[C 1] [Bàn] [C 2] [Bàn] [C 3] The FERNAIG MS. LAMH- SGRIOBHAINN MHIC RATH LE C. MACPHARLAIN DUNDEE M. C. MacLEOD [DA 1] LAMH-SGRIOBHAINN MHIC RATH. [DA 2] ’S e Ghàidhlig bhi saodmhor Iuchair saorsa nan Gaidheal. [DA 3] Lamh-Sgrìobhainn Mhic Rath “DORLACH LAOIDHEAN do sgrìobhadh le DONNCHADH MAC RATH, 1688” anns an dà leabharan a tha aig an am so an leabhar-lann Oilthigh Ghlascho; agus iad an so air an litreacheadh an dà chuid a réir gnàths Dhonnchaidh agus gnàths coitcheann an latha ’n diugh, LE CALUM MAC PHÀRLAIN DUN-DE: CALUM S. MAC LEOID, BLACKNESS ROAD 183. [DA 4] [Bàn] [DA 5] The Fernaig Manuscript A HANDFUL OF LAYS WRITTEN BY DUNCAN MAC RAE, 1688, in two booklets presently lying in the Library of the University of Glasgow; revealed here according to Duncan’s own spelling and the standard spelling of the present day, BY MALCOLM MAC FARLANE DUNDEE: MALCOLM C. MACLEOD, 183 BLACKNESS ROAD. [DA 6] MILNE, TANNAHILL, AGUS METHVEN, CLO-BHUAILTEARAN, SRAID A’ MHUILINN, BAILE PHEAIRT. [DA 7] AN ROIMH-RADH. THA an leabhar so a’ foillseachadh an clò lamh-sgrìobhainn àraidh a tha air a tasgadh an leabhar-lann Oilthigh Ghlascho. Chaidh a tiomnadh do ’n Oilthigh le Iain Ceannaideach a bha ’na mhinistear Soisgeulach an Catacol an Arainn. B’ e Uilleam Skene an t-eachdraiche a thug dhàsan i. Cha robh i aig an eachdraiche anns a’ bhliadhna 1862 nuair a bha e a’ sgrìobhadh roimh-radh Leabhar Deadhan Lios-móir. B’iad ceileadairean an Ollaimh iomraitich Mac-an-tòisich Mac Aoidh a thug do ’n eachdraiche i. Roimhe sin cha robh i air sgeul gus an ruigear 1807. Anns an leabhar d’ an goirear “Dàin Oisein” a thàinig am mach anns a’ bhliadhna sin, thugadh iomradh oirre mar a leanas: “Mr. Mathison of Feernaig, Ross-shire, has a paper MS. written in the Roman character. The orthography is very bad, like the Dean of Lismore’s poetry; it is dated 1688, and consists of Songs and Hymns by different persons, some by Bishop Carswell, Bishop of the Isles.” ’S ann bhuaidhe sin a dh’ éirich gur e “Fernaig MS.” is ainm do’n lamh-sgrìobhainn. Ach ré nan ceud bliadhna a bha eadar linn na sgrìobhainn agus 1807 cha robh sgeul oirre idir. Is bàrdachd gu léir a’ chainnt a tha air a tasgadh innte. Tha i air a sgrìobhadh an dà leabharan de dhuilleagan paipeir. Tha gach fear de na leabharain seachd òirleach air fad, tri òirleach air leud agus ceathramh de òirlich air tiughad. Tha tri fichead duilleag ’s a ceithir annta le chéile, agus aon deug is lethtaobh gun sgrìobhadh orra. Tha, mar sin, de sgrìobhadh ceud lethtaobh ’s a cóig anns an iomlan. As an dara fear de na leabharain chaidh trì duilleagan a shracadh agus duilleag leathann da-fhillte a chur ’nan àite; agus á àite eile anns an leabharan cheudna chaidh tri duilleagan air an robh sgrìobhadh a ghearradh agus té eile a shracadh. Eadar na duilleagan tha dà mhìr de phaipear air am bheil sgrìobhadh, gun iad a bhi air an ceangal ri càch; agus tha mìr no dhà eile air an cur thairis air roinn nach do thaitinn ris an ùghdar air dhaibh bhi sgrìobhte. Ged is meanbh litrichean na lamh-sgrìobhainn, faodar a ràdh—’gam meas thar cheann—nach ro-dhoirbh r’an aithneachadh iad, ged is tric do-leughte iad far an d’ rinn an t-ùghdar atharrachadh. Tha cuid de’n sgrìobhainn air fàs doilleir fo bhuaidh soluis is laimhseachaidh, agus far an deachaidh glaogh a chur fo mhìrean; agus tha àireamh bheag de na litrichean air dol as buileach. Dh’atharraicheadh codaichean de’n sgrìobhainn le lionn sgrìobhaidh glas-ghorm; agus air lethtaobh, a réir coltais, dhòirteadh lionn dearg a chuir as do fhacal. Tuigear bho cheann-sgrìobhadh a’ cheud leabharain gu’n do thòisich an “Sgrìobhair” air cur sìos anns a’ bhliadhna 1688, agus gu’m b’e Donnchadh Mac Rath a b’ ainm dha. Is soilleir gur i an aon làmh a sgrìobh an t-iomlan; eadhon an seachdamh dàn thar an dà fhichead, a tha air a sgrìobhadh le litrichean a tha na’s gairbhe na càch. Cha ’n eil dearbh-fhios ann fathast air có b’e an Donnchadh sin. Ma’s ceart beachd Dhòmhnaill Mhic Fhionghain, nach maireann, Ollamh na Gaidhlig ré aimsir an Oilthigh Dhuin-éideann, [DA 8] bha dà Dhonnchadh Mac Rath beò ri linn na lamh-sgrìobhainn, air am faodteadh a sloinneadh. Ach bho na bha aon diubh ’na fhear-cogaidh iomraiteach, cha’n ion-mheaste gu’m b’esan a chruinnich a’ bhàrdachd a tha anns na leabharain air am bheilear a’ luaidh. Bha an Donnchadh eile iomraiteach ’na linn féin air cheann fòghluim is ealain, an dà chuid an litreachas agus an céird. Bha e iomraiteach, eadhon, an déidh a linn féin ’na chèarn dùthchais. Bu shloinneadh dha: Donnchadh nam pìos, Mac Alasdair Ionbhair-ìonaid (a bha ’na fhear-gnothaich aig Triath Chloinn Choinnich d’am bu chomh-ainm Sìothphort), Mhic Fhearchair (Ministear Ghèarrloch), Mhic Gille-chrìosd (Fear-coimhid Caisteal Eilein Donnain). Cha’n eil àm breith no àm bàis an Donnchaidh so cinnteach; ach tha fios gu’m bu bheò e eadar 1640 agus 1693. Bha piuthar dha air a pòsadh air Eòin Mór Mac Mhathain, Fearnaig: bha an lamh-sgrìobhainn air feadh aimsir ’san teaghlach sin. Bu bhean aig Donnchadh Seònaid, nighean Mhic Gille-Chaluim Ràarsaidh: tha dàn le Mac Gille-chaluim anns an lamh-sgrìobhainn. Bha sinn-seanair aig Donnchadh, air taobh a mhàthar, d’am b’ ainm “Fear na pàirce,” d’am bu shloinneadh Mac Cullaich: rinn Fear na pàirce sè cinn de na dàin. Bha dithis de bhràithean Dhonnchaidh nam pìos, Iain is Dòmhnall, ’nam ministeirean ’san eaglais: chaidh aon de na dàin a dheanamh le Pears-eaglais. Air bonn an teisteis sin is ion a chreidsinn gu’m b’e Donnchadh nam pìos a sgrìobh na leabharain air am bheilear a’ luaidh. Ach, ged a tha sin mar sin, is ion a thoirt fa ’n ear gu’n robh, a réir iomraidh, bàrd d’am b’ ainm “Donnchadh” air teaghlach Chonchra, mar an ceudna. Beagan ùine roimh an bhliadhna 1880 sgrìobh an t-Ollamh Dòmhnall Mac Fhionghain roimh-ràite na tha anns an lamh-sgrìobhainn a réir litreachadh Dhonnchaidh agus a réir an litreachaidh choitchinn; ach cha deachaidh an clò de ’n chuid mu dheireadh ach cuibhrionn beag a tha air a fhoillseachadh anns an iomradh a thug an t-Ollamh ceudna air an lamh-sgrìobhainn an Leabhar xi. de Ghnìomharran a’ Chomuinn Ghàidhlig an Ionbhar-nis. Bha na leabharain air feadh aimsir air iasad aig Alasdair Camshron a bha ’na mhinistear soisgeulach am Brodhaig an Arainn; agus dh’ ath-sgrìobh esan mu dhà mhìle is ceithir ceud (2400) sreath. Sgrìobh e cuid bheag de sin anns an litreachadh choitcheann. Sgrìobh Alasdair Mac Bheathain a’ chuid eile—mu mhìle is ochd ceud (1800) sreath—a réir litreachadh Dhonnchaidh, le còmhnadh bho Iain Mac Gille-bhàin agus Alasdair Dòmhnallach, Ionbhar-nis; agus dh’fhoillsicheadh obair an dà ollamh anns an leabhar d’an goirear “Reliquiae Celticae,” Cuid ii. 1894. Anns a’ bhliadhna 1899 chuir Seòras Mac Eanruig leabharan air dòigh d’an ainm “Leabhar nan Gleann” anns am bheil mu dhà mhile (2000) sreath de’n lamh-sgrìobhainn air am foillseachadh anns an litreachadh choitcheann; agus iad air an stéidheachadh air an obair a chaidh a thaisbeanadh an “Reliquiae Celticae.” Is iad so na dàin a dh’ ath-litrich Seòras: i. agus x. agus na tha eatorra; xii. agus xxi. agus na tha eatorra; xxiii., xxiv.; xxvi., xxvii.; xxx., xlix., l., lii. agus liii. Mar chuideachadh do Sheòras chaidh cuid de lethtaobhan na lamh-sgrìobhainn a sholus-dealbhadh; agus tha samhlaidhean diubh so air paipear anns an Leabhar-lann Mhistealach an Glascho. Tha dealbh-aithris air sè cinn de lethtaobhan na lamh-sgrìobhainn anns an leabhar so, a thugadh diùbhsan a rinneadh a chum feum Sheòrais. [DA 9] Anns a’ bhliadhna 1910 thòisich mi féin air ath-litreachadh na lamh-sgrìobhainn; agus gach dàn mar a chrìochnaich mi chuir mi dh’ ionnsaigh a’ mhìosachain d’an goirear “The Celtic Monthly” e. Air dhomh a thabhairt fa’n ear gu’n deachaidh an obair leam agus gu’n do thoilich i feadhainn eòlach a bha a’ cur ùigh innte, chuir mi romham ’sa bhliadhna 1913 crìoch bhuileach a thabhairt air ath-litreachadh na làmh-sgrìobhainn. Air dhomh cead fhaotainn bho luchd-coimhid leabhar-lann Oilthigh Ghlascho chaidh agam air na leabharain a leughadh bho cheann gu ceann, agus an riochdachadh a tha an “Reliquiae Celticae” a leasachadh far am bheil feum air. An sin chuir mi ’san litreachadh choitcheann an t-iomlan le còmhnadh bho gach obair a b’ fhiach a rinneadh leothasan a chaidh ainmeachadh. Cha ’n fhaodar a ràdh gu’m bheil gach litir is facal dearbh, no gu’n téid an tur-dhearbhadh am feasd, ach faodar a thagradh gu’n cuidich an oidhirp so luach na lamh-sgrìobhainn a mheas gu cothromach, agus gu’m bi i ’na meadhon aig luchd-teagaisg a chum barrachd eòlais a mhùnadh d’am fòghlumaichean air fàs agus crìonadh na Cànain Ghàidhlig. Agus a chum an t-slighe a réiteachadh rompasan aig am bheil sùil ri buannachd a dh’fhaotainn as an lamh-sgrìobhainn, thug mi, trìd a’ chànain choimhich, iomradh agus beachdan air Aibideil is Dualchainnt Dhonnchaidh; agus chaidh oigheam a thoirt air facail neo-choitcheann nach tuigeadh cuid mhór de na leughadairean an ciall gun chòmhnadh. Cha ’n e mo bheachd gu’n leudaicheadh no gu’n àrdaicheadh eadar-theangachadh air a’ bhàrdachd so eòlas air a’ Ghàidhlig do neach air bith; ach cha ’n fhaodar àicheadh nach biodh eadar-theangachadh eagnaidh air cuid de na dàin a chum feum do luchd-oilein, agus, gu h-àraidh, a dh’ eachdraichean bho’n taobh am muigh, nach eil, ach tearc, r’am faotainn ro-eòlach air cànain, air sloinneadh, air mèinn, air beachdachadh, air àbhaistean no air oilean nan Gaidheal a bh’ann o chian. Is beachd leam, cuideachd, gu’m bu thlachdmhoire leis an leughadair Ghaidhealach na dàin a dh’ fhaotainn air an ath-sgrìobhadh a rèir na dòighe is gnàthach anns na linntean deireannach so, a roghainn air an t-seann dòigh a bha àbhaisteach an Albainn ri linn Dhonnchaidh Mhic Rath—dòigh air nach eil mise no neach eile ro-chinnteach, agus a dh’ fhaodadh, air a cheann sin, a bhi air a foillseachadh gu mearachdach: bhiodh an obair sin neo-urrasach co-dhiùbh. Iadsan leis am miann oidhirp a thoirt air na dàin a dh’ eadar-theangachadh, no air na dàin a litreachadh mar a mheasas iad freagarrach do ’n t-seachdamh linn deug, gheibh iad anns an leabhar so obair Dhonnchaidh air a taisbeanadh leis an fhaicill is fèarr a tha agam, agus a réir an t-seòil is fèarr is aithne dhomh gu eòlas tarbhach agus taitneach a bhuileachadh orrasan aig am bheil a’ Chànain Ghàidhlig air an ùigh. Ceithir bliadhna an déidh a’ chuid shuas de’n roimh-ràdh so a bhi sgrìobhte thàinig am mach anns an ochdamh leabhar ar fhichead (xxviii.) de Ghnìomharran a’ Chomuinn Ghàidhlig an Ionbhar-nis beachd-oidhirp air lamh-sgrìobhainn Dhonnchaidh Mhic Rath, le Iain Friseal a bha aig an àm ’na Oide-fòghluim air na Cànainean Ceilteach an Oilthigh Abair-eadhain. Bho nach eil teisteas cinnteach an leabharain Dhonnchaidh gu’n cuala e riamh dàn Eireannach air a liubhairt a réir na dòighe-labhairt Eireannaich, no gu’m b’ aithne dha reachd no riaghailt mu “mheadarachd” nan dàn, is aobhar-ìonghnaidh gu’m bu mhór le Iain seòl nan Eireannach air sgrìobhadh nam facal, no air [DA 10] cumadh nan rann. Cha ’n i an dòigh is fèarr air an fhìrinn a thabhairt am follais far nach léirsinneach air a’ cheud shealladh i: beachd a thogail air stéidh nach deimhinn; agus cha b’e an ro-ghliocas a thug air Iain cuid de obair Dhonnchaidh a cheartachadh far nach eil i mearachdach. Is ann de ghnè eile obair Uilleim Iain Mhic Bhaltair, Oide-fòghluim nan Cànain Ceilteach an Oilthigh Dhuin-éideann, mar a tha i air a foillseachadh anns “An Deo-Gréine” agus anns an leabhar-sgoile d’an gairear “Bàrdachd Ghàidhlig.” Bliadhna no dhà air ais thug esan làmh air ath-litreachadh dhàn á leabharain Mhic Rath, agus dh’ fhoillsich e iad so: xxxi., xxxiii., xxxv., xxxvi., xxxvii., xxxviii., xxxix.; xlii., xlvi. Ma choimeasar toradh oibre-san ri toradh m’ oibre-sa bheirear fa ’n ear gur beag am mùthadh a tha eatorra, ged is gann a tha aon rann aige-san a’ còrdadh gu buileach ris an roinn cheudna agamsa. Ged is luachmhor an solus a leig an t-Ollamh Mac Bhaltair air nì is neach mar dh’ éirich iad anns na dàin roimh-ràite, agus nach bu mhisde sinn tuilleadh dheth, is e mo bheachd-sa nach bu dìobhail mhór e na’n leigeamaid seachad, seal, an t-sean “mheadarachd.” Tha a’ bhuannachd is àirde, tha mi a’ meas, r’a cosnadh le rannsachadh na daimhe a tha eadar a’ Ghàidhlig thuathaich agus a luchd-labhairt, air an dàrna làimh, agus deasaich na h-Eireann agus an dualchainnt a chleachd iad, air an làimh eile. Ged nach fhaod e bhi gu’m bheil an obair a bhuilich mise air soilleireachadh lamh-sgrìobhainn Mhic Rath, no an obair a stéidhich mi air sin, aon chuid foirfe no coimhlionta, ’s e nothaist a theireadh gur beag ’s gur diù i. Cha’n eil innte ach tòiseachadh. Ach is dà thrian tòiseachadh. Coimhlionadh nis neacheiginn an treas trian. [DA 11] CLAR-AMAIS NAN DAN. IUL-RADH. Air an làimh chlì innisear leis na nuimhir-litrichean Ròmanach eagar-nuimhir nan dàn fa leth. Air an làimh dheis innisear leis na litrichean Arabach na lethtaobhan air am faighear iad anns an leabhar so. Is iad so a leanas gèarr-chomharraidhean na h-earrainn so: R.C. = “Reliquiae Celticae”; L.G. = “Leabhar nan Gleann,” leis an Ollamh Mac Eanruig; B.G. = “Bàrdachd na Gàidhlig,” leis an Ollamh Mac Bhaltair; agus D.G. = “An Deo-Gréine,” Mìosachan a’ Chomuinn Ghaidhealaich. Tha na dàin air an eagrachadh fo ainm nan ùghdar, agus air an comharrachadh le sreath-toisich nan ceud rann. GILLE-BRIGHDE. I. Crosanachd—Truagh cor Chloinn Adhaimh, R.C. 4; L.G. 223 3 FEAR NA PAIRCE. II. Crosanachd—Beannaich, Dhé, mo leabhar, R.C. 6; L.G. 198 7 IV. Taghaim an rìgh fìrinneach, Dia, R.C. 10; L.G. 206 15 V. An saoghal air am bheil mi, R.C. 12; L.G. 208 19 VI. Gnè òrain—Iosa molaim: an crann-toraidh, R.C. 12; L.G. 209 19 VIII. Ag éirigh dhòmhsa ’s a’ luighe, R.C. 15; L.G. 202 27 IX. Sgrid an anmain—Ta cogadh oidhche agus là, R.C. 16; L.G. 203 29 EOIN CARSUAL. III. Cholunn, chugad am bàs, R.C. 9; L.G. 214 13 VII. Tha seachd saighdean air mo thì, R.C. 14; L.G. 215 23 ALASDAIR MONRO. X. Laoidh—O, Dhé neimh, d’ an léir freumh, R.C. 19; L.G. 226 35 XI. Laoidh—Ionghnadh oibreachadh a’ Choimhbhith, R.C. 21 39 SIR EOIN STIUBHARD. XII. Laoidh—Dallaidh sannt sluagh an domhain, R.C. 23; L.G. 218 41 XIII. Laoidh—Creud fa’n d’ thàrlamar an tùrsa, R.C. 24; L.G. 220 45 AN SGRIOBHAIR. XIV. Laoidh an àm mulaid—A shaoghail, is diombuan do mhùirn, R.C. 25; L.G. 236 47 XVI. Laoidh—Glòir is moladh dhuit, a Dhé, R.C. 30; L.G. 240 53 XVII. Laoidh—Rìgh na cruinne ta gun chrìch, R.C. 32; L.G. 238 57 XVIII. Laoidh, fo mhulad a’ pheacaidh—Ochadòin! Rìgh nan gràs, R.C. 34; L.G. 242 59 XX. Laoidh—Is corrach do chor, a shaoghail, R.C. 37; L.G. 244 63 XXI. Laoidh—air tuiteam Adhaimh á Eden—Fonn le Moladh dhuit-s’, a Dhé, R.C. 38; L.G. 246 65 [DA 12] XXIII. Laoidh—air la bhreitheanais—Smuainmar an là fa dheòidh, R.C. 46; L.G. 252 85 XXIV. Gnè chumha an àm a mhnàth bhi ’n éiginn—Rìgh nan easbal, dean seasamh gu làidir leinn, R.C. 51; L.G. 256 91 XXVI. Laoidh aithridh—Och, ochòin, a Dhé, R.C. 58; L.G. 260 105 XXVII. Crosanachd de ghnè chomh-luadair eadar a’ choluinn ’s an t-anam—Chualas guth air mhaduinn, R.C. 62; L.G. 264 111 XLIX. Roinn—an àm an d’ fhògradh Rìgh Seumas a seachd á Sasuinn, Anno 1688—Gur feallta, carail an saoghal, R.C. 91; L.G. 269 171 L. Gnè òrain—’san àm cheudna, Anno ...88—Ta ’n saoghal-s’ carail, R.C. 93; L.G. 271 175 MAC EACHAINN MHIC FHEARCHAIR. XV. Pàirt de chomhairle—Fhir d’ am b’àill comhairle bhuam, R.C. 27; L.G. 291 51 DONNCHADH MOR. XXII. Breisleach—’S e Dia do chruthaich grian-bhrugh néimh, R.C. 42 77 ALASDAIR MAC UISDEIN. XXV. Crosanachd—Mo chomraich ort, a Rìgh, R.C. 54 99 MURCHADH MAC MHIC MHURCHAIDH. XXVIII. Crosanachd—’san àm ’na reiceadh Righ Tearlach. Anno 1648—Olc an t-aobhar uabhair, R.C. 67 119 XXIX. Roinn—’san àm an d’ fhògradh an dàrla Righ Tearlach— Is deas duinn cobhair Mhic Dhè, R.C. 68 123 XXX. Dàn—an àm cràdhad bhi ’na cheann—Tuirseach mise, Mhic mo Dhé, R.C. 69; L.G. 290 125 XXXI. Oran—To the tune of “Over the mountains,”—Is dìomhain ar dlùth-chiabh air tuiteam chun làir, R.C. 70; B.G. 220 127 XXXII. Dàn—Tùs gliocais, eagal Dé, R.C. 71 129 XLII. Dàn—’S mairg do thréig an t-aighear buan R.C. 83; D.G. xiii. 166 153 ALASDAIR MAC MHURCHAIDH. XXXIII. Ta cogadh oirnn do ghnàth, R,C. 72; B.G. 233 131 XXXIV. B’ eibhinn mo shuain an raoir, R.C. 73 133 XXXIX. Roinn—’na shean aois—Is tùrsach duine ri port, R.C. 78; B.G. 230 143 XLIV. Treòraich m’ aigneadh, a Dhé, R.C. 84 157 DONNCHADH MAC RIRIDH. XXXV. Roinn—air leabaidh a bhàis—Thàinig fàth bròin air ar crìdh, R.C. 74; D.G. xvi. 152 137 XXXVI. Ceithir roinn—an là a d’ eug se—Beir mise leat, a Mhic Dhé, R.C. 75; B.G. 236 139 XXXVII. Cùig roinn—air bàs Mhic Mhic Coinnich—Treun am mac a thug ar leòn R.C. 76; D.G. xvi. 75 139 [DA 13] XXXVIII. Roinn—’na shean aois—Is fada ta mis’ an déidh chàich, R.C. 77; B.G. 234 141 EOIN MAC COINNICH. XL. Marbhroinn—air bàs Choinnich, a Mhic. Anno 16... An creach is truime na gach creach, R.C. 81 149 XLV. Marbhroinn—air bàs Eòin na Comraidh. 168... Mo chridhe-s’ a ta fo chràdh’d, R.C. 85 157 GILLE-CALUM GARBH MAC GILLE-CHALUIM. XLVI. Cùig roinn—A shaoghail, is diombuan do mhùirn, R.C. 89; B.G. 236 167 OISEAN MAC FINN. XLVII. Roinn—Seisear sinne, saor ar sliochd, R.C. 89 167 PEARS-EAGLAIS. LV. Oran—Anno 1692—An Cill-duthaich mo thàmh, cha laigh dhom sàmh, R.C. 114 225 A CERTAIN HARPER. (Ma’s fìor). LVIII. A song—on Gille-mhichael Mac Donald—Séid na builg sin, ’ille, dhom, R.C. 127 253 GILLE-MHICHAEL MAC DHOMHNAILL. (Ma’s fìor). LIX. Answer to the foresaid lines—Séid na builg sin, ’ille, dhom, R.C. 132 263 UGHDAIREAN NEO-AINMICHTE. XIX. Na deich fàithntean—Creid dìreach an Dia nan dùl, R.C. 36; L.G. 222 63 XLI. Ceathramh òrain no rann—Mo ghràdh-s’ an ceann-fine, R.C. 83 153 XLIII. Ceathramh òrain—M’ uil éibhneas is m’ aighear, R.C. 84 155 XLVIII. A prophecy, before the situation of Inverness—Straid-bhaile salach an sionn, R.C. 90 171 LI. Gnè òrain—air fògradh Righ Seumas a seachd—Mi ’m leabaidh air m’ aon taobh, R.C. 98 189 LII. Soraidh dh’ ionnsaigh nan uaislean a bha ann an Là Raoin- Ruaraidh—Ceud soraidh do na h-uaislean, R.C. 101; L.G. 278 195 LIII. Oran—Aug. 21, 169... Bho ’n tim-san an uiridh, R.C. 106; L.G. 284 207 LIV. Oran—air fògradh Righ Seumas a seachd. Anno 1692.—Ta mulad cinnteach trom air m’ inntinn, R.C. 109 213 LVI. Cumha Eòin Bhreatuinn—Jock Britain’s Complaint, Irished. July, 1693.—Tùrsa mo mheanmainn, tùrsa is ainm dhom. R.C. 117 233 LVII. The true Protestant’s Complaint—Irished. Anno 1693. Nach faic sibh, a dhaoine, R.C. 120 239 [DA 14] CLAR-AMAIS CUID AN FHOGHLUIM. APPENDIX. MAC RAE’S ALPHABET.—1. THE SYSTEM. p. 277 Accented Syllables: Low Vowels, 280; High Vowels, 281; Diphthongs and Triphthongs, 282. Unaccented Syllables: Short Vowels, 283; Consonants: Back Linguals, 284; Front Linguals, 285; Labials, 286. Specialties and Eccentricities, 287. 2. THE GENESIS. p. 237. THE DIALECT OF THE TEXT, p.290.—1. Its Relationship to Irish Gaelic, 291. 2. Special Usages which the Text has in common with general and other Local Practice, 296. 3. Cases of Agreement with Special Northern Usages, 296. 4. Some Usages peculiar to the Text, 297. 3. Loss of the Nasal before Consonants, 298. NOTES ON THE TEXT AND MEANINGS OF UNFAMILIAR WORDS, p. 299. Poems: I., p. 299; X., 303; XX., 307; XXX., 312; XL., 314; L., 316. NOTES ON THE POEMS.—I., p. 324; followed by a Translation of a Latin Poem made by Bonaventure O Heoghusa, from a Brussels MS; for comparison. II., p. 325. III., VII., p. 326, followed by a Variant from the Dean of Lismore’s Book. XII., p. 237. XV., XVIII., XIX., XXI., XXII., p. 328, followed by a Variant from the Ratisbon MS. XXIII., XXXI., XXXII., p. 332. XL., XLVI., XLVII., XLVIII., XLIX., LI., LII., LIII., p. 333. LIV., LVI., p. 334, followed by Poems from The Turner Collection, revealed at pp. 396-406 inclusive, of Reliquiae Celticae, Vol. II., believed by the Editor of this work to be those abstracted from the Fernaig MS. LVII., LVIII., LIX., LXI., LXIII., LXVI., p. 345. [DA 15] NA DÀIN. [DA 16] [Bàn] [TD 1] [Bàn] [TD 2] Doirligh Loijn di Skrijwig lea Donochig Mack rah 1688 Krossanighk Illivreed 1. Troū korr chlaind Ahū Aiwghlick kaird i chowlain Doimbhoin doy ī deoreire Gloir ghoiwhoin donan 2. Naiwnis shea fa ī tūirse Toighk voighk ni beas Held i shail shin, saigh Mirr gheiw ra curr keah 3. Ni vell oūint ach lassir No loottir er loick eyhri No broūighk hon̄ijn heūli Err tūirleamb vo hōrni 4. Troū troū da tij vaillis Moill breig is begg torrhi Bla doimbhoin ī dohijn Greah yoimboih no yehij 5. Mairg di yeoūh ī gloirs Gair ī vairris ī veahir Bij ead koon fa kowhir Pijn no dehi ghliwhir Kea nish nairt Hambson No sijhir Irkle laitshea Nairt chonchullin chlaitghyle Ke Ector no Achile [TD 3] Dorlach Laoidhean do Sgriobhadh le Donnchadh Mac Rath, 1688 I. Crosanachd* Ghille-Bhrìghde. 1. Truagh cor chloinn Adhaimh; Aimhghlic ceàrd a’ chomhlainn*; Diombuan doibh an deagh-riaradh,* Glòir dhìomhain an domhnain.* 2. An-aoibhneas, ’s e fàth an tùrsa; Tòic bhochd na beatha-s’*; Theid an seal sin seach Mar ghaothaibh ri cur ceathach. 3. Ni’m bheil unnt’* ach lasair, No litir air lic-eighre, No brùchd shoininn shiùbhlaich Air tùirleum bho thòirne.* 4. Truagh, truagh do’n tì mhealas Mil bréig is beag toradh; Blàth diombuan an domhain, Gnè dhiombuaidh ’na dheaghaidh. 5. Mairg do gheibh an glòir-s’; Gèarr a mhaireas a’ mheadhair; Bidh iad caoin fa’n* comhair; Pian ’nan déidh dhlioghmhar.* 6. Cé* nis neart Shamsoin, No saothair Iorcuil leatsa*? Neart Choin-chullainn chreat-ghil*? Cé Ector no Aicheall? [TD 4] Kea aile absolon Oinlighk aristotle Taing hrein tull kisir Vo well freiwe gig foighkle Kea Cūighkt Hesar No shein Allexander Kea ī kairn chlagh koidhi Rah ni nairmb na naird yūill Kea foist vel Solwe Sooyh da negni noimblain Na Ri vaghk saijh soghraij Jonath i beair oombra Chollin i chollin Chi kailg ī tijvill Bijg oirt mirr oūijn Di chrigh voighk viwill Veah vijst cheyrū Chrain loūh er loū yheil Vla gheig er granig Creid is fa da toūhirr Ghair go bi boost chirkragh Kroomb di chraiw gi ro loūmb Brugh kreaū is kūigg Veah chroiwe ī chollin Ghair go bi beil korkir No chreaū oūire deis dūhi Meoir oimchill ni treihi Fa roin err oin chūmmig Vo oimbig go aighcher Nait ni roisk reghlan Di lijs shaidi sighail No leibbi eg doole gheir [TD 5] 7. Cé àille Absoloin? Innleachd Aristotuil? Teanga threun Tuil Ciosair,* Bho ’m bheil freumh gach focail? 8. Cé cumhachd Shésair*? No seun Alexander? Cé an càrn-chlach Coimh-dhé Rath nan* arm no’n àrd-dhuil*? 9. Cé fòst* am bheil Solamh, Saoi d’ an eagnadh an iomlain’*? No a rìgh-mhac saith* soghraidh Ionat a b’ fhèarr iomradh? 10. A cholunn, a cholunn, Chì cealg an t-saoghail,* Biodh ort mar uamhann Do chrìoch bhochd bhaoghail. 11. A’ bheath-bhiast* chiar-dhubh, Crann luadh* air luadhaill,* A’ bhlàth-gheug air grànadh, Creud is fàth d’ an tuara*? 12. Gèarr gu’m* bi biast chìocrach* Criomadh do chnàmh gu ro-lom, Am brugh creatha is cuinge, A bheath-chraobh,* a cholunn. 13. Gèarr gu’m bi ’m beul corcur ’Na chreath fhuar an déis dubhaidh; Meòir iomchaol* na troighe Far aon air aon chumadh. 14. Bho iomadh* gu aicear*; An àit’ nan rosg réidh-ghlan Do lith-s’* seudach, sìochail ’Na leabaidh aig daoil-dhear.* [TD 6] Ach sho krigh di chomboin Ris chrūini chailgigh Vo ta ea er ti di chnodi Go di chlij chij lea chairdi Ach mirr eihir voysin oulight Agas aignig sichaigh Graij kodkint gin chighla Irr foir chaind gir feertroūh Krussanighka di reinnig lea Fferr ni Pairke Beanni Dhe mi leoūhir Ansin vadhijn Mi haijg ga churr err veihir And keimb laig Ni keimb laig ghuin vi lainvyn Er i tlij Ta aggin yhijn irr nanmin Vo Ri neoph Vo ri neoph ta ni breahrin Err i dearkig Chūirris i keile dūijn ī ryild Shijn da klaikig Klaikir lijn lewig leowhir Mugh is anmigh Cūr oūrni vyck Dhe er ehird Zhijn ir nāmijn Zhijn ir nanmijn ī ta shoiller Di hijle Ahū Levig si neisnighk i toysghell Cur ri kravig [TD 7] 15. Ach so crìoch do chomain Ris a’ chruinne chealgaich; Bho ta e air tì do chnòdaidh, ’Ga do chlaoidh choidhch’ le chàirde. 16. Ach mur fhaighear bhuaidh-san ùmhlachd Agus aigneadh sìochach, Is gràdh coitcheann gun chaochladh, Ur foir-cheann* gur fìor-truagh. II. Crosanachd* do rinneadh le Fear na Pàirce. 1. Beannaich, Dhé, mo leabhar Anns an mhaduinn; Mo theanga* cuir air mheadhair Ann an ceum lag. 2. Ni ceum lag dhuinn bhi leanmhuinn Air an t-slighe Ta againn a dhìon ar n-anman Bho Rìgh nimhe.* 3. Bho Rìgh nimhe ta na briathran Air an dearcadh,* Chuireas an céill duinn an riaghailt Sin d’a cleachdadh. 4. Cleachdar leinn leubhadh ’n leabhair Much is anmuch*; Cur ùrnuigh Mhic Dhé air aghart A dhìon ar n-anman. 5. A dhìon ar n-anman a ta soilleir Do shìol Adhaimh; An leubhadh ’s an éisneachd* an t-soisgeil A’ cur ri cràbhadh. [TD 8] Cur ri kravig bjig ghigh dūin Er gigh slij Gheiwe ea gigh ūlli mah hijrris Vo ri neoph Vo ri neoph ta gigh hūilli Mah ra chostnū Hug mijd gigh ūrrim is onnor Gois er hoissigh Er tuis rein Dhe sivill ūill Rair i hoill Chūir ea hihijr fo smaghk yhūin Koir i vollig Koir vi mollig yhe gigh oin la Si vi ga lainwijn Di reind i dhūin lea viroild Di ghuist talwin Di ghuist talwijn reind Dhe dūin, Ea na onir Hug aistn as hiwe is ea no chodll Reind zheh Eowe Di reind ea Eva gha mir chūiddichig Si tiwill Va eaid fa roin neiph gin tūittim Er i kijwe chaiwle Kijwchawle reind Dhe tahir Pharose būnni Deynichig deish no chahir Mir aine duhin Murr shin chuir Dhe Eo is ahū No Garden ainigh Hug ain ghai mir ī baile leish Eaid vi quynich [TD 8a] [Dealbh] LETHBHREAC NA LAMH-SGRÌOBHAINN (Feuch lethtaobh 8). [TD 9] 6. A’ cur ri cràbhadh biodh gach duine Air gach slighe; Is gheibh e gach uile math a shireas Bho Rìgh nimhe. 7. Bho Rìgh nimhe ta gach uile Math r’a chostnadh*; Thug mid* gach urram is onoir Dhò-s’* air thoiseach. 