirnean Troimh chorp ga ’n sàthadh gu teann; S e ’iochd a bhuanaich dhuinn Pàrras O staid ar dualchais ri Adhamh A’ giulan truaighe na ’r n-àite Fo ghuin a’ bhàis air a chrann. XV. S lionmhor tarcuis us geurchuis A dh’ fhuiling Ios’ fo ar n-eucoir N uair thaom fraoch feirge Dhé air Mar thuil gu léir air a cheann; An tì ro-naomha ga ’reubadh A’ tabhairt dioladh na ’r n-eiric A dh’ oibrich saothair na réit’ air A chrois ga ’cheusadh na ’r geall: Leis na dhorchaich na speuran S gach creag gu ’n sgealb ás a chéile [TD 125] Gu ’n ghlaodh e ’n searbhas a phéine Mo Dhia na treig mi san àm!; Cò ’n cridhe feòla nach éilltich S dha do ghaol nach dean géilleadh Us guth do throcair ag éigheach Saors o leir-sgrios air ball. XVI. Tha bàs us breitheanas dlù dhuinn O nach tair sinn teicheadh no liùgadh, S e fàth ar n-eagail s ar mùiseig Mur dean sinn iompachadh tràth; Mur bi sinn deas air ar n-ionnlaid S gach la a’ greasad ar n-ùine S gur nì nach beag dhuinn ar cùlag Mur gabh sinn curam gun dàil: S gu ’n dean an Sgriobtur oirnn drù’adh S a bhrìgh ga ’theagasg sa’ chùbaid Le ’m faod ar tuigse bhi ionnsaicht Gu ’n tig a chùis oirnn os aird: S nì neo-leth-sgeulach dhùinn e S lamh a fhreasdail ga ’r caomhnadh Mur dean sinn grad thighinn d’ a ionnsuidh Us réis ar cùrsa cho gearr. XVII. An latha mor a chruaidh chunntais N uair a shéidear an trompaid S a théid a mhorshluagh a dhùsgadh Fo ghlais na h-ùrach bha ’n sàs; [TD 126] Bheir am breitheamh gairm chum a mhùid dhoibh S bithidh na h-aingidh fo chùram A tighinn an lathair na cùirte S nach faigh an tursa dhoibh bàigh; S a mhuinntir uaibhreach nach b’ fhiù leo Iad fein a shrìochdadh an umhlachd Theid iad a nis air an ùrnuigh Ri creagan stùchdach nam beann; Us iad a lùbadh an glùinean Ris gach sliabh ann an dùrachd:— Iad a thuiteam s am mùchadh O fheirg a ghnuis air an ceann. XVIII. S an dream chuir cùl ri bhi diadhaidh S a leig an curam air dìchuimhn Tha ’n sloc-mùchaidh gun iochdar A’s farsuing gial air an sàil; S theid an dùnadh am priosan A ghal s a dhlù-ghiosgan fhiacal, S bidh deatach smùidreach am pianntaibh A’ dol gu siorruidh an aird: S aobhar smaointean ro chianail N uair thig am binn ann am fianuis A bhi ’g éisdeachd nam briath’raibh Tha ’n soisgeul fior riu ag radh:— A shluagh tha malluicht uam triallaibh A thaobh s nach b’ aithne dhomh riamh sibh A chum ur losgadh an griosaich S an teine dhian o nach tàir. [TD 127] XIX. Ach sin an latha bhios aoibhinn Dha ’n dream nach d’ aontaich do ’n eucoìr, N uair chuirear seula Mhic Dhé orr’ An clàr an aodainn le buaidh; S a’ mhuinntir cheudn’ theid an éideadh An trusgain fhada ghlan ghle-gheal A’ nigh an earradh gu léir ann ’M fuil s an creuchdan an Uain; Cha bhi acras na iotadh Cha bhi airsneul no sgios orr’ Chaidh an airceas fo chìs dhoibh Tha fois us sith dhoibh bith-bhuan: Theid am bròn ás an cuimhne S thig an deoir gu toilinntinn A’ tabhairt glòire dha ’n tì sin A chuir crioch air an gruaim. XX. Tha ’n Soisgeul fior dhuinn ag innseadh N uair a dhéireas na fìrein Gun teid an tearbadh mar chaoirich S gun teid an caochladh an snuadh; Théid am mùthadh an aogas S theid an comhdach an aobhachd Theid an crunadh le naomhachd S le seul a ghaoil air an gruaidh; A dol a steach ann san aoibhneas A ghabhail seilbh air an oighreachd [TD 128] Bha air a gealltuinn ro laimh dhoibh Ann san rioghachd neo-thruailt: Ann sa chùirt a’s glan boillsgeadh An cuideachd glormhor nan aingle S cha tig sgleo air an soillse Le ceol ga ’sheinn a’s binn fuaim. XXI. A Righ! tha ’n cathair na glòire S na neamhan fhiorghlan a’ d’ chomhnuidh Furtaich fein agus fòir oirnn O tha sinn leointe fo chràdh! Le leigeadh ris dhuinn gach dò-bheart Dhe ’n robh sinn ciontach o ’r n-oige S dean sinn fiosrach na t’ eòlas Air sgàth do throcair na ’r càs: Thoir dhuinn bhi ’g earbs’ ann an dòchas Gu’m faigh sinn teannadh o dhòruinn S gu’m faigh sinn seilbh ann an còir ort Gu bhi tigh’nn beo na do ghràdh: S glan ar n-anmana còmhladh Bho shal s bho anabas na feola Oir ’s lusan anfhuinn gun treoir sinn As eugmhais comhnaidh do ghràis. [TD 129] COMHRADH EADAR SOISGEULACH AGUS CUIBHEASACH. I. Soisg: Tha ’n staid ’m bheil an righeachd Air chinnt a’ mor-chunnart, Gu ’n tarruing iad sgriob oirr’ Nach aotrom r’a fhulang Le ’m foirneart air daoine Bleith aodann nam bochd; Ri cosg an cuid maoin Ri mì-naomhachd ’s eu-ceart, Ri misg us ri craos Us ri fanoid s mi-bheusaibh ’S le briseadh na Sàbaid Gu dàna le tarcuis: Us anama neo-bhàsmhor Fo thair le mi-cheartas S gun eagal roimh Dhia A bheir dioladh gu goirt. II. Nach bronach ri àireamh S cùis chràidh agus eagail, Na tha iad ag ràitinn Mu Pharlamaid Bhreatuinn [TD 130] ’S cuirt seisein na righeachd ’S mu ’n bhinn iad a thug, ’N aghaidh fianuisean Dhé S lagh steighicht ar n-eaglais A shaltairt ’s a reubadh S an lagh féin chuir na ’sheasamh; Bhi sparradh le fòirneart Ro mhor air a phobull Luchd teagaisg gun ghràs Nach dean Iacob a thogail Ach cosmhuil ri Herod An reubadh s a’ mort. III. Cuibh: Ach ciamar is righeachd i A chaoidh mar a nochd i Gur h-eiginn d’a h-iochdarain Striochdadh d’a focal ’S d’a laghannaibh géilleadh Gu reusanta glic? Tha cóir aig gach aon A chuid maoin agus beartais A chosg air gach aona chor Mar chìtear gu ceart leis ’S gun taing tho’irt do chàch Ciamar tharlas dha chaitheamh An cluiche na ’m bàllachan Abhachd no aighear ’S thaobh brisidh na Sàbaid Tha fàth air son sin. [TD 131] IV. Ach an taobh dheth ’m bheil sibhse Air chinnt tha ro-dhàna Gu breith a tho’irt daonnan ’S gu dìteadh gach gnàtha Gach lagh us gach riaghladh Mur striochd e da ’r beachd: Cha ’n ionnan s ar taobh-ne, Tha siochainnt us samhchair Fainear dhuinn gach aon uair S gach ni biodh mar ’s àill leis, Cha ’n fhaod sinn nis ’mhùthadh No thionndadh gu ’r n-ailghios S tha Dia leinn a’ giulan S gach cùis mar a tha sinn. S e ar n-earbsa s ar dòchas Na ’thròcair ar taic. V. Soisg: Ged bhagradh le Dia Air luchd-deanamh na dò-bheirt Gu ’n sgrios e gu pian iad Gu siorruidh s gu dòlas Their brionnal an Diabhail Nach gniomhaich e sin S their sibhse ’n nì ceudna Le briathribh ’ur bilibh Ri peacaich an-diadhaidh S cha ’n iarr iad gu pilleadh [TD 132] S air slighe na léir-sgrios Bhur treudan tha ’g imeachd Ghabh Satan dha féin sibh Mur bheul gus a’ milleadh S mar phrop do luchd-euceirt S lagh Dhé chur an siop. VI. Cuibh: Tha sinn deonach bhi striochdt Do ard riaghladh ar righeachd ’S do ar n-uachdarain shiobhalt An siochainnt s an caoimhneas Réir an rùin sin fo ’n d’ thainig Le ’r lamh a chur ris: Buinidh dhuinn bhi to’irt umhlachd Do gach ughdarras talmhaidh Cha ’n e mhàin do ’n chuid chiùin diubh Ach tha dùr us làn anameinn; S cia mar dhitear a reisd sinn Chion nach géill sinn d’ar beachd-sa Gu bhi saltairt le tàir Air fior àithn’ seo an Abstoil Tha gu soilleir ag iarruidh Gu’n slìochdamaid dhi? VII. Saoisg: Ann an cuis ’n uair a dh’ fhaodas Mar a chì sibh s is léir dhuibh Laghaibh Dhia agus dhaoine Bhi ’n easaonta dha chéile [TD 133] Cò ’n aon dhiubh d’ an géill sibh S le chéil iad r’ ur n-uchd? Tha eisimpleir naoimh Dhuibh ag innse cò aca Dha ’m bu chòire dhuibh sleuchdadh Ann ur cridh s ann an cleachdadh: Ciod rinn Maois a thaobh Pharo S Mordecai thaobh Hamain S mar bha chùis a thaobh Shauil Agus Shamueil bheannaicht S an gabh sibhs oirbh a ràdha Gu ’r feàrr sibh na ’d siud? VIII. Bha aig Maois agus Pharo Sìth us samhchair ri chéile Gus an d’ thainig an gràs air Dhuisg an aird ann an eud e S threig e daorsa na h-Eiphit Gun e fein chur fo bhruid; S ’n uair a ghairmeadh o’n aird e Mar cheannard an treud sin Bha le Dia fo bhruid Pharo Fo chruaidh chàs agus deuchainn S e ga ’n cumail na ’n tràillibh Ann an clàbar na créithich S a h-aon diubh cha b’ àill leis Dhol do ’n fhàsach chum aodhraidh Gu ’n bhual Dia leis a phlàigh e Riamh cha b’ àill leis dhiubh sgur. [TD 134] IX. Ach gabh mo leithsgeul car uair Tha smuain tighinn fanear dhomh Mu thimchioll nì bhruadair mi Uaireigin aithris; S chuid nach d’ thainig dheth bhrìgh Tha e sior thighinn gu teach; Oir buinidh i direach Do ’n nì ’tha fanear dhuinn Mu thimchioll lagh righeachd S tha mhìneachadh farasd S cha bhi e neo-fheumail Ma dh’ éisdear le air’ e S e sin an nì a’s aobhar Gu ’n d’ roghnaich mi thabhairt Gu d’ inntinn ’san uair seo S thoir cluas dha le beachd. X. Or leam gu ’n do tharladh Dhomh là sin bhi ’g eisdeachd Comhradh Mhaois agus Pharo S reusan laidir le chéil ac’ Labhair Pharo gu gleusda S or leis féin gu ro ghlic: “Tha na miorbhuil dhomh ’g innse “Gu bheil Tì ann sna neamhan “Tha riaghladh an t-saoghail “S thug do Israel deagh-ghean [TD 135] “S chum nach tuit mi s a phlaigh seo “Deanadh iàdsan dha aodhradh “Ann san tìr mar is àill leo “Ach do ’n fhàsach cha téid iad “Chum ’s nach caill mi le ’n triall uam “M’ àrd riaghladh ’s mo mheas.” XI. S labhair Maois ann an ciùineas Briathraibh druidhteach neo-ascaoin: “Tha lagh Dhia aig an t-sluagh seo “Dh’ fhàg do d’ shluaghs’ iad neo-thaitneach “S cha do dhùblaich thu ’n cruaidh-chas “Gus ’n do ghluais iad r’a ghuth; “Thaobh ’s gu ’n ghluais s ann do ’n fhàsach “Dh’ fheumas iàd-san dol thairis “Agus iobradh ann dhà-san,— “Ni tha graineil ’n ur sealladhs’ “S cha do chord e ri d’ chàileachd “Gu ’n robh ’n gnath seo fanear dhoibh, “Ni a dh’ uabharaich t’ àrdan “Gus an cràdh le geur an-iochd “Ach gu truagh dhuit cha ’n fhàgar “Uiread s càilean dheth ’n dus.” XII. Ach na dheigh sin thu’irt Pharo:— “Tha na plàighean ga m’ theannadh “Tha mo choguis ga m’ fhàsgadh “Fhad s tha ’m bàs na mo shealladh [TD 136] “Chionn bhi cogadh ri Dia “Us ribhs’ fhianuisean glic; “Tha Dia ceart agus fìreant “S mise ’s m’ iochdarain aingidh “S deanadh iàdsan dha aodhradh “Ged s ann direach da m’ ann-toil, “S mar a dhiarr sibh do ’n fhàsach “Chuid tha làidir dhibh rachadh “Agus fagaibh bhur treudan “Chum nach téid sibh ro fhada “Ach gu ’m pill sibh do m’ iunnsaidh “Le umhlachd bhur cuirp.” XIII. Soisg: Fhreagair Maoise gu rianail Le briathraibh a bhilibh: “Tha eagal ro phiantach “Roimh Dhia ort us giorrag “S cha ’n eol dhut cò e “Ged ’se chuir ort crith; “S an seol thu sluagh Dhé “Gun an ceum a chur dochair, “Mu reachdanaibh neamhaidh “S tu féin orr’ a’ d’ choigreach? “O c’ àit bheil do chiall “Nuair a dh’ iarradh tu nochdadh “Gu’n gabhadh e dianamh “S a ghiamh na do choguis “No gu’n roinn’ e ghlòir àrduicht “Ri gràineig do chnuimh. [TD 137] XIV. “Nach d’ thug iad dhut umhlachd “S gach cùis a bha laghail? “S do d’ riaghailtibh dùthcha “Cha mhò rinn iad coire “Fhad s a bha iad fo d’ mhùiseig “Ro bhruideil us t’-an-iochd, “Ach an Ti rinn an gairm-san “Gu seilbh air a ghealladh “S an to’irt gu naomh sheirbhis “Gu tairbhe dha ’n anam “S leis féin iad na ’n treudaibh “Na ’m feudail s na ’n eallaich “S fiù ladhar cha ’n fhàgar “Aig Pharo na ’shealladh “S bidh cuimhne gu sior “Air a ghniomhs’ aig an sliochd XV. “S bheir mi comhairle ’mhàin ort “An tràths an àm dealaich “Oir cha ’n fhaic thu gu bràch mi “Na d’ lathair air talamh: “Nach cuir do chuid tàmailt “Ort ardan na driop “S na brosnuich ar Dia-ne “Le d’ dhiorras na ’s faide “Foghnaidh sealladh a shul “Gus do smuidreadh s cur ás duit [TD 138] “S bidh glòir aige dhiotsa “Gu siorruidh le d’ chasgairt “S mu ’n leag e a làmh ort “Gun dàil bi air t’ fhaicill “Mu ’n greas do ghlòir mhiann thu “Le dian ruith gu d’ sgrios.” XVI. Ach Pharo gur truagh dha Chuir suarach am bagradh Bha ’chridhe air a chruadhachadh S uamharr ro atmhor, Us bheartaich e ’charbad Gu falbh le mor dhriop; Us bheartaich e ’charbad Le armailt s le ’mharc-shluagh S e’n dùil air dha falbh Gu ’n robh fhearg cho do-chaisgte Gu ’n bhrùchd air an fhairge Chuir farbhas air eachraidh, S e féin fodh mor bhallachrith Gun tearmunn gun fhasgadh Nuair thaom an sruth dearg orr Ga ’n tearbadh gu sgrios. XVII. Cuibh: Cha b’ ionnan linn Pharo S an là ’s a bheil sinn’ ann S e bha ’nn paganaich ghràineil S an là sin s droch cinnich [TD 139] Nach robh géilleadh do Dhia, Na ’n sluagh fiadhaich gun tuigs’; Ach sinn tha ’n ar Criosduidhean Riaghailteach socrach S a tha géilleadh do Dhia S a tha rianail neo-lochdach Ged tha sinn gu lathail Tre fhàilligeadh peacaidh A’ briseadh air àithntibh Tha ghràs-san làn atruais S tha thròcair cho mor Us nach deoin leis ar sgrios XVIII. Soisg: S truagh an dochas do dhaoine N cuid smaointinibh meallaidh Fo bhrionnalaibh faoine ’N droch aoin tha ga ’n dalladh To’irt geallaidh air Dia dhoibh Ged dhianamh iad lochd; Tha bhur creideamh-sa ghnàth Na ’phrop làidir ri ’r peacaibh S cumail Chriosda, gu dàna Ri càch mar chultaice Do oibridh an t-Sàtain O nach b’ àill leibh an casg dhiubh Ann an aghaidh crich’ àraidh Saor-ghrais gu cur ás doibh Cinn-iùil dhall nan dall aingidh Laimh air laimh theid do ’n t-slochd. [TD 140] XIX. Cuibh: Ciamar s doill sinn gun léirsinn Gus ar treud chur air seachran N déigh na chosd sinn ri Beurla Eabhra Gréigis us Laidionn Agus feallsanaich fheumail Chum na dreuchd seo fa leth N cathair Mhaois o’n a fhuair sinn Buinidh do’n t-sluagh bhi ga ’r n-éisdeachd S gach ni orra dhiarras sinn A dhianamh d’a réir sin; S bheir sinn ràbhadh do’n aingidh Chum s gu ’m pill e bho euceart, Cha bhi fhuil air ar cinn-ne Mar a pill e na dhéigh sin; Leinn is suarach co dh’ fhaodas Oirnn gu faoin bhi to’irt breth. XX. Soisg: Tha bhur foghlum gun stà Mur ’eil gràs na ’cho chuideachd; S mur do ghairmeadh o’n aird sibh Ciamar tharlas gu ’n tuig sibh Crioch ur dreuchd a chum slàinte Ri sìol Abrahàim a cho-chur? S e bhur teisteas s cha bhreug e Gur luchd reubainn us gadachd Tha le tàir air àithn’ Chriosda Ga ’cur sios fo bhur casaibh [TD 141] ’To’irt na nithe tha naomha Gu ro shaor do na madraidh Tha le ’n gluasad to’irt fianuis Air an—diadhachd an cleachdaibh, Breugaibh s mionnan ro-ghràineil Bristeadh Sàbaid us misg: XXI. Cathair Mhaois dhuibh cha ’n eòl i S cathair Phoil dhuibh cha ’n aithne S ciamar dhéisdeas an slogh ribh Airson lòin tho’irt dha ’n anam S nach ’eil briathraibh an eolais Ann bhur beoil no ’n ’ur beachd? N trusgan clŏŭtach* neochuannta Le pairt nuadh agus sean dheth A ta sibhse ri fuaigheal Mu na truaigh tha fo ’r mealladh Tha ro ghràineil do ’n t-sluagh sin Fhuair an snuadh air a ghlanadh Ann am fuil an Ard-bhuachaill Thug mar luach i g’an ceannach Oir ’s i ’fhìreantachd luachmhor An trusgan luachmhor s am brat. XXII. Shreap sibh suas o chrìch fheolmhoir Gus ’ur sògh dhuibh a chosnadh, * clobhtach. [TD 142] Ach air dorus na crò seo Do réir orduigh an t-soisgeil Riamh cha d’ thainig a h-aon dibh Réir na firinn’ a steach; Cha ’n e mhàin gur luchd reubainn Air an treud sibh gu h-ullamh Ach air Criosd mar an ceudna Shaor o léir-sgrios le fhuil iad Le bhi ’g ìocadh do Chésar Dlighe Dhé s a mhór urram; S cha lagh siobhalt no ordail Ach lagh foirneartach buileach Dha ’n do shleuchd sibh le cordadh Ri Criosd fhògradh o theach. XXIII. Cuibh: S ann le laghaibh na rìgheachd Le daighneachadh barrant Chaidh an eaglais dà rìreadh Dheanamh cinnteach us daingean Trid an gairmear gu reusant Eaglais stéidhichte dhi S ciod a chòir a tha réisd air Mar a géill i bhi tagradh Aon sochair do ’n ghné sin Tha ’n lagh stéidhicht toir seachad S e bu chòir dhi grad thréigsinn S gun bhi streup ris na ’s faide Gu bhi dusgadh troimh chéile ’G iarraidh leum us tighinn tarsuinn [TD 143] Air an Uachdaran Shiobhalt Le strì nach eil ceart. XXIV. Soisg: A réir lagh a cho-chordaidh S e ar còir-ne bhi tagradh Ar sochairean feolmhor Dha deoin bharr na staide Chionn nach d’ dhiult sinn dhi umhlachd Anns gach cùis a bha ceart; S ann do aoghairibh dìleas Air taobh Chriosd agus ’onair A gheall an lagh siobhalt Sochair thìmeil a thobhairt Réir na riaghailt a dh’ fhàg e Ann an làmh a luchd oifig Gu bhi riaghladh a rìgheachd, Nach ’eil do ’n t-saoghal le cothrom, Na ’creideamh s na ’h-aoradh Na ’foghlum s na ’smachd. XXV. Buinidh dhuinn air an aobhar-s Fuireach dh’ fheuchainn ciod thachras Ach am faìc sinn an éisdear Ris na reusain a th’ againn Mar rinn Dàrius uasal Nuair a fhuaireadh leis fios Ach an rannsaich s an leugh iad Le geur-chuis an eachdraidh [TD 144] Tha mu thimchioll tigh Dhé seo Dh’ fheuch an léir dhoibh a reachdan, Ach am faic iad le ’n sùilibh Na rùintinnibh naisgte Fo ’n d’ thainig iad dhùinne, S mas e’n rùn-san tigh’nn trasd air Fagaidh sinn’ aca treigsinn O’s iad féin uainn a bhrist. XXVI. Cuibh: Nach reusant’ an nì Nuair tha stìpean us mănsa Le eaglais us glìb Gu saor ga ’n to’irt seachad Le uachdarain sgìre Dha iochdarain bhochd Gu ’m biodh còir aige reisd S gu feudadh e thagradh An nì bu leis féin ’Tho’irt gu réidh dha co ’m b’ àill leis A dh’ aon neach bha beusach S fhuair deagh ghean na shealladh Ma rannsaich a chléir e S nach léir dhoibh ann mearachd, ’Bhi deanamh an nì so Cha saoil mi gur lochd. XXVII. Soisg: Leis an lagh seo tha ’n sluagh sin Call buannachd an anam [TD 145] Leis na h-aoghair’ gun bhuaidh sin Chur gu truagh orr’ a dhaindeoin S iad gun iùl mu ’n athghinmhuinn Chum an teanachd-sa o’n t-slochd; Rinn an lagh seo lamh-làidir Bha ro ghràineil ro lochdach Air a chrìch bh’ air an stìpein S air a ghlìb mar ni coisrigt ’Tho’irt mar shochairean tìmeil Airson bìdh us lòin corparr’ Do luchd ionaltraidh chaorach S treud Chriosda fo ’n t-soisgeil Bha ’n an aoghairean grasmhor Thug an gràdh dha s an toil. XXVIII. Cuibh.: Nach eil sinne gu cinnteach Na ’r n-aoghairean soisgeil Cumail teagaisg a Bhìbill Réir fìrinn an Fhocail Ris an t-sluagh a nì ’n dìchioll Gu bhi striochdadh dha lagh? Ni sinn searmon air Criosda Thug an iobairt na ’r n-àite S tha ar n-earbsa na ’shìth-san Chum ar saoradh a thainig Ged is éiginn dhuinn striochdadh Do lagh dhaoinibh an tràth-sa Bheir sinn durachd ar crìdh’ dha Oir s e’n aon nì is àill leis [TD 146] Ged nach ’eil sinn cho bòsdail Ruibhs’ an nòisein gun bhlădh XXIX. Soisg.: Na gabh ort a dhànachd A radhtainn gur Criosduidh Thu féin fhad s nach àill leat Gu bràch dha bhi striochdta S tu ’saltairt cho tàireil Air àithn’ ’s air a lagh S e fhreagras mar ainm ort S gu dearbha s tu dhleasas César an talmhaidh Oir aithnichear air t’ oibridh Gun chord thu ri César Gu réidh mar d’ cheann eaglais Do reachd tha thu géilleadh Oir ’s e do chusbaire eagail Leis a chrùn thoirt bharr Chriosd O bhi riaghladh na ’thigh XXX. Bha Criosd agus César Le chéil ort cur impidh Ach cò dhiù dha ’n géilleadh Tu réisd gu to’irt umhlachd S gu ’m faicte gu soirbh Cò d’ am b’ sheirbhiseach thu; Gheall César dhut moran Do ghlòir us do thaitneas [TD 147] S do shochairean feolmhor Ro shoghmhor am pailteas Gu sàsachadh ciocrais Do mhiannannaibh peacach S na ’s leòir dhut gus t’ iarrtus Dhiobhluidh ’ghnàth altrom S dha ’s seirbhiseach thù Oir ’s leis t’ umhlachd gu tŭr. PAIRT II. I. Soisg.: A MHODERAT géill Agus éisd le ro aire N uair lean thu ri César S a thréig thu math t’ anam S a thilg thu ’n crann ceusaidh Gun spéis far do mhuin: S truagh an daingneach s an dìdean Dhut sìth air ghrunnd meallaidh Théid do mhans’ us do stìpein Do ghlìb uat a sgaradh S ciod a nì iad do dh’ fheum dhut Fodh threun-ghlaodh nan ard aingeal Ga do ghairm a chum Dhé Roimh ’n teich neamh agus talamh C’ àit an teich thu-sa t’ eudainn N uair a bheucas a ghuth? [TD 148] II. Cuibh.: Cha ’n nàir’ leinn ar n-ainm N uair a ghairmear e aidmheil S e siochaint neo-fheargach Gu dearbh a nì b’ ait leinn An càirdeas s an daimh Ris gach creutair fa leth, Ged nach faod sinn bhi réidh Ri luchd eigheach nan creach oirnn Tha seirm gach an-aoibhinn S fuil ar treud air ar claigionn S a’ cur sluaigh troimh a chéile Le ’n geur-fhocalaibh sgaiteach S ga ’m fagail gun fheum gus An reusain a chleachdadh Cumail ifrinn us léir-sgrios Ri ’n eudainn cho teth. III. Soisg.: Bha ’n diadhachd na ’gràin Do ’n chàil nadarr’ o’n toiseach Bha mì-run aig Cain Do Abel neo-lochdach Tre ’n chuir e gu bàs e Le namhadas uilc; Bha fuath aig Ismael Mac Hagar air Isaac S bha fuath aig Esau Air Iacob am fìrean S bha fuath aig Righ Saul [TD 149] Air Daibhidh ro naomha S bha fuath aig Righ Ahab Do ghnàth air Elias Do Mhicaiah am fàidh Dh’ innis dha mar dha thuit. IV. Cuibh.: Cha ’n ’eil sinne le gràin A to’irt tàire do Chriosduidh Tha gluasad gu sàmhach An gràdh s r(u)inn an siochaint Tha ’n giùlan gu stòlda Gun chomhstri gun dragh; S cha ’n ’eil sinn a dioladh Le mì-run no farmad Luchd teagaisg na fìrinn Na ’disleachd do anma S cha mhò rinn sinn dimeas Air na fìrein a dh’ fhalbh uainn Ged is bràithrean sinn dhuibhse S ann tha sìbh g’ ar geur leanamhuinn A to’irt tàir agus spìd dhuinn Mar dhaoine gun seadh. V. Soisg.: Tha sibh saltairt le dìmeas Air na fìreantaibh sona Chuir an corpaibh mar aolach Fo na craobhan gu toileach [TD 150] O’m bheil sìbhse ri faotuinn Bhur fìon saor us ’ur mil O’m bheil sìbhse ri faotuinn Ur fìon saor us ur n-oladh, Dream a rinn iad fhéin iobradh Air sgàth fìrinn sa h-onair, Iobairt chùbhraidh deagh-fhàile Dhe ’n ghabh Pàrras deagh bholladh S a shil oirbhse gu grasmhor Ged nach d’ phàigh sibh a toradh, S ciamar dhéireas gu bràth dhuibh Nuair mhì-ghnathaich sibh sin? VI. Is ann an achadh am fianuis Far an do shleuchd iad d’a onair Chuir e plannd an reachd riaghlaidh S’n e nach iarr e dheth toradh? S ge do dh’ iarradh cha b’ ioghnadh Ni cho daor dha ri ’m fuil S ciod an toradh a dh’ fheumas Sibh a réisd dha th’oirt seachad Toradh umhlachd do ’n riaghailt Réir a bhriathraibh s ur n-aidmheil Réir an d’ thug sibh gu sòlaimt’ Bhur boidean gu taisbeant Ann san àm anns na phòsadh Ris an t-slògh sibh mar pharsoin Ghabhail curaim dheth anama Gun bhi sealg air an cuid. [TD 151] VII. Nach cual an luchd éisneachd Nuair bha chléir ga do cheangal Sàr mhionnan do bhéil ’M fianuis Dhé agus aingeal S gur e cùirtibh tigh Dhia Bu riaghailtibh dhuts? S gur e’n earailean comhnard An seoladh s an smachdsan A ghabhadh tu ’n comhnuidh Reir ordugh an Fhacail S nach b’e sochairean feolmhor Na tòir air lòn corparr’ A bh’ agad mar chrìch Tigh’nn fo chuing seo an t-Soisgeil Ach rùintean a b’ àirde Do ghnàth chur gu buil. VIII. Na ruintean fo ’n d’ thàinig thu Ghnàth chur an cleachdadh Gloir Dhé air a h-ardachadh ’N tearnadh nam peacach S a shochairean slàinte Tre ghràs riu cho-chur, S gu ’m biodh a chrioch àraid A ghnàth na do bheachd-sa A dh’ aindeoin gach tàire Cruaidh chàis agus maslaidh [TD 152] A thachradh dhut fhaotainn O’n t-saoghal na ’aobhar S gun dionadh tu thaobh-san Gun chlaonadh gu euceart, S ma dhion ’s léir do Dhia Is e bhéir dioladh san uchd. IX. Cuibh.: Bhoidich sinne gu dearbha Mar sheann fhoirm oir b’e ’n cleachdadh Bh’ aig Eaglais na h-Albainn O’n aimsir chaidh seachad S bha ar coguis an sìth ruinn Nuair dh’ aontaich sinn ris; Bha ar coguis an sìth ruinn Oir às aonais cha tachradh Gu ’m biodh comas na saorsa Chum na h-aoghaireachd againn Gu bhi frithealadh fìrinn Suipeir Chriosd agus baisteadh Do ’n an t-sluagh bha fo dhìteadh Chum an saoradh o ’m peacaidh’ S gun am fagail ás eugmhais Mar tha ceudan na ’r measg-s. X. Dh’ àithn’ an Slanuigheur ciùin dhuinn Le fìor chùram a shoisgeil Chur an céill le fìor dhùrachd Do gach dùil s dhoibh a nochdadh [TD 153] Gu ’n robh thròcair-san saor Do gach aon ghabhadh ris S thug e shuipeir gu saor dhuinn Aran naomh us fìon coisrigt, Samhl’ a chuirp a chaidh ìobradh S fhuil phrìseil a naisg e ’G radhtinn:—“òlaibh gu léir dhi S cumaidh ’n fheusd seo gu m’ theachd-sa ’Chur mo bhàis ann bhur cuimhne ’S mar gheall-daingnich air m’ fheartaibh,” S an toir sibhs oirnn’ an àithn seo Chur le tàire ’n neo-mheas? XI. S tha mi feorach an trasa, Co do n’ h-àithntean seo sheasas ’N i ur n-àithn-sa na ’àithn-san Dhuinn a’s sabhailt a fhreagairt Chum gu sleuchd sinn le géill dhi Le fìor spéis us mor mheas? Their Criosd ruinn: seo deanaibh Mar chuimhneachan ormsa Ach their sibhse: na deanaibh M’ an tig fhearg ann na lorg oirbh; Their Criosd: òlaibh gach aon dheth Ach their sibhse: na òlaibh Mu ’n tig breitheanas dìtidh Eadar sibh agus trocair; Ach mur ith sinn ’s mur òl sinn Cha bhi ’bheo-san ’n ar bith. [TD 154] XII. Soisg: S ann d’ a dheiscioblaibh gràdhach Thug e ’n àithn sin mar ordugh Bha dha fhéin na’n luchd-leanmhuinn Tre ’n ath-ghinmhuinn thug beo iad S a dh’ fhuiling mor thaire Na ’chàs-san gu fuil; Sin an dream rinn e dhearbhadh Mar fhior airgiod ro ghlé-ghlan, Dream a dh’ fhuathaich an saoghal Chionn bhi ’g innse mu euceirt S a bha coimhid gach orduigh Mar a sheol e le bheul iad S nach robh riamh air an seoladh Reir òrduighean Chésair, Ach sna cùisibh bha sìobhalt S a chìs iocadh gun sgrub. XIII. Cha b’ e sólasan faoine No glòir bhaoth an ni dh’ iarr iad; Bha geur leanmhuinn o’n t-saoghal Ach sìth Chriosda ri Dia ac’; Cha b’ ann do ’n t-saoghal-s a bha iad Ged bha ’n tàmh ann ré seal: Chuir iad suarach a shaibhreas S a ghreadhnachas gòrach Deanamh roghainn do gheimhlibh Fo ainneart luchd fòirneart; [TD 155] ’N craicinn ghabhar us chaorach ’Dol air faontradh s air fògradh; Sin an dream do ’n d’ àithn Criosda Ithibh saor agus òlaibh S cha ’n ann dhuibh-s tha ’n ur naimhdibh S á luchd na h-aingeachd ur tlachd. XIV. Tha e soilleir nach b’ fhiach leìbh Aoradh Dhia bhi ’n ur teaghlaich S e gach comunn an-diadhaidh B’ fheàrr leibh riamh no luchd-aodhraidh; S tha luchd leanmhuinn an t-Slànaigheir Leibh na ’n gràin s n’ am mì-mhais; Ruibh ged thachradh fear-ùrnuigh Bidh ur gnùis mar ghnùis Chàin N uair a thuit e cho grùgach O ’n droch rùn bh’ aige dh’ Abel S ma thig misgeir ’n ur còmhdhail Nì sibh sòlas le fàilt ris S tha e soilleir o ’n dòigh sin Nach ’eil còir aig ur làmhan A bhi glacadh nan seulaibh Dha phobull féin thug e naisgt. XV. Cuibh.: Bheil do bharail cho truagh dhinn S nach buadhaich oirnn facal Dheth na bagraidhean cruaidh sin Tha le fuaim us ard chaismeachd [TD 156] Air an cumail ’n ar cluasaibh Fad ar cuairte a bhos? Cha ’n fheudar nach buadhaich E uair eigin oirnne M’ an criochnaich ar cuairte S dol do ’n uaigh fodh na fòidean Bheir sinn umhlachd us luaidh dha S ni sinn uaill agus glòir ann S e ar dùrachd gu h-uaigneach Gu’m faigh sinn suaimhneas na ’throcair S gun dean e drùdhadh fadheoidh oirnn S gu’m faigh sinn sòlas us clos. XVI. Soisg.: Cha do dhruidh e air Sodom, Sgrios mhor an t-seann saoghail Agus Sodom a léir-sgrios An Eiphit cha d’ aom ris S cha do dhruidh e ri Datan Righ Pharo a sgrios, S cha dhruidh air Righ Ahab Ged bhàsaich na ceudan A sgriosadh san fhàsach S a bha na’n luchd euceirt S a chrioch chaidh air Ahab Caiaphas cha ghéill ris, Ard-shagart an ànraidh Dh’ iarr an Slanuighear ’cheusadh S a mhuinntir ro aingidh An còbhoinn a chaidh ris. [TD 157] XVII. Cuibh.: Nach do thiomaich a throcair Gu mor ri Manaseh Ge bu mhor bh’ ann a còmhnuidh Do dhò-bheart s do pheacadh S do aingeachd ro chorr Dheth ’n t-seorsa bu mhios: Iodhal aoradh s gach druidheachd S fuil naomh bhi ga ’dòrtadh S nach robh shamhuil ri fhaotuinn Ach striopach na Roimhe; S cha ’n ’eil sinne ri druidheachd Na do dh’ iodhail ’to’irt glòire S cha phàganaich sinn Na saobh-chreidmhich ghòrach Ged tha sibhse g’ ar fàgail Fo mhor thàire s beag meas. XVIII. Soisg: Sionnaich Shamsoin ’s pòr shamhladh Oirbhs’ a dhream a tha feolmhor S air Romanaich fheallsa Tha lan gamhlais an comhnuidh Do na caoirich fhuair trocair S tha ’n tòir air am fuil; Ged tha ur cinn an aimhréite Thaobh a chreud tha n ur teangaidh Tha ur n-earbaill an réite Dlu ri chéile gu daingean; [TD 158] Thaobh ’ur mì-run do Chriosda S d’ a chuid fianuisean beannuicht Chuireadh leus leis an namhaid Fo bhur tàrr air a cheangal Gu cur smùid ris a Pharlamaid Gu shluagh gràsmhor a mhurt. XIX. Tha na leusan fo ’r n-earbaill Teinnteach, garg loisgeach buileach, Cha ’n e mhàin do ’n an arbhar Ach ro mharbhtach us guineach Do na creutairean truagh Tha dol mu ’n cuairt leo gun sgur, Meud an calldaich air cach Cha to’ir càil dhaibh do shòlas Cha dean uisg thig o’n airde Gnè do stà dhoibh no comhnadh Tho’irt dhoibh cobhair no samhchair S ann tha ’n cràdh aca fodhpa S truagh an duais bhios gu bràch dhoibh Thaobh na ceàird ris na chord iad Nuair ’se losgadh us léireadh Le ’n teine féin dhoibh is bun. XX. Cuibh: S nì aimideach dana Tha ’n trasa n’ ur barail Le bhi strì ris a Pharlamaid Laidir le ceannairc: [TD 159] S e bu chòra dhuibh striochdadh Le siochaint us clos: S e fantuinn mar tha sibh Is feàrr dhuibh gun amhuil Na bhi ’g iarraidh an àird orr’ ’Dh’ fheuch an tàir sibh ard-cheannas S ma thionndas an rìgheachd Air chinnt gus ’ur sgaradh Bidh sibh an cunnart ur cinn deth Mur criochnaich a charraid S leo ’s éiginn dhuinn aomadh Air ghaol bhi aig fois. XXI. An leabhar aidmheil ur creud S am bheil steidheadh ur creideimh Tha e soilleir r’ a leughadh Gur ceum e tha ceadaicht Do ’n uachdaran shiobhalt Nuair chìtear leis ceart Air eaglais a ghairm Nuair tha doirbheas ri cheartach S gach nì tha ’n eas-ordugh Chur dòigheil na ’n altaibh S their sibhse nach còir dha Reir ordugh an reachd seo Ur riaghladh s ur seoladh S ur treorach o sheachran S nach àill leibh dha lùbadh Le umhlachd dh’a smachd. [TD 160] XXII. Soisg: Nuair chaidh Breatunn gu léir Alba Eire us Sasunn An aonachd ri chéile Thaobh creud agus aidmheil Air coithional sòlaimt’ S fo bhóidean gu druidt: Cha robh righ s cha robh prionnsa No diùca no morair An-diadhaidh fo ’n chrùn Gu bhi ’n cùirt no bhi ’n onair No riaghladh am Parlamaid Ard no cùirt seisein S ann do aingeachd a mhàin Bha iàd na ’n cuis eagail S iad gu léir na ’n luchd riaghlaidh Do ’n diadhachd mar phruip. XXIII. Soisg: Bha’n aidmheil seo steighicht Le seula na staide S lagh rìgheachd s reachd cléire An co-réite gu smachdail, N aghaidh mhearachdan baoth Mì-naomhachd saobh-bheachd: S bha glòir an ard riaghlaidh Aig Criosda na ’eaglais An laimh a luchd-dreuchd A réir briathraibh an sgriobtuir S bu righeachd bha saor i [TD 161] Araon s air neo-chomraich An uachdarain shaoghalt Thaobh nì bha na chomas Gu a reachdan a chaochladh No a shaors’ ’thoirt fo smachd. XXIV. S mur do lèagh sibh e chuala Sibh fhuaim o chionn fada Mar chaidh an reachd uasal seo Thruailleadh s a shaltairt, Le tàire nan uaibhreach Gu suarach e chuir: Na righrean, droch mhuinntir Mhì-runach ro as-caoin, ’Chuir mionnan an crùnaidh Gu brùideil fo ’n casaibh S a’ dòrtadh fuil phriseil Nam firean s g’ an casgairt G’ an iobradh do ’n ardan Leis nach b’ àill bhi fo smachd Aig an lagh sin fo ’cheannsal N do gheall iad bhi tur. XXV. Ach seirbhisich Chriosda Bha dileas dha ’n comhnuidh Thug fianuis gu dìreach Le ’m fior fhuil a dhortadh [TD 162] An aghaidh gach foirneirt Baoth ghloir s gach droch guin: Rinn iad aithnicht do ’n t-saoghal Nach faoineis no mealladh Bu phrionnsabal cridh’ dhoibh Ach fìrinn gun mhearachd Tre chreidimh air cinnteachd Gach nì iad a labhair Rinn iad iàd féin iobradh Gun striochdadh do ainneart S geall daingnich gloir-shiorruidh O Dhia ac nach sguir XXVI. Ach sibhs’ tha ’n staid chianail Nach deach riamh tre ’n ath-ghinmhuinn S ann tha glòir nithe siorruidh Fad o fhianuis ur n-anma Dh’ fhàg gun eagal roimh fheirg sibh A tha seirm ruibh gu tric; Air chor s ged dhianta dhuibh iomhaigh Le ard riaghladh na h-Alba Ne nach sleuchdadh sibh sios dhi Eagal Dia ga bhur damanadh, Sibh gu sleuchdadh gu réidh dhi Airson saimh us glòir thalmhaidh Nì lean dlu ri bhur n-àirnibh A dh’ fhàg slàint dhuibh neo-tharbhach Dh’ fhàg ’n ur naimhdibh do ’n Uan sibh ’Toirt fuath d’ a shluagh le an-iochd. [TD 163] XXVII. Cuibh.: Ciod ni sibh mas fìrinn Gur nì théid bhur sgaradh O bhur mans’ agus stìpein S o bhur glìb bidh sibh falamh Cò bheir lòn dhuibh us aodach Do bhur mnaoibh s do ’r cloinn bhig? Moran ruamhair a dheanamh E riamh cha do chleachd sibh, S dol a dh’ fhalbh leis a chliabhan Cha’n fhiach leibh a bhaig’reachd Thaobh s gun caill sibh bhur dreuchd Bidh ur beul air a ghlasadh Chor s nach fhaigh sibh gu ’r n-éisdeachd Ach creutairean lapach, Tha gun eolas gun fhoghlum S air bheag reusan us tuigs? XXVIII. Soisg: Ma tharlas an nì seo Bidh ar saorsa na’s farsuing Gu teagasg s gu sgaoileadh Na fìrinn feadh pheacach S gu foillseach ’n run diomhair Da ’r trìds oirnn bha druidt; Se ar dòchas an uair sin Gu ’m buadhaich an soisgeul S gun iompaich an sluagh leis Le ath-nuadhachadh coitchionn, [TD 164] S nuair gheobh iad an sùilean Bha dùint air am fosgladh S a chì iad mar stiùir sibh An tùs iad gu’n dosguinn. Théid sibhs’ leo chur suarach Mar thruaghain gun tlus. XXIX. S nuair theid soisgeul na réite Chuir an ceill aig ’ur dorsaibh Bidh sibhse fo dheuchainn S ga ’r léireadh le bochdainn A faicinn bhur treudan Ga ’r tréigsinn gu tur; A faicinn bhur treudan Ga ’r treigsinn gu coitchionn S a teicheadh na’n ceudan Gun spéis na gun toirt dhibh S gun neach a bheir geill duibh No dhéisdeas ri ’r focal S ge cruaidh libh an sgeul sin Dhuibh ’s eiginn bhi tosdach Mar mhadaidh na h-Eiphit Gu léir fo ghlas ghuib. XXX. Cuibh: Tha sinn diùmach d’ ur gòraich Airson noisein us faoineis Bhi dusgadh droch comhstri [TD 165] Measg moran do dhaoinibh Dhùisgeas càirdean gu naimhdeas Mar téid a cheannsal gu grad; S mor a misde le ’r n-aimhreit Gu ’n caill sibh bhur n-aran S mor an ciont air ur laimh-se Ma dh’ éireas geimhlibh us falachd Cha ’n e mhain ur cuid féin dheth Ach na ceudan a bharrachd Dh’ fhaodas fulang ’n ur n-aobhar S gun a reusan ach ceannairc N aghaidh riaghladh na righeachd S gun bhi striochdte dha ’reachd. XXXI. Soisg: Tha sibh diomach do Mhaois Nach do chlaon le lagh Pharo S do na fianuisean ciatach A bh’ aig Dia ann am Bàbilon Shaltair àithn Nebchadnesair S nach géilleadh d’ a lagh; Tha sibh diomach d’ a réir sin Dh’ Eoin, Seumas us Peadair A chuir suarach Righ Herod S nach géilleadh d’ a sheisein Tha sibh diomach do Chrìosda S do fhianuisean seasmhach S do theisteas a Bhìbill S do fhìrinn an Sgriobtuir [TD 166] S tha sibh diùmach do’n Dia sin Thug ur ciall duibh s ’ur bladh. XXXII. Nach gràineil an ni dhuibh ’Tòirt a Bhìobuill do ’n chùbaid Gu leughadh gu dìreach Tre dhìmeas air Ughdair S a’ gairm air an Dia sin Sibh riamh nach do chreid? Ach b’ fhearr dhuibh Achd Parlamaid S àithn’ Cuirt an t-Seisein A ghabhail gach Sàbaid A ghnàth mar bhonn teagaisg Do ’n t-sluagh tha ga ’r n-eisdeachd S ag éigheach mu’n Scriobtur Gur nì tha gun fheum e S gun ghéill ’thoirt d’a theisteas S do ’n t-sluagh chur an géill Gur e César is treas XXXIII. Ach aoghairean aingidh Nach cluinn sibh ar teisteas S ma dh’ éisdeas cha bhinn libh A chluinntinn o’n Sgriobtur Gu’m bheil sibh n ur naimhdibh Làn gamhlais us uilc; Fiadh bheathaichibh allta [TD 167] S builg mhall tha gun anail, S neoil gun uisg sibh a dh’ fhalbhas Le garbh ghaoith na gaillinn S garbh thonna na fairge ’Sgèith salchair an comhnuidh S fhad s a bhios sibh fo’n ainm seo Cha sealbhaich sibh trocair Sguabaidh ’n doinionn o Dhia sibh Gu iochdar an t-sluic. XXXIV. Nuair dh’ amhairceas Dia oirbh Troimh ’n nial le sùil diùmaidh N dean César ur dionadh O’r piantan le dùlan ’Thòirt do ’n bhàs us do ’n leir-sgrios Gu treun oirbh a thig? Nuair bhuaileas e righrean Mor greadhnach fo bhonnaibh S gach uachdaran tìre Ri strì ris g’ am pronnadh S gach àite nuair lionas Le lionmhoireachd chorpaibh Na muinntir an-diadhaidh Nach striochdadh d’a fhocal Ciad bratach gun dìdean S iad sìnte gun smid: XXXV. Ach fodh bhratach Iehobha Bidh ceòl aig a bhannal [TD 168] A ghràdhaich gu mòr e Tre thròcair dha ’n anam Le trompadaibh luath ghaireach ’S fuaimniche guth; S bidh aingle’ na glòire Làn sòlais gu toileach Le ’n clàrsaichean òir A’ seinn oranaibh molaidh, ’Faicinn righachadh Chriosda S a dhionadh air Eaglais, S a’ saoghal fo ’riaghladh S an Diabhul s na sheas leis Ga ’n sparradh fo ’n t-slabhraidh Gu teann s an toll-dubh. XXXVI. Tha soithiche làna Nam plàighibh ri ’n tarruing, Théid an taomadh o ’n airde Le làmhaibh nan aingeal A choilionadh ràbhadh Na faisneachd o shean; Gu ’n tiormaichear tràighe S am fàgar gun bhraon innt An abhainn Euphrates, S an là sin bidh faomadh Mhor righrean s feachd làidir Gun àireamh do dhaoine, [TD 169] Gu raointibh Armàgedon Tàirngear na ’n sgaoth iad S theid naimhdean an tràth sin Theann fhàsgadh gu’n smior. XXXVII. Bidh Sàtan ag iarraidh Ar criathradh mar chruithneachd Se ’n rùn a bha riamh aig Bhi fiachainn ar milleadh S thig righre’ na talmhainn Le ’n armailt a chath, Na spiorada neo-ghlan Theid fodhpa mar losgainn Gu ’n cruinneachadh comhladh N ar còir le dian thogradh S bidh féisd aig na h-eoin Ann na ’m feolach s na ’n carcais N uair bhuaileas Iehobha Ga ’n leon s ga ’n casgairt S bidh ar saorsainne mòr Le sòlas lan ait. XXXVIII. ’N sin tòisichidh impearachd Chrìosda gu spioradail S righichidh naoimhibh R’ a linnsan measg fhineachaibh, Cinnich us Iudhaich [TD 170] ’Toirt cliù dha le tlachd; S gach teanga s gach sluagh Fo fhuaim binn an t-soisgeil S fodh ghràs na mor bhuaidh Thug o ’n uamhas gu fois iad Làn aoibhneis us suaimhneis Fo bhuaidh a naomh fhocail, ’Toirt glòire do ’n Uan A bhuadhaich s a dh’ fhosgail An leabhar s an cridhe Dha fhìrinn a steach. [TD 171] SEBOA. IEREMIAH XII. 7-12. I. O Eaglais na h-Albainn! Ma’s ainm dhut Sebòa, Cha mhearachd e’ n aimsir Geur-leanmhuin an lò s’ ort S tu breac air gach doigh ann An còta s an cruth; S tu breac air gach doigh ann An còta ’s am ballaibh Le cuibheasaich fheòlmhor Tha ’n dòigh ann san talamh Us foirmeilich phròiseil Gun bheo ann n’an anam Us cealgairean mòra Lan eolais gun aithne; Do tharruing na h-eòin ort Tha ’n tòrachd air t’ fhuil. II. Air dhut bhi mar speuclair Do gach eun bheir fanear thu [TD 172] Fodh chasaid s foir-éiginn An eucoraich mhallaicht A shalaich ort t’ éideadh S do sgèimh bho ’n leth muigh A shalaich do sgèimh leis A mheuchd ud chur mar riut ’N am buill ann san fhion-lios Mar chrionaich gun abhull; Cha ’n ’eil thu mar Ephraim Oir s léir dhut tre shealladh Na fuilteinean liath seo Tha ’stiallach feadh t’ earraidh, S mòr t’ fheum air glan léinidh Ri’ d’ chreubhaig bhi drudt. III. S mor t’ fheum air do léinidh Ma d’ chreubhaig bhi glan ort, Oir b’ àill leis an diabhul Sgeig fhiacal s ball fanoid A’ dheanamh air t’ iarmad S do chriathradh ’n a ghuit, Gun ghràs tha bho Dhia air A shiol-chur ’n an anam Nach dearbhar gun diachainn Có iad riut a leanas, Fo anacothrom riaghlaidh Nimh dhiomhair na h-ainiochd Us diachainnean fiadhaich [TD 173] Bhìtheas pianntail do-labhairt A rannsaicheas giar iad Bho mhiairean gu bun. IV. Ma’s e ort ’s gu’n gairmear An ianlaith tha fuileachdach Feumaidh tu t’ armachd Mar dhearbhadh air t’ fhulangas S ceannard do shlaint anns Gach càs a bhi mar riut; S ged dh’ éireadh do nàmhaid Le ràs gu ro ghuineidich ’Chogadh le ghràisg riut Mar sgràl dheth na cuileagan, S t’ armachd-s’ o’ n àirde Bhitheas tàbhachdach urramach S leat-sa ’bhuaidh làraich S an càs cha bhi cunnart dhut, Molaidh tu an gras bheir An t-slainte sin dhut. V. Bidh Criosd air do cheann S théid do naimhdean air iomain leat Riut g e b’e dh’ éireas S an t-sréip cha bhi buinig dha; Có thug air buaidh ann an [TD 174] Suasaid chaidh ris? S an-aoibhinn gu bràch do Mhòr àireamh nan ceannairceach ’Dh’éireas an àird riut Gach là gus do theannachadh, Naimhdean a ghlòir ’tha Gach lò dhut ro-anshocrach, S léir sgrios ro phiantach Mar dian iad grad aithreachas ’S crioch dhoibh gu iochdar Slochd phiantan gun iochd. VI. B’ òr fiorghlan thu ’cheud uair O’n bheinn chaidh a tharruing, Ach t’ fhàileadh ro bhreun Thug mi-sgéimh us droch smal ort, Tre’m feumar gun dearmad Do dhearbhadh gu tric; Nuair théid thu san t-sùcan ’N teas dùmhail an teallaich Air t’ uachdar thig sgùm ort Gach grùid ort bha falaicht, S bidh t’ uamhas ort druighteach Nuair dhùisg e air d’ fhaireach’, S fàth aoibhneis ás ùr dhut Na d’ ghrunnd nach do dh’ fhan e, Ach dusgadh air t’ uachdar Gu d’ dhruaib uat a sgath. [TD 175] VII. Ta thus’ air do chlaonadh An cleamhnas ro-mhor ris An t-saoghal féin-mhealltach N geall air saibhreas s air mór-chuis, G iarraidh samhchair neo-iomchuidh Air bunchar gun taic, Mar bha Lot air son chaorach ’Mhiannaich raontaichean Iordain, Rinn a tharruing ’s a shlaodadh Gu co-chrìch ri Gomòrrah, S ged nach d’ lean e ri ’n aingidheachd Rinn e cleamhnas ri Sodom, Cleamhnas b’ éiginn d’a thréigsinn S grad leum thar a chomhnard Bha ’n a ribe ro mhor dha S tre throcair dol as. VIII. Amhghar Iòseiph air dì-chuimhn’ Leigeadh riamh gus a seo leat Dh’ easbhuidh ionnlaid us àraich Bha thu ’n tràilleachd ro dhoilich, Ann an cuibhrichean iaruinn S am fiaclan luchd-truid; S an olc leat gu’n gearrte Dhiot san àmhainn na cordaibh Chuir cuing ort ro laidir S nach tàireadh tu comhnadh [TD 176] Nan anamannan gràsmhor ’Bha sàraicht ’n an deoiridh S gu ’m biodh Iubilee àghmhor Us gairdeachas còmhladh Agad féin s aig a phàirt sin Trid an slaint tho’airt ’mach. IX. Ach ma theid thu do’n fhùirneis Gus do stiùir chur air fògradh, Bidh feum air do chrùsbal ’Bhi dùint agus còmhdaicht, Mu’m falbh thu na d’ smùid ann An tùs dhut bhi ruith; Faodaidh freasdalan dorcha ’Bhi doirbh leat s ro dhoilich Faodaidh coigrich ro dhalma Gaoth nam balg chur ’na doineann Ach tre éibhleagan blàtha Tionndaidh gràs i gu d’ chothrom Tha d’ fhear riaghlaidh an gràdh dhut S cha dean namhaid do dholaidh Gus an glanar air falbh uat Do shalachar s do sgioird. X. Ann san teine bho ’n gluaisear A suas a chum glòir thu [TD 177] Cha ’n fheum thu do shuacan S an uair sin a chòmhdach; Theid an deo a tho’airt suas leat Chum do shuaimhneis gu h-ait; Is seud fior-ghlan mar òr thu ’Bhitheas an comhnaidh a dealradh Ann am fianuis Iehòbhaih ’S bhitheas ro òirdhearc na ’shealladh ’S théid an uair sin do fhàlluinn Uat glan còmhladh a sgaradh, ’S théid do shuacan a chomhdach Fodh ’n fhod ann san talamh Gus an glanar fa dheòidh e Gu ro ghlormhor gun smal. XI. Thachair dhuibh-se mar tharladh Roimh àm an àirc ri linn Noaih N uair a mhiannaich Mic Dhé dhoibh Mar chéilidhean pòsda Do nigheanan dhaoine Gach aon diubh bean uchd; An sliochd riu a fhuair iad Dh’ fhàs ’n am fuamhairean mòra ’Chuir an aithrichean suarach N uair a fhuaradh leo fodhp’ iad, Gu ’n robh ’n tìr air a lionadh D ’an trid-san le fòirneart, Nì a tharruing sgrios mhìllte [TD 178] Air an t-saoghal glan-còmhladh Ach am beagan a mhàin dhiubh ’Chaidh a thearnadh trid uisg. XII. Na cuibheasaich uaibh-se Riamh cha d’ fhuair litir-dhealaich S an sliochd ead’raibh a fhuaradh Dh’ fhàs ’n am fuamhairean allaidh, Oirbh tha ’g iarraidh an uachdar Gus bhur bualadh fò ’n smachd; S e sin ‘patronage’ bhruìdeil S an ‘intrusion’ fhòir-éigneach, Cha ’n e easbhuidh na Gàidhlig No lànachd na Bèurla Thug dhomh ’n ainm’chadh s a chànan-s’ Ach an càs bhi cur feum air, Gu bhi dìteadh gach fòirneirt S gach seorsa breith éiginn A tha ’n aghaidh na firinn Mar nì nach eil ceart. XIII. Tha na cuibheasaich thalmhaidh Ga do leanmhuinn ’s riut ceangailt Ged is fior gur feall-ainm dhi Eaglais Alb’ oir’ a ghabhail; Nuair ’s luchd-àicheadh air Criosd iad [TD 179] Mar Ard-Riaghlair a feachd, S ann is cosmhuil an dòigh-san Ann na ’n comhradh ’s na ’m barail Ri cleamhnan Lot ann an Sòdom Rinn le ’m beòil dheth ball-fanoid, Us ri aingidh ’n t-seann-saoghail Nach do dh’aontaich ri earail S ri searmonan Nòaih Air son tròcair do’n anam Ach chuir cùl ris an àirce S nach do thàir innte steach. XIV. Ciod a b’ aobhar nach d’ thainig Siol Adhaimh gu Noah A dh’ obair gu làidir Le ’n làmhan gu ’chòmhnadh Gu togail na h-àirce Gus an tearnadh o’n tuil? Gu togail na h-àirce Gu tearnadh an anam Bho’n leir-sgrios a thàinig Air na dh’ àitich an talamh, Ach an t-ochdnar a mhàin dhiubh ’Chreid an là bha riu teannadh S ghabh an dìdeann o’n bhàs sin Air càch a thainig le cabhaig, N uair a chuartaich na tuinn iad Tigh’nn na ’m mill air am muin. [TD 180] XV. S fior gur deacair ri àireamh Gach ceann fàth mu ’n d’ eascòrd iad Mur e nach do dh’fhàg e Le tàire fiodh Ghòphair S nach robh cumachd mar b’àill leo Réir an ailghiois gu tur; S gu ’n robh riomhachd us càileachd Ro àrd luchd na mòrchuis Cho uasal s nach b’ fhiù leo An teàrr bhi fodh ’n sroinibh, S gu ’n salaicheadh i àilleachd Us dealradh an comhdaich, Oir b’e ’m feum-san do ’n àirce Bhi ’n a Bàt’ air son spòrs daibh Bha ri bainnsean ’s ri pòsaidh Ith, òl us ri cluich. XVI. Oir bhruadair mi aon uair Mi bhì mar ri Noah S gu ’n d’ thainig dream fhaoin dheth Na daoine bha ’n Sòdom A dh’ fhanaid gu h-aotrom Le ’m baoth-chainnt gun tuigs’, Ag radh ris a ghòraich S a notion thoirt thairis, E dh’ fhaicinn na h-àirce Gun dàil chum na mara [TD 181] S a deanamh ’na gàbairt Gu bhi ghnàth aca tarrainn An aolaich ’s na h-otraich S nach sòradh iad faradh Gu todhar nam planntan Thug an sannt orr’ a chur. XVII. Gu ’n d’ thainig dream àraid ’S thu’airt iàdsan gu’m b’ait leo Nan deanadh e’n aird riu S a lamh ’chur san aitreabh A b’àill leo ’chur suas a’ Cur suarach na tuil, S a’ gealltuinn nach diobradh A chaoidh dha luach aisig S e tharruing le marmor S chlach àluinn am pailteas, Gu’n caistealan àrda Chur an aird an sar-mhaise, S gur mòr bhiodh thoil-inntinn Na shaoibhreas s na ’bheartas Seach bhi’m bròn mu theachd sgrìob Bha gun chinnt gun fhios c’uin’. XVIII. Cuid do cheann’chean Thìris Bhi sìor chur air sparraidh An àirc ’dheanamh dìreach Dh’aon chrìch airson malairt, [TD 182] S gun e ’bhi cho brònach ’Na ’ònar na ’bun; S gu’m faigheadh iad còmhlan Gu’n còmhnadh gun ghainne Do shaoir us do ràmhaichean Sàr-mhath gu marachd, S gu’m fàsadh iad greadhnach ’N co-bhoinn gu ro-ealamh Le’n ceannach s reic spréidhe S gach seud bu ro allail, S a grad chur air snàmh Chum an àill thoirt gu buil. XIX. Fhreagair Noah gu léir iad Gu sèimh s gu sàr mhacant A mhuinntir gun chéill! Deanaibh éisdeachd ri m’ fhacal, Cha mhor bhur fàth bòsd As bhur sòlas gun bhun, S gun agam do m’ theaghlach Gu léir ach aon seachdain, Gu teicheadh o’n léir sgrios Sinn féin innt a ghlasadh, S ar druideadh fo ’dìdein O’n dìle tha teachd oirnn, S tuil-dhorsaibh nan speuraibh Gu léir tighinn mu’r claiginn Us tibirt na doimhne Os an cionn biodh sìor chur. [TD 