8. Air tùs rinn Dia an saoghal uile Réir a thoile; Chuir e shaothair fo smachd dhuine: Is còir a mholadh. 9. Is còir bhi moladh Dhé gach aon la, ’S a bhi ’ga leanmhuinn, Do rinn an duin’ le mhìorailt* De dhust talmhainn. 10. De dhust talmhainn rinn Dia an duine: E ’na aonar; Thug aisteann* as a thaobh, is e ’na chodal, Rinn dheth Eubha. 11. Do rinn e Eubha dha mar chuideachadh ’San t-saoghal; Bha iad far aon naomh gun tuiteam Air an coimh-cheangal.* 12. Coimh-cheangal rinn Dia an t-athair Am Pàrras bunaidh A dhaingneachadh dithis* ’na chathair Mar an duthan.* 13. Mar sin chuir Dia Eubh is Adhamh ’Na gharden aoibhneach; Thug àithne dhaibh mar a b’ àill leis Iad bhi cuimhneach. [TD 10] Chynighe ī taversher kailgigh Eaid vi sī Garden Dainig ma kohir gi meailt Mur sho hairlig Lawhir rūi as chreiwe Rightū narhigh Eahi ni vys Ko chūightigh ri Dhe ni karrigh Bii shijs Hug Ewe laiūh ansin chreiwe Di vūn di uile Chah ahū lhe er i korle Ghoi bi phūhir Ghoi bi phuhir brijstnig ain Zhe gin essi Lea kaihi nūile gi dain Nach roūh kreist Doissig reind Dhe tahir Err i tivill Vrostnig gigh naigh hijl ahū Ta bivill Ta shin i bivill vo peaghk Nir keid ahir Vreest er phain yhe ī flahis Ea no chahir Cahir angli yhe i Pharos Ni nūill aiwnis Ni feidhir lea naigh narhi Mir ha chaiwnis Ta chaiwnis gna aroile Doirtig seywrish Oirn shijle Eo agas Ahū is shijn dywhir [TD 11] 14. Chuimhnich an t-Abharsair cealgach Iad bhi ’sa gharden; Dàinig m’ an comhair gu meallta: Mar so thàrladh: 15. Labhair riu as a’ chraoibh an riochdaibh nathrach “Ithibh* ’na mheas-sa*; Comh-chumhachdach ri Dia na cathrach Bithidh sibhse.” 16. Thug Eubh làmh anns a’ chraoibh; Do bhuin dith ubhall; Chaidh Adhamh leatha air a comhairle: Dhoibh bu phuthar! 17. Dhoibh bu phuthar bristneadh* àithne Dhé gun easbhuidh Le caitheadh* an ubhaill gu dàna Nach robh cneasda. 18. Fosadh* rinn Dia an t-athair Air an t-saoghal, A bhrostnadh gach neach shìol Adhaimh A ta ’m baoghal. 19. Ta sinn am baoghal bho pheacadh Nar* ceud athar A bhrist air fàithn Dhé am flaitheas, ’S e ’na chathair. 20. Cathair aingil Dhé am Pàrras Nan uil’ aoibhneas; Ni feudar le neach an àireamh Mar tha choibhneas. 21. Ta choibhneas-gnàth àithreil* A’ dòrtadh saibhris Oirnn, siol Eubh agus Adhaimh, Is sinn daibhir. [TD 12] Ta shijn dywhir yhi creddi No ir cri Gin ir meihir vi freghir Da ir dlij Dlij gigh naigh ansin tivill Di hoile Auhu Vi gūi vick Dhe da soirig Vo gigh gavig Ri ni pais sijn as gigh caise Da ir dijn vo ir maillig Ti chrūighe sijn si channighe Ainmb bi bainight Beainni Dhe et& Oin di rein̄ig lea Mr Ioin Cassūell Espie Earghaell Chollin huggid i bais Tuig fein gi bhell ū noūchais Daile chosvell is caise duit ha bais ansin nūrsin aggid Creidd nach faddī voytt i teig Bis chollin er di cheiwad Cha vair ī sivills ach shaill Hivig ghuitsin ni dliwhir Oimighkt di chois lūis di lawh Creidd ni keidfa ra kighla Smynnighe er ghuill ni deark Maill er hoimbni is er heisnighk [TD 13] 22. Ta sinn daibhir dhìth creidimh ’Na* ar cridhe, Gun ar meamhair bhi freagar* Do ar dlighe. 23. Dlighidh gach neach anns an t-saoghal De shìol Adhaimh Bhi guidheadh Mhic Dhé d’an saoradh Bho gach gàbhadh. 24. Rìgh na pàis, sìn, anns gach càs Do ar dìon bho ar mealladh; An Tì chruthaich sinn ’s a cheannaich, Ainm biodh beannaicht’. Beannaich, Dhé, etc. III. Aon do rinneadh le Mr. Eòin Carsual,* Easbuig* Earra-Ghaidheal. 1. A cholunn, chugad* am bàs! Tuig féin gu’m bheil thu ’n uamh-chàs; Dall ’s cosmhuil is càs duit; Tha ’m bàs anns an ursainn agad. 2. Creid nach fada bhuait an t-eug; Bi-sa, cholunn, air do choimhead*; Cha mhair an saoghal-s’ ach seal; A thaobhadh, dhuit-san* ni dlioghmhar. 3. Imeachd do chos, lùths do làmh, Creid na ceudfaith r’ an caochladh; Smaoinich air dhoille nan dearc,* Mall air h-imnidh is air h-éisneachd. [TD 14] Vo is egin duit dūll i fadd Ffeigh di yhew is feigh rohid Ffeigh fūhid is fosdi cheijnd Feigh gigh tijwe mad hoimbchill Ffeigh i torrig hjig i magh Assids chollin chijntigh Di chora doiwhoin ra treish Er feih i dohin dijmbis Ffeigh ni figliwe feigh i roisk Ni glyk nach gaiph teigisk Vo ta ea er eaghijn duit i dain Creidd i skeil vo skahain Ffeigh rijst rovairg tijmb Pijn ī nanmin ī noūh Iffrin Nach ell furtigh vo nolk aind Ortsin chontroght i chollin Chollin huggid et& Oin eil di rein̄ig lea ferr ni Paijrk Tehim ri foirrinigh Dhe Dilish do mi hreyle gi bi Lea ūlighkt mi chūirp da ghūi Lūbigg lea mi chri ni Tri greah ghijn herr i tivill Don ī dlijherr misk i tloūyh Err i kaiwhill boūin ra dhuire Ni feihirr ūlighkt mar roij Keid herr di trūir mirr choūyle Gin eolis er vah di chi Cha gaiph ea teiggisk vo oin nagh Gin egle aijwlis di ni [TD 15] 4. Bho is éiginn duit dol am fad, Feuch a’d* dhéibh* is feuch romhad; Feuch fodhad is fos do cheann; Feuch gach taobh m’ ad thimcheall. 5. Feuch an toradh thig am mach Asad-s’, a cholunn chiontach; Do chòmhradh dìomhain ré treis Air feadh an domhain an dìmeas. 6. Feuch na fiaclaibh*; feach an rosg; Ni glic nach gabh teagasg; Bho ta e air fheuchainn duit an dàn, Creid an sgeul bho sgàthan. 7. Feuch rithist—ro-mhairg an tim— Pian an anmain an uaimh Ifrinn, Nach eil furtachd* bho’n olc ann: Ortsan a’ chontrachd,* a cholunn. A cholunn, chugad, etc., etc. IV. Aon eile do rinneadh le Fear na Pàirce. 1. Taghaim* an rìgh fìrinneach, Dia; Dìlis* do mo thriall* gu’m bì; Le ùmhlachd mo chuirp d’a ghuidh, Lùbadh le mo chrìdh nì. 2. Tri gnè dhaoine th’ air an t-saoghal; Don’, an-dlighear miosg* an t-slòigh; Air an ceangal buan r’an dùire: Ni ’m faighear ùmhlachd mar reò.* 3. An ceud fhear* de’n triùir mar chuala, Gun eòlas air mhath do chì; Cha ghabh e teagasg bho aon neach Gun eagal aimhleas d’a nì. [TD 16] Dairle fherr ghuih gi tuigsigh Da vel kyle is glikis moir Bij huigs dull do err ghairmid Cho naird i naigh ea viis fa choir Tres fherr di trūir nach krijst Ffoosrigh er i choir si naimb Ghoobrichis lea nairt i neghoir Gin chairt ni maghk Dhe chaile Ach shin aggiw truir ha don Er i tivill chorrigh haind Mairg ni loirg er ī lainvijne Si noird ghaiwni ta no kaind Mairg di ni oūhphir si tivill Si teig da vūyhig gigh lo Gheh gigh shain skigh oig ni dhoon bhijn ea vi quijnigh leoh Kuynich i teig ort mir ailligh Kuynich ī ti chainnich ū dihre Noūyr ī skarris ruit i tannimb Si tallu cha deijd lait moohne Zhūin no dain dhe di tivill Bisi quynigh er di cheile Mir i ta dhe eydhor no ghoillig Mairgg naigh vaillis ea fein Vaims oig nish taimb shann Niir faghkis shid ra mi rea Ffherr kairt dull ī zhi no looighk Gin oighk oittijn vo vaghk dhe Ach gin vi aggin ach kouyrt ghaire Er ī tivill dearph mir chi Vi ghūih vick dhe mi reih No mūih tehimb ī Ri Teihimb Ri etc & [TD 17] 4. An dàrla* fear dhiubh gu tuigseach D’am bheil ciall is gliocas mòr, Bidh a thuigse dol dò air dhearmad: Cha’n fheàirrde neach e bhios fa chòir. 5. An treas fear de’n triùir nach cniosda,* Fiosrach air a’ chòir ’san àm, Dh’ oibricheas le neart an eucoir: Gu’n ceartn(aich)eadh* Mac Dhé a chall. 6. Ach sin agaibh triùir tha dona Air an t-saoghal chorrach th’ann; Mairg ni lorg air an leanmhuinn, ’S an òrd* dheamhnaidh ta ’nan ceann. 7. Mairg do ni uabhar ’san t-saoghal, ’S an t-eug d’a mhaoidheadh gach lò; Dhe gach sean ’s gach òg ’na dhaoine, ’S éibhinn* e bhi cuimhneach leò. 8. Cuimhnich an t-eug ort mar eallach; Cuimhnich an Ti cheannaich thu daor; Nuair a sgaras riut an t-anam, ’San talamh cha téid* leat maoin. 9. Dhuine, na dean dia de ’n t-saoghal; Bi-sa cuimhneach air do chéill; Mar a ta Dia eudmhor ’na ghealladh, Mairg neach mheallas e fèin. 10. Bhaim-s’ òg; nis taim sean; Nior facas siod ri mo ré: Fear ceart dol a dhìth, no shliochd, Gun iochd fhaotainn bho Mhac Dhé. 11. Ach gun bhi againn ach cuairt ghèarr Air an t-saoghal dearbh mar chì, Bhi guidheadh Mhic Dhé mo rogha: ’Nam ùigh taghaim an Rìgh. Taghaim Rìgh, etc. [TD 18] Oin di reinig lea Ffherr ni Pairke Sivill er ī vel mi Ghair mi rea vick Dhe gin dūll Vo ta saigharan ī meoile Meighine and di roid mi churr Sly ī toiskle zaighk Christ Da astle gi fhire ī hug Zhijne i nanmin da gigh ti Chreddis ī ri doyh nach tūig Tūigig gigh oin naigh si tivill Bivill di yūillin maghk Dhe Lea leih Ewine ri kraind harnig Fo pinck Philoit chesig ea She zuillin gigh pijne Ghoirt ūill gi foirh yhijn i tloij Da ghui leijne krijst i bhi Lea ir crie fest da loūy Gin vi ghurni lea creiddi Negle Dhe ta mir ī bivill Bij ni naidiwe da ir leoine Taversher neoil si sivill Sivill er i vel etc& Di ghrea orain di reignig lea Ffherr ni Pairke Isei moillim ī kraind torhi Ta ga ūrran fein gigh la Er gigh dūin ver gha honor Vijs gi shoiller kijntigh gho [TD 19] V. Aon do rinneadh le Fear na Pàirce. 1. An saoghal air am bheil mi, Gèarr mo ré, Mhic Dhé, gun dul*; Bho ta seachran a’m fhèoil, Meachainn* ann do ròd mo chur. 2. Sligh’ an t-soisgeil a dheachd Crìosd, D’a astail* gu fìor a thug, A dhìon an anman do gach tì A chreideas an rìgh, ’s dòigh nach tuig. 3. Tuigeadh gach aon neach ’san t-saoghal Am baoghal do dh’* fhuilinn Mac Dhé Le leth éibhinn ri crann a thàirngneadh: Fo bhinn* Phìlait cheusadh e. 4. ’S e dh’ fhuilinn gach pian; Dhoirt fhuil gu fìor a dhìon an t-sluaigh; D’a ghuidh, leinne ’s cniosd a bhi; Le ’r cridhe ’m feasd d’a* luadh. 5. Gun bhi ’g ùrnuigh le creideamh, An eagal Dhé, tàmar* am baoghal; Bidh na nàimhdibh do ar leòn: An t-abharsair, an fheòil ’s an saoghal. An saoghal air am bheil, etc. VI. De ghnè òrain a rinneadh le Fear na Pàirce. 1. Iosa molaim: an crann toraidh Ta ’ga fhuran féin gach lò Air gach duine bheir dha onoir Bhios gu soilleir cinnteach dhò. [TD 20] Chorp lea ainsighk hūg mir rains Ise zhijnei namni lesh Zhiffrine choij, chrūinighe ni sloūy Va ūilli fa leoin mijlt treish Chraigh i teihis di bine hreigs Di hoole Eve is Ahū er huise Ffo pijnk Philoid yūllin pinnig Da ir doine vo Iffrin ī nouise Treis la derighe phai ir nerig Bijg gigh treid gi smūitigh troūmb Ewhir broistni ghaij ra choistnū Vi ghoistni quijnigh ra loine Er laiwe yeish ahir soūise no chahir Hij gi flaoile foirrinigh Hyg gi nairtvoir noūise hovird kairttish Er gigh naigh gi moiroildigh Lea foūymb trūppaid hig gigh oin naigh Ni bi oin naigh vouh si noūire Verr dhe kairt orh gin nessi Ead i teaghk go neyrrighk voūin Hreid teih ūilli er i laiwe yeish kūrri Ri da ūrran er i loūh Noird angliwe bij da lainvijne Go chahir aiūni chyh bhi voūyn Sloūh croist er i laiwe hoiskle Gin neher leiskle bij gi troūyh Leigfihr soiise ead deihi treigsi Di teih eidighe chij bhivoūine Mir va ghlutton deihi tūittimb Gheirri fūrtighe i naind tijmb Bij ni sloūyri gheirri foūirhi Nouire nach troūh lea dhe i dhile [TD 21] 2. A chorp le annsachd thug mar ransom* Iosa, dhìon an anman leis; Dh’ ifrinn chòidh*, chruinnich na slòigh Bha uile fo leòn millte treis. 3. Chreach an t-aos d’am b’ion a thréigs’* De shìol Eubh is Adhaimh air thùs; Fo bhinn Phìlait dh’fhuilinn pianadh Do ar dìon bho Ifrinn an-uais.* 4. An treas là d’éirich, phàigh ar n-éiric; Biodh gach treud gu smuainteach, trom; Aobhar brostnaidh dhaibh r’ a chostnadh, Bhi ’g ostnadh cuimhneach r’a leòn. 5. Air làimh dheis athar, suas ’na chathair, Shuidh gu flathail, fìrinneach; Thig gu neartmhor nuas thoirt ceartais Air gach neach gu mìorailteach. 6. Le fuaim trùmpaid* thig gach aon neach; Ni ’m bi aon neach bhuaidh ’san uair; Bheir Dia ceart orra gun easbhuidh,* Iad a’ teachd gu’n oighreachd bhuain. 7. A threud taght’* uile air a làimh dheis cuiridh An rìgh d’ a fhuran air a shluagh; An òrd ainglibh bidh d’ a leanmhuinn Gu chathair aimhnich* choidhch’* bhith-bhuain. 8. Sluagh crosda air a làimh thoisgeil, Gun fhear-leisgeil, bidh gu truagh; Leigfear* sìos iad, an déidh an tréigs, Do ’n tigh éiteach caoidh bhith-bhuain. 9. Mar bha ’n glutan an déidh tuiteam ’G iarraidh furtach an an-tim, Bidh na* sluaghraidh ’g iarraidh fuaraidh Nuair nach truagh le Dia an dìol. [TD 22] La nach deisnig leo ni phahi Leih no aijt, da chur i keil Ni bi dhijne aghk no furtigh Deihi tuittimb vo vaighk dhe Naiph failse tairki ir mailli Da ir tarrijn heih gin dhyne Ffeihi oirn mir leoin ghlūit Gigh ouire hūittis shine no lijne Kairris vrni agas arrhi Nir barrand vhi i dhe Sli yijrrigh, gho ir dhyne Gho ri dijlish bijg ir treyle Evijne, aihirigh ir gleijg Soūise no chahir la heid shijne Lahīs būnni ta ghūind ūilli Si kraind torhi fois ir kijnd Moillī zhoon lea breig yhirighe Faid vo noorhine eistfhir lijn Moillig Ise ri ni paise Meid i grais treigfi shyn Meid ir peacki gna da klaickig Moir i nessi yhūynd gin skijs Smo ni graissin, no mir ta shyn Vi gigh tra shoore ghuih Ise Ise moillimb etc& Oin eil di reinig lea Mr Ioin Cassūel Ha seaghk seydhin er mi hi Gigh sayhid dhuih da mi loitt Ochoin fa gherrain gigh la Gi gaif shead ta aind mi chorp [TD 23] 10. An là nach d’ éisneadh leò na fàidhean, Lagh no àithnt’ d’ an cur an céill, Ni ’m bi dìon aca no furtach An déidh tuiteam bho Mhac Dhé. 11. An nàmh fallsa tairg’ ar meallaidh Do ar tarruinn d’a thigh gun dìon; Feitheamh oirnn mar leóghann gluit Gach uair a thuiteas sinn ’na lìon. 12. Caithris, ùrnuigh agus aithridh* Nar barant bhi, a Dhia; An slighe dhìreach gu ar dìon; Gu’n Rìgh dhìlis biodh ar triall. 13. Eibhinn, aighearach ar gleaghadh* Suas ’na chathair an là théid sinn A fhlaitheas bunaidh ta dhuinn uile, ’S an crann toraidh fos ar cinn. 14. Moladh dhaoine le bréig dhìrich Fad bho’n fhìrinn éisdfear leinn*; Moladh Iosa, Rìgh na pàise, Air* meud a ghràis, tréigfidh sinn. 15. Meud ar peacaidh ghnàth d’an cleachdadh— Mòr an easbhuidh dhuinn—gun sgìos; ’S mò ’na ghràdh-san na mar tà sinn Bhi gach tràth a’ sìor-ghuidh Ios’. Iosa molaim, etc. VII. Aon eile do rinneadh le Mr. Eòin Carsual. 1. Tha seachd saighdean air mo thì; Gach saighead diubh d’ am* lot; Ochòin! Fàth gearain gach là: Gu’n ghabh siad tàmh ann mo chorp. [TD 24] Hoin dhuih ī teihids heijr Bea da koainmb ī chroosh Minig di vaijle ī mi phoit Gose ni hainig foise deh moose Dairle seijhid gir ea sainth Mairg da dhorijn ghūin Cha neidim skarrih rish rea Ach deidh cre er mi vūyn Treis seyhid ghlaighk chuirh Doombis ha curr reūmb gi holk Mailli ri mannim ī chraih Cha slain ī ghaig shin mi chorp Kairhū seyhid i ta Naltū mi chraūh i steih Cha leigg ī leisk mi da dhoin Err oin slij choir si bhi Keūghū seyhid i tūile Fairmid is trūh rish ni chi Ni shoid shin da duggis kyn Oūint shin nir feihimb brhi Seissū seyhid gi gairg Nairg hig eiddhir mi is kaigh Christī chask ni hurchir zhoomb Is Dhe da mi zhoon i gna Saighkū seyhid ī feherr moir Mairg er ī beherr toir ni nairmb Cha tijlg ead naigh nagh di voūyl Ni mo vouyl naigh nagh di vairph Gaiphimb paidhir di vaighk dhe Is creid ni Nasple gi beaghk Christ eidhir mi is ghoin ni nairmb Lea qūeig salm shaijh no sheighk Ha 7 sheydhin etc& [TD 25] 2. A h-aon diubh an t-saighead-s’ shiar*— Beith* d’an comh-ainm a’ chraos— Minic do mheall i mi ’m pòit Dhòmhs’ ni thàinig fos* deth ’m aois. 3. An dàrla saighead, gur e ’n sannt— Mairg d’an do rinn guin— Cha’n fhaodaim sgaradh ris réidh Ach* an téid cré air mo mhuin. 4. Treas saighead a’ ghlaic-chuir*: Diomas tha cur rium gu h-olc; Maille ri m’ anam a chràdh: Cha slàn a dh’fhàg sin mo chorp. 5. An ceathramh saighead a ta An altaibh mo chnàmh a stigh: Cha leig an leisg mi d’a deòin Air aon slighe chòir ’sa bith.* 6. An cùigeamh saighead, an t-sùil: Farmad is tnù ris na chì; Na seòid sin d’an dugas cion, Unnta sin nior faighim brìgh. 7. An seiseamh saighead, gu garg, An fhearg thig eadar mi is càch: Crìosd a chasg na h-urchair dhiom, Is Dia d’am dhìon a ghnàth! 8. An seachdamh saighead, am fear mòr; Mairg air am beir tòir nan arm; Cha tilg iad neach nach do bhuail; Ni mò bhuail neach nach do mharbh. 9. Gabhaim paidir do mhac Dhé, Is creud nan asbal* gu beachd: Crìosd eadar mi is gon nan arm! Le cùig sailm, sia no seachd. Tha seachd saighdean etc. [TD 26] Oin foist di reinig lea Ffeherr ni Pairke 1. Gheiri ghoise sī ly Bihimb gigh tra shijre ghuih ī ri Cha lea hoil er chraind da ir kendigh Dul no chain ni maillir mi 2. Lea lain aijrlaid bihimb ī treyle Lahonis mi vijne gigh noūire Sivil bregigh chūr er chūile Mi roūin dull si tli ī voyn 3. Slij ni fijrrin̄ ir nairt Soiskle dirigh reaghk vick dhe Ga bea vinigheig ea kairt Foorrindigh vihig slyghk no zhew 4. Deihi vijnighchise hovird lynd Bihi Ise mar rijn si naimb Loin̄or ī viimbhir vo oighk Mir zaile Dhe loighk abraham 5. Bennight di vihis gigh ti Chreiddis Ise sī chi ea Mallight gigh naigh sī roūmb Chūirris ī chūil ri maghk Dhe 6. Dail gigh naigh nach gaiph ī reyind Ffaire ri heyig er vrhe zho Dull lahis dhe ni noird angli Si chahir eywijn bihi ni sloij 8. Ni noinind kor da tloūyh hreikth Si teihe edighe legfhire eaid Ziffrijn ouire bi tintij lasrigh Da pijn feist gin dull eig [TD 27] VIII. Aon fòst do rinneadh le Fear na Pàirce. 1. Ag éirigh dhòmhs’ ’s a’ luighe Bithim gach tràth sìor-ghuidh an Rìgh Chaidh le thoil air chrann do ar ceannach: Dol ’na cheann ni meallar mi. 2. Le làn èarlaid* bithim a’ triall A fhlaitheanas; mo mhiann gach ’n uair* An saoghal breugach chur air chùl; Mo rùn dol ’san t-slighe bhuain. 3. Slighe na fìrinn: ar neart; An soisgeul dìreach: reachd Mhic Dhé; Ce b’e mhìnicheadh e ceart, Fìreantach bhitheadh an sliochd ’na dhéibh. 4. An déidh a mhìneachadh ’s a thobhairt leinn, Bidh Iosa mar ruinn ’san àm; Lìonmhor a bhìomar bho iochd,* Mar gheall Dia shliochd Abrahàim. 5. Beannaicht’ do bhitheas gach tì Chreideas Iosa ’s a chì e; Mallaicht’ gach neach ’s a rùm Chuireas a chùl ri Mac Dhé. 6. Dall gach neach nach gabh an roghainn Is fèarr ri thaghadh air bhreith dhò: Dol a fhlaitheas Dhé nan òrd aingeal, ’Sa chathair éibhinn am bi na slòigh. 7. Ni ’n ionann cor d’ an t-sluagh thréigt’; ’San tigh éiteach* leigfear iad: Dh’ ifrinn fhuair* am bi teintean lasrach D’ am pianadh ’m feasd gun dol eug. [TD 28] 7. Eivijn kor ni dhoon teih Dul er i nehird gigh noūire Mar ra Ise ī comin angle Bihi eaid ayrigh bhivouyn 9. Ri ni paise feigh di ghrasin Ormsin is mi kais gigh tijmb Vo ni naijdi ta gam lainvyn Vo ta imb anvijn shiwe mi zhine 10. Ri ni soylse hovir nairt doise Wri taiusighk smi er cheli Go vi quijnigh er di ghuih Naimb ly ghom si gherhi Gherhi ghoise etc& Skrijt ī nanmbin di reinig lea feher ni pairk Ta coggig eighe agas la Orimb gna kroy ī kais Ni skuir ea dhoomb go la meig Troūmb leoūmb fa cheid no bais Koggig ī ta er mi hī Evir egle gigh ti ea Koire ghoūind achiw gi morh Karrisigh na sloir ī gnea Trūir ta coggig gigh lo Evir broin dhom ī veid Sivil ī tavershers ī neoil Er hi mi leoin di vihis ead Oin dehe truir ī derhim rijwe Sivill, di vaile ni sloy Da daillig vo hymb go tijmb Maillig gigh tih ver ra dhoy [TD 29] 8. Eibhinn cor nan daoine taght’, Dol air an aghart gach ’n uair; Mar ri Iosa an comunn aingeal Bidh iad aighearach bith-bhuan. 9. Rìgh na pàise! Feuch do ghràsan Orm-san,* is mi ’n càs gach tìm, Bho na nàimhdean ta ’gam leanmhuinn; Bho taim anfhann, ’s sibh mo dhìon. 10. Righ nan sòlas* thobhair neart dòmhsa Bhrìgh t’ annsachd, ’s mi air chéilidh, Gu bhi cuimhneach air do ghuidheadh An àm luighe dhom ’s ag éirigh. Ag éirigh dhòmhs’ etc. IX. Sgrid* an anmain do rinneadh le Fear na Pàirce. 1. Ta cogadh oidhche agus là Orm a ghnàth: cruaidh an càs; Ni ’n sguir e dhìom gu là m’ éig; Is truime leam fa cheud* na ’m bàs. 2. An cogadh a ta air mo thì, Aobhar eagail gach tì e; Is còir dhuinn àicheamh gu mòr; Caithriseach na’s leòr a ghnè. 3. Triùir ta cogadh gach lò— Aobhar bròin dhom a mheud— An saoghal, an t-abharsair ’s an fheòil; Air thì mo leòin do bhitheas iad. 4. Aon de’n triùir, a deirim ribh, An saoghal do mheall na slòigh; D’an dalladh bho thìm gu tìm, ’S a’ mealladh gach tì bheir dha* dòigh. [TD 30] Ta sivil daillig ī tloy Hivis ea gi moir gin chairt Gin ea aggind ach mir choy Ni koir ghoūind leoin lea nairt Ni foihīn lea dhoūn leoir Ni foihīn nī smo da vaid Moind leo kroūinichig si naimb Shijr chur no chaind di vihis ead Ach oor chrūighe ūll nī sloy Choirighe dhomb na sloir di ni Dhijn vo tivil mi smi daile Gigh sijwe bi faile di chi Darle naiph shea gin vreig Chollijn ī deid ī saint Ni smijnd lea mi chollīn chre Mailis gi leir di vihis and Chollin ī vel mi steih Orimb ī vihis ī kroy ī kais Koighig gigh tijmb si bhi Da mī rhī lea peckeg bais Evir dūighchis dhomb fein Gigh sūighchis heid mi choirp Lea hailīs vo hijmb go tijmb Karīr mi fa zhijn sī loighk Rair ni koūl mairg di nī Vo is ūllhi ī dūl lea breig Nouire is mo sis faire ī kor Go oūhir lea toil gi deid Ise lanior ī tloij Ghūihimb ea vo dhos da mī zhijn Mi chollin chur fo smaghk Gin dolli hijghk orm no dhile [TD 31] 5. Ta ’n saoghal dalladh an t-slòigh A thaobhas e gu mòr, gun cheart; Gun e againn ach mar cheò, Ni ’n còir dhuinn an leòn le neart. 6. Ni ’m foghainn le duin’ a leòr; Ni ’m foghainn na’s mò d’a mheud; ’S miann leo cruinneachadh ’san àm; Sìor chur ’na cheann do bhitheas iad. 7. Ach, fhir a chruthaich uil’ na slòigh, Còirich* dhom na’s leòr de nì; Dìon bho’n t-saoghal mi, ’s mi dall, Gach saobh am bi feall do chì. 8. An dàrla nàmh, ’s e gun bhreug A’ cholunn an téid an sannt; Na’s miann le mo choluinn chré, M’ aimhleas gu léir do bhitheas ann. 9. A’ cholunn am bheil mo stéidh, Orm a bhitheas i—cruaidh an càs— A’ cothachadh gach tìm ’sam bith; D’ am ruith le peacadh bàis. 10. Aobhar dubhachais dom féin Gach subhachas a théid a’m chorp; Le h-àilgheas bho thìm gu tìm Càirear mi fo dhìon ’san t-sloc.* 11. Riar na cuil* is mairg do ni Bho ’s ullamh i dol le bréig; Nuair is mò ’s is fèarr a cor Gu uabhar, le toil, gu’n téid. 12. Iosa, slànuighear* an t-slòigh, Guidhim e bho ’n dò-s’* d’ am dhìon; ’S mo cholunn chur fo smachd, Gun dolaidh thiochd* orm no dìol. [TD 32] Treis naiph lain di zheirg Taversher lea cheilg ī gna Mir leond er ī bi glutt Ghūishi it sluggig gigh trah Mūrr shin bihimbs ī kais taind Oir choy er chaind ī tloij Vo ni naidiph ta ga mi rhi Tesrig is no mha mi ghoij Toirighk orimb di vihis ead Er hi mi vailhi gigh la Gi furrijr is koir dhom bhi Lea karrish is ūrni gna Vrni, is arhi ī tloij Chaiskis dūis ī coggī moir Lea ghuih Ise gigh noūire Kisigher gi loūh ī toir Tohir mahonis dhom smi daile Go di chahir haile smijnd leūimb dūll Lea di spirrit dain dohm eūl Kuirrijn reūh kūil er gigh korr Smi tannimb ī ta fo ghlaish Annagle mi nish, o Ri, Vo ni naiphdi ta ga mī rhi Smi er krhi freggir mi Egle mi naiphdi gi leir Ta ormbs fein di gna Ahir nhi smūinimb sdū chi Vois fisrigh shiwe mir ī ta Ta coggig etc& [TD 33] 13. An treas nàmh làn de dh’ fheirg, An t-abharsair le cheilg a ghnàth, Mar leòghann air am bi glut Ag ionnsaigh ar slugadh gach tràth. 14. Mar sin bithim-s’ an càs teann; Fhir chuaidh air cheann an t-slòigh, Bho na nàimhdibh ta ’gam ruith Teasairg*: is neo-mhath mo dhòigh. 15. A’ tòrachd orm do bhitheas iad; Air thì mo mhealladh gach là; Gu furachar is còir dhom bhi, Le caithris is ùrnuigh ghnàth. 16. *Urnuigh is aithridh an t-slòigh, A chaisgeas duibh-s’ an cogadh mòr; Le guidheadh Iosa gach ’n uair Cìosaichear gu luath an tòir. 17. Tobhair mathanas dom, ’s mi dall; Gu do chathair thall is miann leam* dol; Le d’ spiorad dean dom iùl: ’S gu’n* cuirinn riu cùl air gach cor. 18. ’S mi ’n t-anam a ta fo ghlais; Anacail* mi nis, O Rìgh, Bho na nàimhdean ta ’gam ruith, ’S mi air chrith: freagair mì. 19. Eagal mo nàimhdean gu léir Ta orm-sa* féin do ghnàth, Athair ni smuainim ’s tu chì, Bho ’s fiosrach sibh* mar a tà. Ta cogadh etc. [TD 34] Loijh di reinig lea allister Monro feher teiggisk va aind Stranaphir O zhe neiph da lehir freiph Gigh treyd haijnt is zaūnhi Proūind dhom grais ī choim bhi graihine Chūimb skir faismir dehi. O ri advimb ta mi pheghki Skrijph er faid no tijnish Da tijph is feūh mi chijph ghūlī Klij ead fuid no teirris Clijn toil meoil mi vhih is moig Sivill foist sni deophni Strhi gi calmb shijr chlij manmb Chij go dambni sheyrhi O zhe graijghe ver tryd di grasin Lea trein laiph di chooriph Vo veijl laidhir vreggigh hathan Si veher ghoi pairt dehe di riighk Nooh si naīrk zhyn di chardīs Ach ni hrih fearg nī doole Agas Joseph keylhi er hovird vo eirnhi Go sloūh veg ī doors Moose maghk amre a kyle awne Le mrooh alvarr hoor siwe Noūis vo nephait glouyse le glechkes Slouh gheiph er hoorrijn Dug shiwe phahi kaind tri lahi As moil ghaphi hoorvoūh Ffoist Ri Dahi vo Gholayas Ta reish koir ailish yijld [TD 35] X. Laoidh do rinneadh le Alasdair Monro, fear-teagaisg a bha an* Strath-nàmhair. 1. O, Dhé nèimh, d’an léir freumh Gach treud shiant’* is dheamhnaidh, Bronn* dom gràs a chum bhi ’g ràdhainn, Chum ’s gu ’m* fàsmar déadhaidh. 2. O,* Righ, aidbhim ta mo pheacan Sgrìobht’ air fad ’nad fhianuis; D’ an taobh is fiù, mo chaomh dhùilean,* Claoidh iad fù’d* ’nad dhìorras. 3. Claon toil m’ fheòil, mo bhith is m’ òig; Ta ’n saoghal fòst ’s na deamhna A’ strìth gu calma, ’s a’ sìor chlaoidh m’ anama A choidhch’ gu damnadh sìorruidh.* 4. O, Dhé ghràdhaich, bheir trid do ghràsan, Le treun làimh, do chaoraibh Bho bheul làidir, bhreugach Shàtain, ’S a bheir dhoibh pàirt de d’ rìoghachd. 5. Noah ’san àirc dhìon do chàirdeas, Ach na thraoigh* fearg na dìle; Agus Ioseph ciallaidh air thobhairt bho iarnaidh Gu sluagh bh’ aig (triadh)* an daorsa. 6. Maois Mac Amre, á caol abhna,* Le mnaoi allmhairr shaor sibh, Nuas bho ’n Eiphit ghluais le gleucas* Sluagh a dh’ éibh air shaorsainn.