183] XX. S na creutairean truagha ’Chuir suarach an earail Ghrad thaom orr’ an t-uamhas A nuas air an ceannaibh, Ag iadhadh m’an cuairt doibh S bu truagh a bha’n sgread; Bha’n tuil tighinn fo’m buinn S air an cinn a tighinn thairis Ag iomairt le’n làmhan S a’ fagail na h-anail, S a’ streap ris an airce S ràn bais aig gach anam Fo sheirm nan tonn bàthte S gun tearnadh ri ’thabhairt ’Dol sios do’n t-slochd iochdrach A’s dian-loisgeach teas. XXI. ’N uair dhuisg mi o m’ bhruadair S ann suas thug mi sealladh, Bha’n talamh lan aobhachd S gun dìl air ri ’amharc ’N uair dhealradh a ghrian air Bu sgiamhach a chruth; Bha Noah air iobradh Na h-iobairt s fo ’beannachd Bha ’inntinn làn faoilte Fodh bhraon-bhogh a gheallaidh, [TD 184] Fo’n d’ phlanndaich e fìon-lios Gu riarachadh anam, Dheth ’n d’òl e gu ’mhiann Nì chuir nial air car tamuill, S a lomnochd do rùisg e Gu bùrt d’a mhac dubh. XXII. Ach thuig mi o ’n là sin S am pàirt e ’s mi dh’ fhairich An cleamhnas th’ aig nàdur A ghnàth ris an talamh, S a chàirdeas ri pàìrt Dh’ fhaodadh nàir air a chur; Dh’ aindeoin criaraidh gach amhghair Tuil àmhuinn gach teallaich Tre ’n téid iad ’s an fhàsach Gu ’n nàdur a ghlanadh, Gu bheil fuighleach air fhàgail An ait-eigin fallaicht, Air anamanaibh gràsmhor S ri ’n càileachd nach dealaich Gu ’m fàg iad fadheoidh e An Iordan san t-sruth. XXIII. Air an aobhar seo réisd O ’s e féin am fear faire N uair a shal’chear a threud-san Nach feum iad an glanadh? [TD 185] S ged bheir e fàth bròin dhaibh Tha theo-chridh’ lan iochd, S ged tha ’m freasdal seo gruamach D’ a shluagh s d’ a luchd teagaisg S e riaghladh-san shuas Bheir mu ’n cuairt e mar fhreagras, Do rùintibh a ghràidh Tha ro ghràsmhor d’ a eaglais Bheir troimh gach geur àmhghair Gu sàbhailt am feasd i,— Fiù fuiltean a cinn Cha chaill è gun fhios. XXIV. Tha ’n Stàit air an là seo ’G iarraidh ’n aird ort mar cheannard S tha ’n nì seo ga d’ fhàsgadh Ri t’ àirnean ’s cha ’n annas Faicinn iuchraichean Chriosda Ga ’n spionadh o chrìos Faicinn iuchraichean Chriosda Ga ’n spionadh le ceannairc, S ag iarraidh bhi riaghladh Oighreachd Dhia le ard cheannas; Na biodh eagal no fiamh ort Cum ri d’ fhianuis gu daingean, Gabh deagh mhisneach na d’ Shlanuighear Anns gach amhghair bhios mar riut Nì gach stoirm dhut na’ shoirbheas Crioch do ghairm thu gu’n ruig. [TD 186] XXV. Ged tha farmad do naimhdean ’G iarraidh bann do cho-cheangail Ris an rioghachd a sgaoileadh Tha na ’dhaors dhoibh s na ’eallach, Eagal cuibhreach cuing Chriosda Air am miann bhi cur smachd Ge’ do bhrist iad an aonachd Riut s a maoin uat a spannadh Dh’ fheuch an tarladh dhut claonadh ’S taobh an t-saoghail a ghabhail; S mor gur fèarr dhuit bhi cuidhteas Cobhoinn riu le d’ sgaradh, S Criosd a leantuinn sna teinntibh Le gheimhlibh ort teannaicht, S fianuis dhìleas ’tho’airt dhasan Mar t’ fhear gràidh s do chultaic. XXVI. Gabh misneach s na fannaich Cha ’n àm dhuit to’airt thairis Tha gach nì aig do cheannard Fo ’cheannsail air talamh S gheobh thu fuasgladh o’ d’ theanntachd Na ’àm-san s fan ris; Na gabh lăsan no campar Ris an dream tha ga d’ theannadh Ciod an t-ioghnadh bhiodh ann duit Ged robh ’n t-àm riut a tarruing, Anns am fògrar o’n champ thu [TD 187] Mach feadh bheanntaibh us ghleannaibh, Tho’airt nan caorach ’bha caillte ’Steach le d’ laimh chum na mainnir ’Giùlan masl’ us cuing Chriosda ’S onair fhiachail dhuit sin. XXVII. Na biodh geilt s na biodh sgàth ort Bi làidir s na fannuich Tha t’ fhear-pòsd thug a ghràdh dhut ’Cur aird air a ghealladh Ann san fhreasdal seo ’n trath-sa Riut ag radhtainn le iochd: Leudaich ionad do phailliun Ann san fhàsach gu farsuing S brat comhdaich do bhuthan S do chùird leig am faidead Agus daingnich do chuaillean Ga ’m bualadh gu daingean Tog iolach le luath-ghair Cha bhuannaich thu aimrid, Oir a mach air gach taobh dhiot Craobh sgaoilidh do shliochd. XXVIII. Na th’ air t’ iomcharan ’n tràth seo Ga d’ fhàgail gun fhoistinn, A bhi trom le deagh àl Sin ga d’ fhàsgadh le osnaich, [TD 188] S cha lughdaich do theanntachd Do chlann gus an tig: Tha toirrcheas gu bràch Do ghnàth ’dol air thoiseach Do anfhuinneachd nàduir ’Bhios sàraicht neo-shocrach, Us pianntaibh ro dheuchainneach Deurach neo-choitchionn, Us ioghnaidhibh geura S cruaidh éiginn bhios goirt dhuit Mu’m brist thu le eibhneas Ri cinnteachd do shliochd. XXIX. Ach t’ amhghair cha chuimhnich Thu ’chaoidh às a dhéigh sin Le miad do thoilinntinn Us t’ aoibhneas na d’ chéile A dh’ ardaich cho mor thu Mar og-mhnaoi s bean-uchd: ’N uair chì thu do chlann Mar na planntaibh do ’n fhion-chrann Ag òl chum an sòlais N’ a’ s leòir a chasg iotaidh Do’n bhainne ’s glan sògh ’Chuir t’ fhear pòsda ’n ad chiochan, S an siolachadh glormhor Ni t’ oigridh fàs lionmhor ’Cur thairis le gairdeachas Làn bithidh do chup. [TD 189] XXX. Do chairdean ro chaomhail Tha ’n aonachd riut ceangailt S tha ’n comhcheangal gaoil Ann san t-saoghal riut ’cheana, Mar bhraithrean an Criosda Gach aon diubh thig leat: Thig iad an comh-bhoinn riut Le aoibhneas gu geanail A’ ghabhail comh-roinn dheth Do chuing air an amhaich ’Chraobh-sgaoileadh a Bhiobuill ’S gach tìr tha gun aithn air, ’Chur theachdairean dìleas ’Bhios saoithreach ’na ’n anam, A phlanndadh na fìrinn S gach tìr tha fad as. XXXI. ’N uair sgaoileas do gheugaibh O d’ fhreumh air an doigh seo S gach sguaib bidh na ’leusan Mar eibhleagan beotha, S bidh an gaisgeach ro mhor Us a dhorlach na ’ghlaic, Bidh an gaisgeach ro mhor S mic na h-oige na laimh-san Mar shaighdean geur beo Leagas fodhpa na naimhdean, Ga ’n lotadh s ga ’n leonadh [TD 190] Gu mor s iad fo ’n ceannsal Ag éigheach fo bhron Airson trocair o’n aingeachd Us Ard-Righ na glòire ’To’airt treoir dhoibh us neart. XXXII. Bidh ’m focal gu drùiteach A’ dùsgadh gach coguis, Ga ’n reubadh s ga ’n ciùrradh S a’ rusgadh an lochdan Le ’n cridheachan brùite Air an glùinibh ’s air chrith; Thig cinnich us sloigh S righre mòra le chéile Gu d’ sholus ro oirdhearc Us glòir do ghrian éirigh, S thig anail nan gràs O cheithir airde nan speuran A’ dhusgadh chruaidh chnàmhan S gu ’n tàthadh ri chéile, ’Chrith-ghluasad nan Iudhach G’ a ionnsuidh na ’n ruith. XXXIII. Do naimhdean bha dùr Gu mirùnach ga d’ tholladh Thig a’ sleuchdadh fo mhùiseig Le’n umhlachd fo d’ bhonnaibh [TD 191] Fo aithreachas drùiteach S an suilean lan uisg; S ’n uair chì am mor-shluagh Righ nam buadh a bhi mar riut S do naimhdean na ’n truaghain Fo ’n ruaig air an teannadh Bidh ’n cridhe air a luasgadh Làn uamhais na ’n anam Ag iadhadh m’ an cuairt dut Gu luath airson beannachd A ghabhail sàr ghreim dhiot Le ’n laimh air do sgiort. XXXIV. Thig armailt gun àireamh An àird fo do bhrataich, Nì dhuisgeas an Dragon Us ràs air a’ gleachd riut Mar leomhan ro gharg Ga do shealg le ’dhroch bhriod; Thig fàidhean bréige S am fiadh bhéisd riut a charraid S an t-Anacriosd oillteil Le ’n treun fheachd s le ’n lannaibh, Ach tilgear le d’ ghairdean Gu làr iad ’s ri talamh Le buille ro threun S iad cha ’n éirich le cabhaig; Tre chumhachd do cheannard Le d’ laimh-s’ theid an sgrios. [TD 192] XXXV. Bidh Cuibheasaich thalmhaidh Na ’m bailbh gun bheul fosgailt Us Foirmealaich mharbhant’ Mar shearg chrainn air grodadh; S bidh nàir us boil’ eanchainn Air cealgairibh dubh: S gach aon a lean iomhaigh An fhiadh bheathaich mhallaicht Ghabh a chomharr’ air’ aoduinn No ’n aon àite b’ fholaicht, S a ghradhaich an saoghal S a mhaoin tha neo-mhairionn, Bidh amhladh gu bràch orr, Us cràdh riu nach dealaich Mar lean iad an namhaid Gu bas ga ghrad chur. XXXVI. Gur truagh bhios san lò sin Gach seors’ riut a dh’ éirich S nach deachaidh na d’ chòir Gus do chomhnadh na d’ éigin Ach thus’ a bhlais-bheumaich ’S a dhiult dhut gach iochd: S do naimhdean ro fheolmhor ’Chuir bron ort le’n sgallais Cuiridh ’n t-Ard-Righ do ghloir ort Bheir leonadh dha ’n anam; O d’ laimh-sa gu’n òl iad [TD 193] Cupan dòlais d’an aindeoin, Chum am maslaidh s an dòruinn Ni’s mò riu nach dealaich, Gu’n tuit iad leat comhladh Us beo iad nach tig. XXXVII. Bidh gairdeachas làn ann San là sin aig t’ anam, Le glaodh na buaidh-laraich Gu h-ard anns gach teangaidh, ’To’airt cliù do’n an Ard-Righ ’G radh: Babilon thuit: ’To’airt gloire do ’n Tì sin Na ’libhrigeadh beannuicht Thug buaidh air an t-sriopaich S a dhiol oirr’ a h-an-iochd; S co-fhreagraidh dha chéile Na nèamhan s an talamh Le aoibhneas nan ainglean S le seinn luchd na caithreim, S b’e ’n ceòl ’bhi ga ’n cluinntinn Oir ’s binn bhios an guth. [TD 194] AN DAOI AGUS AN SAOI NO COMHRADH EADAR CRIOSDUIDH AGUS AINEOLACH. I. Criosduidh:— S ann leam is truagh ’s is cianail Bhi faicinn sluagh cho lionmhor, Air bruaich an teine shiorruidh S a’ triall ann cho dlùth; Le ’n amaideachd mhì-chiallach Le ’n ceannairc us le ’n diarras Le ’n cleachdanaibh mì-chiatach Gun riaghailte gun tùir: Tha ’n aineolas cho lionta S nach gabh iad ris gur fior e Gu bheil trom mhallachd Dhia orr’ S nach striochd iad s nach lùb; S cha chreid iad gur ceann-crioch dhoibh An slochd a tha gun iochdar A ghul s a ghiosgan fhiacal Fo phianntaibh s fodh thùrs. [TD 195] II. Aineolach:— Ged tha mi ga do chlàistinn Cha ’n ’eil mi saor us tàmailt Ag éisdeachd riut a ghnàth le Do thàire cho teann; Le d’ ladarnas ro dhàna Le d’ bhreth ’g a thoirt cho làidir Gun fhios agad de thàrlas Do chach aig a cheann: Tha Dia ro iochdmhor gràsmhor An tròcairibh ’s am fàbhar S nach leig E saoth’r a làmhan Gu bràch bhi air chall; S cha bheag an t-aobhar nàir’ dhut Do chantanas s do ràdhtainn S nach cualas riamh s a cheàrn seo Ri ’r laithibh-ne a shamhl’. III. Criosd.:— S e’n t-aineolas ro bhaoth sin Fo dhalladh trom na draodhachd A chàirich Dia an t-saoghail-s Air inntinn na dream, Nach gabh an cuireadh faoilidh S an tairgs tha dhoibh o Chriosda Ged dh’ earalaich e daonnan Gach aon diubh cho teann; [TD 196] S e dh’ fhag an cinne-daonna Us thusa mar a h-aon diubh Nur barailibh cho faoine S ’n ur smaointibh cho meallt; S ged leughar dhuibh am Biobul Tha dorchadas ’ur crìdh-se Cho trom s nach creid sibh nì dheth Gach firinn a th’ann. IV. Ain.:— S iomadh searmon sgriobht’ Agus teagasg a bha prìseil A chuala mi ga ’liobhairt Ri m’ linn ann sa chearn-s; S cho fad s a tha mo chuimhne Cha d’ rinn mi riamh a chluinntinn Fior chosamhlachd do bhruidhne S do chainnteis an tràth-s’, O mhinisteiribh sgìre S o sgoileiribh bha fìor mhath S a cholaisd a chosd tìde S fhuair cinnt air na b’ fhearr; S bu bheusach ciùin us siobhalt N an cleachdanaibh gach aon diubh S cha robh iad trom air daoine Gu dìteadh an gnath. V. Criosd.:— S ro-aimideach do labhradh S cha ’n eil do chainnt ach cearbach [TD 197] Ga tarruing mar bhonn dearbhaidh Air seanachas gun stà; Mar mhinisteiribh talmhaidh Gun eolas air ath-ghineamhuin S gun ghnè ach gliocas eanchainn Gun tairbh annt a tàmh; Tha cuid diubh tha cho aingidh S cho làn de nimh s de ana-meinn Gu ’n iarradh iad gu marbhta Luchd sealbhachadh gràis; Tha ’n diadhachd mar ni searbh leo S ro bheag iad mar chuis fharmaid Us iad fo bhinn an damnaidh Do ’n anamaibh gu bàs. VI. Ain.:— Marbh phaisg ort a bhiasd! Grad theichidh mi as t’ fhianuis Cha bhi mi ’g eisdeachd bhriathran Cho fiadhaich ri an luaidh; O’n chaidh tu ás do riaghailt, S gun dhearbhadh gur a fior e Gu ’m faigh mi iomadh fianuis,— Gheibh ciadan de shluagh Bheir comhdach mar an ceudna Air a mhinisteir bhi diadhaidh, Gu bheil e ciùin us siobhalt Us lionta de thruas; [TD 198] Thaobh cneasdachd ri luchd diolain Cha tug e ’n t-seisein riamh iad Mor ùbhladh dhiubh cha d’ iarr e Cha b’ fhiach leis bhi cruaidh. VII. Criosd.:— N è sin do bheachd m’ an diadhachd? Ma ’s e ’s ro bheag mo chiatamh Dhe d’ bharail us tu ’fiaradh Cho dian o na chòir; Bhi brosnachadh luchd diolain S e dh’ fhàgas Satan riaraicht Bhi ’g àrach bith an Diabhoil Us miannaibh na feol’: Tha ministeiribh lionmhor Cho aineolach air Criosda Riut féin s bu leor a mhiad e S tu cian fad o’n ròd; Cha ’n ioghnadh ged robh ’n t-iasg sin A tharruing iad ’n an liontaibh S a mhearachd mar an cianda O ’n ’s iad-s’ an cinn seoil. VIII. Ain.:— Hut! hut! hut! hut! mo nàire! Bi ’d thosd us grad bi samhach! S na cluinneadh neach gu bràch uat G a raitinn a ’d chainnt; [TD 199] O ’n tha thu na d’ chuis ghràin dha Do dhillsibh s da do chairdibh S gach comunn leis ’m bu ghràdhach Do phairt greis ro ’n àm s’; S ann tha thu na d’ bhall àbhachd Do n’ sgoileirean a ’s àirde Fhuair foghlum agus àrach Ni ’s fearr a measg Ghall: Cha d’ dhìt iad riamh le tàire Luchd macnuis na ceol gàire S cha d’ mheas iad mar dhroch ceaird Bhi ri bàlachan danns’. IX. Criosd.:— Bha Pilat ’n a bheachd féin s e Gun ionnsachadh mar éis air S bu duin’ e bha ro ghleust Agus foghlumt an cainnt; Cha teagamh nach b’ fhear-leughaidh Bha ealant agus gleusd e An Laidin, ann an Greigis Le chéil us an Eabhr’: Bu sgoileir a bha geur e Ged bha e dorch an léirsinn Oir choilion e na dhéigh sin Gu léir a bhi dall; ’N uair sgiùrsadh aon Mhac Dhé leis Air eagal diomba Chésair [TD 200] S thug thairis e gu cheusadh S a reubadh air crann. X. Ain.:— Cha teagamh nach robh Pilat ’N a sgoilear math da riribh Gu leughadh agus sgriobhadh An caochlaidh do chainnt; Ach solus air a’ Bhìobul S na reachdan a thug Maois dhuinn Cha b’ aithne dha ’n a inntinn ’N a ’chrìdh no ’na ’cheann; Cha ’n ionnan sin us daoine O’n òige chosd an ùin’ ris Ga ’fhoghlum ’n a mhìneachadh Brìghmhor gun mheang; S mì-reusanta ri smuaintinn S do neach a bhi ri saoilsinn Gu ’n tàrladh e gu ’m faodadh A h-aon diubh bhi meallt. XI. Criosd.:— Bha Pharasaich us Sgriobhaich Us seanairean mì-naomha Làn eolais air a’ Bhiobull S lagh Mhaois ach aon srann Cha d’ thuig iad dheth gu dìreach [TD 201] ’N a shusbaint s ciod bu bhrìgh dha Cha b’ aithne dhoibh s do thaobh sin Bha ’n aoghaireachd dall: Bha cuid an aghaidh fìrinn An t-soisgeil, cho lan mì-ruin S gu’n d’ àicheadh iad am fìrean Ga ’iobradh d’ an sannt; Us muinntir fuilteach staonach A thiodhlaiceadh dhoibh dìreach Gu masladh chur air Criosda Gu dion an cuid feall. XII. Ain.:— Nach truagh dhut a bhi ’n dùil Gur cosmhuil ar cinn-iùil-ne Ri Pharasaich us Iudhaich Bha brùideil gun truas Us creidmhich bha cho dùr riu Nach d’ aidich riamh le cùram Mac Dhia ’s a chuir an cùl ris Ga ’dhiultadh le fuath: Cha ’n ionnan s daoine ciùine Tha teagasg dhùinn o’n chùbaid Na ’n searmoinibh le dùrachd S le ’n impidhibh do ’n t-sluagh Ma chreideas sinn s tighinn dlù dha Nach cuir e aon air cùl dinn S ar peacaidh ’thoill a dhiùmadh Gu ’n ionnlaid e uainn. [TD 202] XIII. Chriosd:— Bha seanairean ’san là sin A tagradh gu ’m b’e Abram An Athair s air a sgàth-san Gu ’m b’ iàdsan clann Dhia S na ’n oibridh rinn iad àicheadh ’N uair dhiùlt iad Mac a ghràidh-san A dhearbh gu ’m b’ iàd Mic Shatain Bha ’n gràdh dha droch mhiann: S tha aoghairean gun ghràsan Ga ’aideachadh an tràthsa Na ’m bilibh ach ga ’àicheadh S ga ’chàineadh gu dian, Le ’n cleachdaidhean ro ghràineil S dha phobull naomh to’airt tàire Mar mhealltairibh a mhàin tha Mi-nàrach gun chiall. XIV. Ain:— Cha ’n ioghnadh leam gu dearbh S cha mhiosainn féin gu ’m b’ ana-meinn Ged dhùisgeadh annta freamasachd Ri searbhas cho mor, S a tha gach neach tha falbh uath Le tàir air an cuid searmoin A’ cleachdadh riu le stararaiche Do anacainnt gun dòigh; Us nach eil neach riu dheal’cheas [TD 203] Nach tòisich na ’m buill aimlisg Ri ’n càineadh mar bheathaich bhalbha S mar mhairbh tha gun deò; S mar mhadaidh alluidh ’n anamoich S luchd-tuarasdail s ghaoil airgid Gun iùl s gun spéis do anaman A thearnadh s tho’airt beò. XV. Criosd:— Cha chàineadh s cha chainnt fheargach Do phobull Dhé ’bhi dearbhadh O’n Sgriobtur thug mar ainm dhoibh Coin bhalbha gun stà, Gur sionnaich ghuineach gharg iad Sugh chnamhaibh dhaoine marbha Tha lan do bhréin’ s do shalachar Ro shearbh s ’na chùis ghrain: O’n droch luchd teagaisg marbh ud Rinn Criosd a threud a thearbadh Gun éisdeachd ri ’n cuid searmoin Neo-tharbhach gu bràch; Bha ’n geur thaois ghoirt ro chealgach Làn nimh mar phuinnsein marbhtach S b’e ’m beus a bhi geur leanmhuin Nan anamanna fhuair gràs. XVI. Ain:— Tha fhios gu ’n d’ labhair Criosda ’N co-shamhuil sin do bhriathraibh [TD 204] S do chainnt ri muinntir fhiadhaich An-diadhaidh gu dearbh, Ach cha do shaoil mi riamh Gu ’n robh buntannas aig sion dheth Ri minisdeir bha ’g iarruidh Bhi sliochdadh na ’ainm; S mas e ’s gur nì tha fìor gu Bheil minisdeirean diabhluidh An diugh ann tha gun diadhachd S ’ga fiaradh le ’n cealg, A thuilleadh air na ciadan Bu mhise ’n creutair cianail Nach d’ aithnich air an rian iad A riamh gu leas m’ anm’. XVII. Criosd.:— Thubhairt Criosd le mionnan cinnteach Mar beirear duine rithist Nach comasach a chaoidh dha Gu ’m faic e righeachd Dhé; S an dàna leat a shaoilsinn Mu ’n Dia a chaoidh nach caochail Gu ’n àichear leis an nì seo Thubhairt fìrinn a bhéil? S am faic thu féin a h-aon dheth Na minisdeirean baoth ud A bha thu dian a’ saoradh Le strì s le faoin eud [TD 205] Fo choslas gu ’n do shaothraich Fìor ghras an Spioraid Naoimh orr’ Ga ’n iompachadh o’n t-saoghal S ga ’n aonadh ris féin. XVIII. Ain:— Aidicheam gu dearbha Gu ’n robh iad riamh na ’m balbhain Mu iompachadh air anama S ath-ghinmhuinn nan gràs; S is cosmhuil nach do shealbhaich Iad féin e ’n uair a dhearmaid Iad urrad agus dealbh dheth Riamh ainmach’ do chàch S do thaobh an caitheimh aimsir O’n taobh a mach cha ’n aithnichte Gun chaochladh orr’ a’ tearbadh Air falbh o’n cuid ghnàth, S bha sinne riamh ag earbsa Bho ’n teagasg gu ’m bu tearmunn Ar n-oibre féin gu ’r tearnadh O fhearg an Tì ’s aird. XIX. Criosd:— S c’ è ’n coslas air an aobhar-s Gu ’m faodadh e bhi feumail Do neach a bhi ’g an éisdeachd S iad féin cho ro dhall? [TD 206] S cho aineolach gun léirsinn Air co-cheangal na réite S air Soisgeul a chroinn cheusaidh S an éifeachd a th’ ann; S gun eòlas mar an ceudna Air lagh nan oibre féin ac’ Leag fearg us mallachd Dhé air Gach cré tha fodh bhann Us faic gur fior an sgeula Gu ’bheil iad féin s an treud tha Ga ’n leantuinn s tha to’airt géill doibh Gu léir an staid chaillt. XX. Ain:— Cha ’n ’eil mi nis ga d’ àicheadh Cha diochd leam fhad s a ràinig Mi ’cathachadh gu dàna Gun nàire gun fhiamh; Thaobh co-cheangail na slàinte S ceud chumhnant lagh nan àitheantan Cha d’ eadar-dhealaich iàdsan Do chach iad le rian, ’S ro chosmhuil leam os bàrr an Droch oibre féin bhi ’g raidhtinn Nach d’ thàinig feart no gràsan O ’n àird orra riamh; Ma dh’ fhoghnas bristeadh Sàbaid S mi-mheasarrachd le ’n d’ fhàgadh A nis iad ’n an cùis ghràin domh S mo chàil uap a’ triall. [TD 207] XXI. Criosd:— S cha ’n ioghnadh ged robh ’n sluagh Tha fo theagasgaibh nan truagh ud Fo dhoille throm s fo dhuathar Gun uallach mu ’n Slàinr; S eiseimpleiribh suarach An cleachdaidhean ro thruaillidh Mar thaic a’ cumail suas Gach olc, buaireas s droch ghnàth D’ an mhisg thug iad srian fuasgailt S gach ana-miann san do ghluais iad, Neo-mheasarrachd s mi-stuamachd Gun uamhas gun sgàth; S gun ’n coguis bhi ’g am bualadh Airson an aingeachd uaibhrich A bha ’cur gàir an cluasaibh An t-sluaigh a fhuair gràs. XXII. Ain.: A mhic s a dhalt! mar chual thu S mi féin bha roimh ’n uair seo S a chunnaic mar bha ’n gluasad Mì-stuama gun sréin; Tha fhios dut gu ’m bu bhuailteach Do m’ shamhuil sa bhi m’ an cuairt doibh Aig bangaidibh dhaoin-uaisle Far am bu dual gu biodh féisd; ’S mar thu’airt am fear mu ’n duanaig [TD 208] Bu mhath leo teth us fuar e S aig mac-na-brach bhiodh buaidh chor S nach gluaiseadh iad ceum S bhiodh cuid le ’n spors ’s an uair sin A’ slaodadh aon air ghruaig dhiubh S bhiodh cuid ’sgeith fion na ’dhruablach Mu chluais cuid diubh fhein. XXIII. Criosd.: Is cuimhn’ leam féin gun dearmad Bho chionn ré seal do aimsir Air Sàbaid aon bhi falbh dhiubh Gu sealg s e fodh ’n phòit S ged bha mi féin thaobh m’ anma Gun chùram, ghabh mi gairisinn Le ’n d’ thug mi ’ghunn’ air almsadh Le cealg ás a dhorn; Ach ged bha ’mhisg na ’eanchainn Bha ’n sluagh uaith ’g iarraidh searmoin Ach e-san smid cha labhradh Mar ceannaichte dha stòp; Ach neach a’ tuiteam marbh dhiubh Fo’n deoch an sloc no ’n salchar Cha ’n fhaca mi ach ’s dearbht’ leam Seanachas do bheoil-s’. XXIV. Ain.:— Cha ’n ’eil thu féin gun chluasan S nach cuala tu mu ’n truaghan [TD 209] Bha beagan tìm roimh ’n uair seo Le uaislibh ag òl? Mar chuir a’ mhisg ’n a bhruaillean A cheann mar neach fo ’n tuaicheal S gun neach an taic r’ a ghualainn Nach gluaiseadh o ’n bhòrd: Bha iosgaidean air luaths-chrith Air chor ’s an uair a ghluais e Gu ’n d’ ràinig e ’n a luaithrean Gu gruaidh taobh an ròid; S gu ’n thuit e far na bruaiche S an tiotadh thug e fuaim a’ Cur smuid as an torr luathaidh Le tuaineal na pòit. XXV. Criosd.:— Do bhrìgh gu ’n d’ thug thu t’ aonta Cho fad seo fhéin do ’n fhìrinn Nach aidich thu gu saor dhomh Ri d’ thìm s fad do ré, Nach b’ aithne dhut diubh h-aon bha Do thoradh air an saothair Na dh’ iompaich neach o ’n t-saoghal Gu Criosda Mac Dhé: S na peacaidhean tha daonnan G an cleachdadh a measg dhaoine S gach aingeachd mhì-naomha S gach baoth ghloir gun chéill, S ged tha na h-uilc seo millteach [TD 210] Us sgriosach do na mìlltibh Am fac’ thu riamh co phill uath Ri ’n linn-san ga ’n tréigs’? XXVI. Ain.:— O ’s fios dhomh nì ’s is léir dhomh Saor-shoisgeul a chruinn cheusaidh, Nach cuala mi o ’m beul-san Ri m’ ré fad mo lò; Us nach robh bhuaidh no dh’ éifeachd Na ’n teagasg na chuir éiginn Air aon gu ’n t-olc a thréigsinn Bu bheus doibh o ’n òig; Us cha ’n e sin gu léir ach Luchd-misg us mionn us breugaibh S luchd comuinn doibh s is treud doibh N co-réit riu s co-chòirdt’: S o ’n aobhar-s’ do m’ thaobh féin dheth Ge b’ e ciod dhomh dh’ éireas, Cha ’n fhaic iad ball air m’ eudainn Ga ’n éisdeachd ri m’ bheò. XXVII. Criosd.:— Tha neach an siud ag éirigh ’N uair chunnaic e gu ’n ghéill thu S tha argumaidean treun, ar Leis féin, aig air doigh Air taobh na h-eaglais steighichte [TD 211] S e ’n dùil gu ’n dion e h-euceart Le dìteadh mhiad s a thréig i Le reusan o ’n fheoil: S cha ’n fheud mi teich o eudainn Gun choinneamh ’tho’airt d’ a chéile S uat ’s éigin domh dol ceum ach An géill e fadheoidh: Ach guidheam beannachd Dhé dhut S gu soirbhich a Mhac féin leat ’Dhoirt fhuil air a chrann-cheusaidh An éiric a shloigh. AN DARA PAIRT. Moderate:— Air do mo chluais bhi ’g éisdeachd Do chomhraidh ris an eilldeir O ’n cualadh mi ni-éiginn Dhuisg m’ eud gu tighinn beo Air taobh na muinntir shèimh sin Na moderats s an cléireachd Tha ’fulang tàire gheur bho Na threig i dheth d’ sheors’: S mu ’n tòisich sinn ni ’s déine Ri deasboireachd mu déidhinn S nach aithne dhomh ’n troimh chéile Bho h-aobhur an tòs S ann chleachdas sinn ar reusoin [TD 212] Us geallaidh mi ’na dhéigh sin Nach aontaich mi le bréig ach Gu’n géill mi do’n chòir. II. Criosduidh:— Mo thruaigh an Eaglais steighicht A dh’ fhàs a nis ’na Mesech S luchd-fuath do shìth ’s cinn-fheadhna D’a cléiribh s d’a slòigh; S i dorch mar bhùthaibh Chedair Nan coigreach borb mhi-reusannt, S an duibhre throm gun léirsinn S gun ghréin ach fo neoil Oirr’ thainig àm an-éibhinn Nuair chuir i uaip’ a céile Tha h-anam air a tréigsinn B’i chreubhag gun deo; S e cliu a nis s cha bhreug e Gilboa gun driuchd nèimh oirr’ A bha aon uair na ’Betel D’a treud nach toir lòn. III. Mod:— Tha thus’ an dràsd dhith diumbach Us chaill thu dhìth do churam Mar mhoran ann san duthaich Gun diù dhith s gun spéis; Ged dh’ fhuasgailt bho na chrùn i [TD 213] S ged thilgte bun os cionn i Cha mhor a chuir an cùl rith Air ’sùil am biodh deur; S ged bhiodh na lean gu dlù rithe Mar shagartaibh nan Iudhach Dh’ iarr Criosd a lot s a sgiurrsadh A dh’ ionnsuidh chruinn-cheus, Gu’m foghnadh do mhi-rùn doibh Na dh’ fhuiling ar cinn-iùil-ne Bho ’n sgaradh o’ na chùbaid Na dhiùlt dhi ’bhi ’géill. IV. Criosd:— Nach ionnan ur cinn-iùil-se Us sagartaibh nan Iudhach Rinn Criosd a chur air cùl Le mi-rùn us féin eud? Cha chionntaich iad dh’ aon rùn riu ’To’airt maslaidh le cion diù dha, Dheth uachdrannachd ga ’spùilleadh S a chrùn dheth gu’n reub: Glòir shiorruidh ’n uair a dhiùlt iad ’N geall sòlais beagan ùine ’N uair thilg iad ás an cùirt e Mar dhiùbhaidh gun spéis: S a reachdan mar rinn Iudas ’N geall airgid s beagan ionndais A shaltairt air, to’airt dùlain Do ughdarras Dé. [TD 214] V. Mod:— Cha ’n fhaod mi bhi na m’ bhalbhan Ag éisdeachd ri do sheanachas Tha tuilleadh s geur s ro dhalma Ro shearbh agus dàn; Cha chreid mi nach boil’eanchainn A’s grunnd do chainnt cho garbh rithe, Tha falt mo chinn air ghairbhsin Ri anagloir cho geàirrt’, Mu mhinisteiribh ainmeil ’Tha fileanta na ’n searmoin Us tròcoireach do anaman Ga ’n tearbadh gu slàint; S cha ’n uilear leam a dhearbhadh Do chainnte dhomh gun dearmad Bhi firinneach mu ’n earb mi Nach cealg tha na d’ dhàn. VI. Criosd.:— An creid thu ann san Dia do Nach aithne breug a dhianamh Bhi fìrinneach na ’bhriathraibh Gun fhiaradh gu bràch? S an creid thu gur h-e ’riaghailt Réir fhocail d’ a chuid iochdrain A bhuineadh dhoibh bhi ’g iarraidh Gu ’n riaghladh a ghnàth? S an creid thu ’n t-innleachd iorcalt [TD 215] Le ’n mhealladh Adhamh us ’iarmad Thug mallachdaibh us piantaibh Ro lionmhor air àl? S an creid thu ’n dalladh iota S an t-aineolas a lion iad N uair ghabh iad cuing an diabhail S lagh Dhia chur gu làr! VII. Mod.:— Creideam gur a fior sin Gu ’n chaill sinn comunn Dhia ’n uair A pheacaich sinn gu cianail An ciad uair an Adhamh; S gu ’n thoill sinn mallachd siorruidh Us fhearg san ifrinn iochdraich Us truaighibh tìmeil lionmhor Us piantaibh a bhàis; Ach nochd e iochd neo-chriochnach S a throcair bhi cho fialaidh ’N uair thug e aon mhac Criosda Thug dioladh ’n ar n-ait; S nach truàgh mus nì tha fior e Gu ’m biodh luchd àicheadh Chriosda A’ cosnadh stìpein bhliadhnail ’To’airt sgéil air a ghràidh. VIII. Criosd.:— Gu deimhin féin is fior sin S is ceart do chainnt s do bhriathraibh [TD 216] Gur bochd an ni s gur cianail Ach s fior e ri ’ràdh: Bha Iudas ’dianamh sgial air S a ghaol ’s an sporran iata Ach ’s bochd gu ’m biodh iad lionmhor Ga dhianamh ’n ar là: San eaglais steighicht ’sa bhliadhn seo Tha àireamh air gaol Chriosda A’ searmonachadh gu briathrach Na ’n gniomh iad ag ràdh:— Beir uainn beir uainn e stiall e S far dhuinn ar stipein bhliadhnail S e César ar Righ riaghlaidh Ach Ios’ binn cha ’n àil. IX. Mod.:— Mas e s gur ni tha fior sin Do m’ thuigse tha e diomhoir S cha ’n ’eil mi féin ro riaraicht Le briathraibh cho searbh; S cha chreid mi gur e ’n Diadhachd Is ughdar do mhi-riaghailt A dhuisgeadh leis na ciadan A thriall uainn air falbh; S gun chearn sna tìribh iar seo Nach eil an drasd air lionadh Le coinnspeidean mhi-chiallach Ro dhiarasach garbh; [TD 217] S an Sasunn mar an ciadna S nach mor s gach cearn s a Chriosdachd Le deasboireachd mu Dhiadhachd S mu dhiol Eaglais Alb’. X. Criosd.:— Nach creid thu gur a fior e Gu ’n thaghadh cuid o shiorruidheachd Le Dia ga ’n to’airt tre Chriosda Gu siochaint ris féin; S gu ’n d’ fhàg e cuid do ’n diabhol Ged thug e gairm gu fial doibh Nach àill leo teachd gu striochdadh D’ a bhriathraibh chum réit; S c’ e ’n linn bho linntibh chian S nach robh co-luchd-oibre Dhia Agus oibrichean an-diadhaidh A dian ghleachd ri chéil? S chiad fhuil a dhoirteadh riamha S an deasboireachd mu ’n Diadhachd Bha eadar Mac An Diabhuil Us fianuis Mhic Dhé. XI. Mod.:— Aidicheam gu slàn gur Fìor na tha mi ’g ràidhtinn Ach s ioghnadh leam mar tharladh An tràthsa ’n ar là Mu mhoderats gun ghràsan [TD 218] Mar their sibh féin mu ’n phàirt sin A theagaisg sinne a ghnàth Riamh o làithibh ar n-oig; S na soisgeulaichibh gràsmhor Mar their sibh rium mu ’n phàirt sin A dhealaich riu s a dh’ fhàg iad Mar bha iad o ’n tòs; Ach ciod a rinn dà phàirt diu S an tùs gu ’m b’ iad na braithrean A rugadh o ’n aoin mhathair Thug àrach dhoibh s lòn? XII. Criosd.:— Bha Iacob us Esàu N an sliochd an aoin mhàthar S a h-asaid ’n uair a thàinig Fhuair Iacob a shaors; Chòir-bhreith a réir Esàu ’N uair thuit i sin air Iàcob Bha ’m beannachadh an tàth rithe S gu bràch iad cha sgaoil; S cha d’ dhealaich iad ri Iàcob Ge b’ eiginn da s an là sin Gu ’n sgaradh e bho mhàthair S a bhràthair araon, Mar thàrladh ann san là so Do shoisgeulaichibh gràsmhor S do Mhoderats Mic Hagair Fior thràillibh na daors. [TD 219] XIII. Mod.:— Ciamar a dhearbhas tù dhomh Gu ’n chuireadh Criosd air cùl leo S gu ’n d’ reic iad e mar Iùdas S a chrùn dheth gu ’n reub? S gu ’n thilg iad ás an cùirt e S dheth uachdranachd gu ’n spùill iad A’ saltairt air le dùlan Do ughdarras Dhé: ’N uair ’s ann ’n a ainm na ’n ùrnuigh A thagras iad gu dlu ris An Athair gu to’airt iùil doibh S an stiùireadh na ’cheum; Na ’ainm a’ teagasg dhùinne Ar dòchas ’chur le cùram Na ’fhulangas s le dùrachd Mar ughdar na réit. XIV. Criosd.:— Nach aidich thu gu ’m b’ chòir dhoibh Deagh fhocal fior a bheoil-san A ghabhail chum an seòladh Na ’orduighean féin? S nach ann do reachdan foirneart No laghaibh naimhdibh feolmhor Gun aithn’ air Dia s gun eolas Bu chòir dhoibh bhi géill; Ach shaltair iad fo ’m brogaibh [TD 220] Air uile reachdan òirdhearc Us dhiùlt iad mar fhear pòsd e S a ghlòir le neo-spéis; Us reic iad am fein chòir ann, An geall air stipein mòra S ri reachd a naimhdean chòrd iad Chum dòruinn doibh féin. XV. Mod.:— Nach fad an tìm s na linntean Romh ’n àm-s’ a dh’ aon an Righeachd S an Eaglais am bann diongmhalt Us daingnicht le chéil? S ciod an t-olc a dh’ inntric S chaidh eatorra san linn seo S nach faodadh iad bhi innte Le cuinnseasaibh réidh? ’N robh ’n Eaglais riamh fo chuing aig Ard uachdrunachd na Righeachd Gu ’n reachdaibh féin chur innte S dhoibh striochdadh d’ a réir? S mu bha nach mor an t-ioghnadh Nach fad bho chuidich daoine Us minisdeirean Chriosd i Romh ’n tìm seo gu léir? XVI. Criosd.:— Cha d’ chord an Eaglais riamh Air an Stàid a bhi riaghladh [TD 221] Ach thàinig innleachd diabhlaidh Thug pian dhith us cràdh; A’ phàtronage aindiadhaidh Le ’n thòisich fòirneadh iorcalt Le uachdranaibh fiadhaich Air iochdranaibh thlà; ’Cur theachdairean gun Dia orr’ A dh’ aindeoin le’n cuid diorras S ga ’m bagradh mur a dianadh Iad striochdadh do ’n ràs; Bha ’n stìpean ac’ r’a dhioladh Us thug an lagh mar rian doibh A tho’airt do neach bu mhiann leo Ge b’ bhiast e ’n a ghnàths. XVII. Mod.:— S nach b’ iongantach nach d’ fhàg iad An Eaglais air an là sin S an d’ rinneadh lagh na patronage Ghràineil chur suas? S mus fòirneart bhi ga chàradh Air eaglais air an là seo C’ ar son nach d’ rinn iad àicheadh Na ’thràth fad o’n uair-s? C’ ar son nach d’ sheas iad laidir A’ nochdadh nach bu traillean Do’n Stàid iad ann sa chàs seo S a’ raidhtinn gu luath:— [TD 222] Nach leigeadh iad an làmhan D’ an aindeoin air an ailghios Air minisdeir gun ghràs Gus a charamh air sluagh. XVIII. Criosd.:— Nuair thainig lagh a phàtroin S e Moderats gun ghrasan Bu lionmhor ann an aireamh San là sin gu mor: Tha fios agad gu ’m b’ àbhaist An cuis bhi eadar fhairtidh Gu’m biodh an guth a b’ aird’ Aig an àireamh bu mhò; Ghabh Moderats an ann-righ, O’ s iad an taobh bu laidir, Na ’chumhachan gu slan ris Gu sàth thoirt do ’n fheoil; S bha fianuisean an t-sluaighe Na ’n guth ’s na ’n gniomh ga ’àicheadh S cha chàireamh iad an lamhan Air tràillibh gun deò. XIX. Mod.:— C’ è nis mar a thainig An troimhe-chéil’ cho laidir S a dh’ éignich iad g’ a fàgail Na ’fasaich lom fuar? [TD 223] Mar their cuid nach fearr i Na closach mharbh ro ghraineil Fo bholadh breun a bhàise ’Nuair a dh’ àicheadh i ’n t-uan; Mas pàtronage dh’ fhag fàs i S a dhubh fo neul a bhàis i ’Ne nach robh ’n dream a dh’ fhàg i Fo ’n bhàs gus an uairs’? No ’n e iad féin ga ’fàgail Is grunn doibh gus a raidhtinn Gu ’m bheil i nis aig Baal ’N a fardaich gun tuar? XX. Criosd.:— Ged bha lagh a phàtroin S an eaglais fad o ’n là seo S e Moderats an àireamh Bha mhàin dha to’airt geill: S ann dh’ éignicheadh an trathsa Na soisgeulaichibh ghrasmhor Bho ’n Stàid a chur an lamh air Còir àraidh Mhic Dhé S ’bhi tabhairt suas do’n Bhàn-righ An riaghladh sin a dh’ fhàg e Aig eaglais féin mar dh’ àithn’ e Le lamh a luchd-dreuchd: Us righichidh an Slanuighear Air oighreachd féin dha àicheadh Ga spionadh ás an lamhaibh [TD 224] Gu dàn le laimh threun. XXI. S mar thubhairt mi riut mar tha e Cha d’ chord soisgealaiche gradhach Mar eaglais ri lagh patroin Air dha bhi na ’dhaors; S nach soilleir dhut romh ’n là seo Gach uair a chuir e’n sàs iad Na ’n teanntachd gu’n do dh’ fhàg iad I ’shabhaladh ’n saors? Ach ’n uair a thachradh pàtroin Bhi fàbharach ’s a chàs sin Se soisgeulaich a b’ fhearr leo Do ghnath dha ’n cuid daoin; Us cha bu leisg s a chàs seo Le minisdeiribh gràsmhor Ged leigeadh iad an lamhan Air braithribh ro chaomh. XXII. Thaobh co-cheangal co-chordaidh Se còir na Stàid an còmhnuidh An eaglais o gach fòirneart A chòmnadh s a dhion; S gach sochair dheth ’m bheil còir aic S cuis—shiobhalt chur air doigh dhi A riaghladh air dheagh steornadh [TD 225] Réir ordugh an Triath: S cuis-Spioradail a sheoladh Cha bhuin do’n Stàid s cha ’n eòl dith S ann bhuineas e ’lagh sòlaimte Ro oirdhearca Ios: S b’ e ’n t-uamhas a bhi ’n tòir Gu’n suidheadh cnuimheag fheolmhor Air caithir Chriosd gu seoladh Mu ordugh tigh Dhia. XXIII. Mod.:— Tha mise dall na m’ inntinn S tha àireamh mhor na m’ chuimhne Do sgriobtuiribh a’ Bhiobuill S am brìgh dhomh cha ’n eòl, S fàth eagail domh da riribh Nach d’ thuig mi riamh ach clì iad Us fiach an dian thu dìchioll Gu ’m mìneachadh dhòmh: S gu h-àiridh mu ’n an nì seo An tràths thug aobhar strì dhuinn S dean leudachadh car tìm orr’ S ni mì fuireach stòld, Ag éisdeachd riut s bi dìleas S nach ceil thu nì do’n fhìrinn Gu nochdadh gu neo-chli dhomh Fior chinnteachd do sgeoil. [TD 226] XXIV. Criosd.:— Dean foighidinn ma tà rium S gu dìleas o ghrunn m’ àirnibh Cha cheil mi dh’ fhìrinn càil ort An tràsa dhomh ’s eol: Us innseam nì gun dàil dut Bhios feumail chum do tharr’neadh Bho thuisleachadh gu stàtuibh Naomh Ard Righ na glòir; Ma dheonuicheas e ghràs dut S a bheannachd féin o’n airde Gu chò-chur riut gu slàinteil S gu tabhachdach beo; Us tagair ris le spairn-ghleachd Tre chreidimh ’na mhac gradhach A dh’ fhàg a cheartas sàsuicht A ghràs ort gu ’n dòirt: XXV. Nach creid thu gur h-e ’n Slànuighear Is Righ air cathair Dhabhaidh Ach gu ’n robh naimhdibh bàsmhor Ga àicheadh mar Righ? S nach faic thu mar bha Sàul Mu ’n d’ iompaichte tre ghràs e ’Geur-leanmhuinn Ios san là sin Le àr air na naoimh? S mar rinneadh le Caiàphas A dh’ iarr a chur gu bàsa [TD 227] A bhi cogadh ris an Ard-Righ Gu dàna ’na ghniomh, Ghabh riaghladh chùisean arda Na h-eaglais ann na ’lamhaibh,— Ni dh’ fhag i ’na stoc mharbhta S na ’fàsaich gun Chriosd: XXVI. Ged bu sgoileir arda Bha ’m Pòl m’ an d’ thaineadh gràs air Bu thoibheumach ro dhàn e Na ’nàmhaid do Ios; S bu mhinisdeir do ’n t-Sàtan Gu cur an aghaidh gràis e E féin an dùil thar chach Bhi toirt bàrr an deagh ghniomh; S m’ an dhùisg a choguis nadurr’ S a bhrollach aig Gamaliel A dh’ earalaich a bhraithribh Bha namhadach dian, Air eagal gu ’m faight’ iàdsan Le cur nan naomh gu bàsa Dian chogadh gu h-ann-dana Le ’n lamhaibh ri Dia: XXVII. Nach d’ thruaill am peacadh nadurr’ Na h-uile do shliochd Adhaimh? S cha leighis dad ach gràs iad O ghràdh an Aird Thriath; [TD 228] S mar chuala tu mar tha Gur h-e ’n taghadh theid a thearnadh Laìgh doille throm o ’n namhuid Air cach a dhiùlt Criosd; S nach d’ thubhairt an t-Abstol Paul Gu robh searmoinichibh àraid Ri gheimhlibh-san ’cur amhghair Gu cràdh o dhroch crioch? S nach léir dhuit féin an trathsa Gu bheil ministeirean aig Satan Cho cinnteach ’s a tha àireamh Fhuair gras dhiu aig Dia? XXVIII. ’N luchd teagaisg tha ’n staid nadur Fo mhallachd Dhia s na ’n traillibh S fo chuibhrichean aig Satan, C’ e de stà th’ ann do ’n t-slogh Bhi ’g éisdeacad riu s gun chàil annt Ach doill nan dall a thairneas Do ’n t-slochd iad o nach tearnar Gu bràth iad ni ’s mò? S mur tig ath-bhreith nan gras orr’ Fuil anamannan neo-bhasmhor Gheibh Dia na ’n sgriob san là ann San dealraich a ghlòir: Nis freagair mi mus àill leat Us feuch riut fein s ri càch e Mus fìrinn tha mi ’g raidhtinn Seach faileas nan sgleo. [TD 229] XXIX. Mod.:— S e tosd us fuireach samhach Thaobh m’ aineolais an-dana Ni bhuineadh dhomh fo nair’ oir Chaidh spàrr na mo bheul: Us cha ’n e sin a mhàin domh Is aobhar broin an dràsda Ach m’ fhaireachadh aig m’ àirnibh Ga m’ chràdh gu ro gheur; Mo leon gu ’n thuit mi ’n Adhamh S gu ’n thruailleadh mi na m’ nàdur S mo pheacaidh gniomh ro ghraineil S a bharr orr’ gu leir: Mar mheall na daill gun ghràs mi! Nach d’ fhoillsich binn mo bhàis domh Ach cliù do ’n Rìgh a’s airde Gu bheil slaint ’n amar Dhé! AN TREAS PAIRT. I. Criosd.:— Nach eil e soilleir réidh dha Do thuigse s dha do reusan A nise mar a dhéilig Na cléiribh gun ghràdh, [TD 230] Ri lagh na h-Eaglais Steighichte S mar reub iad ás a chéil’ i S do lagh an t-saoghail géilleadh Le spéis (aobhar chràidh)? S gur ionnan doibh s mur dh’ éirich Do shagart na h-an-éibhinn ’Dhiult Criosd mar Righ s a cheus e S ghabh César ’na àit; Le Pilat s fianuis bhréige Fhuair binn a bhàis a sheuladh S nach faodadh an lagh féin doibh A cheusadh gu bràch. II. Ach s léir dhomh nis gu réidh Mar tha lagh na h-Eaglais Stéighichte S lagh Patronage us Chésair N aimhréit air gach doigh S na Moderats gun reason Mar bhrist iad lagh na cléire Nach gabhadh ri luchd reubainn Do threud gu to’airt lòin: S e sin an ni o ’n d’ éirich Gu ’n thog iad cuis gu César Ach càch a rinn foir-éiginn Le euceart ro mhor; S cha ’n ioghnadh leam a réisd e Na soisgeulaichibh treubhach Ghabh Criosd mar Righ ga tréigsinn Tre spéis d’ a naomh ghloir: [TD 231] III. Tha cuimhn’ agam an trasa Air cainnt bha miosg nan Gaedhil Mar shean-fhocal bha gnàthaicht A thainig gu m’ bheul:— Gur iomadh òg-bhean àillidh A phos ri bodach granna Air ghaol a mhaoin s a thàin S da ’m ’ghrain ’anail bhreun: Is ann mar sin tha pàirt dheth Na lean ri lagh a phatroin Do ’n t-solus tha iad gràineil S ged tha tha lon crè Na ’n leasraidh s mhiannaich iàdsan A leanmhuin air a sgàth sin, Oir b’ annsa leo brù shasuicht No gràs us glòir Dhé. IV. Air Criosda rinn iad dìreach Mar rinn Delila mhìllteach Air Samson an treun fhìrean Bha ’cridhe dha lan gò; ’N uair sharaich i e daonnan Ag radh nach d’ thug e gaol dith Nochd ise gur gaol striopaich A bh’ innt’ s nach gaol pòsd; ’N geall airgid ghabh i ’n t-innleachd Gu thabhairt suas do ’n mhuinntir Bha naimhdeil dha na ’n inntinn [TD 232] Gu’n d’ rinn iad dheth spòrs: S co ionnan sin san linn seo Rinn Moderats air Criosda ’N geall mhansaibh, chlìbibh s stìpein Gu meudachadh sòigh. V. Ged rinn iad dheth ball àbhachd Thig falt a chinn gu fàs air Ni buill a chuirp fàs làidir Le tàbhachd s le buaidh: S na truaghain a tha ’n trasa Ri deanamh feala-dha dheth ’N an-eibhinn thig ’n uair dh-fhàisg’s iad An lamhan gu cruaidh: Na puist air an do thog iàdsan Am baidealan s am bàbhuinnean O ’n sheall iad mar cheol-gàir air Le tàire ’s mor uaill: S ann spìonas e le spairn iad A nuas ’s bidh hurra hàrr’ ann, S cha ’n fhaic thu nì na ’n àit Ach nochd lathraich us luaithr’. VI. Nach cuala tu mar tharladh Mu thimchioll Achterardar S na sgir dhe ’n gairmear Màrnoch S Cùlsamoin mu thuath? [TD 233] Chaidh spannadh chuir air pàirt ann An seanoireachd nan cearn seo Le lagh an t-Seanaidh Aird Chionn na ’àithn’ iad nach d’ ghluais; Do bhrìgh le lagh a phatroin Gu ’n d’ rinn iad le laimh laidir Droch theachdairean gun ghràs Chur le smàig air an t-sluagh; Us shumain iad am màthair S chuir cùirt an t-Seisein càin orr’ Le smachd a chur fo thàire Bha àbaisteach cruaidh. VII. Cha robh sin dad ni b’ fhearr No beul-aithris s na droch-ghnathaibh Bh’ aig seanairibh gun ghràs A rinn tàir air lagh Dhia; Do thaobh an neach an-dana Bha ’mallachadh a pharant Dh’ iarr Maois a chur gu bàs Ach rinn iàdsan a dhion; Oir choisrig iad an aird e Mar thiodhlacadh ro àraidh Do theampull Tigh an Ard Righ Fo sgaile deagh ghniomh; Ged s corpach bh’ann o’n lamhaibh-s Cha ghabhadh ’n lagh gu bràch ris Mar iobairt ach do ’n bhàsa A réir àithntean an Triath. [TD 234] VIII. Gu ceart mar rinn thu innse Mu ’n chorpach mar tha sgriobhte An deigh do Mhaois a dhìteadh Fo binn lagha Dhe, Rinn seanairean a mhì-ruin N uair choisrig iad a rìs e A shaoradh o’n a bhinn sin Le ’n innleachdaibh féin, S mar sin a rinn gu dìreach Na minisdeirean brìobail Do ’n chuid a smachdaich fìrinnibh Chriosd le ’n lagh féin; N uair choisrig iad a rithist iad A steach air amhach Iosa Do ’n eaglais le lagh saoghalta Ri ’n d’ àon iad gu réidh. IX. S e siol na nathrach dearbht’ iad A rinn an lagh a’ spealgadh A tha fodh bhinn an damanaidh S ath-ghinmhuinn o’m beoil Cha chualas riamh na ’n searmoin Na minisdeiribh marbh seo A dh’ fhàg cho crion ar n-anama Fo shearg na h-eigh reòt,— Nach d’ mheall iad sinn le ’n anamiann Gus pobull Chriosd a dh’ fhalbh uath [TD 235] Ga ’n dìteadh mar luchd anagna S mar chealgairibh mòr? S nan creideamaid an seanachas S e their iad m’ a luchd leanmhuinn Nach eil dad annt ach salchar Us anabas gach slòigh. X. S a mheud s tha tighinn fo dhùsgadh Fo bhuaidh an t-soisgeil dhrùightich S a thòisicheas ri ùrnuigh Fo churam gu geur; Riu ròichdidh iad o’n chùbaid G an càineadh gu droch mhùinnteach Airson gu ’n gabh iad iompaidh S tighinn dlù do Mhac Dhé; S e ’s brìgh d’ an cainnt mi-rùin:— O! luchd-misg us mhionn us shùgradh Na faiceamaid ’cur cùl sibh Ri ’r grùidealachd bhreun: Mu ’n coisinn sibh ar diumadh Gun ghrainealachd san duthaiche Cho mor binn ri luchd urnuigh Tha tionndadh ri nèamh. XI. S nach sona nis an dream sin Le Criosd mar Righ fo ’n geimhlibh Fo bhuaidh a ghaoil ghabh greim dhiubh ’Na choimhneas s ’na thruas; [TD 236] ’Dol suas le crùn do dhroighnich Do nèamh na gloir’ làn aoibhneis Le trompaidean nan ainglean A seinn le binn fhuaim: S faic doruinn mhor nan aingidh Lean Herod mar an Roigh-san S an t-saoghal-s’ iad ge greadhnach Bidh ’n teinn-san bith-bhuan: Le chrùn s dheis’ dhealrach loinnreach ’Dol sios do ’n ifrionn oillteil Gu siorruidh measg nan deamhnaibh Fo ghainntir na truaighe. XII. Ain.:— S ciod e do bheachd mu ’n t-seors ud Tha cuid a deanamh bosd asd’ Mar shearmoinichibh mòra S am beoil nach do ghluais, Air taobh na muinntir oirdhearc Thog fianuis ’n aghaidh foirneirt S a dh’ àicheadh sochair fheolmhor ’N geall gloir tho’airt do ’n Uan; Ach dh’ fhan gu socair còmhnard Mar bha iad s a rinn còrdadh Mu ’n Stàid a bhi toirt òrduigh Us seòl daibh gach uair; S cuid eil’ an tùs na comhstri Thug leum o’n Staid le streòdaig [TD 237] S a phill a rithist d’ an deoin ri S ri phòs ’n dara h-uair? XIII. Criosd.:— S e seo mo bheachd mu ’n t-seors ud Gu bheil dà nì ro shonraicht Thug buaidh orra ’n uair chòrd iad Ri foirneart mhì-cheill! Mic Anaik bhi ro mhor leo Seach earbs á neart Iehobha S iad fein na ’m fionnain-feoire Le bhi beo na ’n neart féin: S o mhiann ri ’m pòitibh feola Nach d’ sgaradh riamh o’n tòs iad S gu ’m b’ shaibhreas e bu mhò leo No bron le sluagh Dhé; Tre ’n phill iad gu tir Ghoisein Tha nis as eugmhais Ioseiph ’Na fearann daorsa bhròinich S ’n a tòrr slochdaibh cré, XIV. Ain.:— An e do bheachd nach d’ fhàg e S an eaglais steighicht an trasa Aon idir dheth shluagh grasmhor— A bharr air na daoi— [TD 238] Do ’n ùrra coinseas samhach Bhi aca mar a ta iad S bhi seasmhach taobh an t-Slan-fhir Gun bhàigh ris a ghaoid; S am Bill ud tha mi ’clàistinn A phassig aig a Pharlmaid Bheil e cho mór na ’m fàbhor S bhi mhàin air an taobh? Oir chluinn mi cuid ag raidhtinn Gu ’n robh uil’ iorrtuis chàch ann Ach nach do leig an t-àrdan Doibh tamh ris an t-saors’. XV. Criosd.:— Ma ta cha ’n fheud mi raidhtinn An d’ fhàg no nach do dh’ fhàg e, Ach s nì their mi ma dh’ fhàg Gu ’n tog gràs annt’ a cheann; S theid teine riu nach bàth iad Gu ’n tog iad fianuis dha-san Mar toir iad buaidh tre ghras innt Gu fagail air ball; S mu ’n Bhill ud nam biodh stà annt M biodh Siorrachd Rois mar tha i S achd Parlamaid s lagh Pàtroin G am fàsgadh gu teann? ’Cur aoghairean gun ghràs orr Le arm s le luaidhe o lamhaich [TD 239] S nan seasadh sluagh ’g an àicheadh Gu ’n spàirrt i troimh ’n ceann. XVI. Ain.:— Bha mise dall ach s léir dhomh A nis gur fior do sgeul-sa S bu mhise brùid gun reusan Nach d’ ghéill dith o ’n tòs; Is ioghnadh mar tha creutair Do dhaoine ’leugh no dh’ éisd ris A Bhiobull nach grad thréig iad O ’n éisdeachd ni ’s mò; S ni soilleir tha dhomh féin e Gur gadaichean s luchd reubainn Dhiarr dorus cho ro eillteil Gu leum do na chrò; S nach ann a nuas o nèimh Ann an ughdarras Mhic Dhé ’Thainig dortadh fuil co ceutmhor An eucoir cho mor. XVII. Criosd.:— S ni uamhasach gu dearbh tha Mu chuideachd mhor nan tàbh ud Us luchd nan sleagh tha falbh leo Le farbhas do-luaidh; Le ’n gunnaichean s le ’n armaibh G an cur a steach air anamaibh [TD 240] A dh’ aindeoin ge cho searbh ’s tha ’N cuid searmoin do ’n cluais: Nach geur an nimh s an ana-meinn ’Bhi sparradh ni gun tairbh orr A mhain gu cosnadh airgid Do chealgairibh truagh? Le faobhar na geur leanmhuinn ’To’airt doruis do choin bhalbha Troimh chorpaibh dhaoine marbha S troimh eanachainn an t-sluaigh. XVIII. Ain.:— Gu deimhin s fior do sheanachas Ged mhios mi ’n tùs ro shearbh e Cha chan mi chaoidh gur anacainnt Ro gharg e gun chiall; B’e cuideachd mhor nan tàbh agus Luchd nan sleagh gu dearbh iad S e ’n teisteanas sna Salmaibh A dh’ ainmich dhoibh Dia S e ’m bagradh riu a labhradh— Thoir achmhasan gu garbh dhoibh— Is deimhinn leam nach dearmaid E dhearbh chur an gniomh; Oir s ifrinneach a chealg dhoibh Tha cleachdadh ni cho aingidh Bhi ’cur an céill gur h-anamaibh A thearnadh an crioch. [TD 241] XIX. Ain.:— Tha misneachd mhor air pairt Gu bheil easaonachd ro laidir S an Eaglais Shaor an tràsa Bheir cradh dhoibh mar traogh; Thaobh mhnathan a bhi g radha Gu bheil còir ac’ air mhodh àraid Bhi ’gairm luchd