* 7. Dug sibh fàidh an ceann tri làithean As miol* ghàbhaidh shìor-bhuaidh*; Fòst Rìgh Dàibhidh bho Gholàigheas* Tairéis* còrr àilghis dhìoghailt. [TD 36] Sadragh Mesagh Abednego Di zailvie breig nach oislig Zhoin si navijn va gi grainoile Trūirs narhi toirrijn Tug Sūsanna lea kleuh robha Vo hrūh eher a moirroūin Daniel croih a crō leoijn Ard ri voir ni kliphirr Tug Manasses a laiwe assyr Go taiwe i taighiwe Iserael Di loighk arhi vo vrūid vabell Hug vs a laywe Hyrūs Dhyn mūr sho mi o Ri gloirvoir Vri di hrokre oimbig Snagh boijl trahig er ri voūin grais Ach sdoūile days lynig O zhe mi teiggisk le foir chreiddi Bri taing ī kyntighe Ffaids ī tra trijd di vaighk ghraij Strad dehe di ghrais no mointin O ri dhyn mi vo ghriwe breig Ski teihin treiwe ni foirrin Ni tus Ise le toil chait Ni kuirp chywe ī hoirrig Dain le spijn̄ig trein di spirrit Zhe mi phillig is meūphoig Ahnoūighe is ūrighe mi chri ghūli Ski feihīn̄ suli soir zheihi Ga taimb loighti o ri hoghri Lea bhri toghkle dhyn mi Lea troir Ise verr mi ghrijws Gloir da truis is oin Dhe Zhe neiph etc& [TD 37] 8. Sadrach, Mésach, Abednégo, Do dhealbhan bréig nach ìsleadh, Dhìon ’san àmhuinn bha gu gràineil An triùir-s’ an àireamh t’ fhìrean. 9. Dug Susanna le cliù ra-mhath Bho thrùth fhear a mìoruin; Daniel cròdha á crò leóghann Ard-righ mhóir, ni’n clìobar.* 10. Dug Manasses á làimh Assair* Gu tàmh an teachaibh Israel; Do shliochd àraidh bho bhruid Bhàbeil Thug thus’ á làimh Shìruis.* 11. Dìon mar so* mi, O, Rìgh ghlòrmhoir, Bhrìgh Do thròcair ìomadh*; ’S nach buail tràghadh air an rìgh bhuan-ghràs, Ach ’s dual dà-s’ lìonadh. 12. O, Dhé, mi teagaisg le fìor chreideamh, Bhrìgh t’eanga* chinntich; Fad-s’ an tràth trid do Mhac gràidh Strad de d’ ghràs ’nam inntinn. 13. O, Rìgh, dìon mi bho ghnìomh bréig, ’S gu’n taghainn treubh nam fìrean; Ni tus’, Iosa, le d’ oill chiat,* Na cuirp chaomh a shaoradh. 14. Dèan le spionnadh treun do spioraid, Dhé, mo philleadh is m’ ìompadh; Ath-nuadhaich ’s ùraich mo chridh-dhùilean ’S gu’m faighinn sùilean sìor-dhiadhaidh. 15. Ge taim lochdte, O, Righ shochraidh,* Le brìgh t’ fhocail dìon mi; Le treòir Iosa bheir mo ghnìomhsa Glòir d’an trì-s’ is aon dia. Dhé nèimh etc. [TD 38] Oin ell di reinig leish ī nūidhir ī chynd Oinig oibrichig ī Cheymbhi Di reinig leish ī toissigh tymb Lijtter ead i leiph gigh dhoon Cūighkt yhe si chrūind skryph Kea ni philli fa byn breyhir Foyrish foighkle lanighe ea Meid brhi ī ri si hūigs Mir ni tijre is vskigh ead Smor i phairt ga begg ī neolis Lea oighkle di chrūighe shea Bhi, kois di hywe toirr is tūijnd Gin ni as ni vūnig eaid Gin chuirrig leish sī vroat ī baihird Ghrijn, Ghalligh is oimbig reijle Ma hoimbchile firmament lahish Oimbig aind di vahis skrijph Zehe gigh tywe di ni vroat oifrig Dhūin reynd ī ri si tra Agas na oipha foist di chrūighe Skyle i gloir si chrūind gna Ach moilli ni tijre fo nailhi Chrūhider er gigh la Ach rair nadorighk zhoon peghgigh Navid ea hywe reaghkt ghaij Ffa zheoi gigh naigh chaihi tall ū No chlijhig ī fairke reūh La duiskir ead fad shail Lea trūppaid arkangle zhe [TD 39] XI. Aon eile do rinneadh leis an ùghdar a cheudna.* 1. Ionghnadh oibreachadh a’ Choimh-bhith, Do rinneadh leis an toiseach tìm; Litir iad a leubh gach duin’: Cumhachd Dhé ’sa chruinne sgrìobht’. 2. Céana* ’m filidh bu bhinn briathar! Fuaras* focal shlànaich è, Meud brìgh an rìgh ’s a thuigse Mar na tìrean ’s uisgeach iad. 3. ’S mór am feart ge beag an eòlas,* Le fhocal do chruthaich sè A’ bhith chòs do thaobh tìr is tuinn, Gun nì as na bhuineadh iad. 4. Gu’n chuireadh leis ’sa bhroit* a b’ àirde A’ ghrian, a’ ghealach ’s iomadh reul; Mu thimcheall firmament a fhlaithis: Iomadh ann do bhathas sgrìobht’. 5. Dhe gach taobh de na bhroit ìochdraich* An duine rinn an Rìgh ’san tràth; Agus ’na ìomhaigh fòs do chruthaich: Sgaoil a ghlòir ’sa chruinne ghnàth. 6. Ach mìola na tìre fo’n àille* Chruthadar air gach làimh*; Ach réir nàdurrachd dhaoine peacach Nàmhaid e, thaobh reachd, dhaibh. 7. Fa dheòidh gach neach a chaidh an talamh No chlaoidheadh am fairge riamh, Là dùisgear iad fad seal Le trumpaid arc-aingeal Dhia.* [TD 40] Hyg lea brihi noiph is talvijnd Di nairt angli oimb keid Armaild ī ri ūilli hollish Ghaird is dyvild da honors ead Ach dluhir i treijd heiht haijnt Go gloir reind Ise ī kaind Ni gin chrijghe neyhrighk honnish Bihi ead gi braigh fūirrigh aind Hig gigh draijng nach dreind arhi No oinnish ī mijnd nir bea Ghloih ead er ni knoik da falligh Dhjre dai toilk ī chainnighe eaid Bihi tallū foih si nargk Si tahirr no hinn taind Mijst ī kais ni pein ī deid eaid Feist ī bais nir feyh ead aind Ach lainor chywe, di vainhi Treid hoir channighe shywe Dhyn mish ghraij vo di zūmbig Krigh i la ro oinig leijn Oinig oibrichig etc& Loijgh di reinig lea Sir Ioin Stewart ni happin Dailli saijnt slough ī dohin Neihi zhe sbi diukhir ghoiwe Kaillidir ī keyle ma ni vreig vellish Treyl naigh deid go nijnish lhoi No creid mijd dull eig fa yerrig Smūinmijd shid ma bi mijd daile Chuir mijd quidh voirh deheir nūlli Si teih fa zhoi is būnni haile [TD 41] 8. Thig le britheamh naomh is talmhant, De neart aingeal, iomadh ceud; Armailt an Rìgh uile-sholuis; Gèard is diongmhalt d’ a onoir-s’ iad. 9. Ach dlùthar an treud thaght’ shianta* Gu glòir rinn Iosa, an ceann; ’S ni gun chrìch an oighreachd shonais, Bidh iad gu bràth a’ fuireach ann. 10. Thig gach dreang* nach d’ rinn aithridh ’Na fhianuis: am miann nior b’ è; Glaodhaidh iad air na cnoic d’ am falach; Daor daibh’ n t-olc a cheannaich iad. 11. Bidh an talamh fodha ’s an fhairge ’S an t-adhar ’na theine teann; ’S misd’ an càs na péin an téid iad; Am feasd, am bàs nior faigh iad ann. 12. Ach Shlànuigheir chaoimh do bheannaich An treud shaor a cheannaich sibh, Dìon mise, ghràidh, bho do dhiombàidh: Crìoch an là ’s ro ìonghnadh leinn. Ionghnadh oibreachadh etc. XII. Laoidh do rinneadh le Sir Eòin Stiùbhard na h-Apunn. 1. Dallaidh sannt sluagh an domhain An aghaidh Dhé, ’s bu diocair* dhoibh; Cailleadar an ciall mu na bhréig mhilis: Triall nach téid gun innis* leò. 2. Na’n creideamaid dol eug fa dheireadh, Smuaineamaid siod mu’m biodhmaid dall; Chuireamaid a’ chuid mhór de’r n-ulaidh ’San tigh, fa dheòidh,* is bunadh thall. [TD 42] Moir i merrhan da ni dhoone Breig fails da kūr fa choijh Snach creid lūighk ni sheyd lea soller Dull eig gin ī konnagh leoyh Ga kroih siss teinnall taigh Sheyrvid ea vi kur no chaind Shi noūih zhairvis ī noorrijn Tuig naigh sheilwe zhilish ī taind Drain̄g el zheirrig gi konnagh Dindighk is ailmsighk is oijle Zheowig ead sho chind ī feil Neoh vo ri ghrein nī ghloir Ga zoombig naigh ansin teih shin Zheoph gigh feher zū oinvi ri Mel ead ī neyhrighk gin chonnis Seywris, is sonnis, is shijh Egijn dūiph dull er slij Hioin Pehijn loin ni legfihir lijwe Mairg eg ī dais ī buire breig Ghagis gi troūyh treigfi shywe Da heikvish ha fa ir cowhir Shailli voywe ko yhū is smijn Taigh ra pijnnig gi doir dobbroin Taigh klerhi noird oilvoir chijwe Taigh ī bi teis gin dhyn tuile is nighehin neaph da deoile Taigh el vo is ead is sūilph Da bi ni keid qūylph keoile Faid ī daile ni deish vo cheile Saile is sheyrph is fijn so vlas Mairg fouire aimb er ī tehig Gi dugig daile i reyh as [TD 43] 3. ’S mór am mearan do na daoine Breugan falls’ d’an cur fo cheò; ’S nach creid luchd nan seud le’n solar Dol eug gun an conach* leò. 4. Ge cruaidh ’s is teinneil tach,* Is seirbhid e bhi cur ’na cheann; ’S i ’n uaigh a dhearbhas an fhìrinn: Tuig nach sealbh dhìleas a t’ann. 5. Dreang eile dh’ éireadh gu conach, Daonndachd is almsachd* is èol,* Gheibheadh iad so a chionn am féile: Nèamh bho Rìgh gréin na glòir. 6. Gidh* iomadh neach anns an tigh sin, Gheibh gach fear dhiubh inmhe rìgh; Gu’m meal iad an oighreachd gun chonas An saibhreas is sonas is sìth. 7. ’S éiginn duibh dol air slighe Shioin; Peighinn lòin* ni leigfear leibh*; ’S mairg aig an d’ fhàs am burr-bréig* Dh’ fhàgas gu truagh, tréigte* sibh. 8. Dà h-eugmhais tha fa ’r comhair— Seallaibh bhuaibh, co-dhiùbh, is smaoin— Teach r’ am pianadh gu daor do-bròn; Teach cléire an òird eòlmhoir, chaoimh. 9. Teach am bi teas gun dìon tuilleadh Is nimheachan* neimh d’ an deòl*; Teach eile, bho is iad is suilbh, D’ am bi na ceud cuilbh-ceòil.* 10. Fad an dàil na* dithis bho chéile: Saill is seirbhe ’s fìon so-bhlasd; ’S mairg fuair àm* air an taghadh: Gu’n dugadh dall a roghadh as. [TD 44] Mir hreoir herbhir vo choorriwe Maighktoor is ea faid ī feyhle Nouire ī verhijr kairt ni nanmyn Glaickhi ni daiphni ni daijle Ach achonighe reinnish oin vc muir Naigh di zūilt dhoon fo di rosk maijl Nouire skarris shyn vo ni choll n Gin ir nānimb zhull daile Dailli Saijnt etc& Oin eil di rein̄ig leish Creid fa dairlimir tūirsse Sni haind fo huilsh bla breig Gin ī sivill ach no skaile vailli Mir nailhi ghalli no ghrein Mir i daijlt ri la qūijne No snaighk is dluhi vijs ghail Torhi ni duil er ī chraind Ni maijr dhoon sheūind ach shail Roise is kuirh no lijlli. Plūmis no shirri dearg Gir ghair ī vijs ead fo woyh Shuid mejhir ī tloyh gi derph Saiphrig ga moir ī hess Ffeihphir heid as gi louh Krijnhi gigh lūse ī meyh ghorm glas Mir shjn heid solas ī tloijh Ach is evijne leish gigh naigh ī daile Eihin go aillis i kūirp Lheir zhūyn, mar ī daile Naigh ell duil er krain nach tuitt [TD 45] 11. Mar threabhair a thearbar bho chaoraibh, Mac-tìre* is e fad am foill, Nuair a bheirear ceart nan* anman Glacaidh na deamhna na doill. 12. Ach achanaich rinneas,* aon Mhic Muire, Nach do dhiùlt duine fo do rosg mall: Nuair sgaras sinn bho na choluinn Gun ar n-anam a dhol dall. Dallaidh sannt etc. XIII. Aon eile do rinneadh leis. 1. Creud* fa ’n d’tharlamar an tùrsa? ’S ni h-ann fo shùil-sa* blàth bréig; Gun an saoghal ach ’na sgàil mheallaich, Mar neulan geala na gréin. 2. Mar an dealt ri là ciùin No ’n sneachd is dlùithe bhios geal; Toradh nan duill’ air a’ chrann: Ni ’m mair daoine sionn* ach seal. 3. An ròs is cùmhra, no ’n lili, Am plumas no ’n siridh dearg, Gur gèarr a bhios iad fo bhuaidh: Siod meadhair an t-sluaigh gu dearbh. 4. An samhradh, ge mór a theas, ’S am foghmhar,* theid as gu luath; Crìonaidh gach lus tha ’m magh gorm-ghlas: Mar sin theid sòlas an t-sluaigh. 5. Ach ’s éibhinn leis gach neach an dàil Fhaighinn gu àilgheas a’ chuirp; ’S léir dhuinn mar an dall Nach eil duill’ air crann nach tuit. [TD 46] Ni dais er i tallū soūis Di zhoon no chrain no voirh Di zoin nhi nach krijn fa zoijh Mi skeil broijn vi ga loyh Ewir tūirsh is ewhir broijn Gin tuigks vihi di ghloir zhe Gin smūyntjn vi er ir krij O ri ni ri coūphir mi Di vi trūir da meūisi gi taijnd Sivill, si saynt, sī neoil Zhe dhyn sī mīsh vo trūir Sī ri ni duil no legg leoh Zhe dhyns mish vo truir Di vi er vijnd faijl is breig Agas koūhir mi di gna Nairttich mi ghraij is mi chreid Creid fa daijrlimir Loijh di rein̄ig leish ī skriwpher ī naimb mūlloid Hivill is doimbhoin di vūirn Mairg ni tūirn nagh fijgh Gad vi mir dhuih ri keoil Ghaīr vijg broin da churr shijs Chūnnis cha naid vo noūire Kūijrm is keoil, is soyrkis glan Tijwe steih ghaischer i koūyrt Chūnnis shin slouyh ri ghall Mairg di ni būn sī tivill Vo is bivilligh ea gigh nouire Tij bi vijn leen dhuih aggin Shuid si vaddijn er vreh voynd [TD 47] 6. Ni ’n d’ fhàs air an talamh suas De dhaoin no chroinn no bhuar, De dh’ aon nì nach crìon fa dheòidh: Mo sgeul bròin a bhi ’ga luadh! 7. Aobhar tuirse, is aobhar bròin, Gun tuigse bhi de ghlòir Dhé; Gun smuaintinn bhi air ar* crìch*: O, Rìgh nan rìgh, cobhair mì*! 8. Do bhi* triùir d’am ionnsaigh gu teann: An saoghal ’s an sannt ’s an fheòil; Dhé, dìon-sa mise bho’n triùir; ’S a Rìgh nan dùl, na leig leò. 9. Dhé, dìon-sa mis’ bho ’n triùir* Do bhi air mhiann feall is bréig, Agus cobhair mi do ghnàth; Neartaich mo ghràdh ’s mo chreud. Creud fa ’n d’ thàrlamar. XIV. Laoidh do rinneadh leis an sgrìobhair an àm mulaid. 1. A shaoghail, is diombuan do mhùirn; ’S mairg ni tùrn nach fiach; Ged bhiodhmar* an diugh ri ceòl, Gèarr bhiodh bròn d’a chur sìos. 2. Chunnas—cha’n fhada bho’n uair— Cuirm is ceòl is suairceas glan; An taobh a stigh dh’ fheasgar an cuairt Chunnas an sin sluagh ri gal. 3. ’S mairg do ni bun ’san t-saoghal, Bho is baoghalach e gach ’n uair; An tì bu mhiann leinn an diugh againn, Siod* ’sa mhaduinn air bhreith bhuainn. [TD 48] Ach vndids vick mi zhe Mi vūnnijn gi leir gi kūirr Da gigh annimb gir dū is leiph Chreiddis vndid fein is tuill Ffoir ormbs vick mi zhe Na qūūrrir leait mi er ghaile Vo ta sivills no leamb Tesrig mish zhe vo chaise Tesrigs mish vo chaise Tivills ta lain di chuir Mir heisrig ū klain Iserael Vo Aro vahig si wūirr Koūil sywe ni rūg er Dahi Nouire huitt ea ī gavig peaghki Absoloin i vaighk ī baijld Breh aijt voyh, beaghkoile Ach aiphrik chūise fa zherrig Nehrig ghasas vi faijle Ga bi voir leish aijld ghrūyg Chrogh ī ea ri ouire si cheijle Nach faijck shywe sho kor i tivill Maigk gaphel biwhile er ahir Ga di zhaint chuise lea sivig Tuig nach soirrid ea la vrehe Zhoon bihi no ir naihr Ffeher er feher gheirrhi biphijl Ach mairg naigh ni aijrrish Vo is moir i karrighe i sivill Hivill is dhoim̄oin [TD 49] 4. Ach unnad-s’, a Mhic mo Dhé, Mo mhuinghinn gu léir gu’n cuir; Do gach anam gur tu* is léigh* A chreideas unnad féin is t’ fhuil. 5. Fòir orm-s’, a Mhic mo Dhé; Na cuirear leat mi air dhàil; Bho ta ’n saoghal-s’ ’na leum, Teasraig mise, Dhé, bho chàs. 6. Teasraig-s’ mise bho chàs An t-saoghail-s’ ta làn de chuir, Mar theasraig Thu Clann Israel Bho Fhàro* bhàthadh ’sa mhuir. 7. An cuala sibh na rug air Dàbhaidh,* Nuair thuit e’n gàbhadh peacaidh: Absolom, a mhac a b’àillte, A’ breith àit’ bhuaidh gu beachdail. 8. Ach amhraic* a’ chùis fa dheireadh: An éiric dhà-san* bhi ’m foill, Ge bu mhór leis àillt a ghruaig, Chroch i e, ri uair, ’sa choill. 9. Nach faic sibh ’n so cor an t-saoghail; Mac gabhail baoghail air athair; Ged a dheant’ a’ chùis le saobhadh, Tuig nach saoirid e là bhreatha.* 10. Dhaoine, bithibh ’na ur n-aire; Fear air fear ag iarraidh baoghail; Ach ’s mairg neach ni ’aithris, Bho is mór an caraich* an saoghal. Shaoghail, is diombuan.* [TD 50] Pairt di choijrle Vijck Eaghin vyck earchir dī Vaighk Intosich ī ghaylt Oirr da baijl koirle voūymb Hophir laijt foymb gi minn Feagh nach di sig er di veihel Gloir ī zairnig ghuit fein kinn Biig tosnigh ri rahit ī rūitt Ma hairlis duit vi teih i noile Gir meennig hanih vo dooph Gloir ī bair ī steih gi moir Naimb koyrle bi gi moone Na dophir ī ach gi maijle For ī bi ū bi gi beaghk No bi aighk vois is haijle No bi mir hrais di vaijne No leann tailish fein ī roin Na kūir er ī nanphinn nayrt Chynd tairph lea kayrt chlijnn Bi feihidigh trhi i nairgg No kah kailg er yhūin ī boighk Ffeher konnish no biig di reair No daijn tehimb da feyhire loighk Bi gi mohor bi gi mah— Ma ghaiphild rah no bi gin reimb Hohir di choirle ma saigh Err gigh naigh vijs no eimb Err ī tivill no daijn saijntt Tūig nagh bi ū aind ach oūire Snagh ell dehe taimbshir ī vois Ach tūyhta ni bois ma koūyrt [TD 51] XV. Pàirt de chomhairle Mhic Eachainn Mhic Fhearchair do Mhac-an-tòisich, a dhalta. 1. Fhir d’am b’àill comhairle bhuam, Thobhair* leat a fuaim gu mion; Feuch nach d’ ìnnseadh air do bheul Glòir a dhèarnadh* dhuit féin cion. 2. Bi tosnach* ri ràitean ruit, Ma thàrlas duit bhi ’n tigh an òil; Gur minic thàinig* bho ’n dibh Glòir a b’ fheàrr a stigh gu mòr. 3. An àm comhairle bi gu mìn; Na tobhair* i ach gu mall; Far* am bi thu bi gu beachd; Na bi aca bhos is thall. 4. Na bi mar theasd* do bhann; Na lean t’ àilgheas féin air aon; Na cuir air an anfhann neart, Chionn tairbhe, le ceart-chlaon. 5. Bi foighideach tre an fhearg; Na caith cealg air dhuine bochd; Fear conais, na biodh a’d réir; Na dean teum d’am faighear lochd. 6. Bi gu mothar*; bi gu math; Mu ghabhailt* rath na* bi gun réim*; Thobhair do chomhairle ma seach Air gach neach a bhios ’na fheum. 7. Air an t-saoghal na dean sannt; Tuig nach bi thu ann ach uair, ’S nach eil de t’aimsir a bhos Ach tionndadh na bois mu’n cuairt.* [TD 52] Voorighk leg ma saigh Tuig nach būingig ī naigh aih Ga ghuirressi er di veijnd bi furrichir ma raire chaighe Gigh conirt da tairl ū fa choir Ffo ūile ghoij bi ma saigh No bi gi hoymladigh dhijn Chyn sgi bihi dū rair gigh naigh Ma hairlis duit vi cūirt ghlijck Gi legphir zhūit vi mar roih Bijs furrichir ma rair ains gigh oin ni is moin leo Troddan chain taillighe no dain No amble duih ga bea ni Na dophir naskijn ma saigh As i treish gi dijg di hi Er di charrid no ghaiph aimb No laijn ea gi tayn no lejmb Oin ni zhūim̄bōllis dū chaigh Oinnoile shūid gi braigh no daijn Na bi rohvoir sna bi begg Ri phah zhoon no kah di chūid Looghe veanmighe na dain troad Na oab mas heigin duit. Oin eil di reinig leish ī Skrijpherr Gloir is moillig ghuit Zhe Eywijn dūijn gir dū is ri Er neoph, er tallū ī voss Gir stoil choiss duitt gigh toor [TD 53] 8. A’ mhìodhaireachd leig ma seach; Tuig nach buinig* i neach àgh; Giodh uireasbhach air do mhiann, Bi furachar mu riar chàich. 9. Gach cunnart d’an tàrl thu fa chòir, Fo uile dhòigh bi ma seach; Na bi gu h-iomlaideach* dian, Chionn’s gu’m bi tu’n riar gach neach. 10. Ma thàrlas duit bhi ’n cùirt ghlic, ’S gun leigfear dhuit bhi mar reò,* Bi-sa furachar mu riar Anns gach aon nì is miann leò. 11. Trodan cheann-teallaich na dean; Na amail* diubh ce b’e nì; Na tobhair an ascaoin ma seach: As an treis gu’n tig* do shìth. 12. Air do charaid na gabh àm*; Na lean e gu teann ’na leum; Aon ni dhi-molas tu chàch, Ionail* siod gu bràth* na déan. 13. Na bi ro-mhór, ’s na bi beag; Ri fath-dhaoine* na caith do chuid; Ri laoich mheanmnach na dean trod, Na ob ma ’s h-éiginn duit. XVI. Aon eile do rinneadh leis an sgrìobhair. 1. Glòir is moladh dhuit, a Dhé; ’S éibhinn duinn gur tu is rìgh Air nèamh ’s air talamh a bhos ’S gur stòl chos duit gach tìr. [TD 54] Shoyller ghūin Cūighkt Zhe Er shūill ni grein ma kouyrt Nouire hoillichis mi ri Oimbichie oirn teiss is foūighk Muirr ga farshin̄ ī krijgh agas ga loijn ea gi braish Sanid di chūighti mi ri Pijllig go krijghe fijn er aish Lijnor ūisk dull no kaind as gigh glain, ha ma koūirt Ga zheijh cha voh mūirr i duih No keid la cha struh si choūyn Oijmbig ghre eisk ha si vūirr Chrūich kūighkt mi ri Greh is lijnor ta zhui Ghreh yehe mo ha dull zhi Leir rūis er tallu ī vois Behigh kehir choissigh er toor Sloinnor no choor i vain Ga zhūmih laiph herr i tij Nach faiksiwe sho grasi dhe Ea frestle dūis gigh ni Ni smo is lehid grais pein Er i veid da deijd i zhi Ach hug mijd beūchidis da ri Choirrighe ghūin ni na sloir Vo ta chūightis skrijph Shoyller aind ī krijghu dohoin Is dainmyd arhi gi tainn Agas gaiphmyd ī taimb no leam Nach sjhichir lyn shyn daile Nach haind er bail hig ī teig [TD 55] 2. Is soilleir* dhuinn cumhachd Dhé Air siubhal* na gréin mu’n cuairt; An uair a thoilicheas mo rìgh Imichidh oirnn teas is fuachd. 3. A’ mhuir,* ge farsuinn a crìoch, Agus gu’n lìon i* gu bras, ’S aithnicht’* do chumhachd mo Rìgh A pilleadh g’a crìch fìn* air ais. 4. Is lìonmhor uisge dol ’na ceann As gach gleann tha mu’n cuairt*; Gidh eadh, cha mhò a’ mhuir an diugh Na ’n ceud là chaidh struth ’sa chuan. 5. ’S iomadh gnè éisg a tha ’sa mhuir A chruthaich cumhachd mo Rìgh; A’ ghnè is lìonmhoire ta dhiùbh, A’ ghnè dhe ’m mù* tha dol a dhìth. 6. Is léir dhuibh-s* air talamh a bhos Beathaich ceithir-chosach air tìr; ’S lìonmhor na caoraich a mhàin Gidh iomadh làmh a th’air an tì. 7. Nach faic sibh ’n so gràsan Dé: E freasdal duibh ’s gach nì; Ni’s mò is lughaid a ghràs péin* Air a’ mheud d’ an téid e dhìth. 8. Ach thugmaid buidheachas* do’n Righ A chòirich dhuinn nì na’s leòr; Bho ta chumhachd-san sgrìobht’ Gu soilleir ann an crìochaibh domhain.* 9. Is deanmaid aithridh gu teann; Agus gabhmaid an t-àm ’na leum, Nach suidhichear* leinn, ’s sinn dall, Nach h-ann air ball a thig an t-eug. [TD 56] Ghuihmjid eish gigh oin trah Lea spirritt grai da ir shoile Ffor ī shyn shine da gi leir Moillig zhuitts zhe is gloir Gloir is moillig et& Oin foijst di reinig leish Ri ni gurijn ta gin chrijghe Dain mi quynigh ort gigh trah No leig er haighran mi Er slijh ta boihi ba Shoile mish si tlihi chairt Ri ni phairt ta fos ir kijnd a lehe oin Ise di vaighk Mah gigh peaghk reinnig leoūim Mah ghom gigh peaghk gi leir Di reinig leoūimb fein gna Agas soirs mi vo loghk Vo is foosrigh ū noghk mir taim Ta imbs noghk gi troūh Ta imbs trouyli mi chorp Ta mi chrijs fo leoin Ta peaghk bais er mi loatt Ach oor zūllin bais ri kraind Lea pijnti taind is caimb vrehe Dhyns ī mish vick mi zhe Kūirs gi trein as mi lehe Krūhighe vnnimbs kri noūh Oor chai si noūy gin loghk Vo is fijsrigh ū mir ī ta Krij knawe na mi chorp [TD 57] 10. Guidheamaid es’* gach aon tràth, Le a spiorad gràidh d’ar seòl’* Far an seinn sinn dà gu léir: Moladh Dhuit-s’* a Dhé, is glòir. Glòir is moladh etc. XVII. Aon fòst do rinneadh leis. 1. Rìgh na cruinne* ta gun chrìch, Dean mi cuimhneach ort gach tràth; Na leig air sheachran mi Air sligh’ ta baothaidh, bàth. 2. Seòl mise ’san t-slighe cheirt, Rìgh nam feart ta fos ar cionn; A leth aoin, Iosa, do mhac Math gach peacadh rinneadh liom. 3. Math dhom gach peac’ gu léir Do rinneadh liom féin a ghnàth, Agus saor-sa mi bho lochd, Bho is fiosrach Thu ’n nochd mar tàim. 4. Taim-s’ an nochd gu truagh; Taim-s’ truaillidh a’m* chorp; Ta mo chridhe-sa fo leòn; Ta peacadh bàis air mo lot. 5. Ach fhir a dh’fhuilinn bàs ri crann, Le piantan teann is cam bhreith, Dìon-sa mise, Mhic mo Dhé; Cuir-s’ gu treun as mo leth. 6. Cruthaich unnam-s’ cridhe nuadh, Fhir chaidh ’san uaigh gun lochd, Bho is fiosrach thu mar a tà An cridhe cnàmh ’nam chorp. [TD 58] Deoni ghom arhi gi trah No legs lahir mi zhi Vo is dūs tobbhir gigh grais Ffoūinnig as gigh kais mi ri Ri ni krūynd etc& Oin eil di reinig leish fo vūlloid ī pheaghki Ochadoin Ri ni grais Aiphrig ormbs smi kais kroyh Mi pheaghki ta er mi chraijh Mir haghk ī bais ormb chon oūhi Meid ī taijck hairlig ormb Ghaig shayd mi gin cholg gin vrhi Ach vo is dus ri ni phaijrt Iiddrimighe mi haighk ī rijst Iidrimighe mi haighk gi loūh No leg mi aind royhar daile Oir is trijk aid shuid da mi leoin Taversher, neoil, sī saijnt Ni peaghki di reinis leoih Evhir broin domb aid gin chrijghe Ach ghūijm er ri ni gloir Furtigh is foir e lehe Ise Smaighkich ī taversher trein Kaisk dhijmb fein i toills ī meoil Saijnt bregigh oimain gigh tiūph Qurrijn ruih kuil ra mi veo Mi chovrtigh gin dull eig Aindsin phein daig ead mi Mairlaid vihi gigh nouire Si ghaillig voūyn shin hug Ise [TD 59] 7. Deònaich dhom aithridh gu tràth; Na leig-s’ an làthair mo dhìth; Bho is Tusa tobar gach gràis, A bhuaineadh* as gach càs mi, Rìgh. Rìgh na cruinne etc. XVIII. Aon eile do rinneadh leis fo mhulad a’ pheacaidh. 1. Ochadòin! A Rìgh nan gràs, Amhraic orm-s’, ’s mi ’n càs cruaidh; Mo pheacadh ta air mo chràdh; Mar shac am bàs orm chun uaigh.* 2. Meud an t-saic a thàrladh orm, Dh’ fhàg siad mi gun cholg, gun bhrìgh; Ach bho is Tusa rìgh nam feart, Aotromaich mo shac a rìst. 3. Aotromaich mo shac gu luath; Na leig mi ann an ruathar dall; Oir is tric iad siod d’am leòn: An t-abharsair, an fheòil ’s an sannt. 4. Na peacaidh do rinneas leò, ’S aobhar bròin dom iad gun chrìch; Ach guidhim air Rìgh na glòir “Furtaich is fòir a leth Ios’.” 5. Smachdaich an t-abharsair treun, Caisg dhiom féin an toil-s’ a’m fheòil; Sannt breugach, iomain gach taobh*: Chuirinn riu cùl ri m’ bheò. 6. Mi cuartaich gun dol eug Anns an phéin an d’ fhàg iad mi; M’ èarlaid bhi gach ’n uair ’Sa ghealladh bhuan sin a thug Ios’. [TD 60] Ghailli shin di hug mi ri Ghoijrt ūile gi foijr er ī chrain Cha chūirrir ea leish ī zhi Er gigh tihi chreiddish aind Creiddimbs aind ī maighk mi zhe Slanior ni leiph sni faind Ni ta zessi er mi chreid Meidighe fein is kūirr no chaind Meidighe mi chreddi ī gna Meidighe grasin aind mi chri Meidighe marhri gigh oin la Meid mi graijh fois keijnd gigh ni Meidighe zhe mi graijh Ri ni phahi graijghe mi Tesrigs mi as gigh kais Wri vais di ghuillin Ise Ise vo is dus maghk mi zhe Qūiddighe mi, no leg mi zhi Di chuiddichig hormb mir eamb Chaijn ni treiph no treigs mi Doirt orims vo neoph ī noūis Lea ūilli loūise tūilli grais Ghagis marhri gi boūyn Go mi hoūisglig as gigh kais Lea di spirrit dain domb eūle Go kahir chuire ni keoil Gi quirrin shin er chuil Meiphir tuirse is moghadoin Ochadoin ri etc& [TD 61] 7. An gealladh sin do thug mo Rìgh; Dhóirt fhuil gu fìor air a’ chrann; Cha chuirear e leis a dhìth Air gach tì a chreideas ann. 8. Creidim-s’ ann am Mac mo Dhé: Slànuighear nan léigh* ’s nam fann; An ni ta dh’ easbhuidh air mo chreud, Meudaich féin is cuir ’na cheann. 9. Meudaich mo chreideamh a ghnàth; Meudaich gràsan ann mo chrìdh; Meudaich m’ aithridh gach aon là; Meud* mo ghràdh fos cionn gach nì. 10. Meudaich, Dhé, mo ghràdh; Rìgh nam fàidhean, gràdhaich mi; Teasraig-s’ mi as gach càs, Bhrìgh a’ bhàis do dh’ fhuilinn Ios’. 11. Iosa, bho is Tusa mac mo Dhé, Cuidich mi; na leig mi ’dhìth; Do chuideachadh a th’orm mar fheum; A cheann nan treubh, na tréig-sa mi. 12. Dóirt orm-s’ bho neamh a nuas, Le uile luaths, tuilleadh gràis Dh’ fhàgas m’ aithridh gu buan Gu mo thuasgladh* as gach càs. 13. Le do spiorad dean dom iùl Gu cathair chùmhr’ nan ceòl; Gu’n cuirinn an sin air chùl M’ aobhar tùrsa ’s m’ ochadòin. Ochadòin! A Rìgh etc. [TD 62] Ni .x. Phatij aind ī meetterrighk dain Creid dirigh ī dhe ni Dūile Kuir er chuil oūle di ghailph Na dohir ainmb ri nī ri Ma gaiphir ū sī grijwe ī ghail Donigh ri neiph ni noil No di chri qūeyvad soor Di Vahir is Tahir gigh noūire Hovir hōr dai vouytt faroin Marphig no mairl no tijwe Eyldris no smūijn di charr Na troig fynish ach gi fihir Shin ī raid go krighe ghlain No dain saijnt er voir no er veg Ffraywe ī nūilk di choir no leg Shin deich Phain di zhe zuitt Tuig gir fihir ead agas creid Creid dirigh etc& Oin eil foist di reinig leish Corrigh di chor i hivill Lain di charrū bavihill Sivill nach boūyn bla Hivig ghūin ni dlifhir Gaijr ī choūyrt ga seyphir lijn Ffair ī tewhir aijn̄ysh haggin Gloir is būyh da ti hūg La saind voyis ī tanijg [TD 63] XIX. Na deich fàithntean ann am meadarachd* dàin. 1. Creid dìreach an Dia nan dùl; Cuir air chùl ùmhladh do dhealbh; Na tobhair ainm Rìgh nan rìgh, Mu’n gabhar thu ’sa ghnìomh, an geall. 2. Dòmhnach Rìgh nèimh nan ial ’Na do chridhe coimhead* saor; Do mhàthair is t’ athair gach ’n uair, Thobhair onoir daibh bhuait far aon. 3. Marbhadh no mèirle na taobh; Adhaltras na smuain a’d char; Na trog* fianuis ach gu fìor; Sin an rath’d gu crìch ghlain. 