dreuchd mar chàch dheth ’N co-bhraithrean araon; Nach bochd ma bhios na mnai sin Nàm cogaidh ri feachd namhuid ’To’airt aobhair do ’n eascàirdean Bhi tàir air na naoimh? S iad ullamh mar Mhic Labain S cho geur gu bhi ga ’n càineadh S a séideadh bagraidh s àir mar Bha Saul s e fodh ’n chaothach. XX. Criosd.:— Air sochairibh na slàinte Tha còir aig mnaibh grasmhor Co ionnan ri fir ghraidh Air compairt riu s gach cuis; Ach ’s tosd an nì chaidh àithn’ doibh San Eaglais ge b’e c’ àite Ann san cruinnich iad chur aird air Ni àraidh ás ùr: S e dh’ àithn an t-Abstol Pòl doibh Bhi feoraich ce mar tharladh [TD 242] Dheth ’m firibh s gun an àrd-ghuth A chlaistinn s a chùirt: S do bhrìgh gu’m buin doibh nàisneachd S e ’n dleasdanas s a chàs seo An lathair fhir bhi samhach S brat-sgail air an gnuis. XXI. Ain.:— Tha argumaid aig moran ’N a h-aghaidh air an doigh seo Gu ’n bhrist i air a boidean Ro sholuimt gu saor, A ghabh iad an àm ardaich Mar shearmonaichibh trocair Ri ’n co-thionail ’n uair phòs iad Le cordadh us aont S gu ’n d’ aidich iad le ’m beoil Gur e teagasgan us orduigh Na h-Eaglais fhad s bu bheo iad Bu sheol doibh gach aon S gu ’n seasadh iad gu comhnard Gu ’dion gun chlaonadh ròine S bho smachd a reachd gu stold Nach b’ e ’n deoin dol a thaobh. XXII. Tha aineolas us duathar Air inntinnibh an t-sluaigh le [TD 243] Bhi creidsinn gach ni tuaitheal O’m buachaillean dall: S cuid eile tha trè ’n uabhar An aghaidh breithnich uaignich Ag radh mu’n dream theich uapa Gu’n ghluais iad gu meallt, S gu’n thilg iad ’chuing dheth ’n guaillibh A bhoidicheadh aon uair leo A’ ghiulan tromh gach cruaidh chàs Le cruadal gu teann: S dheth ’n àireamh tha fear tuaileis Tha daingneachadh bheachd thruaillidh Am foirfeach air an cual thu Bho Chuairtear nan Gleann. XXIII. Ach tuigeam cainnt a bheil-san S an grunnd o bheil i g éirigh Tha eud mu’n Eaglais Steighicht Ag eirigh o’n chall ’Thig air mas e s gu tréigear S gu’m fàg an Staid dhith féin i Gu’n caill e roinn do shéimh S a ghloir féin ann na gheall; S cha ruig e leas o ’n aobhar-s’ Bhi mìneachadh a sgéil domh Tha bhrigh cho soilleir réidh dhomh O reusonaibh teann; S cha ’n ioghnadh leam a réisd A shuil mhiannaich a bhi ’n deigh air [TD 244] Mùr mealaich dheth na leumas O mhéir fir na crann. XXIV. S ann their iad riut le mùiseig Gur cainnt gun mhodh gun mhùineadh Tha ’d’ bheul us briathraibh diùmaidh O ghrunnd ’s beag is fiach; S cainnt chàinidh tha mi-nàrach Nach lot nach craidh s nach ciùrr iad A th’ ann a chionn d’ an taobh-san Nach d’ iompaich iad riamh; Ach ’s coma dhut co dhiù Bheir an Sgriobtuir dhoibh lan dùlan Tha deanamh soilleir dhùinne Gur bruidibh gun chiall An dream rinn Criosda dhiùltadh S ro aithnichte d’ ar suilibh Gach neach a chur an cùl ris, Gur brù dhoibh is Dia. XXV. S e Moderats gun bhuaidh sin Chur oirnne riamh a chuarach G’ ar cumail leis gach tuaileas Fo ’n duathar s a cheò An uair ’s iad fein na truaghain A bhris a chuing dheth ’n guaillibh S an cumhnant mhionn rinn fhuasgladh S ’chuir suarach am bòid [TD 245] O! ’s iad a rinn an tuairgneadh S a thilg le ’m bogha tuaitheol S ghabh patronage na truaigh ’chur A bhuachaill o ’n chrò S b’ i nis an Eaglais fhuar i B’ i ’n Icabod ro ghruamach N uair chuir i ’n àirc fad uaipe S a dh’ fhuadaich i ’ghlòir. XXVI. Ach soisgeulaich nam buadhaibh Thog iad suas gu luath i Le lunnaibh air an guaillibh Le luaghair s binn cheòl; Na trumpaideirean fuaimneach Ag imeachd roimhp’ o’n uair sin ’To’airt caismeachd o na h-uaighibh Do ’n t-sluagh gu tighinn beò; ’S m ’am pill iad far an ruaige Théid Philistich a bhualadh Le plaighibh dhiu nach fuasglear Le cluais laoigh òir; S theid Iericho fo uamh-chrith Gu ’n tuit i le mòr luasgadh Us ge b’e thogas suas i S e ’n truaghan is mò. XXVII. Theid suaicheantas gu luatha Ann sin a chur suas leo [TD 246] S bidh brataich ard nam buadha A sior luasgadh ’na gloir; S thig cruinneachadh nan uaislean Us dumhlodas an t-sluaigh th’ aic’ Fo ’fasgadh ’ghleachd gu cruaidh leis An Uan thug iad beo; An aghaidh na thug fuath dha S a dhioladh gach iumruagaidh A rinneadh air an t-sluagh leo G an tuairgneadh gu mor; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . S iad ait fo ghlaodh nam buabhall O feuch nach b’ iad na truaghain Chuir uap i d’ an deoin. XXVIII. Tha neul air eiridh suas orr’ S tha ’m pàilliun aìr a ghluasad Gu ìmeachd air a chuairt us Tha ’n sluagh dol ’na dhéigh, S fodh ’m brataichibh gu buadhach A chogadh ris na h-uabhrich S bidh Gog le fheachd fo uamhas Ga ’m bualadh gu treun; S theid Amoraich a ruagadh S cha nochdar bàigh no truas doibh S am maoin theid tho’airt uapa Eadar bhuar agus spréidh; S bidh Israel an uachdar A roinn na creich le luathghair [TD 247] ’To’airt glòir do ’n ceannard uasal Thug buaidh ann san t-sréip. XXIX. Thig bratach camp treibh Iudaih O’n aird an ear gu dusgadh S thig bratach Dhain le durachd Dha ionnsuidh o thuath; S thig bratach camp Reùbain O’n airde deas gu sunntach Le neart us treis na’ cultaic Bheir spùill air luchd fuath; S camp Ephraim thig gu surdail O’n aird an iar le ’n ùr lann Le ’n treun dheich milltibh diùlnach ’N an dumhladas sluaigh; S co ’n namhuid cho mi-runach Do n armailtibh bheir dùlan S Ard-Righ nam Feart ga ’n stiùireadh Air an cùl le lan bhuaidh? NOTE.—Four verses follow but the MS. is illegible. [TD 248] FODH CHAMPAR AGUS FODH CHÀS. [THA TOISEACH AN DAIN AIR CHALL.] I. PAIRT. XII. Ge b’ mhor bha m’ ùidh ann An ionndas truaillidh, Thug e dhomh dùlan O thùs mo ghluasaid, S a dh’ aindeoin durachd O dhùil ri buannachd An nì bu run leam Thoirt leam cha d’ fhuair mi. XIII. S an fhreasdal chaomh Thachair tìm roimh ’n uair seo Gu ’n d’ thainig firinn A bhiobla luachmhoir, An cainnt ar tire S bhean nì dheth ’n fhuaim rium Mun d’ bhean ri m’ chridh Bhean air chinnt ri m’ smuaintibh [TD 249] XIV. S an tùs mo spéis da Bha beum an t-sluaigh orm, Ga m’ mheas gu léir— Troimh chéil’ a’ m’ bhuadhaibh; Mi ’luchd na h-euceirt Na m’ chreutair fuathar S mi dianamh eibhneis Dheth ’n naimhdeas fuar rium. XV. Ach greis na ’dhéigh sin Cha b’ aobhar uaill domh Bhi ga mo reubadh Le beumaibh fuar chainnt, S ann bha gach creutair Gu léir mu ’n cuairt dhiom ’To’irt meas thar m’ fhéich orm Aig meud mo thruais diubh. XVI. S bu mhor mo spéis, ar Leam fein s mo luaidh dha S dheth bhi ga ’leughadh Dhomh fein s do thruaghain ’Bha tighinn ga ’éisdeachd S mi fein fodh uaill dheth Bhi ’m barail cheudan Gu ’m b’ chreutair nuadh mi. [TD 250] XVII. Bha ’m meas s an spéis dhomh Thar m’ fhéich ’san uair sin Airson nach b’ léir dhaibh Na m’ eudann uaigneas Mo chridhe bhrein bha Gu léir làn truailleachd Ga m’ fhalach diomhair Fo rian gach buairidh. XVIII. Bha iomhaigh ’n eud Us i féin cho uailleil Ag iarraidh géill dhith S gach ceum an gluaisinn S mo mhor fhéin spéis Mar an ceudn’ cho uabharrach Ag iarraidh eirirt Fo sgéith mo dhuathar. XIX. Cha b’ léir do chreutair Fo’n ghréin ’bha gluasad Gach nì do ’n ghéill mi Le speis gu h-uaigneach, S na meallaidh threun dhomh Gu léir bha buailteach S ga ’m falach féin fo ’n An sgéìmh bh’ air m’ uachdar. [TD 251] XX. Tha ’n fhéin gu daonnan Na ’h-àl miannach Air gloìr gach aon uair S air faotuinn riaraich S i ghnàth gun mhaoil ach Fo fhaobhar ciocrais S gur lom an raon air Nach faod i dioghlum. XXI. Ri fulang naimhdeis Bidh roinn do ghloir aic S n àm airc us teanntachd Cha chaill i deorachd; S n àm goirt us ganntair Ge fann bidh lòn aic S an lanachd saibhreis S e àm a sòlais. XXII. Bha mi gun chiall s rinn Sin riamh mi—stà dhomh Le’n d’ rinn mi diochuimhn’ Chuir sios fo nair mi Gu’m b’ ghibhtibh iasaid Dhomh tiodhlaic s talaint S nach maireadh siorruidh Ach Criosd s a lanachd. [TD 252] XXIII. S rinn mi dhiubh iodhaill Nì ’phian s a chraidh mi Eugsamhla ’n iomhaigh Us shlìochd mi mhain doibh S ge b’ ghibhtibh feumail Gu léir tre ghras iad Mhill mis orm fein le Neo-speis s le gràdh iad. XXIV. Rinn mi orr’ dì-meas Da rìreabh s tair orr’ Cha d’ rinn mi ’n iobradh Do ’n Tì o’n d’ thainig, Chum gloir a ghaoil-san Thug aon a ghraidh uaidh Gu tearnadh dhaoine O’n daorsa thràilleil. XXV. Thaobh meud an t-suaimhneis A fhuair mi ’m pairt diubh Chaidh m’ inntinn luaineach Cho luath an gràdh dhoibh Tre inntreachd buairidh Bha cluainnteachd laidir Ga m’ tharruing uaidh-san S á cuan na lanachd. [TD 253] XXVI. S ann rinn mi falbh leo Tre chealg mo naduir A ghearradh shail’gibh Gu tearmunn tàmha S rinn m’ inntinn mharbhanta Dearmad laidir Le ’n d’ mhilleadh m ’earbsa Nuair dh ’fhalbh mo lamh-thuagh. XXVII. S ged ’s ann an coingheall Gu dearbh a bha e Cha dean sin m’ an-fhiach-s’ Ni ’s minbh’ r’a phàidheadh S mo chulaidh anfhann,— Ni shearg gach là mi— S nach faod mi tairgs’ ’tho’irt Gu gairm gu snamh oirr’. XXVIII. S i nis orm falachaidh Ach s dearbh leam c’ àit anns ’N do thuit an t-arm seo Air falbh o’ m’ lamhan Ach s ni tha doirbh dhomh Ath-ghairm an aird oir Mar tig i’n uachdar Tre bhuaidh an fhàidh. [TD 254] XXIX. Us cha ’n ’eil ni dhiubh Nach d’ rinn mo chasaid Us m’ fhagail dìte Le m’ fhior chion faicill Tre ’n dh’ fhàg iad shios mi S gun fhianuis agam A dhìanadh dian dhomh S gach sian ga m’ agairt. XXX. Gu ’n dh’ fhàg iad spùillt’ Agus ruisgt’ gun bhrat mi Tre m’ easbhuidh cùraim S nach d’ chum mi agam, ’N criochaibh s an rùn s’ air Dheagh ghrunnd bha cearta S nach d’ leig mi dhiom Gu ’n d’ rinn iad mo chreachadh. XXXI. S mo chlachadh dh’ iarr iad Gu pian gun mhaitheadh Tre m’ pheacaidh dhiomhair Us ghniamh mo latha; S cha d’ fhàg iad sion dhomh Mar fhianuis beatha No cusbair dionaidh Ach Criosd s a’ mheadhon. [TD 255] XXXII. S ge tric mi ’g iomlaid Tre iomrall céille S gach tonn ga m’ thulgadh S ’to’irt urchair gheur dhomh S gach ni bha ionmhuinn Leam ga mo thréigsinn S gun ghnè san iomlan Ach ionmhas bréige. XXXIII. Ghabh mi le aoibhneas Cuid roinn do m’ ionnsuidh Do mhaoin na h-oighreachd S air chinnt bha dùil leam Nach tigeadh aimbeairt A chaoidh air m’ ionndas S an àit ’thighinn saibhir S ann chinn mi struigheil. XXXIV. Gu ’n d’ thainig teinn orm Dh’ fhàg m’ inntinn bruite S ghabh gaidhir greim orm Mar shaighdean ciùrrteach; Mo bhun s mo dhruim Bha ri caoidh gu tursach Bha ’ghort a’ m’ bhroinn S gun mo dhruim ach ruisgte. [TD 256] XXXV. Bha m’ éideadh barlagach Granna duaichnidh S mo ghort a fàs, ’Bagradh bais gach uair orm; Ach siud a mhàin Cha b’e chraidh cho cruaidh mi Ach m’ athair ghràidh bhi Cho ard an gruaim rium. XXXVI. Ach rinn mi cuimhne Fo m’ inntinn bhroinich Air m’ athair caoimhneil Bhi dh’ inntinn theo-chridheach S cho anabarr saibhir S bhiodh cuibhrionn lòin domh, S thug sinn orm pilltinn Tre chinnt air trocair. XXXVII. Ach ge bu uair leam A dhol na ’chòmhdhail Le m’ éideadh ghraineil S mo chail bhi strothail, Thug m’ éigin barr leis Na bha ga m’ leonadh S chaidh mi na ’làthair Mar bha mi ’m’ dheoiridh. [TD 257] XXXVIII. S O! ’n t-ioghnadh ard neach Cho àille gloir ris Gu ’n gluaiseadh àirnean A aird a mhorachd Le innigh ghraidh tha Cho lan do thròcair Gu teachd a’ m’ dhàil A’ cur failt le poig orm. XXXIX. Bha cuid dheth m’ bhraithribh Us ràs ro mhor orr’ Airson cho grasmhor S a bha e dhomh-sa, A’ cur m’ uilc ’na ’làthair Bha graineil feolmhor S iad dha ga m’ chaineadh Oir b’ àill leo m’ fhogradh. XL. S ged bh’ ac ri radhtinn O laithibh ’n oige Nach d’ bhrist iad àithne S nach deach iàd thar ordugh Is meallta tha mi O phàirt dheth ’n comhraidh Mar d’ mhiosg an ardan Le ’n gràin’ do m’ neoghlain’. [TD 258] XLI. Ach m’ athair gràdhach Ged bha mi neo-ghlan Cha d’ mhùth e fàbhar No ghrasaibh dhomh-sa S gun mhaill’ na dàil Thug e àithn d’a òglaich A chulaidh b’ fhearr ’Tho’irt an làthair gu m’ chomhdach. XLII. S gu cur lamhainnean Us càraid bhrog orm, S laogh biadht gu m’ shasachadh S lanachd soigh dhomh; S le danns’ us gairdeachas Ard le ceol-bhinn S bha mi luath-ghaireach Gu slan s lan sòlais. XLIII. S n uair dh’ iarr mi m’ bhoid S mi gu stold air m’ ionnlad Laigh mi na m’ sheomair S mo chomhla dùinte S luigh cadal s clò orm Ro mhor us dusal Le foistinn fheolmhor Ni leon s a chiùrr mi. [TD 259] XLIV. Oir ’n uair a thainig M’ fhear graidh da m’ dhusgadh Bha m’ fheoil ga ’aicheadh Ach gras gun mhùchadh, Gu ’n chuir e lamh orm Thug do m’ nadur dùlan Thug beo mo ghrasaibh S a dh’ fhàg iad ùrail. XLV. Ged labhair a bheul rium Bha m’ fhein ga ’dhiùltadh Gu ’n chuir e’n céill domh Le reusan drùidhteach, Na braoin do dheuchainn N àm éirce dhruidh air S dhomh b’ éigin éiridh Us leum ga ionnsuidh. XLVI. S ged shil mo mhioraibh O ’làimh na ’glaiseadh, Mior ruiteach chubhraidh A dhruidh air m’ aigne; N uair fhuair mi chùl rium S gun ’ghnuis bhi agam Chosd sin dhom deuraibh Beoil-bheum us tarcuis. [TD 260] XLVII. S ma bha mo nador Le gràin’ ga dhiùltadh Bha nise m’ airnibh Fo chradh ga ’ionndrain; S cha ’n fhaoduinn àrach S mo chàil ro lunndach Dha diultadh éirigh N uair dh’ éigh e’n tùs rium. XLVIII. Ged bha mo ghrasaibh An tràths air dusgadh Cha d’ riaraich iàd mi An ait’ fir m’ ionndrainn; Bha acras, paiteachd Us gradh ga m’ chiùrradh S nach lianadh càil mi Ach fàilt a ghnuise. XLIX. S ’n uair dhuisg e suas mi O m’ shuain le cabhaig, Chaidh mi na m’ thruaghan M’ an cuairt do ’n bhaile N luchd faire fhuair mi S gun truas le an-iochd S ann lot s a bhuail iad Mi cruaidh le ’n lannaibh. [TD 261] L. S ged bha seo cruaidh orm Cha b’ uair dhomh fann ’chadh, S a miosg nam buachaill M’ an cuairt do ’n bhalla, Chaidh mi s cha d’ fhuair mi Gnè fuasglaidh mar riu Ach ’n àite truais rium Iad uam thug m’ fhalluing. LI. S ged chuir seo fuachd orm Cha b’ uair ’to’irt thairis S m’ fhear gaoil bhi uam, Neach nach d’ fhuair mi shamhuil; S le ’m fagail ghluais mi Ceum uath car tamuill S ’n Tì dh’ iarr mi fhuair mi Thug luaidh do m’ anam. LII. S fhuair mi deagh chliu Mar ol ungaidh luachmhoir, Us chuir mi ùigh orm S mi ’n dùil s an uair sin, Nach tigeadh spùill air S ni ’s mù nach truailt e, Ach mheall mo dhuil orm Ni dh’ùraich gruaim dhomh. [TD 262] LIII. S bu shonas àigh leam A bha ro luachmhor Bhi ’n comunn graidh Ri luchd gràis ath-nuadhaich; S bu shòlas àraidh A bha do—luaidh leam Bhi ’n caidreamh blàth riu As aird s an uaingneas. LIV. Ach ghabh an namhaid Ceann fàth an uair sin, Fear casaid gnathaichte Nam briathraibh truasail, Rinn m’ fhalluing graineil Do phairt s cho duaichnidh Do chuid dheth m’ chairdean A dh’ fhàg mi suarach. LV. S gach ni bu rùn leam As ùr a ghlacach Bha mar chuilc-bhruite Gun lùths gun taic dhomh; S bha iad cho siubhlach Ri driuchd na maidne S a’ faotuinn sgiathaibh Gu triall air astar. [TD 263] LVI. Mo lusan sgàileach Bha fas gu h-ùrail S bhiodh m’ aiteas lan ’N uair bha ’m fàileadh cubhraidh S ’n uair bhuailt gu làr iad Aig aird mo dhiù dhiubh Mo fhrionnas naduir Bha fàs ro dhiumbach. LVII. S ’n uair bhithinn saoibhir Bhiodh aimbeart dlù dhomh S ’n uair mò bhiodh m’ aoibhneas Bu chinnteach turs’ dhomh; S ’n uair b’ fhearr mo shuaimhneas Bhiodh truaigh ri ’chul dhomh S ri linn mo shoirbhis Bhiodh doirbheas ùr dhomh. LVIII. Cha d’ fhuaireadh stor leam Gun seol cur ás da S cha d’ fhuair mi sòlas Gun bhior bhi faisg air, Cha d’ fhuaireas gloir leam Gun sgleo chur masl air No solus oirdhearc Gun neoil thighinn trasd air. [TD 264] LIX. Och s dubh mo sgeimh Fo shal breun mo naduir S mo bhroin tha ’g éirigh O m’ euceart lathail; Mar bhuthaibh Chedair Gun dàimh gun chairdeas Gu dubhach deurach Fo éislean craiteach. LX. Ach ’s sgiamhach tha mi Le slainte shona, Thug fear mo ghraidh dhomh Tre ghras gu toileach; Mar chùirtnibh finealt S ro riomhach Sholaimh S i geal ro fhior-ghlan Mar ghrian an t-soluis. II. PAIRT. I. Na gabhaibh gèimh dhiom A mheud s thug gaol domh Ge dorch tha m’ eudann Tre bheum chloinn daoine, [TD 265] Oir dh’ amhraic grian orm Thug dhiom dreach m’ aoguis Geur leanmhuinn fhiadhaich Rinn m’ iomhaigh chaochladh. II. Bha mic mo mhathar Mo bhraithribh bréige Am feirg ro ard rium S an grain tre eud rium, Thug le ’n laimh ard dhiom Gach cail ach seudan Fir posd mo ghràidh air Nach d’ thair iad meur chur. III. Air fion lios chaich Ann an call’ b’ fhear gleidht’ mi Ach air a chiuird mi Cha b’ ard lamh fheuma, S tre easbhuidh phaìrtibh A bharr air deagh sgil A steach do ’n gharadh Bhrist aireamh bheistibh. IV. Bha famhan mùgach Ri bùireach diamhair Mu fhriamh chrann ubhlan Rinn diubhal s mì-stath, [TD 266] S cha b’ léir do m’ shuil iad Fo ’n uir gu h-iosal Gu ’n d’ nochd an ruamhar Cuid dhiubh o’n iochdar. V. S bha naraich lubach Le ’m puinnsean teumnach, Gu nimheil ciùrrtach ’To’irt luthais o gheugaibh, Ga ’n lot gu bruiteach S gu drùidhteach beumnach Ga ’n searg fo ’n ùr ros Gu dur le ’n geur ghath. VI. Bha sionnaich shiubhlach Feadh chuiltibh diamhair Le ’n seoltachd chuilbheartach A’s ciurrail fiacal Air crannaibh urail Ri spuill s ri diobhuil S air toraidh chubhraidh G òl sugh nam fion dhearc. VII. Tha sgitheach s draighneach Ro mhillteach sàiteach Us drisibh geura Miosg dheug a ghàraidh; [TD 267] N àm bhi ga ’n spionadh S e dion ro àraidh Bhios ann mur reub Am fear gleidht a lamhan. VIII. Na geig bhi seargadh Air falbh fo ’n duilleach S na h-og-chruinn anfhann O’n cealg bhi fulang Bha sin gu dearbha Leam anabarr duilich S chur sin mi ’n amhluadh Cur m’ anama ’n cunnart. IX. N uair nochd an uile bheist Ud buirb a nadur Bha mi fodh iomaguin S fo dhuilichinn chraitich Nach faodainn iomachar Ged dh’ fhuilinginn tair ris Tre ’n thilg mi urchair Nach d’ chuimsich pairt diubh. XII. Bha naraich shnàgach An lathair fo m’ bhannaibh Ag iarruidh fàth gus Mo shail a tholladh [TD 268] S gu breith air earr orr Cha tarruinn cromadh Ach orra stampadh Gu ’n ceann a phronnadh. XIII. Ach m’ fhion-lios fein rinn Gu leir mi dhearmad S dh’ fhàs fheanntag geur S cuid dheth m’ gheugaibh aimrid S dh’ fhag sin mi ’n deigh laimh Car ré do aimsir Fo leth-trom s éislean S mo sgeimh air falbh dhiom. XIV. Miosg fhamhan dall leis Nach gealtach solus Us narach naimhdeil Us droighnich s connusg Us shionnach mealltach Le ’n annsachd lonachd Us mhadadh allta Dha ’n sanntach folachd. XV. Cha ’n ioghnadh réisd Ged robh m’ eugaisg duathar S ged robh mi reubta Le creuchdaibh luaidhearr; [TD 269] Oir dh’ iarr na beisd seo Gu leir mo chaitheamh S bu bhlasd a fheusd leo Mo chré s mo bheatha. XVI. B’e ’m freasdal sonruicht Rinn doigh gu m’ dhion uath S gach aon diu ’n tòir air Mo leon s mo riasladh S mo shlugadh comhladh Na ’m beoil gu ciocrach ’N uair fhuair mi seol Air tighinn beo o’m fiaclan. XVII. Ach gloir do ’n Léigh a Thug éiric fhala Gu leighis eucail Le eifeachd glanaidh S leis nach bu déigh mi Gu leir ’tho’irt thairis Do m’ fhior luchd-reubainn Gun speis dheth m’ anam. XVIII. S e triath ro ardaicht A ghàrraidh fhiona Ni suas na bearnaibh Ged tha iad iosal, [TD 270] S gun lot no cradha Tha ’n dàn do ’n iarmad Nach dian e slan doibh Le sàr ghlan ioc-shlaint. XIX. S a nis mo bhraithribh S a chairdean dealaidh Ge dorch a tha mi Fo nàir us sgannal Tha seudan àraidh M’ fhir-graidh rium ceangailt Nach d’ fhuair an namhaid ’Bha ’n àit air falaicht. XX. S ged leig an namhaid Gu lathair ar callaid Cha tuit s cha ’n fhailing Gu bràth ar carraig, Sàr bhunait grasmhor Tha laidir daingean Bheir neart o’n aird dhuinn Us slaint mar bhalla. XXI. S dhuisg sin am fearg-san Gu garg ro ghuineach S gun mis’ bhi dearbhte Fo m’ armachd uile [TD 271] Gu dian a’ sealg orm Gu m’ mharbhadh buileach Le seoltachd dhealbhach Agus chealg nan sionnach. XXII. Tre easbhuidh céille S cho treun bha m’ earb-s’ ás Mo ghliocas féin s ás A ghleus bh’ air m’ armachd, S mi ’n duil nach éireadh Dhomh beud tre dhearmad, S o thoic nan coilltibh Nach pillt’ air falbh mi. XXIII. S ged tha mo lamhan-s Le tàir’ air fannach Cha ’n uair da ’r lamhan-s’ An treas thoirt thairis O theachd a chàireamh Nam bearnaibh ballach, Rinn lochd mo shail orm A sharaich m’ anam. XXIV. S ged thug am mealltair Oirnn sgriob bha duilich S ged dh’ fheuch e innleachdan Ruinn bha guineach, [TD 272] S ged chuir e sinn ann An teinn s an cunnart S e Criosd gach linn A chlach chinn s am bunait. XXV. S bidh deachaimh innte Nach milltear buileach, Mar dharach dileas ’S bheil grìd mar chuilionn Ged chaith s ged phill e S ged chaill e ’dhuilleach Bidh siol ro naomh innt Mar bhrìdh a’ fuireach. XXVI. S ged tha sinn cianail S ar n-iarmad tana Mar bhacaid fhion-dhearc Nach fiach ’n ar barail-n’ Tha facal firinn ann Sgriobht tha labhairt Ag radh nach mill e Sar chinnt am beannachd. XXVII. S thig gaoth á tuath S ’deas a’s buadhaich anail, S thig grian gu luath oirnn A nuas le dealradh, [TD 273] Gu togail fuar-dheallt S eigh chruaidh na gaillinn S ni ’n t-earrach nuadh sin Le ’r snuadh a ghlanadh. III PAIRT. I. Cha ’n eil s gach nì Tha mi dhuibh ag aithris Ach buaidh na fìrinn Ro naomh gun mhearachd, A bheir gach nì air An d’ rinn i labhairt Na h-àm gu crìch Mar a chìtear math leatha. II. S e buaidh na fìrinn A’ ni bhios mairionn, S ann leithe a steighicheadh Neamh us talamh, Mar ris gach creutair Us cré ’m bheil anail, Thug bith us gnè dhoibh S gu léir ghabh aithn orr’. [TD 274] III. S i thug bith ghlormhor A shloigh do ainglibh S a chuidich moran Diubh dhol na ’n deamhnaibh; ’S a thilg iad comhladh Le ordugh daingnicht O inbh bha oirdhearc Gu bròn fo gheimhlibh. IV. S fo shlabhraibh dorcha Gu soirbh chuir teann iad, S ge geur an coirbteachd S an colg le gamhlas, Ge h-atmhor borb iad Fo thorraibh naimhdeis Tha ’n innleachd folachaidh Fo gairm s fo ceannsal. V. S i shuidhich Adhamh Am Parras fior-ghlan, Thug lagh dha ’s nadur Bha làn ri h-iarrtus: S a cheadaich Satan A namhaid iorgalt A theachd gu thaladh Thug bàs air iarmad. [TD 275] VI. Is ann fo’ riaghladh Tha grian us gealach S gach reult s an iarmailt Tha ’n iar s an ear oirnn, S gach ainmhidh ’thriallas Feadh shliabh us ghleannaibh S gach eunlaith sgiathach Us iasg na mara VII. S i thog le h-ordugh An ceo o’n talamh, S a lion na neoiltibh Le stòr gun ainnis, Dheth faigh gach craobh Us lus maoth na ’n àmaibh Na braonaibh mìn-uisg A mhiad s is math dhoibh. VIII. S thug reachd do ’n fhairg’ Air nach teid i thairis Ged sheid an stoirm i Le anabarr farum, S ged bheuchd a garbh thuinn Le gailbhinn gaillinn Tha crioch dhith dh’ ainmichte Dearbht ro dhaingeann. [TD 276] IX. Air àithn na firinn Theid gaoth na ’deannaibh Le smachd a h-impidh Gu ’m pill i h-anail, S le guth gu’n siochainntich Tuinn na mara Mar sgàthan liobhta Gu mìn le lainnir. X. S ann air a h-àithn N uair is àill le fhoillseach N tein-adhair dealrach O’n àirde a bhoillsgeas Us fuaim an tairneinich S àird a chluinntear S crith thalmhainn dh’ fhàgas Nochd làraich oillteil. XI. Tha diabhuil threunmhor Gu leir fo cumhachd S fo smachd dhiubh legion S éiginn siubhal O bhi fòiréigneadh Nan creutair dubhach S bheir spioraid bhréige Dhith géill gu h-umhaill. [TD 277] XII. S i cheadaich aon diubh Le h-aont air Saul Gu chur fo chaoch Ann an caonnaig laidir; S ge tric chaidh maoil air Roimh naomhachd Dhaibhi Cha d’ chaill