4. Na dèan sannt air mhór no air bheag; Freumh an uilc a’d chòir na leig; Sin deich fàithntean* Dhé dhuit: Tuig* gur fìor iad agus creid. Creid dìreach etc. XX. Aon eile fòst do rinneadh leis. 1. Is corrach do chor, a shaoghail; Làn de charaibh baoghail; An saoghal nach buan bladh*: A thaobhadh, dhuinn ni dlioghmhar. 2. Gèarr a chuairt, ge saibhir leinn; ’S fèarr an t-aobhar aoibhnis th’ againn; Glòir is buidhe* do ’n tì a thug An là: ’s ann bhuaidh-s’ a dàinig.* [TD 64] Mairg di graij i sivill shaill Bla fo viphill edoile Mi chrijn chollin mayles Maile da manimb seyphris Bi heyphris vo zhe ni duile Kyle agas resoūin Gi creidfijgh bi coir zūind Vi soor-ghuih zhe i tahir Ach ni aūli shūid mir ī ta Naymbshir ī duih ī korah Nouire ī lephir skrijtt gigh foorh Ni bi feher glyck mar ī seypher Bihimb gin charrid gin trijgh Bihimb aighk ī meher koigri Ni bhijn mi gloir sni creid Vo phile er moir is er mairgid Ni vel shoih nach fūillin leoin No dairnih dhoon dobroin Ni ni krūin is ī buoir Treigi shin ūilli noin nouire Dairnmir arhri zhuit ī zhe Rair di hoile ī ta toighkle Oir is keimb biphill i taigh Treig mijd ī sivills ea corrigh Corrigh di chorr etc& Oin di reinig leish ī skripher er tuittimb ahu a Eden Ffoūhind lea moillig zhuits zhe Ri di chrūighe goc ni Zailvig leait dhoon vo hois Di loyrighe ī talvij voon [TD 65] 3. ’S mairg do ghràdhaich an saoghal seal; Blàth fo bhaoghal: eudail; Mo chrìon cholunn: m’ aimhleas; Mealladh do m’ anam: saibhreas. 4. Bu shaibhreas bho Dhia nan dùl Ciall agus reusùn*; Gu creidmheach bu chòir dhuinn Bhi sìor ghuidh Dhé an t-athair. 5. Ach ni amhluidh siod mar a tà, An aimsir an diugh, an còmhradh; Nuair a leubhar sgriobt* gach fir, Ni ’m bi fear glic mur a saibhir. 6. Bitheam gun charaid, gun trìoch*; Bitheam ac’ a’m fhear coigrìch; Ni ’m binn mo ghlòir ’s mo* chreud Bho phill air m’ òr is m’ airgead. 7. Ni ’m bheil an so nach fuiling leòn: Na dèarnadh daoine do-bròn*; Ni na cruinne is a buar, Tréigidh sinn uile ’n aon uair. 8. Dèarnmar aithridh dhuit, a Dhé, Réir do thoil a ta a’d fhocal; Oir is ceum baoghail an t-saich*; Tréigmid an saoghal, ’s e corrach. Corrach do chor etc. XXI. Aon do rinneadh leis an sgrìobhair air tuiteam Adhaimh á Eden. 1. Fonn le moladh dhuit-s’, a Dhé, Rìgh do chruthaich gach* nì; Dhealbhadh leat an duin’ bho thòs De luaithreach an talmhainn mhìn. [TD 66] Ta reish dūit crūh hovird do Na tijwah foist fa leah Lassig leatsin annel veo Qūyllani roin ī steah Gin doūyrrig leish smaighk bi leoir Er gigh cretor va fo lah gigh ainmb hoillighe ea hoird doi Chūnkis da di gloirs ea mah Er aiūphrik ghuit er gigh creh Dī reinig leait fein gi krijst Coūpanigh diwhild do Ni faighkis leait foist no mijsk Shin di laiphir mi ri cha diwhild zhūin ī feher Vi na onir ī mijsk chaighe Dainmir Coupigh gasin chen Di chuirrig leish koidle troūmb Er ahū si choūymb ri lairh Vūnnhi leish aistn as hijwe Di rein coūpigh diwhild da, Laiphir ahū noūre i ghlouise Ea as ī toūyn chaij chūrr Kraijh zehe mi chrahū ta shūynd Paijrt dehe meiol is fuill dehe mūil Dherrimbs ruits bean Vo saind as i neher i ta treighi feher ahir sī vahir Leani shea ri vrijh ī gna Karidhir ī shin fa roin Ahū agas ī vean Aind ī staid noi loighti noiph Gi soor, i Gharden Eden [TD 67] 2. Tairéis duit cruth a thobhairt dò ’Nad ìomhaigh fòst fa leth, Lasadh leat-san anail bheò An cuinnleanan a shròin a steach. 3. Gu’n d’ fhuaireadh leis smachd bu leòr Air gach creutair bha fo ’fhlaith*; Gach ainm thoilich e thoirt doibh Chunnacas do Do ghlòir-s’ e maith. 4. Air amharc* dhuit air gach cré Do rinneadh leat féin gu cneasd, Companach diongmhalt dò Ni ’m facas leat fòst ’nam measg. 5. An sin do labhair mo Rìgh: “Cha diongmhalt duinn am fear Bhi ’na ònar am measg chàich; Deanmar compach dhàsan chean.*” 6. Do chuireadh leis codal trom Air Adhamh, ’s a chom ri làr; Bhuineadh leis aisteann as a thaobh Do rinn compach diongmhalt dà. 7. Labhair Adhamh nuair a ghluais E as an t-suain chaidh chur: “Cnàmh dhe mo chnàmhaibh ta sionn; Pàirt de m’ fheòil is fuil de m’ fhuil.” 8. “Deirim-sa riutsa ‘bean,’ Bho ’s ann as an fhear a tà; Tréigidh ’m fear athair ’s a mhàthair Is leanaidh se ri mhnaoi a ghnàth.” 9. Càireadar an sin far aon Adhamh agus a bhean Ann an staid neo-lochdaich naoimh, Gu saor an garden Edein,* [TD 68] Lea comhis hovird daij pein Er moos gigh kreh ma ni huitt Ach haymbighe ea ghaij fa gho Krijwe eolish vah agas ūilk Ma chahir lijwe di ni chrewe Ta mir fein ī phain oirph Deirph ghūi gi dijg i teig Oirphs lea cheil er i loirg Ffagihir ead ī shin fa roin Gin nedigh er bhi ma korp Gin neolis vi er voone Di zoin grea chighla na gholk Gi beihphijn ī shin i kor No mairrig ead shoh boūin ach gaiph angle hoillish aird Fairmid ri ahū gi troūh Gi doombighe ī feher gin oighk Rijghkū ni harrigh neaph Agas streappidir gi haird Gi sheskir ī baire ni krewe Laiphrir assī shin ri Ewe Er bhi yi fein ī dull saigh Nach gaiph vs voos ni krewe Rovah feimb sis faijr draigh Di reghir ish cha nedhir Is Dhe mah fein er ir kaisk Gin ghail ea yūin, gi beig No bea sgi feighmirr ī vlas Laiphir eish mir bi veis Cha neig yuih pein ea gi kairt Ach gheūh shiwe tuigs is tūilli leirs Ma shea sgi feigh shiwe i vlas [TD 69] 10. Le comas thobhairt daibh péin Air meas gach craoibh mu na thuit; Ach shèamaich* e dhaibh fa dhò* Craobh eòlais a’ mhaith agus uilc. 11. “Ma chaithear* leibh de na chraoibh A tàmar féin a’ fàithn oirbh, ’S dearbh dhuibh gu’n tig an t-eug Oirbhs’ le chéil air a lorg.” 12. Faicear* iad an sin far aon Gun aodach a bhi m’ an corp; Gun eòlas bhi air mhiann Do dh’ aon ghnè chaochladh* no dh’ olc. 13. Gu’m b’ éibhinn an sin an cor, Na ’m maireadh iad so buan; Ach ghabh aingeal shoileis* àrd Farmad ri Adhamh gu truagh. 14. Gu’n d’ imich am fear gun iochd An riochdaibh na nathrach* néimh, Agus streapadar gu h-àrd ’S gu seasgar am bàrr na craoibh. 15. Labhrar as an sin ri Eubh, Air bhi dhith féin a’ dol seach: “Nach gabh thusa ’mheas na craoibh Is ro-mhath feum ’s is fèarr dreach?” 16. Do fhreagair is’: “Cha’n fheudar, Is Dia math féin air ar casg’, Gu’n gheall e dhuinn gu’m b’eug Na’m b’e ’s gu’m feuchmar a bhlas.” 17. Labhair eise mar bu bheus: “Cha’n eug dhuibh péin e, gu ceart; Ach gheibh sibh tuigse ’s tuilleadh léirs’, Ma ’s e ’s gu’m feuch sibh a bhlas.” [TD 70] Shin dar ī chūnig Ewe Moose ni kreiw di vi alijn Gi mi vah gaiphs chon bea ea Go tūigs is leirsin ī harsin Tug ish laiph ansin chreiwe Di choishin eig agas bais Chaillich ish yehe qūyd fein Gi dug i ea reist Gahū Foūrrig leohis ī shin leirs Lessighig keil nach bayrd Huig ead as vhi gin neidig Gaiph eads reyst assin naijr Toisichir ī shin lea cheil Ri teimbig agas ri faihiamb Dūillagin ni krijwe Iighkis Chon Iighkir agas chon apron Shuilidir ī shin gi fijgh Zuisi dijwherighk ni nailen Da falligh ro chrūhs ro edin Zhe hug gaijphs ī taijt Klūinidir shail no zehe sho Guh zhe ī geiwighk si gharden Eashin ri gaiphel skeil Kea yea taijt vel tū ahū Di reggir eash gi dijbli Gaiph mi rohid fijwe is naijr La huig mi vhi gin neidig Chell mish mi hyn gi hairloūh Ko yijnish duitsin i skeil Gi roih ū chin eidhi noighkt No ni chah ū voos ni kreiwe Ma dugis fein ī naijn orts [TD 71] 18. Sin dar a chunnaic Eubh Meas na craoibhe do bhi àluinn, ’S gu’m bu mhath dhaibh-s’ chun beath’ e ’S gu tuigs’ is léirsinn a thàrsainn. 19. Dug ise làmh anns an chraoibh, Do choisinn eug agus bàs; Chàilich ise dheth a cuid féin ’S gu’n dug i e réist* a dh’ Adhamh. 20. Fuaradh* leò-s’ an sin léirs’ A leasachadh céill nach b’ fhèairrde; Thuig iad as a bhi gun éideadh, Is ghabh iad-s’ réasd* as an nàire. 21. Tòisichear an sin, le chéile, Ri teumadh agus ri faitheam Duilleagan na craoibhe fhìgeas* Chun ìochdair* agus chun aprain. 22. Siùbhladar an sin gu fiamhach Dh’ ionnsaigh dìomhaireachd nan àilean, D’ am falach romh chruth’s romh aodann Dhé thug dhaibh-s’ an t-àite. 23. Cluinneadar seal ’na dhéidh so Guth Dhé ag éibheachd ’sa gharden; Esan ri gabhail sgéil: “C’eadh e* ’n t-àite ’m bheil tu, Adhaimh?” 24. Do fhreagair es’ gu dìblidh: “Ghabh mi romhad fiamh is nàire, An là thuig mi bhi gun éideadh, Cheil mis’ mi fhìn* gu h-eàr-luath.*” 25. “Có dh’ innis duit-san an sgeul Gu’n robh thu chion éididh, nochd; No na* chaith thu mheas na craoibh Mu’n dugas féin an fhàithn ort-s’?” [TD 72] Vean shin hug ū ghois Doi leūmbs gin vūn i fein da Chūir ish pairt yehe mi ghoirns Challighe mi gom leoin na dhei ea Di laiphir ea shin ri Ewe Gi dehe beids di rein vs Di reghir ish gi sheiwe Vaijle i mahir neaph mish Di laiphir ea rish i nahirr Curst ū fahist ī misk chretor Er di hairh ni tū glehig Louirigh mirr vheih chon teigvall Ach sijghchi mish gaiphlis Edder slijghk ni mrayh sdi lijghks bruhir les di chains Cha tairrin hail voyh tyghks Di laiphir shea rijst ri Ewe Veids gin zheil ū gheher ni fyle Dobroin, ī krayh si noombni Bihi gōō vijn, is breh di chleyn Bihi dus voyh sho pijnoile is di vynd go feher di heih Ryildich ea fois di chynds Veids gin dijghk ū ni veas Di laiphir ea sīn ri ahū Guh di vra la va tū ūild Gin vristig leatsin er main Sgin chahig leat pairt dehe nūle Maillighe mi er di skas Tallu, bihi ais duit lehigh Dobroin kaillichir gigh tra leat Tarran fad lai di veah [TD 73] 26. “A’ bhean sin thug Thu dhòmh-s’, ’S dòigh liom-s’ gu’n bhuin i féin da; Chuir ise pàirt dheth ’m dhòrn-s’, Chàilich mi gu m’ leòn na dhéidh e.” 27. Do labhair e ’n sin ri Eubh: “Gu dé ’m beud-s’ do rinn thus’?” Do fhreagair ise gu sèimh: “Mheall an nathair nèimh* mis’.” 28. Do labhair e ris an nathair: “Cùrst* thu fathast am measg chreutair; Air do thàrr ni tu gleitheadh*; Luaithreach mar bheidh* chun teugmhail.*” 29. “Ach suidhichidh mise gamhlas Eadar sliochd na mnàth ’s do shliochd-s’; Brùthar leis do cheann-sa, ’S cha tèaruinn e shàil bhuaidh t’ iochd-s’.*” 30. Do labhair se rìst ri Eubha: “Mheud ’s gu’n ghèill thu dh’ fhear na foille, An do-bròn, an cràdh ’s an imnidh Bidh ginmhinn* is breith do chloinne.” 31. “Bidh tusa bhuaidh so pianail, Is do mhiann gu fear do theach, Riaghailteach e fos do chionn-s’, Air mheud ’s gu’n d’ioc* thu ’na mheas.” 32. Do labhair e’ n sin ri Adhamh: “Guth do mhnàth ’n là bha tu umhailt, Gu’n bhristeadh leat-san air m’ fhàithn, ’S gu’n chaitheadh leat pàirt de’n ubhall.” 33. “Mallaichidh mi air do sgàth-s’ An talamh: bidh à-s’* duit leitheach; An do-bròn càilichear, gach tràth, leat T’ aran fad làith’ do bheatha.” [TD 74] Drisshin mir oin kynd is gloūran Di ghaisis souis duit fa roin Agas kallichir gi trouh leat Di lūijhi souirigh ni roone Mur shin i faillis di ghroyh Di voūychir leat di veah Ach gi pijle ū zūisi talvyn Von zaliph dū tuis di la Foūhdichir ead a Eden Dourih leo eiwnis is aijttis ach gaiph shea trouis ruh lea cheil Di reind daij edigh di chrakni Karidhir ī shin Cherūb Eddir ead fein is ī naihir Ma bijg eads mir ea fein dehe Lea feighin er chre ni beah Ach shin ī skeil mir huit ahu Lea laigs Ewe is oilighk, arrigh La va ead dūynd no sissijr Ha peaghks, ir nointyne ī falligh Achs ewijne dūinin i ghaiwlis Chaiwlig eddir ī da lighks Christ vi aggin mir chainard Gin chaijssighv ea feher gin oighk ghūind Gloir is moillig di zhe Tahir Chūmb rijn fahist gigh ni gheūl Cho fads is beo mi si veas Sijn̄imb ghuit lea aijrh foūind Fouind lea mollig c& [TD 75] 34. “Drisean mar an ceudna ’s cluarain* Do dh’ fhàsas* suas duit far aon; Agus càilichear gu truagh leat De luibhean suarach nan raon.” 35. “Mar sin, am fallus do ghruaidh, Do bhuadhaichear leat do bheatha; Ach gu’m pill thu dh’ ionnsaigh ’n talmhainn* Bho ’n dhealbhadh tu’n tùs do latha.” 36. Fuadaichear iad á Eden, An d’ fhuaradh leo èibhneas is aiteas; Ach ghabh se truas riu le chéile: Do rinn daibh aodach de chraicnean. 37. Càireadar an sin Cérub Eadar iad féin is an nathair, Mu’m biodh iad-s’ mar e féin deth Le feuchainn air chraoibh na beatha. 38. Ach sin an sgeul mar thuit Adhamh Le laigs’ Eubh is ìnnleachd nathrach,* Là bha iad duinn ’nan sìnnsir: ’S tha ’m peac-s’ ’nar* n-ìnntinn am falach. 39. Ach ’s éibhinn duinn* fhìn an gamhlas A cheangladh eadar an dà shliochd-sa: Crìosd bhi againn mar cheannard; Gu’n ceannsaicheadh e ’m fear-gun-iochd-dhuinn! 40. Glòir is moladh do Dhia an t-athair Chum ruinn fathast gach ni gheall; Cho fad ’s is beò mi ’sa bheatha-s’ Seinnim* dhuit, le aithridh, fonn. Fonn le moladh etc. [TD 76] Bhreishligh Ghonochi Voihr Dhe di chrūhighe green bruh neiph Nir lia glain is gloirvoir Nir lia angle dehi deinhn Brearigh breaigh beoilvellish Nir lia bijn, nir lia green Nir lia klūih is keoilvoir Nir lia shoils grein greenyall Is leig shoilsach longvoir Teih i Tijhorn teih gin dhi err Teih gin oigh er oistaphie Teih ni Nesple ī teih seskir Teih gin essie ordūhi Teih ni noonvijn mūirth mūirnigh Sugigh sūilpher sophlatigh Teih ni Meidin glackzall ghreinigh Maissigh, meihrigh, moirailtigh Cūyrt vick Mūyrr cūijrt gin chint Cuijrt ni kurrhie hohijn Cuijrt ni phaijlt cuirt ni slaijnt Cuirt gin chail er chokerri Cūyrt gin oitta cuirt gin choīnt Aind ī mūhir shiyall sroilailtigh Cūyt ni mackai ni bann noiph Aind ī mūhr beannight gloir hūhyn Dūhn ni dūhli duhn gin dijph Duhn is moid moirvahis Duhn gin airmid duhn gin dorchis Duhn gin cheilg ri koverson [TD 77] XXII. Breisleach* Dhonnachaidh Mhóir. 1. ’S e Dia do chruthaich grian-bhrugh nèimh, Nior lia* glaine is glòrmhoire; Nior lia aingeal déadhaidh, daingeann, Briathrach, breathach,* beòl-mhilis.* 2. Nior lia binne; nior lia grinne; Nior lia cluich is ceòlmhoire; Nior lia soillse gréine grinn-ghil Is leug soillseach lòngmhor.* 3. Tigh an Tighearn, tigh gun dìth air; Tigh gun fhiach air òsd-thighibh*; Tigh nan easbol* an tigh seasgair, Tigh gun easbhuidh òrduchaidh. 4. Tigh nan ionmhuinn murrach, mùirneach, Sùgach, suilbhir, sòmhpladach*; Tigh nam maighdeann glac-gheal,* greadhnach, Maiseach, meadhrach, mòr-fhaltach. 5. Cùirt Mhic Muire, cùirt gun chiont; Cùirt nan cuire* shòithnghe*; Cùirt nam fàilte, cùirt na slàint’, Cùirt gun chàil air chòcaire. 6. Cùirt gun ìota, cùirt gun chaoint’,* Ann am mùr sìtheil, sròl-fhailteach*; Cùirt nam macamh, ’s nam ban-naomh, Ann am mùr beannaicht’ glòir-shuthainn. 7. Dùn nan dùilean, dùn gun diobhadh,* Dùn is mòide* mòr-mhaitheas; Dùn gun fharmad, dùn gun dorchas*; Dùn gun chealg ri còmharsain.* [TD 78] Duhn gin vaislijg¹ duhn gin vaiggig² Duhn ghu taigh ī troikre Duhn gin choiggig duhn gin ghoirt Duhn gin chros er choir verthi Kahīr noiph kahir haijnt Hesrigh, Horragh, kohrahigh Kahir voūyhigh, kahir oūisle Dahigh doūylligh, do-chahigh Kahir chairdigh, hrehigh, yailvigh Aijltigh, aimbligh organigh Kahir chūiligh zailrigh heyslrigh Lasrigh, laindregh lochrandigh Ri ni ri zailph dhoon Di zailph toor is teorijn Di zailph qūairrhū ghaij chon beah Phahi ffertigh foir oūihinigh Di zailph Iffrijn di lūighk dūimbh Oin vyck mūirn moir Vūoyrh Di zailph speirh di zailph rȳlh Di zailph esk is Eolūs Di zailph ghaiphrig groūimbigh raisigh Rynlūigh, lainluigh, roh hijntigh Di zailph feihphir bruhvoir, broinigh Kluhvoir, krohvoir knūassigh Di zailph saūphrig gheigglan eiwnigh Naijlligh neiph noūghuilligh Di zailph earrigh shoikchran sheikigh Fflūighvoir, frassigh, fehranigh Oir is ea di reind eah ni kruijn Iisk is, ūisk, is oijnvijn Lūhi, talvij is gigh krainvhea Maighk Dhe ī kayrd da korighig [TD 79] 8. Dùn gun mhasladh, dùn gun mhagadh; Dùn dh’ an tathaich an tròcaire; Dùn gun chogadh, dùn gun ghorta; Dùn gun chros* air chòir-bhearta. 9. Cathair naomh, cathair shiant’,* Theasrach,* thorach, chòmhradhach; Cathair bhuadhach, cathair uasal, Dathach, dualach, dò-chathach.* 10. Cathair chèardach,* thréitheach,* dhealbhach, Altach,* amlach,* òrganach*; Cathair choinnleach, dhealrach, shoillsreach,* Lasrach, lannrach, lòchranach. 11. Rìgh nan rìgh do dhealbh daoine, Do dhealbh tìr is teòrainn, Do dhealbh ceathra* dhaibh chun beatha ’S faichean feartach,* fòir-fhoghnach. 12. Do dhealbh ifrinn do luchd-diomb Aon Mhic mùirn Mòr-Mhuire; Do dhealbh speur, do dhealbh reul, Do dhealbh éasg* is Eòlus.* 13. Do dhealbh geamhradh gruamach, rasach,* Raon-fhliuch* lèan-fhliuch,* rò-shinteach; Do dhealbh foghmhar bruthmhor, bronnach, Clùthmhor, crodhmhor, cnòthasach.* 14. Do dhealbh samhradh geug-ghlan, éibhneach Nialach, néamha,* nòdh-dhuilleach*; Do dhealbh earrach, sioc-chrann,* seacach,* Fliuchmhor, frasach, fearthainneach.* 15. Oir is e do rinn iath* na cruinne, Iasg is uisg is eòin-bhinne; Luibhean talmhaidh is gach crìon-bheatha; Mac Dhe an ciard* d’ an còireachadh. [TD 80] Oir ī shea di skijle la is eijghe Er ni krijghī kochaittnig Oir is ea toin ri di skyl learl Ffeijh gigh oin toor foidhroihigh Di ver dool vaiht zhoone Er ni krijghi moir horrijn Di verr toihrni ghyh gloirvoir Di verr roiht is rohessin Kaijrd ni nūilli di verr tūihl Err gigh moin moir horrig Dijllighk chlessrigh di ni maighk shin Nyr vijst korr i voir heijstn Ga bijn tūyppan, ga byn organ Is gigh korah keoil chrūitt Ga bijn lūitt ga byn mūisick Gigh Instrūment koraijt Keoil ni krūyn si qūyd bijnnis Sī kūirr ūilli kohynd Gir byn angle di vi flahis Eg ri roh voir roh chlessigh Ta reish mi hrittle is mi kyntigh Krissigh kijkragh, kohragh Is mi peackigh kailgigh klessigh Meligh, meihigh moir ghuhigh Is mi laddron oūyrrigh anveher Groūimbigh grulvigh glehivonigh Minig do bram millig oigvann Brystnig poijst is poterrighk Is mi Mairligh aimsigh eijhighe Saijntigh stroonigh stroin-olkagh Is mi shoinigh skeiligh skeggigh Breggigh brijnigh beil-olklaūrigh [TD 81] 16. Oir is e do sgaoil là is oidhche* Thar nan crìochan còmh-chaitneach*; Oir is e ’n t-aon rìgh do sgaoil beurla* Feadh gach aon tìr fòid-threabhach.* 17. Do bheir dìol-bheachd* dhaoine Air na crìochan mòr-theorainn; Do bheir tòirne* ’s gaoth ghlòrmhor*; Do bheir reòdht* is rò-theasan. 18. Cèard nan uile do bheir tuile* Air gach min* mòr-thoraidh; ’S dìolachd chleasrach* do na mic* sin Nior mhisd’ an cor a mhòr-theistean. 19. Ge binn tiompan*; ge binn òrgan Is gach còra*-ceòl-chruit; Ge binn liut*; ge binn miùsaig,* ’S gach ionnstramaint còmh-reite*; 20. Ceòil* na cruinne ’s an cuid binnis ’S an cuir uil’ an còmh-sheinnt’: Gur binn aingil do bhi ’m flaitheas Aig an Rìgh ro-mhòr, rò-chleasach.* 21. Tairéis mo fhriotail,* is mi ’n ciontach Craosach, cìocrach, còmhragach*; Is mi ’m peacach cealgach, cleasach, Meallach, meathach,* mòr-ghuthach. 22. Is mi ’n ladron* uaibhreach, an-mhear,* Gruamach, grulmhach,* gleòmhainneach*; Minig d’ fhobraim* milleadh òg-bhan, Bristneadh-pòsd* is pòitearachd. 23. Is mi ’m mèirleach aimseach,* éigheach,* Sanntach, straoineach,* stròn-fhoclach*; Is mi ’n sionnach sgeulach, sgeigeach, Breugach, brionnach, beul-òlc-labhrach.* [TD 82] Brissimb soohr brissimb aintn Oimbrim moin har orduhi Minnig ī hoūisklis koir ni drūijs Er bih ghoih klūh ī kloijvijne Gna dom kailg is peaghki mairph Ffairmid ffearg dam voir loisgig Lea lain oūyhr bim er ouirhi Muihig meoylsh is meoillish Di nim leisk bim err vijsk Bim, roh cheilt er chosherhi Bim gi sayntigh gaiphigh kaijntigh Laūigh lairrigh beil-easki Oir ī ta ir peighki er ti ir kaiwhell Gūihm ī Tahir troikerigh Si spirrit noiph da ir soorrig Si maighk fijsrigh foir nairtvoir Fūil di zestyph fūile di zaill treyh Fuil di ghlaighk moin meorrindigh Trijd di chesī saind ī hoirrig Dhoon doir gheir loijtt Vi da dī hijph gheirhi erig Is dū fein er veo varrtyn O zhe ghraighe bhell moir-ailtish No eijrh dail sī deonichig Ach mir di hoor ū assin phrison Ioseph foore ūilli foihinigh Mir di riagh layt as ni pijnti Ioab keylvoir ko huigsigh Lazarus dah veoighe mir di zoni Ri si chruhider chuaghtighe Mirr di hoor Sūsan noiph Vo choir breig, braad vriher [TD 83] 24. Brisim saoire,* brisim aointean*; Imrim* maoin thar òrduchaidh; Minig a thuasglas caor na drùis Air bhi dhomh ’n clùmhadh clòimheannan.* 25. Is gnàth dom cealg is peacadh marbh, Farmad ’s fearg d’ am mhòr-losgadh; Le làn uabhar bìm* air uairean Maoidheadh m’ uailse ’s m’ eòlais. 26. Do nìm* leisg, bìm air mhisg,* Bìm ro-chillt* air chòisirean*; Bìm gu sanntach, gabhach, cainnteach Làmhach, labhrach, beòl-easgaidh.* 27. Oir ata ar peacadh air tì ar ceangal; Guidheam an t-athair tròcaireach ’S an spiorad naomh do ar saoradh, ’S am Mac fiosrach fòir-neartmhor.* 28. Fuil do dheas-taoibh, fuil do gheal-troigh Fuil do ghlaic mhìn, mheòrantaich*; Trid do cheusadh ’s ann a shaoradh Daoine daora geòr-loite.* 29. Bhi* dath do thaoibh ag iarraidh éirig, Is tu féin air bheò-bheartan,* O, Dhé ghràdhaich, am bheil mòr-àilteas,* Na éireadh dàil ’san deònachadh. 30. Ach mar do shaor thu as an phrìosan Ioseph fìor-ullamh fòghainteach; Mar do riach* leat as na piantan Iob ciallmhor còmh-thuigseach; 31. Lazarus do bheòthaich mar do dheònaich A Rìgh ’s a chruthadair cumhachdach*: Mar do shaor Sùsan naomh Bho chòrr bhréig* ’s bròd-bhriathar*; [TD 84] Mir di skoil ū vo lūing Ise Keihir ghijh is koyhgheyle Beher gi daighkir shin vo peaghki Oin vyck eaghktighe oig Vūhirr Oir ī saind di laūphs ta ni grasin Snagh deijd traijh er hroikre Beher er manim leat vo zaiphni Eddir angli oig ghlann Dehe di chrūhighe etc& Oin di rein̄ig leish ī skripher er la Vrehonish Smūymnir ī la fa yeoyh Koir ghūin di ghull eig Smūynimir peacki ni hoig Smūynmir foijst ni hig no zheihi Smūynimir ni hig no yheihi Gir ea la ni moir vrehe Gigh ni reinig lynd si neoil Cha neydir ni smo ī chleih Cha neydir na smo ī chleih Mah no sah di rein̄ig lynd Noūre chi shin brihi ni sloy Tijghk oirn sni neoyle, trūmpt da sheirmb Noure heirmir ī trūimpayt voir Krijnchidir ni sloij ma saigh Gigh naigh hairlis duih beo Kyghli ead doij si baighk Kijghli Mūirr agas toor Kyghli gigh nhi as noūyh Loiphri ī tallū soūys Gigh naigh choyh ainsin nūrh [TD 85] 32. Mar do sgaoil thu bho luing Iosa Caor-ghaoth* is ceò-ghile,* Beir, ge deacair, sinn bho pheacadh, Aon Mhic eachdaich* Og-Mhuire. 33. Oir, ’s ann do làimh-s’ a ta na gràsan, ’S nach teid tràghadh air do thròcaire*; Beir air m’ anam leat bho dheamhna, Eadar aingil òg-ghlana. Dé do chruthaich etc. XXIII. Aon do rinneadh leis an sgrìobhair air là bhreitheanais. 1. Smuainmar an là fa dheòidh Is còir dhuinn do dhol eug; Smuaineamar peacadh na h-òig; Smuainmar fòst na thig’ na dhéidh. 2. Smuaineamar na thig na dhéidh: Gur e là na mòr-bhreith; Gach ni a rinneadh leinn ’san fheòil, Cha ’n fhaodar na’s mò a chleith. 3. Cha’n fhaodar na’s mò a chleith, Math no sath* do rinneadh leinn; Nuair chì sinn britheamh nan slògh Tiochd oirnn ’sna neòil, ’s an trump’d d’ a seirm. 4. Nuair sheirmear an trumpaid mhór, Cruinncheadar na slòigh ma seach; Gach neach thàrlas diubh beò, Caochlaidh iad an dòigh ’s am beachd. 5. Caochlaidh muir agus tìr; Caochlaidh gach nì as nuadh; Lìobhraidh an talamh suas Gach neach chuaidh anns an ùir. [TD 86] Gigh naigh ī choyh ainsin nuirh Erih eadsin na noūh chorp Is gaiphi gigh ānim sheilph Ains chollin cheilg ī roh chlost Ni ir choist i shin da ni chouyn Glouyshider ea fo leah Ni vahig vo hossigh tijmb Liphri shea er chynd ni breah Breah ver bouyh er gigh breah Cha Vrighi leavreach ī ri Hijhis ī kahir ni breah Si ver kairt vreah er gigh ti Gigh ti va kur ra oilk Terbhir noighkt er ī laiūph chli Karijr er i laiūph yeish Gigh ti viis deish er ī chind Gigh ti is deish er i chynd Laūhri Brihi ruih gi kairt Vo is beūhynd veannight sywe Mahims ghūis nir peaghk Mahims ghuis nir peaghk Gaiphis sheilph chairt sī rijghkt Choirrighe mahir vo hois Guishin aind ī gloir gin chrijghe Oir ir bhi ghoisin fo hairtt Fo ouyghk, fo arkis, chon bais Prison gin troir gin nairt Houskle sywe kairt er mi chais (or er) Er bhi gom mi choigrighe kein Smi hreveller ains gigh bail Reistle siwe ghois no meimb Cha roūh ir teihphis gom gaind [TD 87] 6. Gach neach a chuaidh anns an ùir, Eiridh iad sin* ’nan nuadh chorp; Is gabhaidh gach anam seilbh Anns a’ choluinn cheilg an robh ’n clost.* 7. Nior clost* an sin do na chuan; Gluaiseadar e fa leth; Na bhàthadh bho thoiseach tìm, Lìobhraidh se air chionn na breith. 8. Breith bheir buaidh air gach breith: Cha bhritheamh leth-bhreitheach an Rìgh Shuidheas an cathair na breith, ’S a bheir ceart bhreith air gach tì. 9. Gach tì bha cur ri olc, Tearbar a nochd* air an làimh chlì; Càirear air an làimh dheis Gach tì bhios deas* air a chionn. 10. Gach tì is deas air a chionn, Labhraidh ’m britheamh riù gu ceart: “Bho is buidheann bheannaicht’ sibh Maithim-s’ dhuibh-s’ nur* peac’.” 11. “Maithim-s’ dhuibh-s’ nur peac’; Gabhaibh-s’ seilbh cheart ’san rìogh’chd A chòirich m’ athair bho thòs Dhuibh-san* ann an glòir gun chrìch.” 12. “Oir air bhi dhòmh-san fo thart, Fo fhuachd, fo acras,* chun bàis, Am prìosan gun treòir, gun neart, Thuasgail sibh ceart air mo chàs.” 13. (no ‘air’) “Air bhi dhom a’m choigreach an céin, ’S mi ’m thréabhalair* anns gach ball, Fhreasdail sibh dhòmhs ’nam fheum; ’S cha robh ur taobh-s’ dhom gann.” [TD 88] Two verses omitted heir is on the other syde Shin laūphri brihywe fois naird Ruih fouire aijt er i laiph chlih Oimbichie voymbsin gi braigh Zuisi kais is kraijh gin chrijghe For i bi Taversher ī pein Angli sī chleir er faid Veids nach dreinig rijws dhyle Ri pijnti mi vrahri laigs Oōmichi ead sho gi trouyh Ziffrin ouire bi foūighk is tesh Ghaiphs ga dūillighe i kais Niir feih ead bais aind i fest Ach oombi beūhind ī graij Di foūire aijt er ī laiph yeish Lahonis ni flah feile O ewijn doisin ī treish O eiwyn doisin ī treish Ewijn doisin gigh ni chi Ewijn vi kahir ni grais Ewyn vi lahir ī Vrihiwe Ewijn vi lahir ī Vrihiwe Ewyn ī hichaih sī vouyh Cha nedir ī chur ī keil Mead ewnish ī nayt voūyn Ewnis ea nach faighk sūile Ewnis ea nach koūle klouyse Ewnis ea nach dehid er chuil Ghoysin da dorir mir ghoysh [TD 89] 16. Sin labhraidh am Brìth’mh fos n-àird Riu fuair àit air a làimh chlì: “Imichibh* bhuam-san gu bràth Dh’ ionnsaigh càis is cràidh gun chrìch,” 17. “Far am bi ’n t-abharsair am péin, Ainglean ’s a chléir air fad, Mheud ’s nach d’ rinneadh ribh-s’* dìol Ri piantan mo bhràithrean lag-s’.” 