e fhaobhur Gu’n d’ chlaoidh am bàs e. XIII. S i mar an ceund ann An laithibh Ahaib Chuir spiorad bréige A’ ’m beul nam faidhean; Chuir impidh threun air Gu leum gu Ramat Gu’n d’ lot fir ghleusd e Gu geur tre àirnibh. XIV. Dha cumhachd géillidh Na sleibhtibh garbha S an cruinne cé dha Guth treun nuair labharas; S theid puist na neamhan Le chéil air bhalla chrith S tiugh neoil us speuraibh Le reubadh gairbh-shneachd. [TD 278] XV. S bu niarachd creutair Dha ’n stéigheach tearmuinn A geallaidh threunmhor S gun bhréig chur earbs annt Ach s truagh thar sgéil Bhios luchd reubaidh ’n anma Tha breubadh treun Ri rinn gheur a dealgaibh. XVI. S gur truagh mar tharladh Cho beag s tha thoirt dhith S cho teann s a dh’ fhag i Cho lan ro nochdta, Geall-daingnich bàis ann N àm plàighibh corporra S air ceartas siorruidh Romh fianuis coguis XVII. Bho h-òrdugh àraidh Do ghnàth tha tighinn Gach mallachd s bàs Ann a bha no bhios Gach doruinn s amhghair Us plaigh tha ruighinn Air gineil Adhaimh An trath s a rìs [TD 279] XVIII. Cha ’n ’eil geur amhghar Cruaidh chàs no teanntachd No sòlas slainteil O chràdh s o naimhdibh Do chlann nan grasaibh A rinn i ghealltuinn Nach feum gu’n tarlar Gu lan na ’h-àmaibh. XIX. Is cha ’n ’eil tàir Mallachd plaigh no casgradh Air cloinn an t-Satain A rinn e bhagradh Nach tuit gu slan orr’ Mur tair iad ás uap Tre ghairm a ghraidh Tha tre ghras a nasgaidh. XX. Tha cumhachd firinn Neo chriochnach buadhach, Gu rùn a crìdh ’Tho’irt gu crìch mu ’n smuainich; S ro dhiamhain innleachd Gach aon le ’m fuath i Le dùil gu’m pill iad Le stri na ’cuairt i. [TD 280] XXI. Cha ’n fheum i comhnadh O bheo-bhith chruthaicht S i fein na morachd S na ’gloir a’ siubhal; Air cainnt a beoil Mar an tòs i thubhairt Cur buil gach lò S i gun seol air muthadh XXII. Tha riaghladh firinn S gach ni s a chruthachd O h-ordugh dìreach Gach ni tha sruthadh; Do ’n olc a’s milltich Thug i lan lughachd S gun nì no creutair Nach géill dha cumhachd. XXIII. S e’n fhirinn shiorruidh Am fior chul taice Tha lanachd fialaidh Da fior luchd altrom; Tre chreidimh fior-ghlan Saor thiodhlac naisgte Gheobh anamaibh iotmhor An diol gun airceas. [TD 281] XXIV. B’e ’n taic s an dìdean A bhi fo brataich, S b’e ’n sòlas inntinn A dian s a fasgadh Tha lanachd saor Do gach aon le ’n taitneach Bhi ’g earbsa cinnteach A chaoidh na ’beairteas. XXV. S ’n uair bheir i ordugh Do bheo us mharbhaibh Gu teachd na ’comhdhail Gur mor bhios farbhas Luchd aingeachd, dòbheairt Us chleocaibh cealgach Fo binn gun trocair Gu bron an damanaidh. XXVI. ’N uair làn choimh-lionas I miann a h-innigh Gur àluinn sgiamhach Bhios fiamh a chruinni Aon osna chaoidh uaithe Cha chluinntear tuillidh Gach pian us daors uaith Tre ’n fhìrinn dh’ imich. [TD 282] XXVII. Cha chriochnaich saibhreas Toilinntinn tuillidh, Bidh lanachd aoibhneis A chaoidh ro mhilis, S bidh naoimh us ainglean A’ seinn le ’n inneil’ S co fhreagraidh neamhaibh Nan speur d’ an iollaich. [TD 283] MARBHRANN DO MHAIRI MORISON A DH’EUG FEBRUIRI 1836 LE A PIUTHAR, EIBHRIC MORISON. Fhuaras am Marbhrann seo bho nighean Mhairi, Mòr nic Ascaill, eadhon, Mrs. Robertson am Bearnarai na h-Earadh. Cha do ghabh Eibhric, piuthar Iain Ghobha, an t-òran seo a dhuine riamh ach aon uair do Chatriona nach maireann, piuthar do Mhòr nic Ascaill. Is cianail muladach tha mi Bho ’n is gnàth dhomh bhi galach O fhuair mi naidheachd á Beàrnarai Nach robh thu, Mhairi, san t-sealladh; B’ e mo mhiann a bhi làthair Nur chaidh do chàireadh san anart, Gun mi bhith ann san làthaireachd Na aobhar chràidh leam a bharrachd. Ged tha mise ga d’ ionndrainn Le cridhe brùite neo-gheanail, Tarruing dheur o mo shùilibh S iad a’ srùladh mar abhuinn, [TD 284] Cha ’n e sid aobhar no chiùrraidh Na tha drùthadh fo m’ earradh. Ach mo shoillse bhi mùchaidh Gus do chliù chur ga aithlis. Gad robh ur cridheachan leòinte Thaobh na feòla s na fala. Bho na chuireadh do chòrr Fodh an fhòd ann am falach Far nach cluinn sinn do chòmhradh Cho fad s is beò sinn air talamh, Cha ’n aobhar tioma no bròn e S gur ann a ghlòir a chaidh t’ anam. Gad tha mise ga d’ ionndruinn Cha robh dhùinn ann ach earail S tu-sa maille ri Criosda Rinn le fhuil phrìseil do cheannach, Cha ’n eil mi ’n teagamh thaobh cinnte Gu bheil an nì seo na mearachd, Bidh air an t-saoghal deagh-chuimhn’ ort Gu’n deid an linne-sa thairis. Ga bu tùirseach a mhuinntir A bha san oidhche sin mar riut. Nur fhuair thu cuireadh an aoibhneis Bha ro’ laimh air a ghealladh: [TD 285] Is ann air an suilean bha’n doille Nach fhac iad soi(ll)se na sealladh. S an uair a chriochnaich an t-seinn leat* Bha na h-ainglean ga t’fhaire― Tha againn mór aobhair iargain Air bean do chiatabh s do mhaise. Ann am fòghlum na diadhachd Gu’m b’e do mhiann bhi ga’n cleachdadh Gu’n do ghiùlan thu fìanuis A réir a riaghailt s a reachdan O ghabh thu beachd orra ’n ciad uair Cha d’ chuir thu rìamh orra masladh Chaidh do threobhadh us t’ àiteach Leis a ghàirdean bha neartmhor Dh ’a bheil an toradh a fàs ann Mar fhiar fodh bhlàth ris an dealta, Shaor o chumhachd a bhàis thu S o uile phlàighean a pheacaidh S o ’n fhuair thu ’n t’ aiseag gu Pàras Thug gu sàbhailt thu dhachaidh Tha do phàisdean bochd truagh dheth Is culaidh-thruais iàd ri ’m faicinn * She died in child-bed; ere departing she joined in singing the 49th Psalm, 14th-15th verses. [TD 286] ’Caoidh an fhòghluim a fhuair iad S gu ’n thog thu suas iad an altrum: Bidh sinn an earbs’ ann san uair seo Gu bhi ga ’m fuasgladh á glasan Ri tacsa gàirdean us gualann An Tì thug uatha co lag thu. [TD 287] BUANAICHEAN BHOAIS. LE MAIRI MORISON. Séisd: O nach tigeadh ead, b’ fheàrr gu ’n tigeadh ead Is truagh nach tigeadh ead, is sinne bhi’ag* deònach O nach tigeadh ead, b’ fheàrr gu ’n tigeadh ead Is truagh nach tigeadh ead, tional nan dloghan. I. Tha sinn’ ann san àm-sa fo dhubhar nam beanntan Us reòthadh a gheamhraidh ’teachd teann air ar còmhdach. II. Tha sinn’ ann am Beàrnarai mar lòchran bho Shàdoim Ag éisdeachd ar càinidh o phàirt-fhear luchd eòlais III. Thá ’n t-àite-sa duai’nidh, cha taghail daoin’ uaisl’ e A bheath’ aca co truagh ris an t-sluagh a bha ’n Sòdom. IV. Us Iàin an gobha a’ fàs umainn coma Is ann dhà nach bu chomain a chomunn uainn fhògradh. V. Is ann ort bhiodh an fhaoilte le maise na naomhachd Gur tric bhiodh na caoirich a’ faotuinn gu leòir bhuat. * = bhitheadh. [TD 288] VI. Tha Murchadh an Ceistear am páirt dhinn an teagamh Cha ’n urrainn d’ a chreidsinn gu ’n do dh’ oibrich dad còir ann. VII. Tha Murchadh an Tàillear air gabhuil dubh ghràin’ air Cha dig e dha ’n àite ged tha bàs agus clò ann. VIII. Tha Iain Mac Coinnich s tha e dùbailt sa choire Cha dig e nar goire gad bheirte leis beo sinn. IX. Eoghain Mac Amhlaidh us Iain á Stranda Cha ’n ioghna ur clanna bhi dannsa le sòlas. X. S Bòas co fialaidh s gu ’n toireadh e siol dhuinn S gu ’n leigeadh e sios e gu biadh dha Naomi. XI. Nur sgaoileadh tu d’ chearban ri taobh an dùn àrbhair Cha leigeas air falbh thu gun ealachan fo d’ chleòca. XII. Sion gu h-uaigneach us deoir air a gruaidhean Ag caoidh an luchd buain, ’leigeadh dualan thro’ meoiribh. [TD 289] XIII. Is i Rut a bhean laghach a thainig nar deighidh Gu diasan a thaghadh an deighidh nan òglach. XIV. Nan digeadh an driùchd oirnn s gu ’n réamaid a dh’urnuigh Na ’làthair le dùrachd, gu sgiùrrte Rehoboam. XV. Nan dianadh sibh cabhag sna h-achaidhean geala S mis’ air tighinn falamh o earrain Chlann Mhoaib. XVI. Nan gabhadh sibh cùram gu tighinn nan toobh-sa Gu lìonadh ur sgùirdean an tùs na buain eòrna. XVII. Nam b’ e curam a chumadh air n-ais sibh Nach nàir dhuibh bhi gealtach s an caisbheart bh’ air Pòl oirbh. XVIII. O chón nach tigeadh ead, truagh nach tigeadh ead O nach tigeadh luchd leigeil nan dlòitean. O nach tigeadh ead, b’ fheàrr gu ’n tigeadh ead Is truagh nach tigeadh ead, is sinne bhi’ag* deònach O nach tigeadh ead, b’ fhearr gu ’n digeadh ead O gu ’n digeadh buanaichean Bhòais. * = bhitheadh. [TD 290] RANNAN DO ’N MHISG. LE EIBHRIC MORISON. Gur trom a ta mi ’smaointinn An aon nì seo an comhnuidh Cho toileach s tha clann daoine Air faoinreadh gu dò-bheairt Fodh bhruid aig Dia an t-saoghail Iad daonnan na ròidean, Bu truagh gu ’n thachair aon uair Gu ’n dh’ aom iad leis còmhradh. I. A mhisgeir a tha treun O nan éisdeadh tu ’n dàn seo Is mi dh’ aithriseadh co gleusd e S a dh’ fheudainn a’ d’ làthair Nan gealladh tu bhi tréigsinn A bheus a rinn tràill dhiot A tharruing iomadh éis Agus léir-sgrios a bhàis ort. II. Ma dh’ fhalbhas tu far bainnse Us tu dall leis na dh’ òl thu [TD 291] S gun caraid sam bith ann duit Air làimh ni do threòrach Gu’n gabh thu rathad cam Us gu ’n caill thu ’n sin t’eòlas Gur dòcha gur h-i a bheann Bhios fo d’ cheann ann sa mhòintich. III. Nach dì-brigheil mar cheaird dhuit S aig daoine meas còir ort Bhi ’ghnàth air beus na daoraich A’ d’ shlaod air na ròidean A’ d’ chuis fhanoid aig an t-saoghal Gu d’ fhaotuinn san dòigh sin Air call do dhreach us t’ aogaisg Us t’ aodach na shròicean. IV. Ma théid thu ’n sin air chall Is cùis-chainnte do ’n t-slògh thu Thu ’tuiteam anns gach allt S bidh do cheann air a leonadh Ma thachras dhuit san àm sin Gu’n caill thu do bhrògan Cha choisich thu ach mall S nach bi ann ach an deò dhiot. V. Nach maslach s nach mì-chiatach An riaghailt s an dòigh dhuit [TD 292] Do chàirdean chur gam pianadh Ag iarraidh gach sgeoil ort Nam faigheadh iad le rian Gu ’m bu mhiann leotha breith beò ort S gun agad ach am blialum Air sliabh mar dheigh reòta. VI. Nach iongantach leam féin Thu bhi steidheadh cho gòrach A’ cosg do chuìd gun fheum dhuit S do theaghlach cho dòlum Tu faigheil iomadh beum Bho gach beul tha ort eòlach Na d’ thein’-thara s gun spéis Aig luchd-déiligidh còir dhiot. VII. Ma thachras dhuit na dhéigh sin Gu ’n téid thu ’n tigh-osda Is e ’their thu ’n sin riut féin O cha ’n fheud mi bhi ’m ònar Tha eagal orm roimh eud Us roimh bheud mo luchd-eòlais Nach goir iad dhiom ach breinean Gu léir fhad ’s is beò mi. VIII. ’N sin cruinnichidh iad mu ’n cuairt dhiot Gu h-uallach ad òrdugh [TD 293] Us glaodhar sibh air waiter Us buailear am bòrd ris Bidh tarruing air na cuachan Us fuaim air na stopan Bidh sgeith ann s cur mu ’r cluasan S gun truas aig neach beo ribh. IX. Nuair thòisicheas an t-sapaid Le bàrsaich s le poloich N sin teannaidh sibh ri càineadh Us tarr’ngear na dòrnaibh S ri mionnan tha ro ghràineil, An Sàtan ga ’r spreòtadh, S bidh freiceadan na sraide A ghnàth dianamh spòrs dhibh. X. Nuair bhios do bhean s do leanabaibh An ana-cothrom dòlach, Co-ionnan dhoibh thu marbh S tu bhi falbh leis an dòigh sin A’ milleadh do chuid airgid Gun tairbhe dha d’ chomhdhair* S gun ghealladh airson t’ anama Gu sealbhaich thu tròcair. * r. = l. [TD 294] XI. Nuair thuiteas tu na d’ thràill S nach bi fàirdean na d’ phòca Is cùis shuarachais us ghràin thu Le d’ chàirdean an lò sin S a’ mhuinntir a bha tàmadh Na thàir thu do stòras A fanoid ort gu làidir Is e àbhaist a seòrs’ e. XII. Nuair thig thu na d’ dhuin-uasal Theid sguab air do choinnleir Bidh coinneal ri do ghualain Dol suas leat an staidhre Theid deisealachd m’ an cuairt dhiot Le uaisle gu coineil Nuair thig thu falamh fuar Cha bhi ’n uair sin ort foighneac. XIII. Cha ’n fhaca mi s cha chuala Le m’ chluas re mo chuimhne Deagh thoradh no deagh-bhuaidh An deigh buannachd tigh-seinse S a dh’ aindeoin na mòr-uaill Cuid a bhuanaich air saibhreas Cha mheasar mar dhaoin-uaisl’ iad Ge cruaidh leo a chluinntinn. [TD 295] XIV. Nach mairg nach gabhadh gràin’ dhibh Mar àiteachan còmhnuidh S cho minic s a bhios Sàtan A tàladh mor-shlòigh annt Chaidh aithris dhuinn m’an d’thainig An Slànaighear glòrmhor Nach faigheadh Moire a mhàthair Leis àite san tigh òsda. XV. Ged chuireadh daoine sios orm Le mì-rùn m’an òran Airson na tha e’g ìnnse Do mhì-mheas a phòiteir Tha gealladh ann san Fhìrinn Nach dìtear aig mòd mi S na scriobtaraibh toirt fianuis Gur fior a ta mo chomhradh. XVI. Cha ghabhainn uait mar mhì-chliu Le spìd no le tàir Ni thachradh ceart na mì-cheart Ged dh’innsinn an dàn e Cho fad sa bhiodh na fhìrinn An nì rinn mi ràitinn Cho ceart s a bhiodh e sgrìobhte An clàr-innse na f-àintean. [TD 296] XVII. Ach sibhse, ghillean òga Is e seòladh a b’fheàrr dhuibh Na seachnadh sibh an t-òl A rinn moran na’n tràillibh Nach b’fheàrr dhuibh ăd us brògan Us còtaichean slàna Bhi agaibh gus ur comhdach Na pòcaidean fàsach. XVIII. Nan digeadh chugam grunn dhibh Air chumhnant san àm seo Le gealladh ’bhi ’cur cùl Ri luchd ciùil agus dannsa S ri misgeirean mi-chliùteach Nach b’fhiù libh mar shamhl iad Gu’n nochdainn-sa gun choomhnadh Gu rùisginn mo lann ribh. XIX. Nan cuireadh sin ort iumpaidh Gu tionndadh am bliadhna Gu’n teagaisginn le dùrachd Dhut ùrnaigh a dhianamh Bhi ’guidhe air do ghlùinibh An cùileigin dhiomhain Gu’n sileadh ort an driùchd A ni ùr-chrann dhe’n chrionaich. [TD 297] XX. Nan cleachdadh tus thu féin Ann an treubhantas ìnntinn A’ leantuinn ris a cheum sin S tu ’tréigsinn t’ anamiannaibh Is ann dut-sa nach b’an-éibhinn A réir mar tha’n fhìrinn S bhiodh toradh ort r’a fheutainn Mar gheug ann san fhion-lios. XXI. Cha’n fhaicinn dad a dhìth Air na’s ciocharain dhà-san Nach faigh iad mar is miann leo A dhioladh o’n Ard-Righ Na chaisgeas an uil’ iotadh Do dh’iocshlaint na slàinte An amar an ùr-fhiona Gu siorruidh nach tràigh dhoibh. XXII. Ged thigeadh daoi na h-oidhche Le foill ort na’m mìltibh Ga d’ sparradh ann an goinntein, An geimhlibh nam prìosan Bhiodh coinneal na do lainntir Dhe ’n t-soillse tha prìseil Is theanacaiste o laimh thu Na d’ shaighdear do Chriosda. [TD 298] XXIII. O mhisgeiribh tha millteach Nach sibh a ghabhadh nàire Le aithreachas gu fìor Gu bhi pilltinn o bhur nàmhuid Nan gabhadh sibh ri Criosda Le ’miannach ur tearnadh Tha tairgs’ us sonas siorruidh Do mhiad s nach dian tàir air. [TD 299] TÀLADH LE EIBHRIC MORISON DO DH’ OGHA DO IAIN GOBHA. Mairi Bell Nic Leoid, e. Mairi nighean Dhouill ic Leòid bha posda ri Mairi Morison, nighean Iain Ghobha. I. Chuirinn air an dàn sin dhì Is e gaol a màthar Mairi Bell II. Thug iad ainm na càraid ort Bha do ghnàth na’n òighean III. Nan rĕădh tu-sa ri luchd t’ainm Rĕădh do chliù fad air falbh IV. Bhiodh tu ’n àireamh s am mor-ainm Na cuid dhiubh shealbhaich tròcair. [TD 300] V. Bhiodh tu cluiche an teud bhinn Is binne fuaim an cùirt an Rì. VI. Bhiodh tu maille ris na naoimh A’ seinn gu binn nan oran. VII. Fhuair Sion lot le d’ bhàs Bu mhor ionndruinn ort a ghnàth VIII. Bu cheann uidh’ thu romh da phàirt A ruigeadh t’àite-còmhnuidh. IX. Thogainn fhìn thu air mo ghlùn A h-uile h-àit am faicinn thù X. Nighean an fhir bu mhor cliù Ciataibh, iùil us eòlais [TD 301] ORAN AOIRIDH LE EIBHRIC MORISON do ghillean bha dianamh orain air Eoghan Mac Dhùghaill, Eilldeir, agus air Calum, brathair Iain Ghobha—Bha e san oran gu’n d’thainig muc-mara agus gu’n d’thug i na daoine air falbh air tàisdeal. Seo am fonn bha na balaich a’ dianamh: O gu ma slàn a Chaluim Chaidh tu sheòladh le muice mhara Ghabh thu sios throimh chaol na h-Earradh Is thug thu ’n tabh fo d’ cheann gun chrìch. I. “O gu ma slàn a Chaluim” O’n ’se ’chuid is fheàrr dhe’n ealainn Is cinnteach leam nach eil mi am mearachd, Gur luchd fanoid rinn an seinn. II. Gad bhiodh Colum agus Eoghan Am muigh air druim na muice mòire, Gu’m bu chomasach Iehobhah Air bhi seòladh leò gu tìr. III. Rinn e barrachd air Ìonah Ann an taisbeanadh a thròcair [TD 302] Cha do leig e beud na chòir-san Bha trì oidhche s là *da broinn. IV. Ach nan d’readhainn-sa ’chur tòrachd Mach air-son an cuid-sa òran Gu’m biodh cuimhn’ ac’ air mo chomhraidh Fhad s a bhiodh duine beò san linn. V. Gad a chruinn’cheadh iad dha ’r seòrsa H-uile aon a dhianadh òran Eadar seo agus crìch Leòdhais Sheasainn fhìn a’m’ onrachd ribh. VI. Cha bu diol leam air mo rhàsar A shalach ’n ur fiasaig làidir S dhuraichdinn ge d’ chuirinn bearn ás Brat dhe’n phràisich a thoirt dhibh. VII. Nam bu mhinisteir sa chléir mi S a bhi ’toirt tàire dha mo chléireach Bheirinn leantuinn air ur leinidh— Sibh ga m’ éisdeachd, ri ur druim. VIII. Bha mi uaireigin dhe m’ aimsir Ged nach bheil mi ’n diu ach seanabhean Is beag nach creicinn uaisl’ an Tairbeirt Aig a mhargaidh airson brìob! * = na [TD 303] LUINNEAG DO’N MHISG LE EIBHRIC MORISON. I. Tha buaireadh san uisge bheath’ Tha truailleachd nach còir a chleith Mo thruaigh e do dh’fhir s do mhnathan Tha e faighinn buaidh orra. II. Nur dhuisgeas fear na ’ròmhanaich Cha ghairm e Dia g’a threòrachadh Is e their e thoir mo dhòirneag dhomh S mo sgòrnan air dol bhuaithe. III. Nur theannas àd ri màgairean S a chìtear feadh a chlàtar ead Their iomadh neach ri tàire riu Ha? hà-ibh! cha chùis truais sibh. IV. Bidh fear a dhìth a chota dhiubh Us fear a dhìth a bhrògan diubh [TD 304] S fear eile le mheud s a dh’ òlas e Gun chomhradh ach ri bruadar. V. Bidh cluich us mire us gaireachdaich Bidh pogadh s crathadh lamh aca Gu’n tòisich a fear làidir orr’ Ag iarraidh làmh an uachdar. VI. Bidh fear a’ cur na coinnle ás Dh’fhiach am foigh e greim air fear S fear ag éigheachd co’n sloightire Le foill a rinn mo bhualadh. VII. Bidh cuid diubh ’n greim air leadanan Us cuid diubh ag iarraidh teasairig Bidh spòrs orr’ aig na freicidearan S a fear a’s treasa ’n uachdar. VIII. Bidh ciabhagan ga’n geadadh ann Scròbadh air na leithchinn ac’ Bidh dorn aig fear na h-eadriginn S fead mo bhun na cluaise. IX. Le aimideachd an eanchainnean Bidh iad air bheachd gu’m marbh ead cus S nach treas ead na na cailleachdagan Le’n dealgan aig an luadha. [TD 305] CUMHA NO MARBH RANN DO IAIN MORISTAN, a bha na Chéistear aig an Eaglais Shaoir s na h-Earadh o àm an deàlachaidh, neach a bha fada roimhe sin na Fhear-Teagaisg soilleir, agus na ’Bhàrd os cionn nan uile bha beò na là, a fhuair bàs, 6 Dec., 1852. “Air chuimhne gu bràch bithidh am firean.” B’e Iain Gobha nan Dàn Bha ’sna h-Earadh a thàmh, Bhios mi ’g iomradh a’m’ dhàn air an uairs’: Neach rinn spiorad nan gràs ’Chur air leth ann a là, Dh’ ionnsaidh obair bha àrd agus cruaidh. Gu bhi ’dearbhadh gach là Air peacaich bhorb agus dhàn’, Gu ’n do thuit iad an Adhamh gu léir, N uair a bhrist e gu dàn’ Cumhant oibre na ’r n-àit’, Ni thug mallachd us bàs oirnn gu léir. S gu bhi nochdadh do ’n treud Innleachd glòrmhor na réit’, Ann sa chùmhnant stéidhichte bhith-bhuan, Chum bhi saoradh nan truagh, [TD 306] Bha fo bhinn lagh gun truas A bha naomha, ceart, cruaidh agus geur. S dàn’ an ionnsaidh s is cruaidh Dhomh do chliù dhol g’a luaidh, A bha dìleas a’ d’ ghluasad us treun, Fear do ghibhtean ’s do ghràis Bha gun leth-bhreac a’ d’ là, Mar a dh’innseas do bhardachd a’ d’ dhéigh. Dh’ fhan mi fada na m’ thàmh N dùil gu ’n iomradh ort Bàrd Bhiodh na chomas ni b’ fheàrr no mi féin: Dhioladh saothair do ghràidh Do na fìreanaibh àrd, Bha thu tuireadh gu cràiteach na ’n déigh. Dan robh Domhull Munro, S Alecsander Mac Leòid, Agus Olla na Tòiseachd na ’n déigh, Triùir do fhìreanaibh treun, Bha mar sholuis nan speur, Sa ghabh toiseach an treud anns gach cruas. A ruith le foighid an réis Tre iomadh amhghar bha geur, Ach gidheadh a bha treun sa thug buaidh; Nigh an trusgain gu léir, Am fuil ghlòrmhor Mhic Dé, Am bheil feartan us éifeachd bhith-bhuan. B’ ann do ’n dream ud thu féin A ruith le foighid a réis, [TD 307] An àm cogaidh us séisdidh ro chruaidh; Fhad s bhios Gàidhlig ga’ luaidh, Bi’dh do chuimhne bith-bhuan, Mar an ceud fhear thaobh buadhan us geir. Tha na h-Earadh gu léir Fo mhór chomain duit féin, Thaobh do ghliocais s do threubhachd gach uair, Bu cheann-feadhn’ thu air sluagh A bha carthannach suairc, Le ’m bu duilich aon uair dol ’san t-sreup. Fhuair thu eolas glan réidh Air a Bhìobull gu léir, A chuir armachd ro ghleusd ort mu’n cuairt; Sgiath a chreidhimh bha treun, ’S claidheamh firinnean Dé, Leis an cuireadh tu ’m breugair gu ruaig. Bha thu dìleas us treun A chur na fìrinn an céill, S tu gun stìpin s a’ Chléir riut an gruaim: B’e do chleachdadh a ghnàth A bhi beò air do cheàird, Is tu bha ullamh gu pàirteach’ ri sluagh. Bu tu Gaius còir An àm suidhe mu d’ bhòrd, S cha b’ i chuirm gun a còmhradh do thé-s’; A bhiodh blasda le gràs, A chum teagaisg do chàch, S a chum fòghluim do d’ bhràithrean ’s do ’n treud. [TD 308] Fhuair thu t’ aran a ghnàth Le saothair chruaidh fad shia là, Agus fallas gun tàmh air do ghruaidh; An là fois bhiodh aig càch, Is tu bhiodh moch air do shàil, Agus b’ ainmig leat tràth dol gu suain. Bha thu gniomhach a’ d’ là, Na do ghairm ’s na do cheàird, Bha thu tairis us tlà anns gach ceum, N àit bhi ’d ’éire air càch, Is tric a fhritheil do làmh, Do na coigrich s do d’ bhràithribh na ’m feum. Bha thu ciùin agus suairc’, Ris gach nàbuidh mu ’n cuairt, Bha thu iorasal truasail gun fhéin, Bha féin-àicheadh a’ d’ ghluas’d, A rinn taitneach thu ’shluagh, Is maith a thuig thu gu ’n d’ fhuair thu bhi treun; S nach robh bonn air son uaill, Thaobh gu ’n ghabh thu na fhuair, Bho ’n neach a chum suas thu ’s gach ceum, B’ e do chleachdadh a ghnath, Bhi toirt toisich do chàch, Is tu nach iarradh àit’ ard air an fhéill. Bha thu a’ t’ eiseampleir àrd, Do na creid’ich a ghnàth, Ann am facal, an gràdh us an céill, Cha b’e t’ fhasan a d’ là, [TD 309] A bhi bearradh air càch, B’ fhada a ghabh e o t’ àbhaist ’s o d’ bheus. Fhuair thu corp a bha treun, S inntinn shoilleir ro ghleusd, A rinn tulchuiseach geur thu do ghnàth, Nam biodh do bhuadhan s do ghéir, Aig neach gun ghliocas d’ an réir, Bhiodh tu croiseil do ’n Chléir s do ’n Stàid. Thilg an Sàtan a’ d’ dhéigh, Saighde teinnteach ro gheur, N dùil gu milleadh e t’ fheum measg do shluaigh, S dhuisg e bràithrean gu eud, Ni a chiùrr thu gu geur, Ach bha gràs dhuit d’a réir chumail suas. Fhuair thu druim a bha calm’, Fo na h-eallaichean garbh, Gus an deachaidh do dhearbhadh gu geur, Ann an àmhannaibh dearg, Rinn an rìgh teth na fhearg, Chionn nach d’thug thu d’a dhealbhsan glòir Dhé, Thug ort ionnsaidh a Chleir, Ann an toiseach do réis, N duil gu’n tugt’ thu fo ghéill le lagh cruaidh, S cha deanadh Laideann no Beurl’, Romhad gàradh gun leum, S thug thu àireamh do ’n treud aca uap’. N uair bha doilleireachd s ceò, Còmhdach aghaidh nan slògh, [TD 310] S iad gun chùram ach còrdadh ri Cléir, Thog thu caismeachd ro chruaidh, Gur e sgrios doibh bu dual, Mar a teicheadh iad luath gu Mac Dhé. Chaidh na ’n cabhaig an sluagh, Oir bha ’n Gohha ri fuaim, Bha na annas na ’n cluasan gu léir, S ged’ bha naimhdean ro threun, Tilgeadh ribe roimh ’cheum, Tre ’n cheannard nach géill thug e bhuaidh. N uair b’e teagasg na Cléir’, “Bitheadh ’ur dichioll ro threun, Gu deagh oibribh us déircibh gach uair; Bithibh sìochail r’a chéil’, Do dhaoin’ uaisl’ thugaibh géill, Gheibh sibh flaitheanas Dhé mar ’ur duais.” Bha luchd nan Colaisdean féin, Bha ’g agradh toisich dhoibh fein, Ann an seòladh an treud anns gach uair, Sa dh’ aindeoin Eaglaisean-steidhicht’, Agus Stìpin na ’n déigh, Bha