18. Imichidh iad so gu truagh Dh’ ifrinn fhuair* am bi fuachd is teas*; Dhaibh-s’, ge duilich an càs, Nior faigh iad bàs ann am feasd.* 19. Ach imichidh buidheann a ghràidh Do fhuair àit’ air a làimh dheis, Do fhlaitheanas nam flath féil’*: O, ’s éibhinn doibh-san an treis! 20. O, ’s éibhinn doibh-san an treis; ’S éibhinn doibh-san gach ni chì; ’S éibhinn bhi ’n cathair nan gràs; ’S éibhinn bhi’n làthair a’ Bhrìth’mh. 21. ’S éibhinn bhi ’n làthair a’ Bhrìth’mh; ’S éibhinn a shìoth-shaimh ’s a bhuaidh; Cha’n fhaodar a chur an céill Meud éibhnis an àit’ bhuain. 22. ’S éibhneas e nach faca sùil; ’S éibhneas e nach cuala cluas; ’S éibhneas e nach téid air chùl Dhoibh-san d’ an toirear mar dhuais. [TD 90] Doysh is mo no gigh doysh Ta soūis er neoph eg mi ri Ewyn da gigh naigh ī ghloysh Er chor sgi boūyhicher ī Er choir sgi boūyhihmir ī Smūynimir er krijgh ī skoil Smūijnimir ir peaki bah Smūynmir ī la fa yeoyh Smūnmir ī la etc& The two verses omitted on ye oyre syde Ach freggri eadsin i brihijwe Qūin chūnikimir sywe fo hairt Fo oūijghk fo arkis, chon bais Si houiskle shijnd di chais kairt Berrims deirph ghuiph Houiskle sgir aind duih nach olk Veids gin dreinig lyphs dhyle Ra pijnti mi vrahri boighks Gnea chūh di rein̄ig leish ī Skripher, naimb ī Vrahi vi neghin Ri ni nesple dain sessū gi ladhir lijn Dhijn shyn ī fest le di restle gin chail gin dhi Vo is dū klessighe ver gressid slaint ī tijnd Ber le di yesslaiwe gin neisī assi chais syn Ri ni krūin sgigh ūlli ī ta fo ni ghrein Da leir gigh dhūin, sgigh mullaid, ghais orra fein Vo saind vnnids ha ir mūn̄yn gi bragh no ir nerb Dijn shin gin nūirrigh, vo chūn̄ord, ī dairl heig [TD 91] 23. Duais is mò na gach duais, Ta suas air nèamh aig mo Rìgh; ’S éibhinn do gach neach a ghluais Air chor ’s gu’m buadhaichear ì. 24. Air chor ’s gu’m buadhaichmar ī Smuaineamar air crìch an sgeòil; Smuaineamar ar peacadh bàth, Smuainmar an là fa dheòidh. Smuainmar an là etc. 14. Ach freagraidh iadsan am Brìth’mh*: “Cuin chunnaicmar sibh fo thart, Fo fhuachd, fo acras chun bàis, ’S a thuasgail sinn do chàs ceart?” 15. “Beirim-s’ dearbhadh dhuibh, Thuasgail—’s gur ann duibh nach olc— Mheud ’s gu’n d’rinneadh leibh-s’ dìol Ri piantan mo bhràithrean bochd-s’.” XXIV. Gnè chumha do rinneadh leis an sgrìobhair an àm a mhnàth* bhi ’n éiginn. 1. Rìgh nan easbol dean seasamh gu làidir leinn; Dìon sinn am feasda le do fhreasdal gun chall, gun dìth; Bho ’s tu ’n cleasaich bheir greasad slàint an teinn, Beir le do dheas-laimh gun easbhuidh as a’ chàs sinn. 2. Rìgh na cruinne ’s gach uile a ta fo ’n ghréin, D’an léir gach duine ’s gach mulad dh’fhàs orra féin, Bho ’s ann unnad-s’ tha ar muinghinn* gu bràth, no ar n-earb,* Dìon sinn, gun fhuireach, bho chunnart an dàrla h-éig. [TD 92] Ahir ni shoilsh, di chrūhihge Meidin is mraij Gir leats mir aijrrighk gigh naigh is Fūih einighk gi braijgh Ach vri sgi bel kaywnis Marr ruits gi seyphir gna Ma gois smi feymigh Mi chollaiphighe eighe agas la. Ach vo taimb cho loighti Sgin hoile mi anoighkir gigh tra Hijwe ghrijwe ī korpre Is dairph choisin ī bais Ga taims ghoint Is is loijtt er i kraij No mi hea mi hoils Ach di hoils vijs daijnt sī chais Veids gir dus faird ljighe Hūg Lazerūs rijst vo ni vais Agas nihin Iaijre Ta reish di vi ry er i lair Ha di graisin cho brihoire Si va ea da doos shin faist Saind da di hijwsin Hjoirn Ha mi zhuills ri sli ni slaint Chaind slij gigh slaint shea di graisin hraiis gigh mūirr Gir dū hesrig ni brahri assin nawin va grainoil ri kurr Vo shead ir peckinin ladhir ha tarrijn gigh kais er ir mūijn Bij mi vūnijn is mairlaid Aind mi lanior baijgh maighk Mūir Vijck Muir si Hrinoild Di zullin Pyn agas kreighk A leh gigh oin chrijsti Gaifis arhi no yiwini pein [TD 93] 3. Athair na soills’, do chruthaich* maighdeann is mnàth, Gur leats’ mar oighreachd gach neach is Fiù fhoighneachd gu bràth; Ach bhrìgh ’s gu’m beil* coibhneas Mar riuts’ gu saibhir ghnàth, Math dhòmhsa, ’s mi feidhmeach* Mo chomh-leapach oidhch’ agus là. 4. Ach bho taim cho lochdach ’S gu’n thoill mi an-shocair gach tràth Thaobh ghnìomhannan* corporra Is dearbh choisinn am bàs, Ge taim-sa’ goint’ as, Is lot air a chràdh,* Na ma h-e mo thoil-s’ Ach do thoil-sa bhios dèante ’sa chàs. 5. Mheud ’s gur tus’ f’* àrd-lighich Thug Lazarus rithist bho ’n bhàs, Agus nighean Iaruis Tairéis dith bhi ’n righ’ air an làr. Tha do ghràsan cho brìoghmhor ’S a bha iad d’an dìs sin fàst*: ’S ann do do thaobh-san, a Thighearn, Tha mo dhùil-sa ri slighe no slàint’. 6. Ceann-slighe gach slàint’, ’S e* do ghràsan a thràghas gach muir; Gur tu theasraig na bràithrean As an àmhuinn bha gràineil r’an cur; Bho ’s iad ar peacannan làidir Tha tarruinn gach càis air ar muin, Bidh mo mhuinghinn is m’ eàrlaid Ann mo shlànuighear bàidheach, Mac Muir’. 7. A Mhic Muire, ’s a Thrìonaild* Do dh’ fhuilinn pian agus creuchd A leth gach aon chrìosdaidh Ghabhas aithridh ’na ghìomhannan péin, [TD 94] Veids gir dus rein dhile Lea di hoile vah no ir griwre breig Mah ghūin gi shirhi ir peckinin dhiwhir gi leir Gir eid mi pheckini moir Pha mi vroins gigh la Cha noimbird lūghk soilj rein mi leoin no mi chrai Ach mīsk is stripighk is poijt rein mi moigolighk vaih Mar ri bristig ī Donighe is mijn̄in moir di gna Gna lyn vi ri mijn̄in nach oimbrighe ir creid Ri saijnt agas ghinnigh aind ī noinid deo cheil Gin nair gin nahig ri vi laphird ni breig Ach dain troikre oirn fahist Vo dus ir nahir ir nehid Ach eihd agas ahir haind ī kahir ni keoile Aūphrik oirn vo di lahis hovir mahonis dūynd Aind ir saijnt aind ir gahel aind nahis ir beoile Aind ir breig aind ir neigh aind naijhir ir noig Troū troū corr ni hoig kiigh moir ī is dhi keil Gogh, ir lesgle sin dois no mi ghoyverti pein Leūid barligi soghlik chūr di gloirs gom keil Lea frestle ī toijrs di ghordich maighk dhe [TD 95] Mheud ’s gur tusa rinn dìoladh Le do thoil mhaith ’nar gnìomhran bréig, Math dhuinne gu sìorruidh Ar peacannan dìomhair gu léir. 8. Gur iad mo pheacannan mòr Fàth mo bhròin-s’ gach là; Cha ’n e iomairt luchd-seòl’ Rinn mo leòn no mo chràdh; Ach miosg is strìopachd is pòit Rinn mi ’m ògalachd bhàith, Mar ri bristeadh an Dòmhnaich Is mionnan mòra do ghnàth. 9. Is gnàth leinn bhi ri mionnan Nach iomraich ar creud; Ri sannt agus gionach Ann an ionad deagh chéill; Gun nàire gun athadh Ri bhi labhairt nam breug; Ach dean tròcair oirnn fathast Bho ’s tus’ ar n-athair ’s ar n-eud.* 10. Ach eud agus athair Th’ ann an cathair nan ceòl, Amhraic oirnn bho do fhlaitheas, ’S thobhair mathanas duinn* Ann ar sannt, ann ar gaile,* Ann an aithis ar beòil, Ann ar breathadh*, ann ar naidheachd,* Ann an aighear ar n-òig. 11. Truagh, truagh cor na h-òige; Cuthach mòr i is dìth céill; Gachar* leisgeul sin dòmhsa ’Na mo dhò-bheartan péin; ’S a liuthad bàirligeadh sò-ghlic Chuir do ghlòir-s’ dhom an céill, Le freasdal an t-seòrsa Do dh’ òrduich Mac Dé. [TD 96] Vijck dhe vo saind vnnids ha ir mūnnijn gi taijnd Veids gir dus rein fullig Ghoirt fuyle er ir keūind chj ū fein vijck Mūirr fa ir mūlloid si naimb Dhyn shin vo chūnoird Gigh ulli zijn faind Mirr huggi leat Jonas a ijsk moir ī vūirr vayt Mirr hoirig leat Joseph gin leoin as gigh kais Vo oimbird mra shoilt mynd ī feoile er ī krai Dhyn shin vo ir doyvert is vo ghorijn ī vais Cha nea bais chuirp pheckich ha mi faighkin vo mi chri No oimbhird mi chardi Gad harighe ead mi Ach oijr nach beher trahig er di ghrasin chijh Veids gir dū rein ir kannigh No legs ir nānimb ī chlij Ach noūir skarris ī tan̄imb Vo ni chollin gin vri Na taggir vs orrin Gigh dolli rein synd Ach foskls dorris reh Karrigh di hi Zhūin ī foighir ni nangle Skimb ī bennight ū ri Ri ni nesple etc& [TD 97] 12. Mhic Dhé, bho ’s ann unnad-s’ Tha ar muinghinn gu teann, Mheud ’s gur tusa rinn fulang, Dhòirt fuil air ar ceann, Chi thu féin, a Mhic Muire, Fàth ar mulaid ’san àm; Dìon sinn bho chunnart, ’S gach uile dhinn fann. 13. Mar thugadh leat Iònas A iasg mòr a’ mhuir-bhàit,* Mar shaoradh leat Ioseph Gun leòn as gach càs, Bho iomairt mnàth seòlta, Miann na fèol’* air a cràdh, Dìon sinne bho ’r dò-bheart ’S bho dhòruinn a’ bhàis. 14. Cha ’n e bàs a’ chuirp pheacaich Tha mi faicinn bho m’ chrìdh, No iomairt mo chàirdean, Ged shàraich iad mì; Ach fhir nach beir tràghadh Air do ghràsan a choidhch’,* Mheud ’s gur tu rinn ar ceannach, Na leig-s’ ar n-anam a chlaoidh. 15. Ach nuair sgaras an t-anam Bho na choluinn gun bhrìgh, Na tagair Thus’ oirinn Gach dolaidh rinn sinn; Ach fosgail-sa dorus Réidh cathrach do shìth Dhuinn am fochair nan aingeal; ’S gu ma beannaicht Thu, Rìgh. Rìgh nan easbol etc. [TD 98] Krossanighk Alister M‘Cuistan Mi chomri oirt a ri Ffoūind mi chri smi rūin Cha neydir leoūmb vi beo Mi hroir er kurr reūm kuil Ochadoin o zhe Mi chorp kre rein olk Ni keidfa huggis dūin eads mi rūin dam loatt Kyle foūrris vohitt beal, is kloūis, is roisk Nahvid dom chon meig Mi laiph, is keimb ni kois Fferg is meinvijn vhijh Hearg mi chri, ram hreis Oimbhird, agas oale Gimbighk si neoil bras Ardan agas oyle Fayrmid trouh is breig Soyller yūin gi foilph Mir ghuill ghorm ni geig Sivill, saijnt, si neoil Trūir da koir gigh loijh Shaill von choisnimb tearg Och nach marph di vijm Gigh olk rein̄is reūhwe Mi chorp krea da rijne Bannall agas keole Lain̄ān oale is fijne [TD 99] XXV. Crosanachd (le)* Alasdair Mac Uisdein. 1. Mo chomraich ort, a Rìgh; Fonn mo chrìdh ’s mo rùn! Cha’n fhaodar leam bhi beò, ’S mo threòir air cur rium cùil. 2. Ochadòin, O, Dhé! Mo chorp cré rinn olc; Na ceudfaith thugas duinn, Iad-s’ mar aon d’ am lot. 3. Ciall fuaras bhuait; Beul is cluas is rosg*; Nàmhaid dom chun m’ éig: Mo làmh is ceum nan cos. 4. Fearg is m’ ainmhiann bhaoth Shearg mo chrìdh ri m’ threas*; Iomairt agus òl ’G imeachd ’san fheòil bras. 5. Ardan agus uaill, Farmad truagh is breug, Is soilleir dhuinn gu’m folbh Mar dhuille ghorm nan geug. 6. An saoghal, an sannt ’s an fheòil: Triùir* d’an còir gach laoi*; Seal bho’n choisnim t’ fhearg, Och, nach marbh do bhìm. 7. Gach olc a rinneas riamh, Mo chorp criadha do rinn: Bannal agus ceòl, Leannan, òl is fìon. [TD 100] Ta is mi hen erher leayh Nonor zhe is no ainmb Deanim kravig troūmb Troigmid foūind ni salm Troū nach shiinin krūitt Mir Davi zuitt ī zhe Viig mi chravi boūyn is dain lea foymb ni teiid Vi mi chri brūit Ma gigh cūis ī reind Mi hūile ra shilli yeoir Hijnind di gloir vijne Vo hūiggin di ghearmb Ghūyn tainmb gigh la Tangle da ir dhine Chaiile ir griwes ir graij Troū di horrig i chre araigh nijr ea aimb Smūjnimb ains gigh kais Toūyn fouir bais si chran Mi chomri oirt Ise Oir ni troūmb leatt bais Er kaind fa Ise Er chaind i tloij cheis Chesig maighk Muirr Chon reijt yūin ūlli Er ska gyle ni krūini Gah roh hywe di chuirrig Chuir er chaind vijck Dhe Corroūn ni rijn geir Tarnhi ro vois mhi Mir vairligh chesig ea [TD 101] 8. Tathas* a’m shean fhear liath; An onoir Dhia ’s ’na ainm Dèanaim cràbhadh trom; Trogmaid fonn nan salm. 9. ’S truagh nach seinninn cruit Mar Dhàbhaidh dhuit, a Dhé; Bhiodh mo chràbhadh buan, Is dian le fuaim nan teud. 10. Bhiodh mo chridhe brùit’ Mu gach cùis a rinn; Mo shùil ri sileadh dheòr,* Is sheinninn Do ghlòir bhinn. 11. Bho thuiginn do ghairm Ghuidhinn T’ ainm gach là; T’ aingil do ar dìon: Chaill ar gnìomh-s’ Ur* gràdh. 12. ’S truagh do thoradh, a chré; Earrach nior e àm; Smuainim anns gach càs An t-uan fuair bàs ’sa chrann. 13. Mo chomraich ort, Iosa— Oir ni trom leat beus*— Air cheann-fàth Iosa, ’S air cheann an t-slòigh a cheus.* 14. Cheusadh Mac Muire Chun réite dhuinn uile; Air sgàth gaol na cruinne Gath tromh* thaobh do chuireadh. 15. Chuireadh* air cheann Mhic Dhé Corùn* nan rinn geur, Is tàirngean tromh* bhois mhaoith; Mar mheàirleach cheusadh è. [TD 102] Chuirrig Ise si noūhi No ly shay tra Di vhi nijfrin treish Gherighe i tres la Mur shin zuillin bais Veids bi dhūn zis Ga dolligh i kais Ha ea torrigh da tools Shools ahū ulli Ffails fa ī toille De dortig oill Gin graih er vaighk mūir Shea maighk Muir hrein Ni gigh dūin zhyn Is daillig er ir keil Gin shoyllig er i ghriwe Ghriwe rein Ise Ghūillin pijnti bais Hug ni sloij vo ghirs Maighk oij ni grais Shea Ise ni fairtt Ri fa moir oighk Ni feire agas gairt Ni green agas snaighk Ri ī fahi foirin Ni traig is lynig Ni gigh duill chrinig Ni gigh ūilli oinig Mi chri ta troūmb Ochadoin meid mūilk Vo is dhuit hūgis moūind Kūirrimb comri oirt Mi chomri oirt o ri [TD 103] 16. Chuireadh Iosa ’san uaigh ’Na luighe sè tràth; Do bhi ’n ifrinn treis; Dh’ éirich an treas là. 17. Mar sin dh’ fhuiling bàs A mheud ’s bu duine dh’ Ios; Ge doilich* an càs, Tha e torach do ’n t-sìol-s’. 18. An sìol-s’ Adhaimh uile, Falls’ fàth* an toile De’n dòrtadh fhola, Gun ghràdh air Mhac Muire. 19. ’S e Mac Muire bu thréin’ Na gach duine dhinn; Is dalladh air ar céill Gun sealladh air a’ ghnìomh. 20. An gnìomh a rinn Ios’: Dh’ fhuiling piantan bàis; Thug na slòigh bho dhaors’ Mac Oigh nan gràs. 21. ’S e Iosa nam feart An rìgh fa mór iochd, Ni fiar* agus gart, Ni grian* agus sneachd. 22. An rìgh am faighinn fìrinn, Ni tràghadh is lìonadh; Ni gach duille chrìonadh; Ni gach uile ìonghnadh. 23. Mo chridhe ta trom; Ochadòin, meud m’ uilc*! Bho is duit thugas m’ fhonn, Cuirim comraich ort. Mo chomraich ort, O Rìgh. [TD 104] Oin do reīn̄ig leis ī skripher Och ochoin zhe Troūh mi skeil noighk Pha arhi ghom chon meig Veids ī reind mi loighk Eg veids i reind mi loighk Cha leir dom ī toūghk pairt Tahir da mi zhijne Vom phecki dijwhir bais Mi phecki diwhir bais Hormb mir chais mir heyn O ahir ni grais Airrigh gigh ni reind Airrigh lehids ī reind Zheh di reirs o ri Moijn mi chollin chrea Gi bea reuh mi grijwe Gi bea reūh mi grywe Ra lynd dom bi oig Konnis agas strijh Strijpichis is poyt Strijpichis is poijt Mynin moir gin sta Bristn ni la noiph Bea mi ghijls ī gna Bea mo ghyls ī gna Mi hoil fein smi ghoy Goimbighk ī baihi Aind ī lahi moig [TD 105] XXVI. Aon do* rinneadh leis an sgrìobhair. 1. Och ochòin, a Dhé! Is truagh mo sgeul an nochd; Is fàth aithridh dhom chun m’ éig Mheud ’s a rinn mi lochd. 2. Aig a’ mheud ’s a rinn mi lochd, Cha léir dom an t-ochdamh* pàirt; An t-Athair do mo dhìon Bho m’ pheacadh dìomhair bàis. 3. Mo pheacadh dìomhair bàis Th’ orm mar chàs ’s mar theinn; O, Athair nan gràs, ’S aithreach gach ni rinn. 4. ’S aithreach a lughad ’s a rinn Dhe do riar-s’, O, Rìgh; Miann mo choluinn chriadh, Gu’m b’e riamh mo ghnìomh. 5. Gu’m b’e riamh mo ghnìomh Ri linn dom bhi òg, Conas agus strìth, Strìopachas is pòit. 6. Strìopachas is pòit; Mionnan mòr gun stàth; Bristneadh* nan là naomh, B’ e mo dhìol-s’* a ghnàth. 7. B’e mo dhìol-s’ a ghnàth Mo thoil féin ’s mo dhòigh; ’G imeachd am bàthaibh* Ann an làithean m’ òig. [TD 106] Ach shin mir chais moig Och ochoin o zhe Noūire hainis chon ois Chad chighle mi beis Chad chighill qūyd zē veis Ni mo hreig mi toilk Oire aind i meahan mois Cha lonchris mi chorp Cha lonchroos mi chorp Eg ghinnighs eg saynt Ffairmid ri qūijd chaighe Tairgid gir ea baūis Tairgid i bains Leūmbs no gigh sheid Gad hairlin ea gin choir Mi ghoyh cha bi leir Cha bu leir roh choir Ach mi ghoghis fein Mi heole reind mi leoin Och ochoin o zhe Och ochoin o zhe Trouh mi skeil o ri Cha di hreig mi toilk Ach ni hreig i toilk mi Chad hreig i toilk mi Ach ni hreig mi nairtt err oilk ī chūr ī grijwe Smoid ī mijwe ab pheaghk Smoid i mijwe ab pheaghk Nach di chaighin mi lonchroose Tūigks vi aggim zho Lo veahan moos [TD 107] 8. Ach sin mar chaitheas m’ òig’— Och ochòin, O Dhé; Nuair thàineas chun aois, Cha do chaochail mi beus. 9. Cha do chaochail cuid dhe m’* bheus; Ni mò thréig mi’n t-olc; Oir ann am meadhon m’ aois Chaidh lon-chraos a’m chorp. 10. Chaidh lon-chraos a’m chorp Aig gionach ’s aig sannt; Farmad ri cuid chàich: An t-airgead gur e b’anns’. 11. ’S e ’n t-airgead a b’ anns’ Liom-s’ na gach seud; Ged thàrlainn e gun chòir, Mo dhòigh cha bu léir. 12. Cha bu léir dhomh a’ chòir, Ach mo dhòchas féin; Mo sheòl rinn mo leòn— Och ochòin, O Dhé! 13. Och ochòin, O Dhé! Truagh mo sgeul, O Rìgh! Cha do thréig mi ’n t-olc Ach na thréig an t-olc mì. 14. Cha do thréig an t-olc mi Ach na thréig mo neart Air olc a chur an gnìomh; ’S mòide m’ fhiamh am peac’. 15. ’S mòide m’ fhiamh am peac’, Nach do sheachainn* mi lon-chraos— An t-uchd-s’ bhiodh agam dhò Lò mheadhon m’ aois! [TD 108] Lo veahan moose Ni mi moossid kairtt Ruitts o ri ni gloir Vo is dū mi hroire smi naijrtt Vo is dū mi hroir smi nayrtt Tesrig mi von vais Gleisis gigh naigh Viis peaghkigh fois keūind chaiighe Ha imb peckigh fois keūind chayghe Cha nacheh mi mi ghijph Hovir ahir ni grais Baij ghom a lehe Chrijst Baij a lehe Chryst Haimb ghrisid oirtt Veids gin dreind ea dijle A lehe ghywe is loighk A lehe ghywe is loighk Gigh peghkigh airrigh heind Shea zūillin i bais Hoole ahū bi veynd Hoole ahū bi veynd Bais zūillin ū Vijck oij ni grais Kūir mairsighk er chuil Kuir mairsighk er chuil Dains meūle gi beaghk Er slihi ni grais Faig mi chravih kairt Faig mi chravih kairt Meid o zhe mi graihi Gigh essi herr mi chreid fein gigh la Lessighe [TD 109] 16. Lò mheadhon m’ aois— Ni mi m’ fhaosaid ceart Riuts’, O Rìgh na glòir, Bho ’s Tu mo threòir ’s mo neart. 17. Bho ’s Tu mo threòir ’s mo neart, Teasraig mi bho ’n bhàs A dhleasas gach neach Bhios peacach fos cionn chàich. 18. Thaim peacach fos cionn chàich; Cha’n àicheadh mi mo ghìomh; Thobhair, Athair nan gràs, Bàidh dhom a leth Chrìosd. 19. Bàidh a leth Chrìosd Thaim a’ grìosad ort, Mheud ’s gu’n d’ rinn e dìol A leth ghìomh is lochd. 20. A leth ghìomh is lochd Gach peacaich aithrich, theinn*; ’S e dh’ fhuilinn am bàs: Do shìol Adhaimh bu mheinn.* 21. Do shiòl Adhaimh bu mheinn Am bàs a dh’ fhuilinn Thù; Mhic Oigh nan gràs, Cuir m’ àrsachd* air chùl. 22. Cuir m’ àrsachd air chùl, Dean-s’ m’ iùl gu beachd Air slighe nan gràs; Fàg mo chràbhadh ceart. 23. Fàg mo chràbhadh ceart, Meud,* O Dhé, mo ghràdh; Gach easbhuidh th’ air mo chreud, *Leasaich féin gach là. [TD 110] Lessighe fein gigh la Mi, aind di ghrasin Ise Mah ghom ni rein mi oig Troirighe mi no moos Troirighe mi no moose Kiighills mi veis Hoir arhi ghom na sloir Shaill ma deijd mi eig Shaill ma deyd mi eig Dain mi rehit o ri Ski foisrighein fa yohy Gin doinighe ū ghom shi Gi doinighe ū ghom shi Ski moonighe ū gi rea Ni peacki reind mi leoin Och ochoin o zhe Och ochoin etc& Krossanighk di greah chollodri eddir ī Chollin si Tannimb di rein̄ig leish ī Skripher Chollin) Choūhlis gūh er vaidhin Smi mi chaidle i monhir Tan: Cha ni choir ī haggid Vi lay faid die donich Chol.: Zheihrich mi gi hagach Na maign ma bijre ghois Ko sho ni taggir, ormb Leish i teiggisk nohis Tan: Hūird guh is ea freggir Mish tannimb ouysle No gaiph fijwe no egle Ro mi heigisk noūhis [TD 111] 24. Leasaich féin gach là Mi ann do ghràsan, Ios’; Math dhom na rinn mi òg, Treòraich mi ’nam aois. 25. Treoraich mi ’nam aois; Caochail-sa mo bheus; Thoir aithridh dhom na’s leòr Seal mu’n téid mi eug. 26. Seal mu’n téid mi eug Dean mo réit’, O Rìgh; ’S gu’m fiosraichinn fa dheòidh Gu’n deònaich thu dhom sìth. 27. Gu’n deònaich thu dhom sìth, ’S gu’m mìnich thu gu réidh Na peacaidh rinn mo leòn: Och ochòin, O Dhé! Och ochòin etc. XXVII. Crosanachd de ghnè chomh-luadar eadar a’ choluinn ’s an t-anam, do rinneadh leis an sgrìobhair. 1. A’ Cholunn: “Chualas guth air mhaduinn, ’S mi a’m chadal a’m ònar”: An t-anam: “Cha’n i chòir a th’agad Bhi laighe fad Di-dòmhnaich.” 2. A’ Chol: Dh’ éirich mi gu h-agach ’Nam aigne, ma b’ fhìor dhòmhsa. “Có so ni tagar* orm Leis an teagasg nòdh-sa*?” 3. An t-an: Thubhairt guth is e freagar: “’S mise t’ anam uasal; Na gabh fiamh no eagal Romh mo theagasg nuadh-sa.” [TD 112] Chol.: Shea lain di veahis anmyn Oinvijn leūimb di chaiddri Hoir zhūin pairt yehed henchis Gi lainvyn er di chreddi Tan: Hijlins gi bhijr shin Ach fijwigh mi ro di chaiddri Ghlessid ū dū di chrijsti Kijghla grijws vi aggid Chol.: Gi dehe grijwe ī taggim Smi mi chaidle gi koirrid Gi behell mi ski lain arteile Vo heighon gois ī donighs Ta: V fein is fa da tartdell Vo heighoin gois ī lo shin Chollin vreigigh pheaghkigh Trouh ī taijt ī taski gois ū Achs eiddir ghom vi ūijld Da ni chūight is aird Ga ta mi lebbi cūhig Ach i ghuih i bais ū Cha neah shin fa maighkijn Ach mir chlaikir leat i Donigh Gi karighe ū mj nūihirn For i bi kūh is doihrin Cho.: Shin di reggir mish Smi kliskig gi hairloūh Sainds koisvell vs nish Ri feher misk is kairrain Tan: Chollin ī chollin Hijle leat gi bū fein mi Cha neill misk no karan ormb Gir nair ruitt vi bregigh [TD 113] 4. A’ Chol: “’S e làn do bheatha-s’, anmain; Ionmhuinn liom do chaidreabh; Thoir dhuinn pàirt dhe d’ sheanchas, Gu leanmhuinn air do chreideamh.” 5. An t-an: “Shaoilinn-s’ gu’m b’ fhìor sin; Ach ’s fiamhach mi romh d’ chaidreabh; Dhleasadh tu dù do Chrìosd An caochladh gnìomh-s’ bhi agad.” 6. A’ Chol: “Gu dé ’n gnìomh a t’ agam, ’S mi a’m chadal gu còiricht’? Gu’m beil mi sgìth làn airtneil* Bho sheachdain* gus an Dòmhnach-s’.” 7. An t-an: “Thu féin is fàth do d’ airtneil Bho sheachdain gus an lò sin; A cholunn bhreugach, pheacach, ’S truagh an t-àite tasgaidh dhòmhs’ thu.” 8. “Ach ’s fheudar dhom bhi umhailt Do na chumhachd is àirde; Ge ta mo leabaidh cumhang Ach an guidh am bàs thu.” 9. “Cha ’n e sin fàth m’ acain; Ach mar chleachdar leat an Dòmhnach; Gu’n càirich thu mi ’n iutharn* Far am bi cumha ’s dòruinn.” 10. A’ Chol: An sin do fhreagair mise, ’S mi clisgeadh gu h-eàr-luath,* “’S ann is cosmhuil thusa nise Ri fear misg is cànrain.” 11. An t-an: “A cholunn, a cholunn, Shaoil leat gu’m b’ thu* féin mi; Cha’n eil miosg no cànran orm: Gur nàr dhuit bhi breugach.” [TD 114] Ach smin̄ig ī va vs Ga gluittig gi sairvah Mish ī steih i tuighks Gijs zuitt bhi grainoile Gad vijd ū nerrighkis Zhe bi derroile dois ea Cha bear leat oūire eill yi No derri la die donighe Chol.: Di reggir mi foisnysill ea Cha nijgh leoūmb hijn di choras Gir trouh i derrig cōmijn duitt Vi shoyllerighk mi yoyveart Ach mas haind ma vristig donighe Ha koreaghks ī tairris Cha daintir ghriwe na fonig Mij yoijn ainsin veallis Tan: Ha koreaghk ormb gin naverris Mir chahir leats ī Donigh Ach err ī veid da laūphir ū Cha newhir aijre ghois ea Sgin lūhig dhe shaij la zuitt Chahi ri di hihire Ghordighe ea gin naverris La duih chūmvell noiph Cho: Na shoyli dū ghois Mirr īs koir doh chlaikig Cha vristn ea leam yoyveart Da mi zoyn ī feist Tan: Hoylin shin duitts Na tūiggi dū voymb ea Ghuiski dū si vaiddin Vijg taignig soire vo aūhas [TD 115] 12. “Ach ’s minig a bha thus’ ’Ga glutadh gu sàr-mhath, Mise stigh a’d uchd-s’ Ag ìnnseadh dhuit e* bhi gràineil.” 13. “Ged bhiodh tu ’n eireachdas Dhe ’m bu deireil* dòmhs’ e, Cha b’ fhèarr leat uair eile dhith Na deireadh là Di-dòmhnaich.” 14. A’ Chol: Do fhreagair mi fos n-ìosal e: “Cha’n fhiach liom fhìn do chòmhradh-s’; Gur truagh an deireadh comuinn duit Bhi soillearachd mo dhò-bheart.” 15. “Ach ma’s h-ann mu bhristeadh Dòmhnaich Tha ’n còmh-reachd-sa a’d aire-s’, Cha deantar an gnìomh na’m fòghnadh Mo dheòin anns an mhealladh-s’.” 16. An t-an: “Tha còmh-reachd orm gun amharus Mar chaithear leat-s’ an Dòmhnach; Ach air a’ mheud do labhair thu Cha’n aobhar aire dhòmhs’ e;” 17. “’S gu’n lùdhaig Dia sè latha dhuit A chaitheadh ri do shaothair; Dh’ òrduich e gun amharus La diubh chumail* naomha.” 18. A’ Chol: “Na ’n seòladh tu dhòmhsa Mar is còir domh a chleachdadh, Cha bhristinn e le m’ dhò-bheart De mo dheòin am feasda.” 19. An t-an: “Sheòlainn sin duit-sa Na ’n tuigeadh tu bhuam e: Dhùisgeadh tu ’sa mhaduinn; Bhiodh t’ aigneadh saor bho fhuathas.” [TD 116] Aind i naimb zuitt ehri Bejmoile duitt di chashrijg Aind i naimb ni trynoild Ni chrighnichig di vaistnig Noūre churri dū ort teihdigh Mir beīhōile di yehr haittimb Reaghtū er di ghlūni Zainū tuirse a leh di pheaghki Gūih dū Dhe ī Tahir A leah vyck Ise Ea yoinighi mahonish Aind ī tah is taile ghrivir Heūli dū gin saigharan Ma shaighnig ea aimb dhijtt Gheistnighk tūilli teiggisk Aind ī negglish di chyle skijre Aind sin gaiphell rahid duitt No laūhir ach ī noorrin Bi deirph gi feyh ū aind Di reyhirg lough di hoorh Ach na bisi dichoynnigh Ma chitijr leat ni boighkti Er nhi hovird noosid daij Mir ghordighe Christ is Ostle Nouire heid ū steagh i neglish Er feheri heiggisk bi qūijnigh Na bijg tijntine merranigh Hovir airh er gigh nhi chlūyn ū Darr hig ū maigh dhehi sho Marr ī reih leat bi ton̄ir Teihs chommin leihoile No teihle lūighk ni poijt [TD 117] 20. “Ann an àm dhuit éirigh B’ fheumail duit do chaisrig Ann an ainm na Trìonaild ’Na chrìochnaicheadh do bhaistneadh.” 21. “Nuair chuireadh tu ort t’ aodach Mar b’ fheumail* do dh’ fhear t’aitim,* Rachadh* tu air do ghlùinean Dheanamh tùrs’ a leth do pheacaidh.” 22. “Ghuidheadh tu Dia an t-athair, A leth a Mhic Iosa, E dheònachadh mathanais Ann ad ath is t’ uil ghnìomhra.” 23. “Shiùbhladh tu gun seacharan, Mu’n seachnadh e àm dìota, Dh’ éisdneachd tuilleadh teagaisg Ann an eaglais do chill-sgìre. 24. “An sin a’ gabhail rathaid duit, Na labhair ach an fhìrinn; Bi dearbh gu’m faigh thu ann Do radharc luach do shaothair.*” 25. “Ach na bi-sa dìochuimhneach, Ma chìtear leat na bochdan, Air nì a thoirt an iasaid daibh, Mar dh’ òrduich Crìosd is Ostail.*” 26. “Nuair théid thu steach an eaglais Air fear an teagaisg* bi cuimhneach; Na biodh t’ inntinn mearanach; Thoir air’ air gach ni chluinn* thu.” 27. “Dar thig thu mach ’na dheaghaidh so, Mar tha’n roghadh leat, bi ’d ònar; Tagh-sa comunn laghail; Na tadhail luchd na pòite.” [TD 118] Bi furranigh kairdigh Rish ni brahri kaijrt Na gaiph fywe no naijr Ged zain ū kaigh haighnū Shūihill rijst gin saighcharan Gaighi zūisi d heihlighe Gigh nhi choūlis leats Aijrhis daij is meihrighe Cho: Dūskig aind mi leibbi dom Si kaidle er mi voyrrig Shin ī skeil mir haighir Gaihrrish mi mir choūle Choūylis ghūh etc& Krossanighk dī reinig lea Murchig maighk vick cūrchi si naimb ni reackig Ri Tairligh ano: 1648 Olk ī teiphir oūhphir Ghlaighk ī sivill aūphir Ni vell sea ach nophir Mirr zūill gheig si daphir Mirr zūill ni gheig No koip tūijn er farkh Mirr vhūn bla breig Mirr vheimb strūh ri kairk Mirr zaijlt ro noihn No snaighk naimb grein Smin̄ig shojh fo ghorin is Dhij gin voran pein [TD 119] 28. “Bi furanach is càirdeach Ris na bràithrean cearta; Na gabh fiamh no nàire Ged dhèan* thu càch a sheachnadh.” 29. “Siubhail rìst gun seacharan Dhachaidh dh’ ionnsaigh d’ theaghlaich; Gach ni a chualas leat-sa, Aithris daibh is meamhraich.” 30. A. Chol: A’ dùsgadh ann mo leabaidh dom, ’S an cadal air mo bhuaireadh, Sin an sgeul mar thachair; Dh’ aithris mi mar chuala. Chualas guth etc. XXVIII. Crosanachd do rinneadh le Murchadh Mac Mhic Mhurchaidh ’san àm ’na reiceadh Righ Teàrlach, Anno: 1648. 1. Olc an t-aobhar uabhair, Ghlac an saoghal àmhghar; Ni ’m bheil se ach nòdharr* Mar dhuille géig ’san dàmhair. 2. Mar dhuille na géig; No cop tuinne air fairge; Mar mhuin* blàth-bhréig; Mar bheum struth ri cairge.* 3. Mar dhealt romh nòin; No sneachd an àm gréin; ’S minic saoi fo dhòruinn, Is daoi gun mhóran péin. [TD 120] Mūr shin korr i tivill Kailgigh ea ga loihor Hig ea er naigh siphoill Naigh ga hijr ryh aūphir Qūirrimb Drūimb ri chombin Qūirmb oimbloūh nach fannig Evirr beid da nannimb Graijh da ni vreigs chollin Graijh i noire si nailli Heg ni sloij ga Dūilli Vo chardis gin channigh Go ardans go gijnnigh Kris i beah mailli Heg i deophin oulli Chon i tloij i vaillig Don ī noijh gin torrig Kead aighk ī tastle breig Kois chemū ni fairkh Lah ni foorin forijn Vi brah ī ri chynd argid Is dail gigh naigh nach koūle Beaghk ī skoil mir harlig Vo ghlaigk ī troigh oirn oūghkir Gi foihin kroighe da zijllig Gi bea Tudas fails ī Sudir da ni ghrijws Voyl ea phloghk sī noylsh Doij gir olk zhils Mur shin is trouh ī chlūip Ghais gi boūin na korp Goale i Ri lea glūitt Mūill chri ghaij olk Olk ī teiphir etc& [TD 120a] [Dealbh] LETHBHREAC NA LAMH-SGRÌOBHAINN (Feuch lethtaobh 116). [TD 120b] [Dealbh] TEÀRLACH I. Rìgh Bhreatuinn. [Dealbh] TEÀRLACH II. Rìgh Bhreatuinn. Photos., Rischgits Collection. (I. From the Portrait by Sir Anthony Van Dyck.) (II. From the Portrait by Sir Godfrey Kneller.) [TD 121] 4. Mar sin cor an t-saoghail; Cealgach e gu leòr; Thig e air neach sìothmhuil*; Neach ’ga shiòr-ruith àmhghar.* 5. Cuirim druim ri chomain: Cuirim iomluath* nach fanadh; Aobhar beud do ’n anam Gràdh do na bhréig-s’, a cholunn. 6. Gràdh an òir ’s an ealaidh* A th’ aig na slòigh gu dealaidh,* Bho chàirdeas gun cheannach Gu àrdan ’s gu geanach.* 7. Craos a’ bheach-meala* Th’ aig an deamhan ullamh Chun an t-slòigh* a mhealladh Do’n an iath* gun toradh. 8. Ceud achd an tasdail* bréig: Cois-cheumaibh na fairge; Lach na firin fòirinn*: Bhi brath an rìgh chionn airgid. 9. Is dall gach neach nach cuala Beachd an sgeòil mar thàrladh; Bho ghlac an troich oirnn uachdar Gu’m foghainn croich d’a dhìoladh. 10. Gu’m b’e ’n t-Iudas fallsa Is ùghdar do na ghnìomhsa; Bhuail e ploc ’san uailse; Is dògh gur olc a dhìol-sa. 11. Mar sin is truagh a’ chluip A dh’ fhàs gu buan ’nan corp: ’G òl ‘An Rìgh’ le glut: M’ uil-chridhe dhaibh olc. Olc an t-aobhar etc. [TD 122] Rijn ell di renni leish sī naimb i dhogrig Dairl Ri Tairligh Deish dūin koūhir vyck dhe Lea hreish teihir gigh Ri Leish gin strih ī qrūinni keh Gigh dhūin reah lea vūll ni Ri ghoirinis gigh kūis Ha faickshin dhorin is kais Dhyn toiglijgh vo lughk kriis ra moos ha foirnairt … gais Dijn toir eain vo nailt ī voarb Ha streip lea mirūin sle kailg Nir corroūn ri di hearg Oiūmb earb lea torrih teirg Kaisk i cūighkti si beaghk Vo is ghrive ainkūhi ī nijighk Leoūin bi rihij reaghk Gin chairt ī chur reuh lea looghk Deash laūh ī tlanior chywe Vi leish na chori go zhin Hryl gin noin eiyl no chri Gin chrijghe kea is kyl oirgheill daij Foigir lijn feyl no chuis Pijn cheyl foist daij is doūys Doūran ra faickshin ī gnūise Gir trūh, nach faghain ī chais Ri chūightighe ni kleis Gigh ti bi ūild dad hoyls S dū phijl gigh phin vo skris No mois gin vi lyn gi deish Deish dūin etc& [TD 123] XXIX. Roinn eile do rinneadh leis ’san àm an d’ fhògradh an dàrla Rìgh Teàrlach. 1. Is deas duinn cobhair Mhic Dhé; Le threis taghar gach rìgh; Is leis gun strìth a’ chruinne-cé; Gach duine réidh le bhuill’ nì. 2. Rìgh dh’ fhòirinn ’s gach cùis, Tha faicsinn dòruinn is càis, Dìon T’ òglach bho luchd-sgrios,* Ri m’ fhios, tha fòirneart dhà-s’. 3. Dìon T’ fhìor-eun bho’n ealta bhorb Tha streap, le mìorun ’s le ceilg, Nar corun-rìgh do shearg’: Uim earb* le toradh* T’ fheirg. 4. Caisg an cumhachdan ’s am beachd, Bho ’s gnìomh an-cubhaidh an iochd*; An leóghann bu rìogha reachd, Gun cheart a chur riamh le shliochd. 5. Deas-làmh an t-slànuigheir chaoimh Bhi leis ’na chòirean g’a dhìon, A thriall gun aon fhoill ’na chrìdh, Gun chrìochadh* ce is ciall iorghuill daibh. 6. Fògair linn foill-’na-chùis; Binn* ciall fòst daibh is duais; Dubh-ghràin* r’a faicsinn an gnùis Gach trùth nach fachain* a chàs. 7. Rìgh chumhachdaich nan cleas, Gach tì biodh umhailt do d’ thoil-s’; ’S tu phill gach fine bho sgrios, ’Nam fhios, gun bhi leinn gu deas. Deas duinn etc. [TD 124] Oin eill di reini leish naimb krahit vi no chaind Tursigh mish vick mi zhe Ha tuilsh mi chreh dam loatt Aidphimb di zahir ni grais Gin chahis mi la gi holk Skijtt voūymbs maddijn mi heirmb Mir chlippoig gin strein, gin noish Mir chraind kūrh gin sta Gin dūill, gin vlah, gin voos Chahis fois mi veahan lo Gin vahis ach oal is kris Gigh ghraij ghaidimbs da neoil Da maygnig, is broin ra moos Dainnig meskir mi noūre Dam ghressid gi loūh chon nūih Beannight ī ti hug ī dail Gin ī tannimb gna re kijh Airrigh gigh ni reinis reūh Zheh di reyrs chollin vrais Gin vi aggin da chijnd Ach klaggin tijnd is kijve ghlais Dhyn lea di spirrit mi vroin Hoir oinnid dam gloir ī nish Er chorr sgi klyhmid ī neoil Ski bihi mijd fa zeoyh ri turs Tursigh mish etc& [TD 125] XXX. Aon eile do rinneadh leis an àm cràdhad* bhi ’na cheann. 1. Tuirseach mise, Mhic mo Dhé, Tha t’ fhuil-s’, a’m chré, d’am lot; Aidmhim do dh’Athair nan gràs Gu’n chaitheas mo là gu h-olc. 2. Sgiot* bhuam-sa maduinn mo theirm* Mar chliobag gun stréin, gun fhios; Mar chrann curte* gun stàth, Gun duille, gun bhlàth, gun mhios. 3. Chaitheas fòs mo mheadhon-lò Gun mhathas, ach òl is craos; Gach gràdh dh’fhadaim-s’ d’an fhèoil, D’am aigneadh, is bròn ri m’aois. 4. Dàinig m’ fheasgar, mo nuar! D’am ghreasad gu luath chun uaigh; Beannaicht an tì thug an dàil Gun an t-anam ghnàth ri caoidh. 5. ’S aithreach gach ni rinneas riamh Dhe do riar-s’, a cholunn bhras, Gu’n bhi againn d’a chionn Ach claigeann tinn is ciabh-ghlas. 6. Dinn* le do spiorad mo bhròn; Thoir ionad d’am ghlòr a nis, Air chor ’s gu’n claoidhmid an fheòil, ’S gu’m biodhmaid fa dheòidh ri* tuirs. Tuirseach mis’ etc. [TD 126] Oin ell di renig leish to the toon of, over the moūnteins Diphoin ir dlu chiwe er tūittim chon lair Diphoin ir pisiwe ir cuppini klair Diphoin ir nūghk naimb ir nūskir gin sta Diphoin gigh oin nī, noūre hūighkis i bais Diphoin ir kaystle fo vaidall is fo vla Diphoin ir naittri da kailkig gigh la Diphoin ga ghait lywe ir markis ri mrai Diphoin gigh oin ni noure hūighkis i bais Diphoin ir seywris ir naiwnis ri bair Diphoin ir noylshiwe ga ghoūiligh ī bla Diphoin ir bandtroghk lain ausighk is gray Diphoin gigh oin ni etc& Diphoin ir koidle ir soghkir gin saist Diphoin ir kostnū fa ostni gigh la Diphoin ir grasyw ir taintiwe er blair Diphoin gigh oin ni etc& Diphoin ir lehvijn ir leirshin i vain Diphoin ir geirchuse sni sperū gi haird Diphoin ir tuigksh ha tuilsigh ī gna Diphoin gigh oin ni etc& Diphoin ni doon naigh sminnighe i bais Diphoin ī sivill ī hivig is ba Vo ha ea dam chlijhig smi didain i spairn Skūirrimb dehe hoir ryh vo is divonis ea Diphoin ir dlū chywe etc& [TD 127] XXXI. Aon eile do rinneadh leis—To the tune of “Over the Mountains.” 1. Is dìomhain ur dlùth chiabh air tuiteam chun làir; Dìomhain ur pìosaibh* ’s ar cupanan clàir;* Dìomhain ur n-uchd-shnaim ’s ur n-usgar gun stàth: Dìomhain gach aon ni nuair thiocas* am bàs. 2. Dìomhain ur caisteal fo bhaideal ’s fo bhlàth; Dìomhain ur n-aitreabh* d’ a cailceadh gach là: Dìomhain, giodh ait leibh, ur macnus* ri mnàth’; Dìomhain gach aon ni nuair thiocas am bàs. 3. Dìomhain ur saibhreas, ’s ur n-aoibhneas ri bàrr; Dìomhain ur n-uailsibh, giodh uallach am blàth; Dìomhain ur banntrachd* làn annsachd is gràidh; Dìomhain gach aon ni etc. 4. Dìomhain ur codal ’s ur socair gun sàst,* Dìomhain ur costnadh fo ostnadh gach là; Dìomhain ur gràinnsibh* ’s ur tàintibh* air blàr; Dìomhain gach aon ni etc. 5. Dìomhain ur léibhinn* ’s ur léirsinn a mhàin; Dìomhain ur geurchuis ’sna speuraibh gu h-àrd; Dìomhain ur tuigse tha tuilseach* a ghnàth; Dìomhain gach aon ni etc. 6. Dìomhain na daoine nach smaoinich am bàs; Dìomhain an saoghal: a thaobhadh is bàth; Bho tha e d’ am chlaoidheadh, ’s mi daonnan* an spàirn, Sguirim de ’shìor-ruith* bho is dìomhanas à.* Dìomhain ur dlùth-chiabh etc. [TD 128] Oin foist di reinig leish Tūise ghlijckis egle dhe Dull ī teigisk ī ti hrein Meihir chon brostni graij Leūphir osklig gigh oin la, Oūghtarrain is rah gigh foorh Lochran flah ni foirrīn Dlihi gigh corroūn ea fein i vois Na vrihi corrūm kozeish Gigh Earl no Trijgh mūr shin No rechrain sih gigh ferrijn Eg mollig ī ti ī dug Fo on̄or da ti vo dain̄ig Dlihi ead vi furranigh feyle Krijgh dūinoil ī naij reyr Gin trūh leggell no karr Gin neher breig na koirl Gin trūh leggell no gaird Gūihmid Ri ro aird Chrighnichis oūibhir gigh foorh Lea brijn ī hobhir ni foirrijn Och mi nouir shin och mi nouirh Taigh gin noūhir is sni noūh Ailish ni kreh ga bi vras Faighir ma veil ī dorrish Ga moir i naywnis si mūirn Seywris ī qūirm no khorrōm Gaijr ī vairris ma ghail leish Shailvain salligh ī tivill [TD 129] XXXII. Aon fòst do rinneadh leis. 1. “Tùs gliocais, eagal Dé”: Duill’ á teagasg an Ti thréin; Meur chun brostnadh gràidh Leabhar fhosgladh gach aon là. 2. Uachdaran is rath gach fir, Lòchran flath na fìrinn; Dlighidh gach corun e féin a mheas* ’Na bhrithe* cothrom comh-dheas. 3. Gach iarl no triath, mar sin, ’Na reachdran* sìth gach fearainn, Aig moladh an Tì o’n dug, Fo onoir d’an Tì bho ’n dàinig. 4. Dlighidh iad bhi furanach, fial, Cridheach, duineil an aghaidh ’n riar; Gun trùth a leigeil ’nan car; Gun fhear brèig ’nan comhairl’. 5. Gun trùth a leigeil ’nan geàrd; Guidheamaid an Rìgh ro àrd A chrìochnaicheas uabhar gach fir Le bruidhinn o thobar na fìrinn. 6. Och, mo nuar sin; och mo nuar! Teach gun uabhar is ni nuadh, Ailis* na cré, ge bu bhras, Faighear mu bheul an doruis. 7. Ge mór an aoibhneas ’s am mùirn, Saibhreas an cuirm, no ’n cothrom, Geàrr a mhaireas, madh àill leis, Sealbhan salach an t-saoghail. [TD 130] Ga moir aijwnis gigh foorh Fo nointos is doij gi faighir Clari loūimb ī legfijr leish Faighir pha ī toomb ī bertijsh Oin di reinig lea allistir Mc curchi Ta koiggig oirn di gna Torrig mi ghraij ghuit ī zhe Ta mi spirrid da mi ryn No bihig strijn si chollin chreah Ni hairmb eigni huggis dūind Creiddi, vrni, agas grayh Vi ga noimbird mir bi dlyh Creid ī spirrid noiph ī vain Ti di nairtti ni hairmb Si loittig gi garwe si cha Shea eiphir ir naigni vijh Skin rebhig ī hywe lea gah Chūir shead corroun ma chaind Tairni gi taind ro vois mijh Chon ir soirri vo ni vais Di viroildiwe pha ir kyh Treigmijd miroūin agas kailg Treigmyd fearg is oūhir kūirp Bihi myd ri gūih gigh lo Beūhighis do ga di huitt Berhi mi chaptins boyuh Kainord sloūy lea pijllir toir Bihi mi chreid da mi zhyn Mir ī dūhird Peiddir foile is Poijl [TD 131] 8. Ge mór aoibhneas gach fir Fa’n ionntas,* is dòigh gu’m faighear Clàran lom, ma* leigfear leis; Faighear fàth* an tìm am beartais. XXXIII. Aon do rinneadh le Alasdair Mac Mhurchaidh. 1. Ta cogadh oirnn do ghnàth; Toradh mo ghràidh dhuit, a Dhé; Ta mo spiorad do mo rian Na’m bitheadh strian ’sa choluinn chré. 2. Na h-airm eagnaidh thugas duinn: Creideamh, ùrnuigh agus gràdh, Bhi ’gan iomairt mar bu dligh: Creid an Spiorad naomh a mhàin. 3. An Tì do neartaich na h-airm, ’S a lotadh gu garbh ’sa chath, ’S e aobhar ar n-aignidh mhaoith, ’S gu’n reubadh a thaobh le gath. 4. Chuir siad corùn m’a cheann, Tàirngean gu teann tromh bhois mhaoith, Chun ar saoraidh bho na bhàs: Do mhìorailtibh fàth ar caoidh. 5. Tréigmid mìorun agus cealg; Tréigmid fearg is uabhar cuirp; Biodhmaid ri guidh gach lò: Buidheachas dò ge do thuit. 6. Beiridh mo chaiptean-s’ buaidh*: Ceannard sluaigh le’m pillear tòir; Bithidh mo chreud d’ am dhìon— Mar a dubhairt Peadar fial* is Pòl. [TD 132] Berhi mi mi chaptins bouyh Ga bea oūire ha ghail chon taigh Sea dhortig foall mi ri Ni man̄imb zhyns si naijrt Di vhi shoole Ahū ūlli dail Taywnis ha hail ghai cha leir Gair ir keli ī shūind Vo is derph lyn di ghull eig Krijgh i choiggī vo shea teig Cha nobbjins ea kea yea pha irr nūll aiwnis di vi hail Sivill ī vois mailt ī ta Man̄imb ī Christ mir skrijw ni hostle gi leir Man̄imb ī rijst vri vaisti vo ni chleir Tarran si fijn si phris ī kayrigir ead Sleid ī mijwe go mānimb ī zhijn a pein Oin eill di reinig lea allister Ewijn mi hoyne ī ryre Chunkis feist bi voir meihir Kahir orī is Ri ghaill Vaighk agas mile angle Sloij ri tijghk er veih meijn Ffa choir kahir ī naird Ri Oin vaighk ri tijghk gi dess No kaind mir ghreen vert hollish Klay orhi no laiph Ni sloij roih ga nimbhain Beūhind heih er i laiph yeish Fa moir meihir is aiwnis [TD 133] 7. Beiridh mo* chaiptean-s’ buaidh, Ce b’e uair tha dhàil chun teachd; ’S e dòrtadh fola mo Rìgh Ni m’anam dhìon’ ’s a neart’.* 8. Do bhi sìol Adhaimh uile dall; An t-aoibhneas tha thall dhaibh cha léir; Gèarr ar céilidh an sionn, Bho is dearbh leinn do dhol eug. 9. Crìoch a’ chogaidh bho ’s e ’n t-eug, Cha’n obainn-s’ e c’eadh e ’m fàth; Ar n-uile-aoibhneas do bhi thall; An saoghal a bhos, meallt a tà. 10. M’ anam a* Chrìosd mar sgrìobh na h-ostail gu léir; M’anam a rìst bhrìgh ’bhaistidh bho ’na chléir; An t-aran ’s am fìon ’s am pìos* an càraichear* iad; ’S lughaide m’ fhiamh gu m’anam a dhìon á péin. XXXIV. Aon eile do rinneadh le Alasdair. 1. B’ éibhinn mo shuain an raoir; Chunnacas féisd bu mhór meadhair: Cathair òir is Rìgh geal, A Mhac agus mìle aingeal. 2. Sluagh ri tiochd air mhagh mìn Fa chòir cathair an Ard-rìgh; Aon Mhac ri tiochd gu deas, ’Nan ceann mar ghrinn-bheart* sholuis. 3. Claidheamh òir ’na làimh; Na sluaigh roimhe ’gan iomain; Buidheann thaght’ air a làimh dheis, Fa* mór meadhair is aoibhneas. [TD 134] Beūhind eill fo leūind dūh Ni koillin shid i neig chrūh Ew i ghull is trouh i gairh Is oin neher moir da nimbain Ta imbs kurr i keile oūimb zhūin fa vicheile Vo is koir ghūyn qūijn er ir bleih Skir leoir doorid ī nard leheh La leihe vamir aind Flah i teihig ni soore chlaind Pha oin leiskle cha deid lijn Di ghaig i soyskle aggin Tri ephir fa dug ni sloij Shool Ahū ulli neūmboid Dūile ri mahis i nihir Zail dhe ghūin flahis mir ahir Riist ī taiwnis si korr Vihig eg Ise ma ir kovirr Gi braigh cha nari oin naigh Brayhid is tairph ni karrigh Treiss ephir fa koir toom Tess agas ewh Iffrin Aijt gin ryild gin gloir Bell krijh ijghkle is dobroin Aijt krahit gin noighk Vell kais gin shoylsh gin oimbig Gin chrijgh pein her leher Gin shi, gin skeiwe, gin aihir Garwih nait shin gi beaghk Gherwe Lazarus da ni vertigh Naigh va noighkir ī pein Zhewe ea furtigh si chile vehir [TD 135] 4. Buidheann eile fo lionn dubh ’Nan coluinn ’s iad an eug-chruth; Eibh an guil—is truagh an gàir; Is aon fhear mòr d’ an iomain. 5. Taim-s’ a’ cur an céill: Is iomadh dhinn fo mhi-chéill; Bho ’s còir dhuinn cuimhn’ air ar bladh ’S gur leòr daoiread an àrd-lagh. 6. Là ’n lagha bhamar ann; Flath a’ taghadh nan saor chlann; Fàth aon leisgeil cha teid leinn, Do dh’ fhàg an soisgeul againn. 7. Trì aobhar fa ’n dug na slòigh, Sìol Adhaimh uile, an iom-bòid,* Dùil ri mathas an ithir*: Gheall Dia dhuinn flaitheas mar ath-thir. 8. A rìst an t-aoibhneas ’s an cor Bhitheadh aig Iosa m’ar comhair; Gu bràth cha’n airigh aon neach Air brèaghad is tairbhe na cathrach. 9. An treas aobhar, fa’n còir tiom’: Teas agus éibh ifrinn: Ait’ gun riaghailt, gun ghlòir, Am beil crith fhiacal is do-bròn. 10. Aite cràdhaid gun iochd, Am bheil càs, gun soills’, gun iombaidh,* Gun chrìch péin th’air léir, Gun sìth, gun sgéimh, gun aighear. 11. Gairbhe ’n àite sin gu beachd Dhearbh Lazarus do na bheartach; Neach bha ’n ìochdar am péin: Dh’ éibh e furtach ’sa chaol mheur. [TD 136] Arrhi ni hoig bi deish Mir i dūhird poūl no heigisk Naigh shin di vihig mir shin Da hyre chlaikig i beiwijn Beiwijn mi hoyne Rijn di reinig lea donochig mc ryrie er lebbi ī vaijs Hainig pha broin er ir Cri No dainmijd deoir arrhi Gi bell shin salligh ūll Chin toil da noin dhūin Cri shin lea salchar shyn Ta no vaijle talvyn si chollin Breigis ea neoil ūilli leish Zainū na sloir deh ir naylis Saijntichir leish ni chi tūile Lea gaūlis is lea mirūin Go beah ni chollin breigighe Skir ea tallū ī ha-eidigh Cha dleise mi breig ra rūitt Chrijs ta kle mi chūirp Ffain zhe ga bea di ghlihig Di vynd fein is oimbchūhi Mish i tannimb boghk ha pein Heid mi nish heih vick Dhe Is bihi mi daillachih ruitt Vo is tallū ū mir hainig Hainig pha broin [TD 137] 12. Fheara na h-òige, bithibh deas, Mar a dubhairt Pòl* ’na theagasg; An neach sin do bhitheadh mar sin Da shìor-chleachdadh,* gu’m b’ éibhinn. B’éibhinn mo shuain. XXXV. Roinn do rinneadh le Donnchadh Mac Rìridh* air leabaidh a bhàis. 1. Thàinig fàth bròin air ar crìdh’; Na’n deanamaid deòir aithridh; Gu’m beil sinn salach uile Chion toil do’n aon duine. 2. An cridhe sin le’n sailchear sinn, Ta ’na mheall talmhainn ’sa choluinn; Breugas* e ’n fheòil uile leis, Dheanamh na ’s leòir de ar n-aimhleas. 3. Sanntaichear leis na chì an t-sùil Le gamhlas is le mi-rùn, Gu beathach’ na coluinn breugaich; ’S gur e ’n talamh a h-ath-aodach. 4. Cha dleas mi breug a ràdh riut, A chneas ta cleith mo chuirp; Fàithn’ Dhé, ge b’e do dhligheadh, Do mhiann féin is iom-chubhaidh. 5. Is mis’ an t-anam bochd tha’m péin; Théid mi nis a thigh Mhic Dhé; Is bithidh mi dealachadh riut, Bho is talamh thu mar thàinig. Thàinig fàth bròin. [TD 138] 4 rein di reinig lesh, la ī deig shea Berr mish leat ī vick dhe Aggid fein ī baitt leūmb taūh Koūmb er di lhi gi dlūh Mi chri, smi ruin, smi ghraij Mūrni, agas marrhi boūyn Vi aggid gigh oūre sgigh trah Nir peacki ūill leg lijn Tuill cha dain shyn gi braigh Achoin eill zeirmijd ort Feidi di hoils hovird dūin Tannim vi aggid fein Si chollin chrea ghull si nūhir Go vih er kahir ni naih Qūiddiri kaigh for i bell Vo sdū is fijsrighe mir ī taimb Berr mishī leat trah is beher Beher mish leat etc& 5 rein di reinig leish ī Donochigs er bais vick-vighk Kennich Trein ī maighk hugir leoin Cha veheir ir toir er gi braigh Shin ga di hroggi feaghk Eashin is mo nairt no kaigh Viick keynni doin̄ighe di vaighk Da neher is moir nairt is brhi Eg rovaid dheijghk di chuirp Ver shea ghūit gho no tri [TD 139] XXXVI. Ceithir roinn do rinneadh leis, an là a d’*eug se. 1. Beir mise leat, a Mhic Dhé; Agad féin a b’ait leam tàmh; Cum air do shlighe gu dlùth Mo chrìdh ’s mo rùn ’s mo ghràdh. 2. M’ ùrnuigh agus m’ aithridh buan Bhi agad gach uair ’s gach tràth; Nar peacaidh uile leig leinn; Tuilleadh cha dèan sinn gu bràth. 3. Achain eile dh’ iarrmaid ort*— Faodaidh do thoil-s’ a thobhairt duinn— An t-anam bhi agad* féin, ’S a’ cholunn chré a dhol ’san ùir. 4. Gu bhi air cathair nan àgh Cuide ri càch far am beil; Bho’s tu is fiosraich mar a taim Beir mise leat tràth, is beir. Beir mise leat, etc. XXXVII. Cùig roinn do rinneadh leis an Donnchadh-s’ air bàs Mhic-Mhic Coinnich.* 1. Treun am mac a thug ar* leòn, Cha bheir an tòir air gu bràth; Sin ge do throgadh feachd Esan is mò neart na càch. 2. Mhic Coinnich, deònaich do mhac Do’n fhear is mòr neart is brìgh; Aig ro-mhòid* déidheachd do chuirp Bheir se dhuit a dhò no trì. [TD 140] Di zhoni Abram ī vaighk Si noibhird fo smaighk vick Dhe Ffūerh ea graisin vo mi ri Agell rijst eg ī fein Er i vroin shin kūirs smaighk Doinhi Dhe zuitt maighk i ryst Ga roih shin gūih leat Cha chūhi zuitt strep ri Christ Hug Dhe zuitt vrrimb is smaighk Er gigh maighk ha fohid fein Rish i nanvijn koūmbs ī choir No leg leoin lea dhūin trein Trein ī maighk etc& Ryn di reinig leish no hain oise Ffaid ta mish deihi chaighe Si sivill gi braigh da mi reah Sivill vaggin gois dhūh Nach eil fijs dhuh kea yeah Sivill ī vaggin oūre Gin zheiddig ea voynd gin noish Agas ī sivill ī ta Gi deh phlai ni shyn riish Deh Chellin is tursigh leūmb Feher vo feihin mūirn gi braigh agas ī verrig ormb moise Faid ī ta mish deihi chaighe Deihi Royri is Chennich fa hri Housklig mi as gigh kais Ghaig mi fūirrigh ri mi skrijtt Faid ī ta mish deihi chaighe [TD 141] 3. Do dheònaich Abraham a mhac ’San ìobairt, fo smachd Mhic Dhé; Fuair e gràsan bho mo Rìgh; An geall rìst aige féin. 4. Air a’ bhròn sin cuir-sa smachd; Deònaidh Dia dhuit mac a rìst; Ge robh sinn guidhe leat, Cha chubhaidh dhuit streap ri Crìosd. 5. Thug Dia dhuit urram is smachd Air gach mac tha fodhad féin; Ris an anfhann cum-s’ a’ chòir; Na leig an leòn* le duine treun. Treun am mac etc. XXXVIII. Roinn do rinneadh leis ’na shean aois. 1. Is fada ta mis’ an déidh chàich, ’S an saoghal gu bràth do mo reath*; An saoghal a bh’againn gus an diugh, Nach eil fios an diugh c’eadh e. 2. An saoghal a bh’againn uair, Gu’n ghoideadh e bhuainn gun fhios*; Agus an saoghal a tà, Gu dé ’m blàth* a nì sinn ris? 3. Deadh* Chailein is tùrsach liom, Fear bho’m faighinn mùirn gu bràth; Agus a bheireadh orm meas: Fad a ta mis’ an déidh chàich. 4. An déidh Ruaraidh is Choinnich fa thrì, Thuasgladh mi as gach càs, Dh’ fhàg mi fuireach ri mo sgrid*: Fad a ta mis’ an déidh chàich. [TD 142] Gin vijn, gin aijr, gin choil ach layh fo vroin gi braigh ach gi feihim bais gin nois Faid ī ta mish deihi chaighe Ta feher ī Manighin ni Loos Nach leigij mish as mi nhi Di vi kannanich ni ghlag Trūir ī ghaig gi laig mi Mairg i ta beo no deihi Si ta gin speise fo vell kinn Hūg ī nanoghkir mi leoin Vo nach mairrin beo ni foihr Vijck Chennich, Chellin oig Vijck i toyhid nach roūh gi laig Nish vo is gheirhid mi heirmb Bihi mish aggid fein go faid Faid i ta mish etc& Rijn di reinig lea allister Mc curchi no hain oose di ni ghreh chijnd Tursigh dhūin ri poirt Cha noin̄ig mi gois vi laih Hug mi chri tryh er aish Mir osshen deihi ni Ffynnd Smi deihi Chennich i naijh Nach keillig er chaigh ī toire Laūph ī vahllard ni sheid Eūmbig keijd da dug shea foij Ni ir vairrind Cellin ūre Bailloile ī chleū is ea oig Ga di gaiph shea rinn ferg Zhirrich ea gi deirph mi lo [TD 143] 5. Gun mhìon* gun aighear, gun cheòl, Ach laighe fo bhròn gu bràth, Ach gu’m faighim bàs gun fhios: Fad a ta mis’ an déidh chàich. 6. Ta fear am Manachainn nan lios Nach leigeadh mis’ as mu nì; Do bhi’n Cananach nan clag* Triùir a dh’ fhàg gu lag mì. 7. Mairg a ta beò ’nan déidh, ’S a ta gun spéis fo ’m bheil cion; Thug an anshocair mo leòn, Bho nach maireann beò na fir. 8. Mhic Coinnich, Chailein òig, Mhic an t-seòid nach robh gu lag, Nis, bho ’s goirid mo theirm, Bidh mis’ agad féin gu fad. Fad a ta mis’ etc. XXXIX. Roinn do rinneadh le Alasdair Mac Mhurchaidh ’na shean aois, de na ghnè cheudna. 1. Is tùrsach duine ri port; Cha ’n ìonghnadh mo dhos bhi liath; Thug mo chridhe troigh air ais; Mar Oisean an déidh nam Fiann. 2. ’S mi an déidh Choinnich an àigh, Nach ceileadh air chàch an t-òr; Làmh a mhalairt nan seud; ’S iomadh ceud d’an dug se fògh.* 3. Ni air mhaireann Cailean ùr; B’ allail a chliù, is e òg; Gu’n do ghabh se ruinn fearg; Ghiorraich e gu dearbh mo lò. [TD 144] Ni er vairrinnd Royrie moir Vroistni fa troimb zūin er hūis Ochoin nach mairrind ni soūijnd Choisshin lea laijn dhūyn gigh kūise Ni er vairrind Royri Ghair Di chūmbig spairnd rish gigh naigh Loigh nach geilig ach sin choir Beiwijn leish sloij is kraigh Smūinmijd er kannord ī toūrh Vo doūrris mūirn is mi oig Beiwijn leish shoihig is kū Bains leish chleuh no toire Ni er vairrind maighk royri eil Naigh nach dūillin beamb fo heid No feher teih chillichrist Ailloile ī dijs chaij eig Smūinim oon oih Eaghin̄ eil Naigh nach deir karrih ma nhi Loūh leūmb di zhon ī baise Nhūrh ghaig shea no hoore Mi choūpan smi charrid ghijl Naigh nach qūirrig fo skyl rūhin Gair leūmb di gleh i vaighk Glaighk foyr shea ainsin Doūhn Eūmbig dhuin oūysle ī rosse Nach feid mi noish chur sijs is quijh leūmbs di zull eig is mish no deihi gin frijse Ni er vairrind foohr oisghaile Moir ī kail dom ri moose Kainhoird ī tloij Donill Gormb is Royri ni koirn sni poose [TD 144a] [Dealbh] Thug mo chridhe troigh air ais, ’S mi mar Oisean an déidh nam Fiann. (Feuch lethtaobh 143). [TD 145] 4. Ni air mhaireann Ruaraidh Mòr; A bhrostnadh fa trom dhuinn air thùs; Ochòin, nach maireann na suinn Choisinn le ’n lainn duinn gach cùis! 5. Ni air mhaireann Ruaraidh Geàrr, Do chumadh spàirn ris gach neach; Laoch nach géilleadh ach ’san chòir; B’ éibhinn leis slòigheadh is creach. 6. Smuainmid air ceannard an tùir, Bho ’n d’ fhuaras mùirn, is mi òg; B’ éibhinn leis seabhag* is cù; B’ anns leis cliù na tòir. 7. Ni air mhaireann Mac Ruaraidh fhéil, Neach nach d’ fhuilinn beum bho theud; No fear tigh Chille-chrìosd: Allail an dìs chaidh eug. 8. Smuainim aon ogha Eachainn fhéil, Neach nach d’ eur cara* mu nì; ’S luath leam do ghon am bàs An uire* dh’ fhàg se ’na thìr. 9. Mo chompan ’s mo charaid gaoil, Neach nach cuireadh fa sgaoil rùn; ’S gèarr liom do ghleidh a mhac An glac fuair se anns an Dùn. 10. Is iomadh duin-uasal an Ros Nach faod mi nois* chur sìos; Is cubhaidh liom-s’ do dhol eug, Is mis’ ’nan déidh gun phrìs. 