iad gealtach roimh t’eubha gach uair. Thaobh gu’m b’ aithne dhoibh féin, Gu ’n robh do bhuadhan ro threun, S gu ’n robh ’n fhirinn ro réidh dhuit gach uair; Fhuair thu ’n armachd bh’ air Pòl, Chuireadh crith air am feòil, Dh’ aindeoin fòghluim us òir, agus uaisl’. [TD 311] An uair a chunnaic thu’n treud N iomairt-bhàthaidh ro gheur, Chuir do chaismeachd na sléibhte gu fuaim, Ghlaodh am foirfeach gu treun, “Tha Iain Gobha ás a chéill, S cha lean neach e ach creutair gun tuairm.” “Dhaoine gòrach gun chéill, Thugaibh ùmhlachd do ’n Chleir, S bi’dh am baisteadh dhuibh réidh gach aon uair, S bi’dh an t-suipeir dhuibh saor, S deagh-ghean Bàilli us Maoir, Seasaidh uaislean ’ur taobh anns gach cruas.” Bha cinn-iùil air bheag céill, A’ deanamh malairt do’n treud, A’ cosnadh arain doibh féin a’ sgrios chàich; Is gann bhiodh guth air Uan Dhé, A dhoirt fhuil phrìseil gu léir, Gu bhi saoradh a threud ’o na bhàs. Thug Isàiah féin Dhuit buill-armachd ro gheur, Leis an deanadh tu euchd an cath cruaidh, S leis an cuireadh tu ruaig, Air do naimhdean mu ’n cuairt, Us bhiodh t’ iolach ro fhuaimneach na ’n déigh. Bu tu’n saighdear bha treun, Le do chlogad s le d’ sgéith Agus armachd do Dhé ort mu ’n cuairt, S ged bu sgiobalta gleusd’, [TD 312] Bu bheag t’ earbs’ asad féin, Ni a mhol thu do’n treud s do ’n mhór-shluagh. Bha do ghliocas neo-ghnàthaicht’, Ann an ealainn s an ceàird, S ann an nitheannaibh nadurra féin, Sa nì bha dìomhair air càch, Is maith a thuig thu tre ghràs, Ged nach tuigeadh ach pàirt uait do sgeul. N uair a shoillsich o’n àird, Air do bhuadhannan àrd, Solus soisgeil na slàinte gu léir; Bhitheadh tu leughadh gun tàmh, Obair freasdail us gràis, Agus cruthachaidh nàdurra Dhé. D’ am bheil soluis nan speur, Agus talamh le chéil’, Agus uisgeachan beuchdach a chuain, Ghairm guth cumhachdach Dhé, Mach á neo-ni gu léir, S chum a chumhachd na ’n ceumaibh iad suas. Fhuair thu eòlas ro àrd, Air cumhnant glòrmhor nan gràs, Us air innleachd an tearnaidh gu léir, Dh’ oibrich Iosa ’n ar n-àit’, Le ’ùmhlachd ’s le ’bhàs, Tre na ghlòraich e ard bhuadhan Dhé. Ged bha do bhuadhannan àrd, Na ’n culaidh-eagail do phàirt, [TD 313] A bha n’ an éire ’s na ’n sàrach do ’n treud, Bu tric bha t’ earailean gràidh, Na ’n iuchair fhosgladh do phàirt, A thaobh iomadach càs a bha geur. Chuir thu fiachan neo-phàight’, Air do chinneach a’ d’ là, Is tric a sheas thu na pàirt ann sa bheum, Bha cuirp us anmannan sluaigh, A’ cur ort mulaid us truais, Ni chuir chuig thu gu cruaidh us gu geur. Is iomadh osna agus deur, A chosd an cunnart dhuit féin, N uair a chaidleadh iad féin air a bhruaich, S an dream a dhuisg bha iad féin, A’ cur ort eallaich ad’ réis, Ach bha taic’ dhuit d’ a réir chum thu suas. Bha thu d’ thrompaid dh’ òr-buailt’, Bheireadh cinnteach a fuaim, Chur na ’n earalas sluagh an àm feum, Bu tric fallas o d’ ghruaidh, Air na raontaichean fuar, Far an tionaladh sluagh na d’ dhéigh. Oir bha ’n Eaglais ’san Airc, Mar ri Eli do ghnàth, Air do spiorad a ghnàth anns gach ceum, Bu tric ùrnuighean beò, Dol tre ’n tùisear do òr, Steach gu cluasaibh Iehòbhah o d’ bheul. [TD 314] Bha e soilleir do d’ shluagh, Nach ann o dhaoinibh a fhuair Thu an soisgeul a luaidh thu ri càch, B’e Commentary Phàil, Sheas do chreideas a’ d’ là, S cha be Scott, s cha be Hooker, no Pool. Ge do thainig ort bàs, Chuir do bhilean na ’n tàmh, Sa thug fois duit o t’ àmgharaibh geur, Tha thu labhairt do ghnàth, Ri do shluagh ann sna Dàin, S ris na truaghain rinn tàir air do sgeul. Tha do Chéile fo thuirs’, O na chaidh ort an ùir, Leam cha ’n annas a chùis ud gu dearbh, Chaill i Céile bha suairc’ Sa bha dleasail gach uair, Gus an deach thu fo fhuar lic an éig. Ged dh’ fhàg thu dilleachdain mhaoth, A’ d’ dheigh gun airgead gun mhaoin, Bi’dh an gealladh d’an taobh daingean buan, “Fàg iad ormsa gu léir, S cumam suas iad na ’m feum, Agus bantraich le chéil fad an cuairt.” Bha do chreidimh do ghnàth, Ann an geallaibh a ghràis, A chum taic riut a’d’ amhgharaibh geur, S fhuair thu null air an àth’, [TD 315] Air do tharrain le nàmh, Tha fo chìs aig do bhràthair thug buaidh. S fhuair thu seilbh air a chrùn, Chaoidh nach caochail s nach mùth, Chriochnaich creidimh us dùil an làn sheilbh, Air an t-sonas bhith-bhuan, Tha ’sna flaitheanais shuas, Mar ri Ios’ Ard-Bhuachaill’ an treud. [TD 316] CLIÙ IAIN GHOBHA LE NIALL MOIREASTON, CLEIT-NA-DUBHCHA I. BHO ’n is fear-fòghluim mi air a cheàird-sa Luchd brithimh Gàidhlig na tugaibh beum Air cainnt mhi-fhiùghmhor neo-dhìreach lùbte Nach gabh dhomh dlùthadh no cur na chéil: Cha b’ e cion dùrachd a thigeadh rium-sa N àm seinn a chliù-san nam biodh air éis Ach inntinn nàdmhorrach us easbhuidh gràis oirr Gu ’n teid i ceàrr ann an cluith nan teud. II. S mo bhilean gràineil neo-thimchioll gheàirrte Gu faic sibh dàna dhomh bhi ri cainnt Air cliù na fianuis a dh’ fhalbh o ’n fhìon-lios Bu chliùiteach gnìomhach am miosg nan crann; Bha eagal dìadhaidh as deigh a lìonadh Gu ’m biodh a chrìonachd n’ ar miosg neo-ghann Bu tric e ’g ùrnuigh ’dol ann an cùmhnant Airson ar *cùmhnadh aig cathair gràis. * = caomhnadh. [TD 317] III. An ceistear cliùiteach bu mhór luchd ionndrainn A tha mi ’g iomradh air na mo dhàn Bu lìonmhor sùil bha gu silteach srùlach An àm do dhùnadh ’s a’ chiste chlàr; Bu lòchran iùil thu da dhuill gun sùilean Bhiodh gun tùr air a ghnìomh a b’ fheàrr A’ ruith gu dìreach fo ’n t-slighe mhilltich A dion nam mìlìtean o dhìol a bhàis. IV. S o thog thu ’n aidmheil bu lòchran laist thu Nach cuireadh fras ás la doinionn gheur; Cho fad s a dh’ fhan thu cha ’n fhacas smal ort Ach daonnan laist ann an ruith na réis: A’ dol troimh ’n fhàsach gun eagal nàmhuid Ach spionnadh gràis ga do chumail treun, S tu ruith gu buaidheach gun easbhuidh luathais ort Gu ’n d’ fhuair thu ’n duais a th’ aig pobull Dhé. V. Bu dìleas dùrachdach dha do ghairm thu Cha b’ ionnan s foirnealaich nan ceann ard Nach b’ urrainn cainnt ach gu mabach manntach Le raige teanga s an ceann cho làn: G iarraidh cus storas dha ’n inntinn fheòlmhor S i cìocrach, neò-ghlan s an taic a ghnàth Air stéidheadh aotrum bhios dhaibh na ’fhaoineis Aig là an caochlaidh nur thig am bàs. [TD 318] VI. Is ann ort a b’ fhuathach luchd féin na h-uaille Bha ’g iarraidh suas gun dhol dha na chrò, Am miosg nan caorach le ’n eàrradh sgaoilte S gu fainichte an gaoid air gach taobh dhe ’n chleòc; Bu tric thu dearbhadh orr’ ga bu shearbh leo e Gu ’m biodh tearbadh ann la a mhòid; Cuid gu oighreachd s am bitheadh an t-aoibhneas Cuid eil’ dha ’n ghoinntir s am bitheadh am bròn. VII. Bha thu ainmeil s gach ceàrn an Alba Mar ghaisgeach calma le d’ chlaidheamh geur Air taobh na còrach a’ sgrios luchd dò-bheairt Bu tric thu còmhrag ri luchd mi-bheus: Bhiodh feachd na h-euceairt a’ crith fo d’ éisneachd, An coguis fhéin s i ga ’m bioradh cruaidh Bhiodh fallus drùidhteach a’ sileadh dlùth dhiot Le spàirn ’to’airt cùnntais dhoibh air an Uan. VIII. Bha tlachd us ciatachd le aoidh na diadhachd A’ dearrsadh sgiamhach na d’ aghaidh chiùin S bhiodh peacaich gharbha bu ghairge seanachas Le ùmhlachd leanabail a’ tighinn dhut dlùth; Gur tu bha eudmhor air-son an treuda, Bhiodh faire gheur agad air an cùl, Bu tric thu ’g éigheach an cluas luchd éisdeachd A chungaidh fheumail a dheanadh cùis. [TD 319] IX. B’ e beatha d’ àraich a h-uile Sàbaid Bhi ’g innseadh chàch gu ’n robh ’n t-slighe réidh Gu geat an àrois am faight’ an t-slàinte O ’n chraoibh ’tha fàs ann le meas nach tréig: Fo dhuilleach àghmhor gu ’m faighte sàmhchar O dhoinionn cràiteach s o àmhghar gheur, O ruaig an nàmhaid bh’ air-son an tàrsuinn Le innleachd bàsmhor mar chreach dha féin. X. Do ’n osna ’dhùsgadh o ’n chridhe bhrùideil Air bheagan cùraim bu bheag do spéis, O chaidh ol-ungaidh ’chur air do shùilean S nach togta cliù leat air luchd mi-bheus; O ’n bha thu eòlach mu ’n t-sionnach lùbach A chuir a chùl riut fo d’ armachd gheur Bha ’n garaidh uaigneach ri d’ linn ’san dùthaich, S o ’n dh’ fhalbh thu dhùisg e ri spùill da féin. XI. Bha t’eagal diadhaidh to’airt air na mìltean Air feadh nan sgìre gu ’n robh iad balbh, Mar an pheùcag an gath na gréine Le itean eugsamhuil nan iomadh dealbh; Oir bha thu ungte s do fhradharc dùbailt Ag gabhail dlù-bheachd air sligh an ceum S ged thigeadh Iudas le ’phòig a d’ ionnsuidh Gum b’ shuarach thu air droch rùn a mhèinn. [TD 320] XII. Bu lìonmhor bacach bha ’deigh a bhacail Le ainneart peacaidh do chum gu ’n tréigt’, A bha thu seòladh gu Loch Shiloaim A chum an comhlachadh aig an Léigh; Leis an fhìrinn bu tric thu dearbhadh dhaibh Mar grad fhalbh iad gu ’n teid iad eug, Fo phlaigh na loibhre an là na féirge S nach beireadh tionchds’ orr’ a dhianamh feum. XIII. An àm dhut éirigh ’s a choinnimh ùrnuigh, An sluagh a’ dùmhlachadh ort mu ’n cuairt, Bu chridhe cruaidh agus inntinn bhrùideil Nach dianamh lùbadh le d’ ghuth san uair: Bu ghaisgeach treun thu gu innseadh sgeul dhoibh Mu chliù na h-éifeachd bha ’m fuil an Uain S air damanadh siorruidh nan gobhair fhiadhaich Air sgeiribh giara dol sios do ’n chuan. XIV. Thainig dorchadas air a cheàrn seo Le mùchadh bàsmhor o ’n rinn thu triall Do thìr Emànueil am miosg do bhràithrean S tu ’dianamh gàirdeachas ann an Dìa; Chum ar tearnadh o chumhachd nàmhuid S o phìan na h-àmhuinn tha loisgeach dian, Bheir air na h-uamharraich gu loisgear suas iad Mar an asbhuaine nur thig a chrìoch. [TD 321] XV. Aig là do chriochnachaidh fhuair thu t’iarratus Mar bu mhiann leat taobh thall a bhàis, Gach gealladh fhuair thu ’n tubh bhos dha ’n uaighe Chaidh dhianamh suas dhut gu daingean slàn; Gath a bhàis chaidh a dhianamh ciùin dhut S an uaigh cha chum i thu fada sàs, Gu ’n dian thu dusgadh le glaodh na trompaid Roimh ’n crith gach dùil a chaidh ann san làr. XVI. Thainig Gàbriel o na h-àrdaibh Us àithne làidir aic air do thòir, Thubhairt riut gu ’m b’ fheàrr dhut thu rìoghachd àghmhor, Nach goid na mearlaich a steach na d’ chòir; Fhuair thu ’n dìleab s a chulaidh rìoghail S ainm an Rìgh oirr’ gun smal gun sgleò, Cho buan ri sìorruidheachd a tha neo-chrìochnach, Us t’aoibhneas sìorruidh nach crìoch a ghlòir. [TD 322] [Blank] [TD 323] LOAN WORDS. LATIN. Abharsair, adversarius Abstol, apostolus Achd, actum Achdair, anchora Adhaltras, adulter Aingeal, angelus Almsadh, eleemosyna (Gr.) Altair, altāre Annait, antitas, -atis (Stokes) Argumaid, argumentum Arm, arma Armailt, armamenta (?) Bach-thinneas, bacchus Bagaid, bacca Baisteadh, baptizo Beannachd, benedictio Béist, bestia Bìobul, biblia Blasbheum, blasphemia Buabhal, bubalus Burgaid, purgatio Cainb, cannabis Cairt, charta Cairteal, quartellus Càisg, pascha Caisteal, castellum Càs, cāsus Cathair, cathedra Ceall, cella Ceist, quœstio Cìs, census Ciste, cista Clann, planta Cléir, clērus Coinneal, candela Coisrig, consecrare Communn, communio Corcur, purpura Corp, corpus Créud, crēdo Créutair, creatura Crùn, corona Cùbaid, pulpitum Cùis, causa Cùp, cūpa Cùram, cūra Damnadh, damnatio Deachdadh, dictatio Deamhan, daemon Deisciobul, discipulus Diabhol, diabolus Diospad, disputāre Dràgon, draco, ōnis Eaglais, ecclēsia Easbuig, episcopus Eifeachd, effectus Eisiomplair, exemplar Fàbhor, favor Facal, vocula (Windisch) Falluing, pallium Feallsanach, (fellsub) philosophus Féisd, festia Fiabhrus, febris Fìge, fīcus Foirm, forma Ginealach, genealogia Glòir, gloria Gràs, gratia Ifrinn, infernum Iodhull, idōlum Leabhar, lĭber Leugh, legere Libhrig, liberare [TD 324] Lùireach, lôrîca Locust, locusta Leomhann, leo-nem Maduinn, matutina Maighstir, magister Mallachd, maledictio Maor, major ? Marmor, marmor Mìle, millia Ministear, minister Miorbhuil, mirabile Mort, mors, -tis Mùth, mutāre Muinntir, monasterium (Zimmer) Mùinnteachd, from mùin, teach, learn, monēre ? Nàdur, natūra Obair, opera Ofig, officium Offrail, offerendum Ola, oleum Onoir, honor Or, aurum Ordugh, ordo Orr-achan, Ortha, oratio Pàganach, pagānus Pàilm, palma Pàirt, part(em) Pàiteachd, pōtus Pàp, pāpa Peacadh, peccatum Plaide, Fr. peallaid, founded on L. pellis Peanas, poena Peann, penna Pearsa, persona Pìan, poena Pìob, pìpa Plàigh, plāga Pobull, populus Pòg, pacem Pòit, pōtus Pòs, sponsus Priomh, primus Punc, punctnm Riaghladair, vb. riaghail, regulāre Sàbhail, salvāre Sàbaid, sabbata Sagart, sacerdos, -otis Saighdear, saggitarius Saighead, sagitta Salm, salmus Saoghal, saeculum Searman, sermo, -nis Seisein, sessio, -nis Sgarlaid, scarlātum Sgoil, schōla Sgriobh, scribere Sgriobtur, scriptūra Sguab, scōpa Spéis, species (c soft in low L.) Speur, spera, sphaera Spiorad, spiritus Sporan, bursa Spréidh, prēda Srìan, frēnum Sréup, Stréup, strepitus Stàtunaibh, statūta Steall, stillāre Stòlda, stolidus Strìopach, stuprum Susbaint, substantia Tàlant, talentum Teampull, templum Teist, testis Trianaid, trinitas, -ātis Trioblaid, tribulatio Tùis, tus Uair, hōra Ughdar, auctor Umhailt, humilis Ungte, Fr. vb. ung, unguo Ung-na-cille, uncia NOTE.—A few words, ultimately of Greek or Hebrew origin, are not excluded from the above list, inasmuch as it was through the Latin of the early missionary period they passed into the Gaelic language. Evident Hebrew words, e.g. mana, haleluia, cherub, are not noted at all. [TD 325] ENGLISH. Some words, ultimately from Latin, are included, inasmuch as they have been derived through English. Ad, hat Amhuinn, oven Baiteal, battle Ballaist, ballast Bàlachan, balls (dances) Bangaid, banquet Bann, band Bill, bill Bogha, bow Bòrdair, border Bòsd, boast Briogais, breeks, breeches Brìob, bribe Brùideil, brutal Burmaid, wermod Bùthaibh, booth Buinnig, win, winning Camp, Camp Canabhas, canvas Carcais, carcase Cleòc, cloak Colaisd, college Companach, companion Cop (foam), O.E. copp, top Còrd, cord Costus, cost Croiseil, cross Crùsbal, crucible Cùinneadh, coin Cùirte, court Cunnt, count Cùrs, course Danns, dance Daoimean, diamond Daor, deore, dear (costly) Dealas, zealous Déilig, dealing Dram, dram Dùbailt, double Eilldeir, elder Fàirdein, farthing Fasan, fashion Fealls, false Feòrlinn, feorthling Fùrnais, furnace Gàsaid (fray), gazette (Mackinnon) Geard, guard Geata, gate Gibht, gift Glìb, glebe Inntric, entering Intrùsion, intrusion Lagh, law Legion, legion Lìnningte, lined Noisean, Notion, notion Not’, bank-note Ouns’, ounce Osda, hóst Pàigh, pay Pàilliun, M.E. pailyoun, (Macbain) Pàirc, park Paipeir, paper Parson, parson Passig, passing Pàtronage, patronage Peucag, peacock Pòca, pocket Pràiseach, founded on brazen Prionns, prince Prionnsabal, principle Prìosan, prison Prìs, price Prop, prop Puinnsean, poison Puist, pl. Fr. post Punnd, pound Punndadh, vb. pound Pump, pump Ràsar, razor Reis, race [TD 326] Reusan, reason Ribean, ribbon Ridhl’, reel Ròd, road Ròp, rope Ròs, rose Ròsladh, founded on roast, and influenced by riasladh Saic-eudaich, sack— Sàr, Sàraich, O.E. sār, a wound, a sore Seinnse, (tigh) change Seirbhis, service Seòmar, chamber Seòrsa, sort Séisdeadh, siege Seul, seal Sgiort, skirt Sgìre, scīr, shire Sgiùrs, scourge Sgum, scum Siuchdar, sugar Shavig, shaving Sólas, solace Sòlaimt, solemn Spìd, spite Spòrs, sport Spot, spot Sraing, string Staid, state Staidhre, stair Stàilinn, steel Stamag, stomach Stampadh, stamp Stàtuibh (nobles), founded on state, etc. Stéigh, Stéidh, stay Stìpean, stipend Stoirm, storm Stòl, Stòl-chăs, stool Stòr, store Stòrie, story Spùill, spoil Stiùir, O.E. steoran, steer Suipeir, supper Sumain, summon Targaid, target Tea, tea Tìd, tide Tiodul, title Tìm, time Trùmpaid, trompet Tùr, tour, tūr, tower Waiter, waiter NORSE Abhsadh, hálsa Bàta, bàtr Bòrd, bord Bròg, brokr (ultimately Celtic, Gaul. braccae.) Cleit, klettr Coinne, quinna Dăl, Dăil, dalr Eilean, eyland Gaothar, Gadhar, gagarr, dog (Meyer) Gàrradh, gardhr Gille, gildr Grunnd, grunnr Lunn, hlunnr Mùd, Mòd, mót Sgallais, sgöll, skjall Sgeir, sker Sgioba, skip Sgiot, skjóta Sgòd, skaut, sheet Sgùird, skyrta Spairn, sporna Steòrnadh, stjórna Strì, stridh Tabh, haf [TD 327] NORSE.—Continued. Tàbh, háfr Tàladh, tàl Talla, hall Teàrr, tjara Tràill, thraell Trùthair, thrjótr SCOTCH. Baillidh, bailzie (Fr. bailli) Bairm, barm Beic (curtsey), beck Blialum, blellum Burt, bourd (Fr. bourde) Callaid, a variant of tallaid, fr. Sc. halland Campar, cummer (German kummer) Doit, doit Fabht, faut Fang, fank Gàbart, gabart Spann(adh), spain Spealg, spelk [TD 328] GLOSSARY. II. 172. ii. = Vol. II. page 172. Stanza ii. 172. ii. = Vol. I. page 172. Stanza ii. WHENEVER A REFERENCE DOES NOT BEGIN WITH A ROMAN NUMERAL, VOL. I. IS MEANT. l = LINE. A’ad, II., 40, v., agad. Abhall, II., 172, ii., ubhal. Achd, 40, xx., way, wise; air aon a = in any wise. Achfhuinneach, 29, xxi., well-equipped. Acarachd, II., 26, xi., indulgence, moderation. Ad, II., 303, iii., they. Dialectic for iad. Aigeal, II., 54, xxxiv., ‘bottom,’ here ‘the bottomless pit.’ Ailein, 119, xvi., delight. Aimrid, 194, i., barren. Aimbeairt, 165, xiii., distress. Ainmach, 301, i., late. Aircis, 308, xxi.; airchis, 53, vi.; airchios, II., 57, xxxix., pity, clemency, compassion. Aithlis, II., 284, l. 4 = aithris. Almsadh, II., 208, xxiii. air a = out of charity. cf. Atàt din dí ernail for almsain in duine fadéin = in eleemosyna quoque ipsius hominis duo modi occurrunt. Atkinson: Passion and Homilies, 5973. [TD 329] Amairt, 58, xxi., need, poverty. Amaladh, II, 79, xxviii., destruction. Amhladh, 97, liii., distress, dismay. Amhran, II., 99, vii., song. Anagna, 301, i., irregularity, unusualness. Anamant, 250, xvii., adj. vivacious. Anamaint, 106, iii., lust, perversity. Ancachd, 277, xcviii., adversity, affliction. Aobhachd, 252, xxiv., joyousness. Aognuidh, 225, xliii., of deathly hue. Aolach, 172, xix., offal. Aonagraich, 93, xxxvi., to cause to wallow. Asnaichean, II., 21, xvi., ribs. Babhscadh, II., 28, xxiii., a start, fright, shock. Bacaid, II., 272, xxvi., cluster. Bach-thinneas, II., 20, xii., sickness brought on by drunkenness. Bàdhar, II., 117, ii., fr. bàth. Bagaidean, 194, i., clusters. Bàirig, 32, xxxi., grant, bestow. Bairm, 121, xx. barm. Bàit, 277, xcvi., drowned, for bàthte. Bàrlagach, II., 21, xiv., ragged. Bàrsaich, II., 293, ix., vain, prating, gabbling. Bàth, 40, xxi., vain. Bàth, II., 80, l. 2, foolish. Beartaich, II., 138, xvi., rig out, equip. Beichd, 12. xviii., beckoning, hobnobbery. Beithir, 4. x., a thunder bolt. Beur, 9, ix., gibe, jeer. Binn-sgaraidh, 99, lix., a ruinous verdict. Blas-bheumnaich, II., 192, xxxvi. blaspheme. [TD 330] Blialum, II., 292, v. jargon. Blianach, 308, xxiii., lean flesh. Boladh, II, 150, v., smell. Bòrlum, 302, v., a gush of water. Bòrlum, II., 20, x., evacuation of the contents of the stomach. Bòsgail, 275, xci. = bosdail. Braodag, II., 113, lx., a sturd, huff. Bròineag, 286, cxxiv., a clout. Braon-bhogh, II., 183, xxi., rain-bow. Buadharlann, II., 98, ii., ragwort. Burgaidean, 194, i., purgatives. Buillsgein, 165, xiii. centre of commotion. Bùireadh, 194, iii., bellow, roar. Burrachdadh, 303, vii., raging, fury; a rushing roar. Burt, II., 184, xxi., mocking jest; bùrt, 254, xxxi. Cabhladh, 191, xxviii., ship tackle. Càil, II., 101, iii., anything. Càileigin, 224, xxxix., anything. Cairb, 368, xviii., carcase. Callaid, 248, xiv. partition, fence. Camart, II., 22, xviii., wry-neck. Campar, 197, xi., vexation. Camhlaich, 312, xxxiii; 313, xxxvi., fr. cabhlach, a fleet. Cànran, 55, xiv., fretting. Caoch, 36, vii , madness. Càpraid, 37, xix., drunken riotousness. Càradh, 115, xxx., condition, state, treatment. Càramh, II., 7, xxix., v. preceding. Ceall, 304, ix., retired spot. v. Loan Words. Ceannas, 51, i., vaunting. Ceannaidh, 302, iii., headwind, contrary wind. [TD 331] Ceun’, 163, vi., ceund, ceudna. Chraoidh, 200, for chridhe; cf. II., 76, l. 6. Cìbidh, II., 10, xlvii., fr. ciob, bite. Clàtar, II., 303, iii , mire. Cliabhan, II., 163, xxvii., basket. Cloidhean, II., 112, lvii., bolt, bar. Cluain, 276, xcvi., wiles. Cneidh-ghalar, II., 74, xx., painful complaint. Co-bhoinn, 310, xxix., support; ‘seconding him.’ Co-chuimt, II., 82, xxxii., harmonised. Codhail, II., 60, comhdail, meeting. Cogarsaich, 37, xii., suggestions, whisperings. Coi-lige, II., 66, vii., race, course = coimhliong. Coimeasg, 187, xv., mixture. Coineil, II., 294, xii., kindly. Coinne, II., 115, lxx, woman. Coinn, 305, xiii., for cuinnean, nostril, ‘prow.’ Coin-luirg. 303, vii., lurchers. Col’ach, II., 114, lxv., like. Collas, II., 99, v., appearance. Comhar, II., 78, xxvii., presence. Còmhdach, II., 197, vi., solemn declaration, ‘threep,’ allege Còmhlan, 173, xxi., combat, fray. Cona-ghaothach, 303, vii., raging gale, tempest. Coomhnadh, 244, ii., misprint for cùmhnadh, v. caomhain, spare. Craobh, II., xiv., bead on liquor; hence richness. Crann, araidh, 221, xxx., plough; araidh is cognate with Eng. ear, to plough; ‘ear the ground,’ Isaiah xxx. 24. Crithionn (cam), 183, iv., aspen. Crùsbal, II., 176, ix., crucible. Cuaillean, II., 187, xxvii, poles, stakes; fr. cuaille, a post. [TD 332] Cuailleachan, 299, clxiv, variant of cuaillean; it may be for cuallaichean = fraternities, societies, corporations. Cuilm, cuirm, feast. Cuimrig, 161, xiii, embarrassment, straits. Cuimt, 161, iii., adapted, proportioned. Cuinnseas, 220, xxix.; coinnseas, II., 119, vi., conscience. Cùird, II., 187, xxvii., cords. Cùmhlaichean, II., 30, xxx., stipulations, bonds. Cùmhnadh, 141, xvi., fr. caomhain. Cup, II., 188, xxiv., cup, ‘vial.’ Cùraichean, 229, lvi., rights. Dàicheil, 178, xxxviii; II., 123, xiii., well-appointed, bold: has various shades of meaning in different districts, e.g., queer in the Aird. Dàmhair, 245, v. the rutting riot. Daorsa-geamhail, 102, lxxi., lit. bondage of fetters. Dĕ-ă-gh, 129, vi., = mu ’n rachadh, c.f. r-ĕ-ă-dh; nan d’ readhainn, if I would go, II., 302, iv. Dealan, II., 112, lvii., bar. Dealas, 52, iv., zeal, fr. Eng. Dealgan, II., 304, ix., spindle. Deasgainn, 179, xl., lees, dregs. Deas-ghnàthach, 212, iv., ceremonious. Déilgneach, 116, v., pricking. Deireas, 47, xliii., want, scarcity. Déis, II., 84, l. 5, an d = after. Dho, 40, xix., = dha, to him. D(h)ùbhradh, 77, xxxiii., said, uttered. Dio(bh)uirt, 20, x., vomiting. Diolum, 195, vi., gleaning. Diorrais, 52, iv., vehement pertinacity. [TD 333] Dìthich, 23, iii., fail. Dìthreabh, 292, cxlii., desert, waste. Dlighe, II., 64, iv., right. Do-fhalmhuicht, 234, lxx., inexhaustible. Doilinn, 56, xv.; II., 114, lxv., grief, dolour. Doilich, 135, xxv. = duilich. Doitibh, 310, xxix., small coins, doits, mites. Dòlum, 310, xxvii.; II., 292, vi., scarce, poor. Dòlach, II., 293, x., poor, wretched, mean. Dorghadh, II., 3, liv., hand-line fishing. Dosguinn; II., 164, xxviii., illth; misfortune. Dŏtht, 161, iv., singed, branded, scorched. Drabhais, 52, iv., dregs. Draoightir, 178, xxxvii., enchanter, the evil one. Driop, II., 137, xv.; II., 138, xvi., confusion. Drùdh, II., 20, xiii., properly, drù, a drop. Drùigh air, II., 156, xvi., impress. Drùiteach, 76, xxxiii., penetrating, hence impressive, thorough. Duaidh, 152, ii., evil; hence trial, ‘fight.’ Dùmhail, II., 22, xx., suffocating, Dùrd, II., 36, vi., a syllable, chēēp. Eacal, 223, lxvi., = eucal, distemper, disease. Ealainn, II., 301, i., ditty song. Eangana, 279, ciii., meshes. Earnais, 118, x., furniture. Eigheach, II., 166, xxxii., bawling. Eild, II., 38, I. = éilid. Eir-bheart, 116, v., motion, movement, endeavour. Eirirt, II., 250, xviii., advancement. Eitigheach, II., Introd. (Freagairt an Léigh): gullet: properly, an fheith tiach(d), passage-channel. [TD 334] Fabht, 158, xxii., error, flaw, fr. Scotch. Fàgail, 213, viii., bias, disposition, Fàil, 191, xxviii., ring, wreath, beautiful collar. Failbhe, 94, xxxix., exhaustion, a sense of emptiness. Fàileadh, gen.—idh, 200, xxii., odour. Fàir, 289, cxxxiv., ladder. Fairmeil, 120, xviii. noisey, merry. Faisg, 55, xii., near. Fàlaid, 198, xv., reaping-hook, fr. fàl, scythe, spade. Falachaidh, II., 253, xxviii.; I., 308, xxi., secret. Falmh’chadh, 232, lxiii., fr. falamh, empty. Fàmh, 186, xiii., mole. Fanachd, 227, l. recognise. Faobh, 10, xii., spoil, booty. Faodail, II., 111, lii., a stray treasure. Faoinreadh, II., 290, i., erring, wandering = faondradh. Faomadh, 80, xliv., fr. aom, incline, bend, waver. Faoighreadh, 310, xxix., gift, gathering (genteel begging) Faothaich, 40, xx. alleviation. Far, 199, xviii., on upon, above = air. f.a. = before. Farbhas, 61, xxxii.; II, 53, xxxi.; I., 179, xl.; I., 272, lxxxii., destruction, attack, assault. M. Ir. forbaise, siege, assault. I use it also = sŏs, a coarse mixture; hence loathesomeness, that which is overpowering, abhorrence, disgust. There is a third word, similar in sound, e.g., Tha mi féin a’ gabhail farbhais = I myself suspect, surmise.—v. Rob Donn, ed. 1871, page 70, line 3 = forfhais. Fàs-dhìobhuirt, II., 20, xii., retching. Fearas-chlaidheamh, 153, vi., sword-combat, gladiatorial fighting. [TD 335] Fhal, 92, xxxii., for fhalach. Fiach, II., 225, xxxiii., try; I., 256, xxxvii., show. Fiachaicht, II., 120, viii; I., 133, xx., ransomed. Fiadhain, 308, xxiii., wild, bitter, sour, e g., ubhlan, fiadhain, crab apples. Fìreantaibh, II., 149, v., the righteous; pl. is, as a rule, without t. Foigh, II., 304, vi. = faigh, get. Fòirinn, 252, xxv., relieving, aiding. Foirm, 158, xxi.; II., 152, ix., pomp, ostentation, display. Foistinn, 283, cxvi , quiet. Foirmealaich, II, 171, i., proud vapid fops; conceits. Foirnealaich, II., 317, v. See above. Fraoch, 150, xliii., anger, fury. Frò, 194, ii., hoarse. Frògaibh, II., 110, xlviii., retreats, recesses, nooks. Fuamhairean, II., 177, xi., giants; sg. famhair = one ultra big; fr. fo and mòr (Zimmer). Fuirmealaich, 286, cxxv., v., foirmealaich. Gàbairt„ II., 181, xvi., a transport, a sort of vessel for conveyance; a broad-bottomed sloop; a gabart. Gabh, 74, xxiv., spear, hook, gaff. Gabhail, 271, lxxxi., receptive. Gàbhail, II., 102, viii., austere, tyrranical. Gàdaig, II., 102, v., fr. gad, a switch. Gàdruisg, 307, xix., tumult, hub-bub, drunken riots. Gàir-gheal, 305, xiii., foam-white, fr. caoir. Gàillich, 225, xliv., jaws. Gàinrich, 127, i., vb. defile. Gàir, II., 95, 10, for gaireach, resonant. Ganntar, 144, xxv., scarcity. [TD 336] Gaothar, 231, lxi. = gadhar, lurcher. Gàrradh, 305, xiii., a fence; used here of a wall of waves. Gàrrlaig, 188, xix., spurious breed; cf. ga(r)lach, vagabond; in some places it has the idea of ‘dwarfish,’ an inferred developed meaning. Gàsaid, 182, i.;189, xxi., fray. Geanm-chno, 183, iv., chest-nut, founded on a false etymology of Lat. castanea. Gì, II., 125, xvi. = ge, though. Giorag, 255, xxxiv., fear. Glainidh, 234, lxxi., = gloinidh. Glas-ghiall, II., 20, xi., lock-jaw. Glas-ghŭib, II., 164, xxix., muzzle. Gliasda, II, 9, xliii. = gleusda, expert. Glogais, II., 114, lxvii., senseless talk. Gloinidh, II., 82, xxxii, glass. Glonach, 274, xc., avaricious. Glòr, 34, iv., talk, speech, word, utterance, discourse. Glumraidh, 303, vii., hungriness, voraciousness; applied to the sea when it is bulging heavily in rolling waves, devouring, engulphing. Goileam, II., 114, lxvii., prattle, tittle-tattle. Goinntein, II., 297, xxii., confinement; v. next word. Goinntir, II., 318, vi., prison. Gòisnibh, 121, xxi , nets, snares. Grabh, 273, lxxxv., dread, abhorrence; cf. sgreamh. Gréis, òr-ghréis, II., 5, xx., gold embroidery; cf. greas am mutch = dress, the cap or mutch. Groim, 182, II. = greim, hold, gripe. Grùgach, II., 155, xiv., surly. Gurt, II., 20, xii., a twitch, twinge of pain. Guth-àit, 277, xcviii. = guthaid, oratory. [TD 337] Iarguin, 211, ii., deplore, feel pain, miss, bewail the loss of a friend; fr. iar guin or gon, on wound; hence that which issues from one having any sort of pain. Inntrig, 116, iv., enter. Inntric, 216, xv., originate. Ioc, II., 123, xii., pay. Iomcharan, II., 187, xxviii., bearing, carrying. Ion, 175, xxix., all but, almost; ion s iomlan, almost perfect. Ion-mhiannuicht, 271, lxxix., desirable. Ionntlas, 235, lxxii., delight, bliss. Iorbhailean, II., 30, xxxiii., pl. of iorbhail, infection, corruption, noxious taint; iorbhail, II, 74, xxix., i gach gaoid, the taint of each blemish; fr. ior bail, issue, ‘on issue’; hence, that which issues out of a disease. Lăsan, 153, vi., passion, fit of anger. Lèagh, II., 161, xxiv. = léugh, read. Leithchinn, II., 304, ix., cheeks. Leomais, II., 114.. lxvii., dilly-dallying. Leth-trom, 187, xvii., oppression. Lian, II., 106, xxv. = lion, net. Libhrig, 294, cxlviii., deliver, past pt., lìrt, delivered. Lìnningte, II., 42, x. lined. Lìomhta, 292, lxxxiii., polished, sharpened. Liùgair, 92, xxxii., mean, flatterer, parasite, cajoler. Liùgadh, II., 125, xvi., to creep away meanly, sneak. Lŏbhadh, II., 107, xxxii., wither, waste, putrefy. Lòdaicht, burdened, laden; eiridneach l. = a patient burdened, e.g. (under the torment of his disease.) Loinn, II, 35, v., ‘will not grace our feet’; II., 45, xv., elegance. [TD 338] Loithreach, 49, xlix., tattery, ragged. Lònrach, 269. lxxiv, well-fed, satisfied. Luadha, II., 304, ix., waulking, fulling-cloth. Lùbach, II., 22, xxi., loop, noose. Luaidh, 102, lxx., respect, esteem. Luairean, II., 22, xviii., senseless lump. Luaithrean, II., 209, xxiv., v. above. Lughaic, I., xx., stipulate, wish for, agree upon by oath. Luib, 216, xv., an l. = uuder the influence of. Luids, II., 19, ix., louch. Lumha-làn, 140, xii., choke-full. Madradh, 13, xx. = madadh. Mal, II., 22, xviii., eyebrow. Màl, 120, xviii., the bag of the pipes. Màlaind, II., 88, iv., exchange, transaction, ‘substitution.’ Mainnir, II., 58, xlii., sheep-fold on the hill-side. Mam-sice, II., 21, xvi., hernia. Maoireachd, 221, xxxi., stewardship. Marmor, II., 181, xvii., marble. Marachd, II., 182, xviii., seafaring. Méighlich, 218, xxi., bleating. Méinn, 218, xxi., fo. mh. = with the purpose of, having a mind to. Meirghe, II., 9., xlii., banner, standard. Meuchd, II., 172, ii., mixture; a mass or compound formed by mixing; root is mik. Mhin’ge, 223, xxxvi., frequent. Mhìn’chadh, 180, xlii., explain. Miathlachd, 232, lxiii., huff. Mǐonacnas, 162, v., voracity, greed, gnawing. Mǐos, II., 157, xvii., worst. [TD 339] Mǐosg, 200, xxi. = measg, mix. Mǐsde, II., 165, xxx., worse of, worse for. Mìsleach, 231, lx., sweetness. Morchadh, II., 109, liv.; plain by the sea-side; same as A Mhor’oich, literally, sea-field = Lovat; morghan, pebbly beach. Mùd, 77, xxxiii. = mòd, court. Mùinteachd, 95, xliii.; 251, xxi., disposition. Mŭir, masc, 302, v., sea. Mùiseag, 92, xxxi., fodh mh. = under threatening; hence, disquieted. Nàdmhorrach, II., 316, i., (dial) = nàdurrach. Nàdurr’, adj., 140, xii., natural. Ne, II., 162, xxvi. = An e, is it. Neo-chomraich, II., 161, xxiii., non-protection. Neo-gheillear, 54, ix., unyielding. Nīal, 101, lxvi = neul (1) cloud (2) fainting fit. Niarachd, II, 278, xv., happy. Nòisein, II., 146, xxviii., notions. Notachan, 213, vi., notes. Oideachadh, 213, vi., instructing. Oil, II., 49, xxiii., offence, annoyance; ga b’ oil = in spite of. Oiltheireachd, 45, xxxvii. = eilthireachd, pilgrimage; for phonetics, cf. eilean and òilean, ‘breeding.’ Oircheis, 106, iii.; II., 58, xlii., mercy; s. airchios. Ollain, 199, xvi, dat. of ollann, wool. Omhail, 136, xxviii., heed, care = umhail. Oradh, 196, vii., chaunting incantations. Os do sheasamh, 214, x.; lit, out of thy standing; i.e., on the spot. Peirceall, II., 21, xvii., jaw. [TD 340] Plosgartaich, II., 50, xxv., palpitating, throbbing. Pòil, 13, xix., fr. Eng. pole. Pòloich, II., 293, ix. = bòilich, tall talk. Pràiseach, II., 117, iii.; II., 302, vi., fr. bras; hence brazen, brazen-facedness. Priam, 101, lxvi., heaviness, grief; another variant is pràmh, melancholy, slumber; prime idea is heavy. Pruip, II., 160, xxii., pl. of prop. fr. Eng. Pùids, II., 20, xiii., pouch. Pump, fr. Eng. Rach, 92, xxxi., for rachadh, would go. Ràs. 109, xii.; gen. ràis, 189, xxi., fury. Ràiteachas, 168, vii, ostentation, arrogance, vain-glory. Ràsar, II., 302, vi., razor, fr. Eng. Ré, II., 48. xxi., moon. Rĕădh, II., 299, III.; rĕămaid, II., 289, xiv., would go = rachadh; rachamaid. Réim, 162, vi., career, course. Réisde, II., 9, xxxix., then, therefore, Riasladh, II., 19, vii.; II., 124, xiv., mangling, ‘murdering. Riasant, 258, xliii. = reusant. Ròid, 176, xxxii., fr. Eng. road. Rŏid-chinn, 302, iv., head-stretch. Ròmhanaich, II., 303, ii., ròmhan; II., 20, xi., irrational talk, wild exclamation, raving. Ruiseadh, II., 19, ix., a dash forward; founded on Eng. rush. Sàighteach, , piercing, cutting. Saobh-shruth. 302, iv., contrary current. Saobhail, 227, xlix., erroneous. Saod, 11, xv., condition, trim. [TD 341] Saoineil, 303, viii., well-seasoned. Seanacas, 129, vii., narrate, etc. Seinse, II., 294, xiii., change. Seòlaid, II., 36, vi., passage for vessels. Seorbh, 121, xx = searbh. Seotachan, 188, xviii., lean beasts; shots. Sgaill, 198, xv., bald-heads; sgall = sgailc, pate. Sgàirt, II., 20, xii., flux. Sgarach, 2I8, xxii., distinguishable. Sgăth-bhardachd, II., 17, i., a bardic feat; an sgăth bu chruaidh gu léir, the unkindest cut of all. Sgeănail 103, lxxiv, neat, brisk, lively. Sgeò, 1., I., properly sceò, haze, dimness; gen. scīach; cognate with Eng. sky. Sginn, II, 35, iv., force, ‘spring.’ Sgiùrrte, II., 289, xiv., scourged. Sgòd, II., 34, iii., sheet. Sgoim, 14, xxiv., sgaoim, 28, xviii., fear, skittishness. Sgoinn, 28, xviii.; II., 35, iv., efficacy, power. Sglàib, deoch, II., 21, xv., a drink for nothing, a drink got through ostentation. Sgraing, 312, xxxiv., frown, scowl. Sgràl, II., 173, iv., a host, a large number of minute insects; in other references sgròd is used; e.g. sgròd chloinne, sgròd bhuntata beaga. Sgreann, 9, ix., scowl. Sgrŭb, II., 154, xii., hesitation, ‘scruple.’ Sguab, II., 294, xii., extinguisher, a hollow-scooped apparatus for putting out a candle; fr. Lat. scopa. Sgùirdean, II., 289, xvi., pl. of Sgùird, lap, apron, skirt. Sinnsir, 127, i , ancestor. [TD 342] Sìnteag, 302, iv., stride. Siobhaide, 81, xlvi., blighting. Siolmhuinn, 214, ix., progeny, stock, race; fecundating substance; formed from siol, seed, on analogy with ginmhuin, leanmhuin, etc. Siolmheinn, II., 25, vii.—same as above. Siop, II., 132, v., cuir an s. = despise, turn tail on. Slaim, 313, xxxvi., booty, heap. Sléisneadh, II., 107, xxxiii., back-sliding. Sliabadh, 213, vii., stroke gently, caress. Sodal, 213, vii., flattery, fawning. Somalt, 284, cxix., indifferently, placidly. Sòr, 31, xxviii., hesitate, shun, refuse. Spann, 203, xxix., wean. Sparraig, 221, xxx., dat. of sparrag, bridle, bit. Speach, 28, xx., bite, prick. Spealg, II., 55, xxxv.; cf. II., 77, l. 11, to split in pieces. Spéird, 2, v., energy, force. Spreigidh, 213, vi., incite, reprove. Spreòtadh, II., 293, ix., incite. Spùinneadh, 261, lii., plunder, rob. Sraing, 197, xi., lace, embroidery work. Sraon, II., 119, vi., stumble, make a false step, stray. Sraonag, 315, iv., of a vessel with strong forward motion. Staoin, 157, xix., awry, oblique, bending, crooked. (2) Staoin also means shallow; e.g. truinnsear staoin = a shallow plate. Staonach, II., 201, xi., crooked, wily. Stamhnadh, 261, lii., subjection, v. Macalpine’s Dictionary, and Nicolson’s Proverbs, p. 252. Stampte, 140, x., stamped. [TD 343] Stangaram, a poisonous fish of greyish hue, spotted with yellow, so small that it can be hid in one’s hand. It resembles the carran creige, toad-fish—tha e glas s spotan buidhe ann. Founded on Norse stanga, a sting; Eng. stickleback. Gur tric a shruchd troimh t’ fhiaclan An t-siolag agus stangaram. Stannadh, 60, xxviii., to subject, bring under control, v. stamhnadh. Stéidheadh, II., 317, v., stay, support. Steòrnadh, 145, xxix., guide, direct. Still, 302, iv., plashes, gushes; pl. of steall; also speed in water. Stiom, II., 96, xv., fillet, snood, ‘line’ in any texture or device. Stòrach, II., 21, xvii., of broken teeth, fr. stòr, a jagged peak. Stòp, II., 21, xv., stoup. Straoi, 38, xvi., variant for strì. Stùr, II., 6, vi., point, peak; v. stòr. Stuirchd, 303, vii., storks. Suacan, II., 177, l. 1 = sùcan. Suasaid, II., 174, v. = tuasaid, fray, fight. Sùcan, II., 174, vi., an earthen pot; properly anything wrought together awkwardly, as clay. Sùghadh, 303, vi., leakage, lit. sucking. Tabh, II., 301, the open sea; fuaim an taibh, ‘the sounding main’; fr. Norse. Tàbh, II., 240, xviii., a spoon-net used in fishing. Tàbhachd, II., 70, xiv., effectiveness. Tacsa, 77, xxxiv, support. [TD 344] Taighlich, 118, x., chattels. Tà’is, II, 28, xx., Shaw; also Mactavish. Tailceas, 47, xlii., contempt, scorn. Taisdeal, II., 301, sea journey. Taisgeach, II., 65, v., treasure. Tàmadh, II., 294, xi., grasping. Taraid, II., 53, xxxi., truncheon or staff of authority. Tàrr, 102, lxx., for tarruing. Tathaich, II., 112, lv., tendency to vomit, to come back again; *to-aith-ic; t. na daoraich, on the boose; the inclination to nausea which follows on intoxication. Tathunn, 231, lxi., barking, yelping; for tabhunn. Teach, II., 134, ix., colloquial for teachd, tighinn gu teach, ‘coming to pass.’ Teanachds’, 62, xxxv.; 52, v.; II., 145, xxvii.; teanchds, 75, xxvii.; teanacsadh, II., 57, xxxix.; teancas, II., 79, xxviii.; II., 79, xxvii.; theanc-s’, II., 11, li.; teanacaiste, II., 297, xxii. This word is used in the Hebrides and in a part of Skye. The variant tionchds occurs in II., 320, xii. Another instance S gun mhodh air an tionac no ’n saor iad sinn. (p. 23 of Gaelic Hymns, by M. M‘R., F.C., Strathy. Glasgow, William Gilchrist, Printer, 64 Howard Street, 1864.) It means healing, remedy, mercy, salvation, deliverance, saving power, come to one’s assistance, fr. to-ind-isacco, iso-eiso; Greek, iaomai, heal; Gaelic, ìoc, to remedy; ǐoc-shlaint, remedy, cure. Tearbadh, II., 127, xx., fr. tearb, sever, separate, severance, separation. [TD 345] Teine-sionnachain, 303, vii., phosphorescent light, fr. sionn-phosphorus; electric-light = solus sionn; an sion san sionn nan speur, in the elements and phosphorus of the firmament. Tein’-thara, II., 292, vi., will o’ the wisp; teine thar, ‘cross-fire.’ Teirbeadh, II., 90, xvii., same as tearbadh. Teirbheart, II., 79, xxviii., harass; to stir on, to cause to move about; cha bhi coin ga ’n teirbheirt ann—Sinclair’s Rem. of Grants of Glenmor, p. 90; far am bidh mìol-choin ga ’n teirbeirt—Ross, 1st Ed. p. 193, l. 3; *to-eirbheirt, ‘motion.’ Theirinn, II., 112, lix., would say, fr. deir, inguit. Tibirt, II., 182, xix., t na doimhne = the fountains of the deep; gruagach na tibirt = the Lady of the Fount; a well—still used in a part of Uist. Tiormadair, 291, cxl., a flippant palaverer; a spouter. Tlìgheachd, II., 20, x. liquid, discharge, evacuation, spume, overflow; *to-līghe, flood, root lī, flow. Tlŭs, II., 164, xxviii., tenderness. Tòbairt, II., 20, xii., flux, spasms attendant on diarrhœa. Toobh, misprint for tùbh, v. taobh. Trăsd, 92, xxxiii., against, athwart. Trŭid, II., 175, viii., fray, quarrel, contest = trŏid, gen. troide; also nom. trŏd. Trùthar, 94, xxxviii, knave; fr. the Norse. Tuaicheal, 40, xix., confusion, bewilderment of mind. Tuaileas, II., 98, ii., defame. Tuaireap, 253, xxviii., squabble. Tuairgneadh, 245, iv., confuse, dismay. Tulchuiseach, 165, xiii., plucky, persevering. [TD 346] Tulgadh, 165, xiv., denting; hence make an impression on; tulg, dent, a bruise in flagons, etc. Tunnachdadh, 303, vii., beating, lashing, dashing, booming of waves against a ship; cf. Latin tundo, beat. Ubhladh, II., 115, lxxiii.; II., 198, vii., fine. Uideil, 45, xxxvii., unsteadiness, tossing about. Uidh, II., 248, xii., care, heed, attention, desire. Urchaid, 165, xiii., hurt, harm, distress. In Vol. II. read:—p. 1. ii., deagh; 3, xii., luaidh; 4, xv., ei h; dhealt; 4, xviii., ŏl; 7, xxxiii., deagh; 14, last line, t’ Fhir Pòsd; 15, lxxi., chuir; 17, in the staff notation c# should have been in the 3rd space; 31, xxxiv., craicionn, dăd; 221, lines 9, 10, of stanza xxvii., wanting; ii. 284, line 1, mo. The use of capitals is not entirely regular; some few quantities ought to be deleted; often, owing to regularity of metre, the quantity is not marked, but can very readily be inferred. The conjunction is written us to let the eye see its difference from the verb is: the consonant in both is pronounced alike, seeming to point to a common origin. The vowel of both is the obscure ə, quite distinct from the Gaelic u and i. ADDENDA Bòrlum: Cymric, bwrlwm, bubbling, gurgling; for vowels cf. dòrn and Cy. dwrn. Gàbart: gabbart—Scott’s Rob Roy; ‘a kind of lighter used in the river Clyde, probably from French gabare’—note by Scott; gabaar is given in Bomhoff’s [TD 347] Woordenboek as meaning a flat-bottomed barge. It. gabarra, a store-ship; dim. Fr. gabarot; M.L. gabarotus; Breton, Kóbar and Gôbar, in Vannes kôbal; (cf. E. coble?); may be ultimately of Gaulish origin. Priam, Pràmh: properly, blear-eyed-ness; hence heaviness, slumber, dejection; applied to a dozing condition, e.g. priam a’ chadail: further, of dimness, e.g. a’ cur reultan fo phràmh. Ir. srám, eye-rheum; srámach, blear-eyed: srām became rām: fo (sh)rām: then f prosthetic was added, cf. fradharc, friutha, fruighinn for radharc, etc.; next f became p, cf. plasg and flasg (fr. E.); pleasg and fleasg; plùirean and flùir (flower): prighig from frying; falluing fr. M.E. pallioun; feòdar, Ir. péatar (in Kiltarlity it is flōdar—cf. Spanish peltre, It. peltro with l also, which is the more original form. v. Skeat s, spelter, pewter); as to phonetics, cf. iad: eat: ād (they), sream, wrinkle, goes rather with dream, grin, smile distortedly, adj. dreamach. frò, frómh: is evidently onomapoetic, without prosthetic f it exists in ròmhanaich. [TD 348] DIALECT. There is room for but the briefest excursus:― 1. The dialect of the poems is distinctly the northern; it has ia as equivalent for the ē (long open e), which arose through compensatory lengthening, e.g. ciad, nial. Both forms, northern and southern, are taken advantage of, for the sake of rhyme. 2. Prosthetic f, e.g. fanachd (recognise v. aithne), faom, fruighinn, fàir (ladder), feanntagach. 3. Eclipsis. (a) a n-deo I., 269, lxxiv.; (b) bheil for bh-fuil; (c) bhàn for a(n) bh-fàn (d) cf. bho for fodh, II., 83, xxxiv. (e) gu ma = gu m-ba (f) c and t after n are eclipsed in pronunciation, though not indicated in writing: an céill, an téid, an tig, an toir = an g-céill, an d-téid, an d-tig, an d-toir. 4. Nom. Plural frequently in-ibh. This is a poetical use, specially in elevated diction. Many writers have it e.g. Dugald Buchanan in the lines Na cheann a steach do bhuaileadh leo Na bioraibh cruaidh ro gheur. 5. Shortening of verbs; thréigs’, I., 162, vi., for thréigsinn. Examples are numerous. 6. Shortening of vowels naturally long (1) ā to ă, e.g. clăbar, I., 89, xxi. versus clàbar, I., 93, xxxvi.; ărach, II., 93, verses i. and ii., for àrach; crann-ăraidh, plough, I., 221, xxx. (2) ū to ŭ e.g. cup, II., 188, xxix. (L. cûpa). [TD 349] In virtue of the accent, vowels naturally long are read temporarily almost short, e.g. I., 66, l. 14, cràbhadh may be read crăbhadh when the full stress is on fuar; dh’ fhàg, I., 67, l. i. may be read almost short when the full stress is on nàmhuid. There thus exists a class of tone-short vowels, and our method of writing would have to do them justice if we were willing to indicate our pronunciation as Hebrew does, through its massoretic system of points. Vice-versa, tone-long vowels arise from short ones. And there are necessarily degrees of intermediate length. 7. Vowel assonance. In certain districts the vowel sounds vary very much, and even within the same district more than one sound is allotted them. aoi : i e.g. chraoidh : chridh, cf. Rob Donn’s Iseabal Nic Aoidh (= ēē). ao : i e.g. aon : saoghal : sgrìobhta, II., 68, x. This explains cìbidh, for caobaidh, II., 10, 47. ao : u e.g. spùill : gun chùmhnadh (without stint, usually written chaomhnadh) I., 141, xvi. ui : i e.g. bruidhinn : uidhe : cridhe, II., 104, xv. ei : oi e.g. greim and groim (grip) alternate cf. eilean, good manners = oilean, is pronounced in the Aird like eilean, island. i : io : ui e.g. righ, sometimes written riogh, meaning that it is to be pronounced rui; righ : chuing, I., 178, xxxviii; hence chionn in II., 65, l. 8, is to read as if written chinn. ia : ā e.g. iad, they, pronounced ād; iàd : bhà, II., 65, v. o in ionn- : u e.g. ionndrain: ùr, II., 110, xlvi. 8. Fondness for o, e.g. ocras versus acras; in many cases u stands for o (following orthography of Bible). [TD 350] 9. Interchange of g and d: bosgail = bosdail; da mo chràdh = ga mo chràdh. 10. Corruption of gh into bh, e.g. leubh for leugh, read. 11. l for r, e.g., cuilm, 165, xiv., for cuirm; this is somewhat common in Harris, e.g. Neil Morison, the Pabbay Poet, says— Cha l’ig thu leas = cha ruig, etc., you need not. Nach luigear a leas = nach r. 12. Insertion of r e.g., fhuadrach; cf. briosgaid, brianadh (= bianadh). 13. Treatment of mb. e.g. domblas becomes dumhlas, I., 228, lii., cf. lumha-lan for lom-lan, choke-full. 14. Siad used for nom. and iad for acc, 279, ciii.; same holds of se and e. But it is not carried through. 15. S between r and d or t, e.g. òrsd = òrd; càirsdean = càirdean. There is the usual indistinct vowel between r and the labials, e.g. tarabh (bull). 16. There are minor points of interest in gender, declension, and syntax, too numerous to be tabulated. Gu ’n robh buaidh agus beannachd Dhé air Muinntir na Gàidhilge. [TD 351] ARCHIBALD SINCLAIR, PRINTER AND PUBLISHER, CELTIC PRESS, GLASGOW.