11. Ni air mhaireann fir Innse-gall; Mòr an call dom ri m’ aois; Ceannard an t-slòigh, Dòmhnall Gorm, Is Ruaraidh nan còrn ’s nam pìos. [TD 146] Ni er vairrind maighk vick Leoid ī Tallaisker va road ni kleyre Si trah ī vi feher pailt Ra-ersher ī va tlaijt eijl Ni er vairrind Eachin oig Maighk Ellen ni shoil sni poose No Rehild, vehr doūyn vuirph No donill Gormb, toir di phijl Eūmbig karrid chaij voūymb Vo feihins koūyrt is loine Gad hairli mi noighk gin chūirmb Mi zhoigh ī shea bhūrn ri oale Ta mi gin aijr, gin noūhnd Mi laūh loumb ra dull i kūthirt Veids choisk mish ri kaigh Zheūhim no ait noighk bhūirt Di vi oistni da mi zhōin Gin chostnū er mhuir no toore Da ni chran cha duggis foūyhnd Baūns loūhng agas fyne Sminnig di zhoal mi saūse Di nijne is meilsh hig vo raijk Vo skūir mi skriwig ni troisk Noighk cha nijgh mi zhoagh plank Bihi mi nish ra mi veoh Eg Shoirris oig i kaind bhūird Lea klarsich gi ghaūind dhain Oalimb gigh trah lain i chuirn Ni ir vah mi ghroigh ni chūirt Nach feihim mūirn vo ni mrahi Di zhi snach heil mi kroy Shea zheūhim foūh er son graij [TD 147] 12. Ni air mhaireann Mac Mhic Leòid; An Tailisgear bha ròd nan cliar; ’S an tràth a bhiodh am foghar pailt, ’Ra-fhéarsair* a bha ’n t-slaid* fhial. 13. Ni air mhaireann Eachann òg Mac Ailein nan seòl ’s nam pìos; No Raoghalt a bh’ air Dun-bhuirbh, No Dòmhnall Gorm, an tòir do phill. 14. Is iomadh caraid chaidh bhuam, Bho’m faighinn-s’ cuairt is lòn, Ged thàrladh mi ’n nochd gun chuirm; Mo dheoch ’s e ’m bùrn ri òl. 15. Ta mi gun aighear, gun fhonn; ’S mo làmh lom ri dol an cùirt; Air mheud ’s a chosg mise ri càch, Gheibhim ’na àit’ an nochd bùirt. 16. Do bhi iastnach* de mo dheòin, Gun chostnadh air muir no tìr; Do na chrann cha dugas fonn; B’ annsa long* agus fìon. 17. ’S minic do dh’ òl mi sabhs De ’n fhìon is mìlse thig bho’n Fhraing; Bho sguir mi sgrìobhadh nan trosg* An nochd cha’n fhiach mo dheoch plang. 18. Bidh mi nis ri mo bheò Aig Seòras òg an ceann bùird, Le clàrsaich, ge gann dàin; Olaim gach tràth làn a’ chùirn. 19. Nior mhath mo ghnothuch ’na chùirt, Nach faighim mùirn bho na mnàith’; De dhìth ’s nach eil mo cruaidh ’S e gheibhim fuath air son gràidh. [TD 148] Ffeihlimhir leophir bain Ains ī glehmir gigh la tuigks Gigh oūre gi bimir ī ghoistni Ochadoin is mi fo hurs Tursigh dhūin etc& Mairph rijn di reinig lea Ioin McKenzie err vaise Chennich vicc an̄o 16 Kraigh is trūim no gigh kaigh Di zoin chles gin chlij ī teig Er Fflah deirph maissigh oūrh Tairk pha sūelk zhūin er eish Och ochoin is mi gin oūhnd Ffo oistni gi troūmb ī kein Kea feist vo feihins mūhirn Mi chaind eul vi ghaist ī kreah Ni oinih gad laihim oig Kea Tearle kea troir ni keid Ochoin kea toirisle aird No kea graij it nūilli hreid No kea koūspin gaiist sheiwe Fflah bi rihi bahi is beis Lea gleit gigh eūmhi hoore Nūill hi, gin vūhill bheimb Kea pheil ni mijltive baihrk No shreyl da ghaiph gi leir Dehe lain̄an shi gigh naigh Brainan ri er vaish ī leig Di reir chijnd eijhn fo chloist Noi-vejhrigh noighk ī feist Dehe liphird faski ī gijle Ffo leaghkū i noil ī de [TD 149] 20. Foghlamar* leabhar bàn Anns an gleidhmar gach là ’n t-udhachd-s’*: Gach uair gu’m biomar ag ostnadh: Ochadòin, is mi fo thùrs’*! Tùrsach duine etc. XL. Marbhrainn do rinneadh le Eòin Mac Coinnich air bhàs Choinnich, a mhic.* Anno 16… 1. An creach is truime na gach creach,* De dh’aon chleas gu’n chlaoidh an t-eug Ar flath dearbh, maiseach, ùr: Tearc fàth subhailc dhuinn air éis. 2. Och ochòin! is mi gun fhonn, Fo ostnadh gu trom an céin; Ce ’m feasd bho’m faighinn-s’ mùirn; ’S mo cheann-iùil bhi gaist’* an cré? 3. Ni ìonghnadh ged liathaim òg; Ce ’n t-iarla; ce treòir nan ceud? Ochòin! Ce ’n t-iriosal àrd; No ce gràdh ar n-uile threud? 4. No ce ’n connspunn gasda, sèimh? Flath bu rìoghdha* bàidh is beus; Le’n gleidht’ gach iomadh thìr An umhail shìth gun bhuille bheum. 5. Ce ’m feil* na mìltibh bàrc ’Nan sraoil* do ghabh gu lear? Deagh leannan-sìth gach neach Am bréinean* rìgh air bhais* a leag. 6. Do riar,* cinn-fheadhn’ fo chlost; Neo-mheadhrach nochd am féisd; An déidh liobhairt fasgadh ’n gaoil Fo leacaibh an aoil an dé. [TD 150] Ni qūirrig asshi er chaigh Kurrhi naih ga būr ī gleis Kaind būyhn er nach mūhig naigh Chūmbig foūijnd fo smaighk ī reit Kroyh ī skarrih di vi aind Troūh gigh karrid fo eūmcheil Gin faijkshin go la loyhn Broin ī taisk, gi boūyn no zheive Ffaid nach doigrig erri choūhn Fo heoil ī dūg voūyn ī gheig Chūise shin dūyn ga bi craihi Viig ir dūil gigh la ra skeil Ni aūli shin is i noūh Choūle gin troūise ra treiwe No smijn gi feihir err aish Oin nhi ghlaighkis ī no beile Vo ghlaighk ī ti hug ir saijr Gin aijkind gi braigh ī kreah Ffa dohijn ni bi mi strih Ni smo mi chrih cha deijd Mairg i dhyhig no graijh Mi hroūrsin ghaijph no zehe Ffo chaise, ma nailigan oūrh Mi graijse bi chluihtigh beise Di veise vi karrandigh seijwe Mir leinhū ga baird i keil Lauph gin toomb si toir Vijllig broin lea kinnall reah Di phailtish zhijli zhaiwe Gin airkis di ghail go teijg Chroūn ni feile ra ijghk Gin erig er ghijtt no sheid [TD 151] 7. Ni chuireadh ais-sìth air chàch Curaidh ’n àigh ’gam b’ùr an gleus; Ceann-buidhne air nach maoidheadh neach, Chumadh fonn fo smachd an réit’. 8. Cruaidh an sgaradh do bhi ann; Truagh gach caraid fo iom-chéill*; Gun faicsinn gu là-luain; Bròn an tasg* gu buan ’na dhéibh. 9. Bhàt’* nach d’ fhògradh air a’ chuan, Fo sheòl a dug bhuainn a’ gheug, A’ chùis sin duinn, ge bu chràdhach, Bhiodh ar dùil gach là r’a sgeul. 10. Ni amhluidh sin is an uaigh: Cùil gun truas r’a treubh; Na smaoin gu’m faighear air ais Aon ni ghlacas i ’na beul. 11. Bho’n ghlac i ’n tì thug ar sàr, Gun fhaicinn gu bràth an cré, Fa ’n domhan ni ’m bi mi strìth; Na’s mò am chrìdh cha téid. 12. Mairg an dìothadh* ’na ghràidh; Mo threòir-san ghabh ’na dhéidh Fo chàs mu’n àilleagan ùr: Mo ghràdh-s’ bu chliùiteach beus. 13. Do bheus bhi carthantach, sèimh, Mar leanabh ’gam b’àrd an ciall; Làmh gun tiomadh ’san tòir; Philleadh* bròn le cional* riamh. 14. Do phailteas dhìoladh dhaibh, Gun airceas a’d dhàil* gu t’ eug; Crùn na féile ri iochd*; Gun éiric air ghibht no seud. [TD 152] Kea loūyhis markis no mūirn Chūi aijttis di ghūigh ī neis Kea zū nach di hijle ī ghlaighk Rijn ī rijn vi chraigh si treijd Kraigh is smo etc& heir is sett donne the 4 verse of the former lyns (being omitted) Kea chraind bi vaissigh shih Hrein chaiskig ī trhi gin streip Lea kūhirt ma feighth ghrijwe Dūbērbbig lea oiph ī lehid Khairrhū orain ni raind Mi ghraijs ī kaind Phijn Raūh ardhain is ainnigh is kleūh Beūhmig moir haūighk Cur foinūilk ī navid er hūil Lea toomb no taish Nach pillīg is maslig na chuise Ga bhirisle vuhigih Ra hirrig di chairdis di ghruise Oin fohist di reinig lea Murchig mc vijck curchie Smairg di hreig ī taihir boūhn Er veihir vreigiwe ī doiphin S nach fūill er tallū i vois Ach skail falli di zeywnis No hreig er shaillig nach fan Di zhehir na zhailligh talvyn Tahir torrigh gin dhi Ta kahir hollish ī naird Ri [TD 153] 15. Ce luaidheas macnus no mùirn? Chuaidh aiteas do dhùthch’ an éis; Ce dhiùbh nach do shil a ghlac*? Righinn, a righinn! bhi* creach ’san treud. Creach is mò etc. Here is set down the fourth verse of the former lines (being omitted). 16. Ce’n crann le’m* bu mhaiseach sìth, Threun-chaisgeadh ’n t-srìth* gun streup? Le cùirt, mu’m feuchteadh gnìomh, Dhiom-boirbeadh* le aoibh a léith’d.* XLI. Ceathramh orain no rann. 1. Mo ghràdh-s’ an ceann-fine An robh* àrdan is eineach* is cliù; B’ iomadh* mór thàbhachd Chuir fionn-uilc* an nàmhaid air chùl; Le tiomadh no tais Nach pilleadh, is masladh ’na chùis; Gu’m b’ iriosal bhùdhaigeadh* Riu* shireadh do chàirdeas ’s* do ghnùis. XLII. Aon fòst do rinneadh le Murchadh Mac Mhic Mhurchaidh. 1. ’S mairg do thréig an t-aighear buan Air mhear-bhreugaibh an domhain, ’S nach fuil* air an talamh a bhos Ach sgàil-falaich de dh’aoibhneas. 2. No thréig air sealladh nach fan, De dh’ fheur no dh’ eallach talmhainn, An t-aighear torach gun dìth Ta ’n cathair-sholuis an Ard-rìgh. [TD 154] Smairg di hiwe ī bla gin voose No chlijg lea graijh ī tivill No hreig aijhir is boūyn bleih Er choūirt nach glehir gin viphil Mijmd ni Collin smairg di lain Ffraywe gin torrig ga zhijnvyn Mi noūrh gigh sūhigh gin sta Gha doūyse dūhighis gigh oin la Douyse ī phecki tūirse is broin Mirr lephir i naightri dohphin Tuishle Ri davi si lijghk Hūit ghaiwe ga bi dail i Dijphild Gab voir ī neywnis si beaghk A seywrise is a slouyh rijghkt Skoaile ni trhevi vo smaighkt Vo reind sead bo zhe ī nūhlighkt Mur shin dairnmyd tūirshe is broin Shaill fo ir nanmind ī chighlo Eirhmyd shichaiwe agas oighk Niobhrid ī noūhin orrick Vo ta teig i nordū zhūin Treigmyd fairmid is mirūin Svo is breigigh meihir er leher is smairg ī hreigis ī taihir Quarhū orain Muill ejwnis is mayhir Eg Mahir ī kahir ni bouyh Vell shi agas sonnis is sollis nach feyhir ī loūgh Oor ī zhūillin ni dhainhi ī phannig ī channigh ī tloij Bun mannim gi soighkir ī foighir di ghardichis voūyhm [TD 155] 3. ’S mairg do thaobh am blàth gun mheas, No chlaoidheadh le gràdh an t-saoghail; No thréig aighear is buaine bladh Air chuairt nach gleidhear gun bhaoghal. 4. Miann na coluinn ’s mairg do lean, Freumh gun toradh ’ga ghinmhinn; Mo nuar, gach subhach gun stàth Dha ’n duais dubhachas gach aon là! 5. Duais a’ pheacaidh tùrsa ’s bròn, Mar leubhar an eachdraidh ’n domhain; Tuisleadh Rìgh Dàbhaidh ’s a shliochd, Thuit dhaibh ’gam bu dail* an diabhul. 6. Ge bu mhòr an aoibhneas ’s am beachd, An saibhreas is an sluagh-riochd.* Sgaoil na treubhan bho’n smachd Bho rinn siad bhaoth-dhia* an ùmhlachd. 7. Mar sin dearnmaid tùrsa ’s bròn, Seal bho ar n-anmann’ a chaochlòdh*; Iarrmaid sìothshaimh agus iochd An ìobairt* an uain ionraic.* 8. Bho ta an t-eug an òrdugh dhuinn, Tréigmid farmad is mì-rùn; ’S bho is breugach meadhair air léir* ’S mairg a thréigeas an t-aighear. XLIII. Ceathramh òrain. 1. M’ uil’ éibhneas is m’ aighear Aig m’ Athair an cathair nam buadh, Am bheil sìth agus sonas Is solus nach faighear a luadh; Fhir a dh’ fhuilinn na deamhna A bhannadh,* a cheannach an t-sluaigh, Buin m’anam gu socair* Am fochair do ghàirdeachais, bhuam. [TD 156] Oin foist di reinig lea allister Troiri maignig ī zhe Aidvim nach rehe mi hoil Tam aiwglik aind ī strhi Aūphrick ī ri er mi chorr Mi spirrid er vijnd mi rijn Ni noinind kyle do sda meoil Gin tiphir ī nhi nach faick Sminir gi vel eack na sloir Mi spirrid ī gaūhrig gi geir Er aihir fein ha chon taighkt Klaickmijd ir corhūm ī shūind Dher ī chollin reūmb gi beaghk Gi vel leidhird ormb is skijse Eddir i doose da vel mea Moin ni collin di vi vois Mānim er laiuph zheish vick dhe Ri ī voūyhichis gigh kah Vo doūrris gigh mah dad zhoin Dhijn mi si noimhirvay ghairph Gin toimbhird, vo is meirph mi hroir Troiri maignig etc& Mairph rijn di reinig lea Ioan mcKeinni er bais Ioan ni Comri 168 lea qūarhū orain er gigh raind Mi chriis ī ta fo chraid Gigh slijh gi braigh ga gloūise Vo ghaigshijn dlihi ma chaiisk Ma bihim gna fo ghroūymb [TD 157] XLIV. Aon fòst do rinneadh le Alasdair 1. Treòraich m’ aigneadh, a Dhé; Aidmhim nach réidh mo thoil; Taim aimh-ghlic ann an* strìth: Amhraic, a Rìgh, air mo chor. 2. Mo spiorad air mhiann mo rian; Ni ’n ionann ciall dò ’s do m’ fheòil; Gu’n taobhar an ni nach faic; Smaoinear gu’m bheil eachd* na ’s leòr. 3. Mo spiorad ag amhradh* gu geur Air Athair féin tha chun teachd; “Cleachdmaid ar cothrom an sionn” Deir a’ cholunn rium gu beachd. 4. Gu’m bheil leadairt orm is sgìos, Eadar an dìs d’am bheil m’aodh*: Miann na coluinn do bhi bhos; M’anam, air làimh dheis Mhic Dhé.* 5. A Rìgh, a bhuadhaicheas* ’s gach cath, Bho ’n d’ fhuaras gach math de d’ dheòin, Diòn mi ’san iomarbhaigh* ghairbh Gun T’ imbirt,* bho is meirbh mo threòir. Treòraich m’aigneadh etc. XLV. Marbh-roinn do rinneadh le Eòin Mac Coinnich air bàs Eòin na Comraidh 168… Le ceathramh òrain air* gach rann. 1. Mo chridhe-s’ a ta fo chràdh’d, Gach slighe gu bràth g’an gluais, Bho dh’ fhàg sinn an dlighe mu Chàisg, Mu’m bithim a ghnàth fo ghruaim. [TD 158] Groūymbigh ī draijst Vi cūmijn bi haivir ī mūirn Gin pha vi meihrigh ī teihligh ī naij sī chūil Vo is kraij ri ein̄ighk Dei-herr si chlair fo nūhre Bi lain ghlick deinighk Meihrig toil dhe ni dhūle Zhe ī ta gi hūilli kairt Di zheir leat ī ti shin voynd Ryls gigh hūilli no di smaighk Gigh oin naigh da vel ī loyh Ta loyh eg gigh dhūin Da būn̄ig ī chardis kijwe Voyhnd ga doimbich Cha dūirrich er chlair ī zoin Doūire bair ūrrimb Lea ūrrids hair ī voin Boūhn cheyle chūmbvel is vrraild er chaigh ī skyle Skiltigh ī nish ma koūyhirt Skeil ī trouh is eihvir aind No zheh snach erighe vo noid Kaind edhi ni troir sni faind Faind ha di voghti Gochoin ī gna di zheh Kraind ī fortoin Gi koistn ī Pharos dhe Taind si doghkir Chaj crostoūh ī vais di hreiwe Naimb cloist dūit Gin noghkle gi braigh di vehil Behil gin naineūl ī saijr chuise Zheig vūhint ni kleūh feyle Co-lijnt lea gijttin aijh Snach arir lea naigh ī vijd [TD 159] Gruamach an dràsd Bhi ’n cumann* bu shaibhire mùirn, Gun fàth a bhi meadhrach An teaghlach an àigh ’sa chùil; Bho is cràdhaidh ri fhoighneachd An deagh-fhear ’sa chlàr fo ’n ùir, Bu làn ghlic déineachd* Meamhradh* toil Dhé nan dùl. 2. Dhé a ta gu h-uile ceart, Do dh’ iarr leat an tì sin bhuainn, Riaghail-s’ gach uile ’na do smachd: Gach aon neach d’am bheil an luadh. Ta luadh aig gach duine D’am buineadh a chàirdeas caomh; Bhuainn gu’n d’imich; Cha d’ fhuirich air clàr a dhìon.* D’ fhuair bàrr urraim Le uiread’s a thàir e mhaoin, Bun chiall a chumail, Is urailt* air chàch a sgaoil.* 3. Sgaoilteach a nis mu’n cuairt Sgeula truagh: is aobhar ann ’Na dhéidh ’s nach éirich bho’n fhòid Ceann-oide nan treòir* ’s nam fann. Fann tha do bhochdan, ’G ochain a ghnàth a’d dhéidh; Crann am fortain, Gu’n costnadh, am Pàrras Dé; An teann ’s an docair Chaidh crosdadh a’ bhàis a’d threubh; An àm clost duit Gun fhocal gu bràth á d’ bheul. 4. Beul gun aineol an sàr-chuis; A’ gheug mhùinte nan cliù fial, Coimh-lìont’ le gibhtean àigh, ’S nach àirear le neach a mhiad.* [TD 160] Meid ī vahish, vi cahi Gin snouh gin aylt Lyn eil er vahiwe Tiwtouh ri traighk Bea moind Ioan vi cahi ri sloūh ni baijrk Mirr ghrijve phlah Gi feihi shea voih gray Grai gigh phin deas is touh Aligan si loūy eg kaigh Baūhghor astalligh ī veis No lahi go teirmb ī vaise Cha vais sho gha tan̄imb Ga daigih leat bain̄all fo ghroūymb Ha tlainor gin vaillig Ri payig di charronis boūhne Mi ghraijs mir zhaillig Naird vrūgh ni nangle go loyn Sead krahit er tallū Gari gin skarri dū voūyh Voyhn gin skarrig croūn i neūle Oūre chrain feūhindis ni kleihir Gin noos kea yea verhi baihr Da disrich mi er klair reūh Reuh bea di chlekig Vo ni cheid la vi faickshin di bhuire Feistighchi kaitkind is tedin ra frassig i cheūle Ffeil lughk bertish is edhi ni nairkigh i bū Gletigh gin vaslig Skeltigh fa saigh er i chūle Er chūle ga di chahi voyhnd oūrh ī vijs di lūyh eg kaigh Sgūirri ī nish gi troūh Di zhūoys fa oiūmb gna [TD 161] Meud a’ mhathais bhi caitheadh Gun snuadh gun àillt; Lìon eile air mhathaibh An taobh tuath ri tràchd.* B’e miann Eòin bhi caitheadh Ri sluagh nam bàrc Mar ghnìomh flaith, Gu’m faigheadh se bhuadha gràdh. 5. Gràdh gach fine deas is tuath; Ailleagan ’s a luaidh aig càch; B’ àghmhor astallach* a bheus ’Na làithean gu teirm a bhàis. Cha bhàs so dha t’ anam; Gu’n d’ fhàgadh leat bannal fo ghruaim*; Tha d’ shlànuighear, gun mhealladh, Ri pàigheadh do charthannais bhuain; Mo ghràdh-sa, mar ghealladh, An àrd-bhrugh nan aingeal gu Luan; ’S iad cràite air talamh Ag aire* gu’n sgaradh tu bhuath’. 6. Bhuainn gu’n sgaradh crùn an iùil; Ur-chrann-fiùghantais nan cliar; Gun fhios c’ eadh e bheireadh bàrr D’an d’ fhiosraich mi air clàr riamh. Riamh b’ e do chleachdadh, Bho na cheud là bhi faicsinn do bhùird,* Féisdeachan caitcheann,* Is teudan ri frasadh a’ chiùil, Féile luchd-beartais, Is éideadh nan airceach á bùth: Gléidhteach gun mhasladh, Sgaoilteach fa seach air a’ chùl. 7. Air chùl gu’n do chaitheadh bhuainn Urra bhios d’a luadh aig càch; Sguiridh a nis gu truagh Do dhuais fo iomadh gnàth. [TD 162] Gna lea tūil dirighe Ma skribs vi neig chrūh broin Ghaig sead kischraūh Bi phrisoil na leighi oire Zheig rihi gin dhibird er zhuin i koire Bea veis foorrin Gin vi ghraind hain no zhoig Hig i dūih ga ta di hrijgh Smoir ī zhivell sea mijsk ghail Kaigh gin naihir er ī chuile Ha sayhid zeha eūle er chaile Ha kails gha kaitkind Naimb hi-ighk ghaghi go vūirh Maūlaūh gin ghaissig ī kraind ī bairh frestle da chleūh Taind chaij taittimb Vo chainord ī naghkin Ioan ūirh Dainsyghk teidd altrūm bi haynt vi leats bea rūine Di rūins no feithi chleah Smairg bi trein mah er chaigh Sma rejnd dhūin ghais ī krehe Vi ūilli no reir gi bea Shea va eoligh Moir-chuise nighk sī baihi Kraind fo-rin Ma bronigh ī nish kaigh Ta lūghk fogir Gin chnodigh fo hijghkt di vaise Vo ta storose Sin chophir fo lijck ī taūh Taūh no aihir no di zhewe Cha neih ī noise teid gi braigh Ski bū teih-idis si feimb Fo laūhū vijck dhe ni graise [TD 163] Is gnàth le d’ fhuil dìrich* Mu’n sgrìob-s’, bhi ’n eug-chruth bròin; Dh’ fhàg siad cìos-chnamh* Bu phrìseal na leugan òir; Dh’ eug rìgh gun dìobairt Air dhuine còir; B’e bheus fìrinn Gun bhi grànd a shean no dh’ òg. 8. Thig an diugh, ge ta, do thrìath; ’S mòr a dhìobhail, ’s e measg Ghall; Càch gun aighear air a chùl; Tha saighead dhe a iùl air chall. Tha ’n call-s’ dha caitcheann ’N àm thiochd dhachaidh gu mhùr; M’amhluadh gu’n ghaiseadh An crann a b’ fheàrr freasdal d’a chliù; Teann chaidh t’ aiteam Bho cheannard an acfhuinn, Eòin Ur: D’* annsachd; t’ eud altrum,* Bitheant bhi leatsa, b’e ’rùn. 9. Do rùn-s’ na feighean chléith*; ’S mairg bu tréin* math air chàch; ’S ma rinn duine dh’ fhàs á cré Bhi uile ’nan réir: gu’m b’ à.* ’S e bha eòlach Am mòrchuis, an iochd ’s am bàidh; Crann fòirinn Mu’m brònach a nis càch; Ta luchd-fògair Gun chnòdach bho thiochd do bhàis, Bho ta ’n stòras ’S an chòmhra* fo lic a’ tàmh. 10. Tàmh no aighear ’na do dhéibh Cha ’n fhaigh an aos-teud* gu bràth; ’S gu’m b’ thu an tigheadas ’s am feum, Fo làmhaibh Mhic Dé nan gràs. [TD 164] Di ghraisin i hrijnoild Varkig gi miroildigh trein Ma vla ī chriwe ion-oild Cha-rig fois nijsle ī dheh Gais daij gi loinor No gharden gin ghiwe fo ni ghrein Ski dairn-shaid fyn̄ish Gi dalich gigh fraiwe vo ni zheig Zheig bi tairhich gha gigh naigh Bi dailwich draigh no leijg Ffoor albe zheghin gi faighk herr-shead ma shaigh nagh bi vreig Cha breigigh mi veinmijnd ī feighin di vairph-rijn di chaigh Bi skeiltigh er targid Nehrin cha tainmbs fos-naird Va gehri rūit shailvan is teile da ghairvig i gna Kea zhedis di lain-vyn Er ehdin ī tal-vijn i ta Ta shead gin naihir fo chaise Ni ma-hi sdū klair er loūyse Chins nach feihir naigh vo ni vaise Maighk rah no taijt boūyh Boūigh gin ne-righe Di ghoūlligh ni krews i baijhr Groūm-igh ni keidhi Snach gloūyshir le evigh i graijh Ghoyshvoire ni feile Gin loūgh er son teimb di chaigh Troūh mir zherich Loūh si rijh skeile di vaise Di vaise ghaig mi fo chloist Och-adoin i skeile i doūre Gigh slij gha gloūysh gi braigh Mi chri fo chraid gi boūin Mi chri-is ī ta etc& [TD 165] Do ghràsan, a Thrìonaild, Bharcadh* gu mìorailteach, treun, Mu bhlàth a’ chraoibh* fhìnealt A chàireadh fos n-ìosal an dé. Dh’ fhàs daibh gu lìonmhor ’Na gharden gun ghìomh fo na ghréin; ’S gu’n dèarn siad fianuis Gu’n dealaich gach friamh bho na ghéig. 11. A’ gheug bu tairbheach dha* gach neach Bu dealbhach dreach na leug; Fir Alba dh’ éiginn gu feachd: Their siad mu seach nach bu bhreug. Cha bhreugach mo mheanmainn A’ feuchainn do mharbhroinn do chàch; Bu sgaoilteach air t’ airgead; An Eirinn chaidh t’ainm-s’ fos n-àird; Bha ’g éirigh riut sealbhan; Is t’ fhéile d’ a dhearbhadh a ghnàth; Ce dh’ fhaodas do leanmhuinn Air aodann an talmhainn a tà. 12. Ta siad gun aighear fo chàs— Na ma h-ì! ’S tu ’n clàr air luaths— Chionn ’s nach faighear neach bho na bhàs, No mac rath ’nad àite buaidh. Buadhach gu’n éirich Do dhuilleach na craoibh-s’ a b’ fheàrr; Gruamach na ceudan, ’S nach gluaisear le éibheachd an gràdh; Guaismhor na fèidhlean* Gun lùth air son* teum do chàch; Truagh mar a dh’ éirich; A luath’s ’s a ruith sgeul do bhàis! 13. Do bhàs dh’ fhàg mi fo chlost; Ochadòin, an sgeul a d’ fhuair! Gach slighe dha ’n gluais gu bràth, Mo chrìdh fo chràdh’d gu buan. Mo chrìdhe-s’ a ta etc. [TD 166] 5 Rijn di reinig lea Gillicallūm Gairph; mc illichallum Hivill is dijmbhoin di vūirn Smairg ī zhūhir lea droigh qūirmb i trūire bi phailt ra mi reah Ni er vairrin dhuh ach ī nah skeile Ta Ingis ī kroighk ni naingle Laūh nach di cheinin ī sivill Va shid er ni laūhū bi phailt Da faighkis i chlannū ghaihall Laūph eill ver Gillespig Maighk Chellen Earle ghūinigh Shea shin dairle laūh bi phailt Da faigckis di chlannū ghaihall Lauph Eachin oig vijck Eachin Mi chraighs bi er i kljig Bea shin oin lauh bi phailt Da faighkis ī chlannū gaihall Nish vo chaij trūir shin saighid Skin vi aind naigh ga tivig Ach ead mir zhimbigh ī faijhe is ro-veg mart ort ī hivill Hivill is doimhoin etc& Rijn di reinig lea Oishen mc Phyn Seisher shin soir ir slijghk Seisher shin nach smijn olk Ffeher deh ir seishir fo lijck Mi chraigh meid ir kliskgi noghk [TD 167] XLVI. Cùig roinn do rinneadh le Gille-calum Garbh Mac Ghille-Chaluim. 1. A shaoghail, is diombuan do mhùirn; ’S mairg a dhubhar* le droch chuirm; An triùir bu phailt ri mo ré Ni air mhaireann diubh ach an ath sgeul. 2. Ta Aonghus an Cnoc*-nan-aingeal, Làmh nach do chaomhain an saoghal; Bha i siod air na làmhaibh bu phailt D’am facas a Chlannaibh Gaidheil.* 3. Làmh eile bh’ air Gill-easbuig Mac Cailein, Iarla Dhuibhneach; ’S e sin an dàrla làmh bu phailt D’ am facas de Chlannaibh Gaidheil. 4. Làmh Eachainn òig Mhic Eachainn— Mo chreach-s’ i bhi air a claoidheadh! B’ i sin an aon làmh bu phailt D’ am facas a Chlannaibh Gaidheil. 5. Nis, bho chaidh an triùir sin seachad, ’S gun bhi ann neach g’an taobhadh, Ach iad mar ghiomaich am faiche,* Is ro-bheag m’ fheart ort, a shaoghail. Shaoghail, is diomain* etc. XLVII.* Roinn do rinneadh le Oisean Mac Finn.* 1. Seisear sinn: saor ar sliochd; Seisear sinn nach do smaoin olc; Fear de ar seisear fo lic; Mo chreach, meud ar clisgidh ’n nochd! [TD 168] Qūeig-err shin dūll er sheid Shinidir ī teig ra ir tijwe Dai-nig taighkir gin troūise Vūn ea voynd queigi kijwe Kair-err shin shailg ra shaill Chaihirn airmoil nach ghirr Er chroūise da qūirrimir kah Vūnhi voyn̄d feher zeh ir fihir Treirr shin dull ī kein Shūid dir hūgid Ri Greig Chab dairmid zhūyn vi er choūyrt Vūni voyn ī trese deh ir treir Shijh-mjid no ir doose i steih Skilidir ī rijst ir genn Tūikshi teig mir is dluih Vūn shea voyn ī dairle feher Nish no monhir no deihi Goisin cha viphill ach baise Cha naise er ī tallū soūise Da chouyse nach tairlir si chaise Smi noin chrain si chroighk Smi stoighk ra būyltyrr toūind Cha veah ghom ach ī baise Smairg da faigir ī laūh loūim Smi noin chro si voigle Sgin chroin eill no maskin Is beg ī boigi lea tūittimb Gijh dull fohim gi farsim Kihild is Goule is Gohri Agas Oskir tan kris-ghale Mish is Ryn va ni vainmind Gir ea shuid i inainnb da teisher Sheisher sin etc& [TD 168a] [Dealbh] SEUMAS VII. Rìgh Bhreatuinn. Photo., Rischgitz Collection. (From the Portrait by Sir Godfrey Kneller.) [TD 168b] [Dealbh] IONBHAR-NIS ’SA BHLIADHNA 1688. (Feuch lethtaobh 171). [TD 169] 2. Cùigear sinn a’ dol air seud,* Sìneadar an t-eug ri ar taobh; Dàinig an teachdair gun truas; Bhuin e bhuainn an cùigeamh caomh. 3. Ceathrar sinn a’ sealg ré seal; Ceatharn armail* nach gior*; Air chruas d’ an chuireamar cath, Bhuineadh bhuainn fear dhe ar fir. 4. Triar sinn dol an céin; Siuthadar* chugad, Righ Gréig; Cha bu dearmad dhuinn bhi air chuairt; Bhuineadh bhuainn an treas de ar tréir.* 5. Sitheamaid ’na ar dìs a steach; Sgaoileadar a rìst ar gean; Tiucas* an t-eug mar is dligh; Bhuin se bhuainn an dàrla fear. 6. Nis ’nam ònar ’nan déidh, Dhòmhsan cha bhaoghal ach bàs; Cha’n fhàs air an talamh suas, D’a chruas,* nach tàrlar ’sa chàs. 7. ’S mi ’n aon chrann ’sa chnoc; ’S mi ’n stoc ri ’m buailtear tonn; Cha bheatha dhom ach am bàs; ’S mairg d’ am fàgar an làmh lom. 8. ’S mi ’n aon chnò ’sa mhogul, ’S gun chnothan eile ’nam fhaicsinn*; Is beag am bogadh le’n tuitim, ’S gaoth dol fodham gu farsuinn. 9. Caoilte* is Goll is Goraidh, Agus Oscar tana cneas-gheal,* Mise ’s Raonaidh bha ’na mheanmainn, Gur e siod an ainm d’ an t-seisear. Seisear sinn etc. [TD 170] A phrofesie made before the situas’ne of Invernes Streid wahell sallich ī shūind Wohgre fijne a darrich douynd i Daine Chaind voddog ghail Droūile er i weihwid oūynd Invernish Daill chlaisk Dorire kaha tūirhglash i dig McPehaig i mach Lea layn agas lea luhrich Tuitti ni Ghayle ma saigh Ma voirlūmb toim ni hurich Rijn di reinig lesh ī skripher naimb ī dorig Ri Shemis 7 a Sassin anno 1688 Gir faijlt carroile ī sivill Gi maile ea barroile nī sijhijn Siljlmbs gir foir ī skeil Wo ni zherich di Ri Brettin 2 Gab voir ī heywris sī vūirn Steyle fois si zho chrūin Lohri ūll sī hreish Doigrī leo ea gi mi-yeish 3 Gab voir ī hovird si ghoyse Da choivirle agas da louh Di ghijghk ead eil lea taish Eidighe ī skeil ra ahrish [TD 171] XLVIII.* A Prophecy made before the situation of Inverness. 1. Straid-bhaile salach an sionn; A’ mhachair* fionn, an darach donn; An Dana-cheann* a’ bhodag* gheal; Drùil* air am faighmid* onn.* 2. Ionbhar-nis an Dail-chlasg,* An toirear cath an tùir-ghlais, A’n tig Mac Beathaig* am mach Le lainn agus le lùireach, Tuitidh na Gaidheil ma seach Mu bhòrlum* Tom-na-h-iùbhraich. XLIX.* Roinn do rinneadh leis an sgrìobhair an àm an d’fhògradh* Righ Seumas a seachd á Sasuinn. Anno 1688. 1. Gur feallta, carail an saoghal; Gu’m meall e barail nan saoidhean; Saoilim-s’ gur fìor an sgeul, Bho na dh’éirich do Rìgh Bhreatuinn. 2. Ge bu mhòr a shaibhreas ’s a mhùirn, A style fòs ’s a dhò chrùn, A shlòghraidh* uile ’s a threis, D’ fhògradh leò e gu mi-dheas. 3. Ge bu mhòr a thobhairt ’s a dhuais D’a chomhairle agus d’a shluagh, Do dh’ ìoc iad fhéil’ le tais*: Eiteach an sgeul ri aithris. [TD 172] 4 Maighk ī feihir pha ī neighk Ye 4th verse Maghk ī pheihir fa ī neighk Co-chavill rish er gha gleis Chlewhin oile agas oūll yimbich da yoin go hrūinei ghūinn 5 Gad haimbs cūrr ī keil Di zhūmb zhūn voir skeil Ni vell fois er bhi kea yea Ehvir zhe, no pha i zhūmi 6 Ach ghlesih Ri er veid ī hreish Vhin vrihi corhūm ko-yeish Gin rūihn leggell fa skoole No zhin, vaillih lea deo-gloir 7 Loyhri ull chūmvell kairt Deo-chreiddi fo lain smaghk Rairs mir heiggisk Christ gi beaghk Agas ta reis hest oistle 8 Shaū-keid bleind ta reish eig Va vreihri zhūnd ull reah Lain-vi-mir ni kembni keind Sno eigni-chi-mir i foighkle As shin tūigfir mir ī daile Gir oin sli choistnis haile Cha dehlimb ead reūh ī skoile Hoile hohird da gigh oin nehr Ach gogh ir brihi mi sī chuise Heddir Ri Breittin sī prūinse Derph, ha ir pecki cho cūirst Skūirsir shyn a leah ni keirh Ni oinih shin hjīghkt oirn Oūrh lijn gigh shain, ghall gigh noh Di vreignich shyn ull ī test Verh shyn gin cheist, ni ha-vijn̄in [TD 173] 4. Mac a pheathar—fath* an euchd— Comh-cheangailt’ ris air dhà ghleus; A chliamhain, ’fheòil agus ’fhuil, Dh’ imich d’a dheòin gu dhi-chrùnadh dhuinn.* 5. Ged thaim-s’ a’ cur an céill Do dh’ iomadh dhuin’ a’ mhór-sgeul, Ni’m bheil fios air bith c’ eadh e Aobhar Dhé, no fàth a dhìombaidh. 6. Ach dhleasadh rìgh, air mheud a threis, Bhi ’na bhritheamh cothrom comh-dheas Gun rùn a leigeil fa sgaoil, No dhaoin’ a mhealladh le deagh-ghlòir; 7. A shluaghraidh uile chumail ceart; Deagh-chreideamh fo làn smachd, Réir ’s mar theagaisg Crìosd gu beachd, Agus, tairéis a theasd,* ostail. 8. An sèathamh ceud* bliadhn’ tairéis ’eug, Bha bhriathran dhuinn uile réidh; Leanfamar na ceumanna ceund,* ’S na éignich-mar am focal. 9. As sin tuigfear, mar an dall, Gur aon slighe chostnas thall; Cha d’ fhòghlum iad riamh an sgoil A thoil a thobhairt do gach aon fhear. 10. Ach gachar britheamh mi ’sa chùis Th’ eadar Righ Bhreatuinn ’s am Prionns, Dearbh, tha ar peacadh cho cùrst: Sgiùrsar sinn a leth na coire. 11. Ni ionghnadh sin a thigheachd oirnn; Ur leinn gach sean, geal gach nòdh*; Do bhreugnaich sinn uile ’n test; Bheir sinn gun cheist na h-ath-mhionnan. [TD 174] Kighla shyn, mir chighlas strūh Shemis ī deh Prūinse ī dūih Deirph leūhm, vo skeil doyrh Bairh-ī ti bi doūile, no hainig Ach ghūihmijd as ī leah gi taijnd Ead vhi fa roin er oin raind Go gloir zhe, is Ise ī kaind Chon sgi daijnt ī toile gin deylh Dain-ni-mir broin agas traisk Ma loinfir shyn na moir reaghk Lea ūllih di zhe sgigh caise Err ir glūni, gna gi soyller Treig-mijd fairmid is oūhphir cūirp Treig-mijd, mi-rūin, is moir ghluit Treig-mijd fourh chreddi gin vla Treigmijd gi braigh vi feylloile Eair-mijd shichawe, eairmijd ijghk Eairmijd fijūh zhe, tuis vi ghlick Eairmijd creiddi, treigmyd saijnt Vo is faijlt carroile ī sivill Gir faijlt carroile etc& Ghrea orhan di rein̄ig leish i Skripher si naimb chijnd anno —88 Ta sivils carroile Ha ea didain da ir maillig gi gheir Leūhid kighla herr tallū is Dhoon er ī dallig lea vreig Chrek Pairt dūis ī nan̄im Sdi chighle ead barroile chijn sheid Oir chai aunsī chrān̄oig Ghoirt tūill da ir kan̄igh O oin Ri voire beanni nir creid [TD 175] 12. Caochlaidh sinn mar chaochlas struth; Seumas an dé, am Prionns an diugh; Dearbh leam bho ’n sgeul d’ fhuair B’ fhèarr an tì bu dual na* thàinig. 13. Ach guidheamaid as a leth gu teann: Iad bhi far aon air aon rann, Gu glòir Dhé is Iosa an ceann, Chun’s gu’n deant’ an toil gun doille. 14. Deanamar bròn agus trasg’, Mu’n lìonfar* sinn ’nam mòr reachd; Le ùmhladh do Dhé ’s gach càs Air ar glùinean ghnàth gu soilleir. 15. Tréigmid farmad is uabhar cuirp; Tréigmid mìorun is mòr ghlut; Tréigmid fuar chreideamh gun bhlàth; Tréigmid gu bràth bhi foilleil. 16. Iarrmaid sìothshaimh; iarrmaid iochd; Iarrmaid fiamh Dhé: tùs bhi glic; Iarrmaid creideamh, tréigmid sannt, Bho is feallt carail an saoghal. Gur feallt, carail, etc. L. Gnè òrain do rinneadh leis an sgrìobhair ’san àm cheudna. Anno —88. 1. Ta ’n saoghal-s’ carail; Tha e daonnan d’ar mealladh gu geur; A liuthad caochladh th’ air talamh, Is daoin’ air an dalladh le ’bhréig; Chreic pàirt diubh-s’ an anam, ’S do chaochail iad barail chionn séid*; Fhir chaidh anns a’ chrannaig, Dhoirt T’ fhuil do ar ceannach, O, aon Righ mhòir, beannaich nar creud. [TD 176] O ahir ni graise No failig shijn nir croūise Ach aūphrig oirn tra Lea tlaise od lahis ī noūise Mirr hug ū lead wirūild Claind Iseraell Gin dhi foirr si choūyn Dhine teglish di riri Ga ghoyh lea lūighk ī miroune Vo skribs ta tijghk ma kouyrt Skoir rijs vi oūild Ga ta ī fo ghuh ains i naimb Gir ead ī peakin ī duhire Harrine oirn pūhire is kaile Ach dainmir traisk agas kūh Rish i nerr Gha gin deūhir si chrain Chons gi kaisich ea weūhind Chleak ī negoire is dūih Mir ha bregin is lūhin is faile Zhe chūrrind laidhir Ghalich mūir agas teere Ha ū faikshine ī draist Mir ghalig ī prabirrs i Ri Ach rairs mir haghir di Gaij Noūire gaiph absolon Pha er go zhi Berr ghaghi ma ghaile laitt Ghainoin ī partī Nir Ri chon ait, lea shih 5 Fferr eill sma ī shoile dom Ha gheist oūire er foighir No phairt Loighk ni cūrrijn ī shoilt Di hogrig snach obigg ī spairn [TD 177] 2. O, Athair nan gràs, Na fàilig sinn ’nar cruas; Ach amhraic oirnn tràth, Le tlàths o d’ fhlaitheas a nuas; Mar thug thu le d’ mhìorailt Clann Israel Gun dìth fòir ’sa chuan, Dìon t’ eaglais da rìreadh, ’Ga goidh le luchd a mìoruin, Bho’n sgrìob-s’ ta tiochd mu’n cuairt. 3. ’S còir dhìth-s’ bhi umhailt Ge ta i fo ghuth anns an àm; Gur iad a peacannan dubhar’* Tharruinn oirnn puthar is call; Ach deanmar trasg’ agus cumha Ris an fhear chaidh* gun diubhair ’sa chrann, Chun’s gu’n ceannsaich e bhuidheann Chleachd an eucoir is duibhe, Mar tha breugan is luighean is feall. 4. Dhé churanta, làidir, Dhealaich muir agus tìr,* Tha thu faicsinn an dràsda Mar dh’ fhàilig am pràbar-s’ an rìgh; Ach riar’s mar thachair do Dhàbhaidh Nuair ghabh Absolon fàth air gu dhìth, Beir dhachaidh, madh àill* leat, Dh’ aindeoin am pàirtidh, Nar rìgh chun àite le sìth. 5. Fear eile ’s math is eòl dom Tha ’n ceart uair air fògar ’Na phàirt, A shliochd nan curaidhean solta* Do thogradh ’s nach obadh An spàirn; [TD 178] Ga tāmil leen vynd ū Ni dorimir foūh zhūit Gi bragh Sand da ir shoirs bi doūle shin Eddir Vhei agas oūylsī Wi er di zheislaiph ī croudall Si caise 6 Troūh nach faickin ū tijghk Mirr baitt lea mi chri Si naimb Ffar ri Shemis lea beūhind Nach gheil ī zeūhir Ni ghaile Ha draist no weūich Veids gin hijighe ead faile Lea sholig slea neūhimb Ains ni modū is dūih Chuirr fa zho shiwe er shūile Di Raink 7 Ach ha maijr sni dūhi Gi kighile ī coūirse sho foist Gi faijk mi leam hūlī Vi skūirsī gigh trūh, va sni moijd Sgigh Barron beg cūbigh Vaile lea carrū is lūbin Prince oire Gheūh McKellen er hūise dūih Ghainoin ī chūirt Gallire bī dūighisich gho 8 Bea ghūghis vo hainor Vi didain ra maillig gigh tij [TD 179] Ge tamull leinn bhuainn thu, Ni ’n toireamar fuath dhuit Gu bràth; ’S ann do ar seòrs bu dual sin, Eadar mhithean agus uailsean, Bhi* air do dheas-laimh an cruadal ’S an càs. 6. Truagh nach faicinn thu tigheachd,* Mar b’ ait le mo chridhe ’San àm, Far ri* Seumas, le buidhinn Nach géilleadh a dh’ uimhir Nan Gall, Tha’n dràsda neo-bhuidheach, Mheud ’s gu’n shuidhich Iad feall, Le ’n seòladh ’s le ’n uigheam, Anns na mòdaibh is duibhe, Chuir fa dheòidh sibh air siubhal Do’n Fhraing. 7. Ach tha m’aire ’sna dùthchan,* Gu’n caochail an cùrsa So fòst, Gu’m faic mi le m’ shùilean Bhi sgiùrsadh gach trùth bha ’Sna mòid; ’S gach baran beag cùbach Mheall le caraibh is lùban Prionns Or; Gheibh Mac Cailein air thùs diubh, Dh’ aindeoin a chùirte, An galar bu dùthchasach Dhò. 8. B’e dhùthchas bho sheanair Bhi daonnan ri mealladh Gach tì; [TD 180] Cha baire ea hiwe ahir Gab voire i wahis Vo Ri Ma sea sho ī treis gahell Hugg ūisk voūh vaihall Go proos Lea meydin scorriach skahoile Chad chaiusichig faist Gad hūitt oū cha naihish Dūit ī 9 Oūimbig Tijhorn is poist Nach oyle dois ī noish chur I dhain Ha draist gi moittoile Le phrabir gi boistoile id phaijrt Saind duih shin Cullodhir, Graintich, is Rossich i chaile Noūire haintas ī roihj Chon ainsighk vo hossigh Gir taijnt ghaij chroighe Misk chayghe 10 Ach earrū ni hailb Ga dailligh li draist nir couirt Gad lepht siw vo ir lainbighk Svo la gheils sijwe Ghergus err hūise Huitt gigh foinn lea tairmisk Di hreig snach rouh earbsighe Din chroūin Ach shoh tailigh ī ghairvis Gi hari ī sain̄chis Gi neirrighe mi hailvoire Da kleuh [TD 181] Cha b’fhèarr e thaobh athar, Ge bu mhòr a mhathas Bho n’ rìgh; Ma’s e so an treas gabhal* Thug uisge bhua* ’n bhalla Gu prìs, Le maighdinn sgoraidheach, sgathail, Cha do cheannsaicheadh fathast,* Ge do thuit thu cha ’n athais Duit* ì. 9. Iomadh tighearn is posta* Nach eòl dòmh-s’ a nois* chur An dàn, Tha ’n dràsda gu moiteil, Le pràbar gu bosdail A’d phàirt, ’S ann diubh sin Cul-fhodair, Granndaich is Rosaich A’ chàil; Nuair theanndas* an rotha Chun annsachd bho thoiseach, Gur teann* dhaibh a’ chroich am Measg chàich. 10. Ach fhearaibh* na h-Alba, Ge dealbhach leibh ’n dràsd Nar cùirt, Ged leubht’* sibh bho ’r leanbachd, ’S bho ’n là ghéill sibh dh’Fhearghus Air thùs, Thuit gach fine le tairmeasg Do thréig ’s nach robh earbsach Do’n chrùn; Ach so’n t-àlach a dhearbhas— Gu h-àraidh an seanchas— Gu’n éirich mi-shealbhmhor— D’an cliù. [TD 182] 11 Ni kan mi ni sleir rom Ri ir mahi, ri ir cleir rir poire Deish ir min̄in ī Heirlis Gi seisī shiwe pean ea nehij dohin Si teyhri dlygh no gheis Hūitt nish go Shemis ra veo Ach ghain̄oin ir leirs Ga moir ir qūyd leiph Herr leoūmbs gin reib siwe ī choire 4 verses to be inserd heire as follows 16 Ghaiallū gaist No layhi fo waisle Si chuise Ach feyhir siwe tappie Si Ri Shemis no haick er ir cūil Ga ta Vlliam ī Sassin No gheliwe i feast da chroūn Leūmb is kijnttigh mir haghris Hijwe oinlighk ī wearrtine Gi pijltir ea gaghi, gin chleū 17 Nohm oin lywe pein sho Shin ghlaighk eash i negore err chaind Va vanefesto ro eidighe Nach faijk sywe gir bregigh i chaijnt Sgigh gaillig di reynd shea Di Hassin di hreig shea gi taijnd Ha ead nish neyhi cheile Noūire hūig shead ī reson Ach ni ha Phresbiterianich — aind [TD 183] 11. Ni ’n can mi na’s léir dhom Ri ur maithean, ri ur cléir ’S ri ’r pòr, Déis ur mionnan a Sheurlas Gu’n seasadh sibh péin e ’N aghaidh an domhain, ’S an t-oighre dligheach ’na dhéidh-san,* Thuit nise gu Seumas R’a bheò; Ach dh’ aindeoin ur léirsinn, ’S ge mòr ur cuid leubhaidh, Their* leam-s’ gu’n do reub sibh A’ chòir. 16. A Ghaidhealaibh gasda, Na laighibh fo mhasladh ’Sa chùis; Ach faighear sibh tapaidh, ’S an Rìgh Seumas ’na thaic Air ur cùl; Ge ta Uilleam an Sasunn, Na géillibh* am feasda D’a chrùn; Leam is cinnteach, mar thachras Thaobh ìnnleachd a bheartan, Gu’m pilltear e dhachaidh Gun chliù. 17. Na ma h-ìonghnadh leibh péin so, ’S gu’n ghlac es’ an eucoir Air cheann; Bha mhanifesto ro-éiteach; Nach faic sibh gur breugach A chainnt, ’S gach gealladh do rinn se Do Shasunn, do thréig se Gu teann, Tha iad nis ’n aghaidh chéile, Nuair thuig siad an reuson, Ach na tha Phresbitérianaich Ann. [TD 184] 18 Nam lehid nir mistnighk Gi roū ead sho bristnigh na coūirse Ffo skaile religion Bea navist si ghlighkis Vo hūise Co zūh ailigh ī nish Nach dacha ī nijghk Lea miroūine Ach ha nait lea foise dhūind (Gad ghailig, Rijn trijck ead) Eg gigh Airmind va tyrggig ī chrouine 19 Gim aūli sho gheris Vaihi Albe sni Heir si naimb Ha caihi lea Shemis Snach daiphrig ead fein err ī kaile Ach beill i bayst si nedin Ffo gigh naich va ri bregin Sri faijle Gaiph i test va eijdighe Eddir Vaihi is chleir Hor ī nanme ga negoragh — vaylt 12 Oin loūh er coir zhirich ha maslig no zhibir di phairt Va oūyr ī staijt oosle Sī ha err torrig lea ooghk ma i draist Shain achkle sgir foore ea Va reūh eddir Christini grai Girr mis no an̄spirrit Dūin mi hainkoile Gaiph na sloir rūis naimb er no chais [TD 185] 18. Na ma lughad nar mistneachd* Gu’n robh iad so bristneach ’Nan cùrs: Fo sgàile religion B’e ’n àbhaist ’s an gliocas Bho thùs— Co-dhiùbh, ’n àlach a nise Nach d’àicheadh an iochd Le mi-rùn— Ach tha ’n àite, le fios duinn, (Ged dh’ fhàilig rìghean* tric iad) Aig gach àrmunn bha tiorcadh A’ chrùin. 19. Gu ma h-amhluidh so dh’éireas Mhaithibh Alba ’s na h-Eire ’San àm, Tha cathadh le Seumas, ’S nach d’ amhraic iad féin Air an call— Ach am beil am bàthaist ’s an aodann Bho gach neach bha ri breugan ’S ri feall— Ghabh an test a bha éiteach, Eadar mhaithean is chléir: Thoir an anaman g’an eucoireach Mheallt. 12. Aon shluagh air còir dhìrich Tha masladh, no dhìobair do phàirt, Bha uair an staid ìosail ’S a tha air tòrradh le ìoc* math an dràsd, Sean fhacal, ’s gur fìor e, Bha riamh eadar Crìosdaidhean* gràidh: Gur miosa na ann-spiorad Duine mi-thaingeil; Ghabh na’s leòr dhiubh-s’ an àm* air ’na chàs. [TD 186] 13 Kais eill nach fass Zherich mir arson si royūgs Chlain fein vi no taijkt Da gigh naich ha cur as da ma couy… Di hreig eid scha naijtt dai Qūeūgū fain va ch … ga loūyh Noinador wairt sho Di naich gaiph baistig and ī namb ni tri person ha soūis 14 Ach oirr zuibbrich gigh miroild Va misk chlain Iseraell vo hūise Nach shoyller i gijwe sho Zoin naich gaiph Christighk mir groūnt Vo lijh gheilt agas foiph moir Err gigh Marquos gigh Earl sgigh Dūighk Kaisk fein nairyīlds Mas toil leats ī zhe ea, Ma tuit shin fo eyrist di grūise 15 Smoir eyris ruītt ī Wreittin Snach dedig di heiggisk no aim Cha leir rūitt fa tegle Gin harrin ancreddi ort cail Vo la vūirt sjiwe Sheirlis Ha ūilsin ghewighk gi taind Gaiph ahri i tegoir Hoir ghachi Ri Shemis Noih higg skuirse vo zhe ort i nail 20 Ach ha mi daile no mi varrole Mar chaysich Dhe charrighks i tra Smar vayltir leash barrole Chlainnish oyure alloile gin vla Smairg ī hosich mir ailli Ahir keile chur ahloūh vo vaire [TD 187] 13. Càs eile nach fasa, Dh’ éirich mar fhasan ’san ruaig-s’, A chlann féin bhi ’nan teacht* Do gach neach tha cur as da mu’n cuairt*; Do thréig iad, ’s cha ’n ait daibh, An cùigeamh fàithn’ a bha casg’* a shluaigh; Neo-nàdurr a’ bheart so Do neach a ghabh baisteadh Ann an ainm nan tri pearson tha suas. 14. Ach fhir dh’oibrich gach mìorailt Bha’m measg Chloinn Israel bho thùs, Nach soilleir an gìomh so Dh’ aon neach ghabh Crìosdachd mar ghrùnnd; Bho luigh geilt agus fiamh mòr Air gach marcus, gach iarla ’s gach diùc, Caisg féin an aimh-riaghailt-s’, Ma’s toil leats’, a Dhia, e Mu’n tuit sinn fo fhiabhrust* do ghnùis. 15. ’S mòr ’fhiabhrus riut, a Bhreatuinn, ’S nach d’ fhaodadh do theagasg ’na àm; Cha léir dhuit fàth t’ eagail: Gu’n tharruinn an-creideamh ort call; Bho’n la mhurt sibh Righ* Seurlas Tha fhuil-san ag éibheachd gu teann: “Gabh aithridh á t’ eucoir Thoir dhachaidh Rìgh Seumas, No thig sgiùrsadh bho Dhé* ort a nall.” 20. Ach tha mi dall ’na mo bharail Mur ceannsaich Dia an carachd-s’ An tràth; ’S mur mhealltar leis* barail, A’ chleamhnas* fhuar allail Gun bhlàth, ’S mairg a thòisich mar ealaidh Athair-céile chur ath-luath* Bho bhàrr; [TD 188] Ach sho ordū ni balligh Farr ri dochis ni kelli Si tivill chroyh charroils ī ta Ta sivills carroile etc& Greh ell foist di reinig er fohgri Ri Shemis 7 Mim leabbi er moin tijwe gin chadle da itin Ha maigni ri smin̄ti er ī tivills i ta Na choi er gigh Juigh gin soyvairt da skilig Ti smo ha toird gijle da ha hiltinis ba Sea coni mir oillich flūigh royti oūimghiich Ochoin gi bea drihi sni ghidir sho ghra Noūire chuirrig Ri Shemis lea oimbird sle egin Gin vūill gin vemland, vo hreid a whithall 2 Leūhid trein ūrr va achk gi hūilli Di laūrig i nūrri kea burr si spairn Va trakig er būin̄ig si chardis dai vllī Noi-nador ī skuirr ead hrai tūill er ī ghraij Vick Mūirr faijk fein sho, sbi tūrr ansin reijt Si di vūills is trein no kedhi si spaijrn Vo nach t vūn ea gha negōr mir churr ead leid er Gigh turris da deid ea bi fein er mirr ghaird 3 Baighti liwe pein sin, hiwe aightri no lephin Oin des chrain cho trein rish gha derrich mig Breittin is Erin no chairt fo oin neiwe Ga barshin ī hrediwe, ead fein hoird ī hair Noūre chassī no eimb ea le lassan ankeli Va dlessonis edich noure hreig ead i phairt Vo-is kairtis bi veis da, hig askell er Shemis Lea nairt vo ni sperū an-ewijn sin dai [TD 189] Ach so òrdugh nam balach, Far* ri dòchas nan caile, ’San t-saoghal chruaidh, charail-s’ A tà. Ta ’n saoghal-s’ carail etc. LI. Gnè eile fòst do rinneadh air fògradh Righ Seumas a seachd. 1. Mi’m leabaidh air m’aon taobh gun chadal d’a fhaotainn, Tha m’aigne ri smaointinn air an t-saoghal-s’ a tà ’Na cheò air gach aon-neach* gun sò-bheart d’ a sgaoileadh: An tì ’s mò tha toirt gaoil da, tha shaoiltinneas bàth; ’S e ’n còmhnuidh mar fhaoilleach fliuch, reòdhte, iom-ghaothach— Ochòin! gu’m b’e ’n draoidheadh ’sna dh’ fhaodar so ràdh*; Nuair chuireadh Righ Seumas, le iomairt ’s le éiginn, Gun bhuille, gun bheum-lann bho threud á Whitehall. 2. A liuthad treun-urradh bha aca gu h-ullamh, Do labhradh an uiridh—ce b’urra ’san spàirn— Bha tràchdadh air bunadh, ’s a chàirdeas daibh uile; Neo-nàdurra sguir iad: thràigh tul* air an gràdh. Mhic Muire, faic féin so, ’s bi ’d urr’ anns an réite; ’S i do bhuille-s’ is tréine na ceudan ’san spàirn; Bho nach do bhuin e dha’n eucoir, mar chuir iad a leud air, Gach turus d’an téid e bi féin air mar gheàrd. 3. ’S beachdaidh leibh péin sin, thaobh eachdraidh* no léibhinn: Aon deas-chrann cho treun ris cha d’éirich measg chàich*; Breatunn is Eirinn ’na cheart fo aon éibheadh,* ’S gu’m b’fharsuinn a threudaibh iad féin thoirt a shàr*; Nuair chasadh ’na fheum e le lasan an-céillidh, Bha’n dleasanas eudach nuair thréig iad a phàirt; Bho is ceartas bu bheus da, thig ascal* air Seumas Le neart bho na speuraibh: an-éibhinn sin dàibh. [TD 190] 4 Zibbir gin cherr lea oinlighk lughk feyll Shain mirūn na an-ijghk gi mairr sho ach gair Bi-i ti er ī bainnū ni noirrin ī kaindle Ga stri gigh ni mailli heid alligh fo smaill Ha mi giis mi varroil gin gijlsighe ea aill Ni tihin da būnig lainell go bais Gim i mi-ghraidor sallich heid ī sini ra crannū Ach gi skissich ead baillū vo harrig gi haird 5 Gigh rebell noi-hiphoild, hreg nūill rioile Keims vi kli ghai ma dirich ead aird Besin da ditijg sī beill vi ga eijs Lughk leiph di zilsiwe da skrivig er clar Zhe taispein i negoir, kairt chlair i nedin Sgi faickir leo fein gir i vreig hug i sair Ha vaijrts cho rei ghuit si t-lait heid i nes loi Lea tairtin si chetoin hoird treinfiū fo vla 6 O oūighir gigh kroūdell foir furtich si noures orn ha mūrrs ma koūrt dūin er houre vi aird Go cuspin hoird boūinfi di ghuittsich nach trou sin̄ gin chus aggin foūitt rūi doulchis no daiwe cha nurtigh bi-voūn sho lughk glut no oūphir sleir rūtt hi-ighk ma koūrt dai si touh no di lai Go skūttsig mir gloūran na lussani sourrigh Na nūltich sna koūlu er heūrnig lughk bais 7 Ta sivill no vrehill, ni bivill dai eihi Ha maghk nehi nahir gin na-hig gin vai Feidi mi gra nach skilir i kaihigh Gin voonn zeh di vahis ha flahis no haiwe Kighill ni rahi is inich ni gaihi Gi fijd-mid naijghk aiin no hra Clin er i chlea no smijn sin er aihir Ma noinvah bi cahir hijghk faist go āit 8 Shaird mi holas no traghkti lea geoir ea Mir harlig di Jonas ea dorin si kais [TD 191] 4. Dhìobair gun choire, le ìnnleachd luchd-foille, Sean mìorun no ainiochd: gu’m mair so ach gèarr; Bidh an tì air am bannadh ’nan iarainn an ceangal*; Gu’n straoith* gach ni mealach,* theid an eallach* fo smàl; Tha mi ’g ìnnseadh mo bharail gu’n ìlsich* e alladh Ni tighinn d’am bannadh* ’s an* leanail gu bàs; Gu ma mìoghnadar salach theid an sìneadh ri crannaibh Ach gu’n sgìosaich iad ballaibh bho’n tarruing* gu h-àrd. 5. Gach reubal neo-shìobhalt a thréig an fhuil rìoghail, An ceum-san bhi clì dhaibh mu’n dìrich iad àrd; Am beusan d’an dìteadh ’s am beul bhi ’ga ìnnseadh, ’S luchd-leubhaidh de dhìlsibh d’ a sgrìobhadh air clàr; Dhé, taisbein an eucoir ceart chlàr an aodainn, ’S gu’m faicear leo féin gur i bhreug thug an sàr; Tha bheart-sa cho réidh dhuit ’s an t-slat theid an éis leo Le t’ fheartan ’sa chéitean thoirt treun-fiodh* fo bhlàth. 6. O, iuchair gach cruadail, fòir furtach ’san uair-s’ oirnn; Tha ’m mùr-sa mu’n cuairt duinn air thuar a bhi àrd, Gu cuspuinn thoirt buan-bhidh* do Dhùitsich: nach truagh sin! ’Gun chus againn fuaight’ riu an dualchas no’n dàimh; Cha’n fhurtach bith-bhuan so ’luchd-gluta no uabhair; ’S léir dhuit thigheachd mu’n cuairt daibh, ’san tuagh ’na do làimh, Gu’n sguidseadh mar an cluaran, no lusannan suarach, ’Nan ultaich ’s nan cualaibh air thuairneadh* luchd-bàis. 7. Ta n’ saoghal ’na bhreathal*; ni baoghail daibh ’fheitheamh; Tha ’m mac ’n aghaidh ’n athar gun athadh gun bhàidh; Faodaidh mi ràdh nach sgaoilear an ceathach Gun mhaoin* dhe do mhathas tha’m flaitheas ’na thàmh*; Caochail na rathain* is aonaich nan graighean,* ’S gu’m faodamaid naidheachd fhaighinn ’na thràth; Claon air a’ chleatha* na smaoin sinn air athair, Mu’n aon mhath bu chatharr* thiochd fathast gu àit’. 8. ’S fheàirrde mo shòlas, na’n tràchteadh le geòr* e; Mar thàrladh do Iònas,* ’s e ’n dòruinn ’s an càs; [TD 192] Havill i choir ea sea slain ansin lochrain Si naidi cho doinigh ri foirn ea vi bait Tlanior hug troir gha har chaigh ansin vorvijl Va nardoghs anordoil ach soyvairt i ghrais Kolaidhir si los ea si harlig vo hois ea Cha trai err i hrokir ach dochis hoird da 9 Mollig ī zhe ghuits ir corroūn i negin Di hollis i skelig no reit no hra Chorrum i geri gin dolli gin neislen Err chor is gir leir rai ead fein vi ba Ha gimhird si gegin gin eimbidi resoin ach einnis go fedoil sgi treigfir leo aid Di vūlls veimb rūi go curr & ī deislai Mirr yūill ni geig ga skeilg ma lair 10 Ni Heūini deiphni , chuir culū ri kainord Skūirs mir ghaintaig noi-ghraind er i mas Va cūirtarighk maijle si rūyn dai ga ghailtin Dubligī nailtoig si naimb gha vi kais Chūil her i nortoūn da klijg sda crossid Le snij cho doghkir ri loit chreiwe ī bais Na lij sni dorssi eg sijve fo cossi De ghij da roissig mir ochin ī waijt 11 No bainh ghom ijs ha barrandis skriph Ha marriskell mihūor ha ditigh lain Charrighk is oinlighk ga fairris leo dirigg Snoi vainight hir voyh gha dijbhir ma lair Ha ahir i toyllish le brehill da boyrrigg Va kuhi ma koūirt dhijt go toyndigh ī gna, Si klai da ghloūsid naihir Ri oūhdain Hig la err ī tlouhsin go douyse i vī paijt 12 Lūghk hessis i chorigh nach saighni da doin ea Mirr aijlt dehi fogir er fofill sgigh aijt Va dairkig si folim er chairtis gin notis Gad chraighig na sloir yū ha storos i taiwe [TD 193] Shàbhail a chòir e, ’s e slàn anns an lò-chrain,* ’S a nàimhdean cho deònach ri fòrn* e bhi bàtht’; An t-slànuighear* thug treòir dha thar chàich anns an mhòr-mhiol— Bha’n fhàrdoch-s’ an-òrdail, ach sò-bheart a ghràis— Comh-làidir ’san lò-s’ e ’s a thàrladh bho thòs e; Cha tràigh air a thròcair, ach dòchas thoirt dà. 9. Moladh, a Dhé, dhuit-s’, ar corún an éiginn; Do sholus a sgaoileadh ’na réite ’s ’na thràth; Do chothrom ag éirigh gun dolaidh gun éislean, Air chor is gur léir dhaibh iad féin a bhi bàth, Tha ’g iomairt ’s ag éiginn gun iomadaidh reuson Ach ionnas gu feudail, ’s gu’n tréigfear leò àd; Do bhuille ’s do bheum riu g’an cur ann* an déis-làimh, Mar dhuillean* nan geug ’gan sgaoileadh mu làr. 10. Ni h-ionghnadh na daimhne* chur cùlaibh ri ’n ceannard— Sgiùrsadh mar dheanntag neo-ghreann air am màs— Bha ’n cùirtearachd meala ’s an rùn da ’ga ghealltainn, Dùblachadh ’n ealtaig-s’* an àm dha bhi ’n càs; A’ chuibheall th’air an fhortun d’an claoidheadh ’s d’an crosad Le snidhe cho docair ri lot-chreubh a’ bhàis; ’Nan luighe ’sna dorsan aig saoidhibh fo’n cosan, ’S de ghaoith d’ an rosadh* mar omhan a’ bhàit’.* 11. Na’m b’ aithne dhom ìnnseadh, tha’m barantas sgrìobhte; Tha ’m marasgal mìothur, tha ’n dìteadh làn; An carachd ’s an ìnnleachd, ge faras leo’n dìreadh, ’S neo-bheannaicht’ do* thìr bhuath ’ga dìobair mu làr; Tha athair an tuaileis le breathal d’am buaireadh, Bha cumha mu’n cuairt diot gu tuantach* a ghnàth; ’S an claidheamh d’a ghluasad an aire rìgh fhuadain; Thig là air an t-sluagh sin gu duaisean bhi pàight’. 12. Luchd-sheasas-a-chòrach, nach seachnadh d’ an deòin e, Mar ealt an déidh fògair air fòghail* ’s gach àit’;— Bha ’n dearcadh ’s am fòghlum air ceartas gun fhòtus; Ged chreachadh na’s leòr dhiubh, tha’n stòras a’ tàmh, [TD 194] Eg ahir gigh treid ha kahir ni reijt Verr breh er gigh ein ni vo nelū go laijr Smaghkisich egoir gigh naigh er i hrein Bi fest mir skeh ghai, vo sleir ruitt ke yead 13 Ha dulan i morall noure yūiskis ni shoids Nach skūrsir na sloir yū lea nordū go bais Vdhir i choir ghai go kūis vi toislaij Neūl chart er foighir sead poist no ghrai Sdūbild i keoh sho verr sulin ī voirlouyh chūirr cūil da kairt doin rish gin dorin gin chas Trūir ha ga chonig, mi ghuils na troikir Gi croūnir leo foist ea ga foigirigh ea Sorhrie chai chūrr, meetterrighk dain, zeusie ni noylshie Gaijalligh va and i la Roone Royrig Ceid sorrhie dan Hoylshie Leish nī voylig ī krūinord And ī la Roone Royrie Ro foūhas moir ghūinine Gir fadd la choūlis Cha vi boyh voir gin chun̄ord Va vūill ansin nouhrs shin Choishin croūdall dūiwe honoūre 2 Chūi skeile di Zheire Mir zherich ī la oid Choishin cleū agus ke-tie Di chedū di Gaijell Cha bi leh chuidd broinaine Si Nolanid ra arh-rie Mirr hairle dan voirloūh Smirr ghoigre M‘ky aind [TD 195] Aig Athair gach treud tha’n cathair na réite, Bheir breith air gach aon ni bho neulaibh go làr; A smachdaicheas* eucoir gach neach air a thréine: Bi ’m feasda mar sgéith dhaibh bho’s léir dhuit c’eadh àd. 13. Tha dùileanna mòrail, nuair dhùisgeas na seòid-sa, Nach sgiùrsar na ’s leòr dhiubh le ’n òrdugh gu bàs; Ughdair* a’ chòir dhaibh gu’n cùis a bhi ’n tòs-laimh; Tha’ n iùl-chairt air fògar ’s iad pòsda ’na ghràdh.* ’S dùbailt an ceò so bh’ air sùilean a’ mhòr-shluaigh Chuir cùl d’an ceart deòin ris gun dòruinn ’s gun chàs; Triùir tha ’ga chòmhnadh, mo dhùil-sa ’nan tròcair, Gu’n crùnar leo fòst e, ge fògarach à.* LII. Soraidh a chaidh a chur am* meadarachd dàin, dh’ionnsaigh nan uailsean Gaidhealach a bha ann an là Raoin Ruaraidh. 1. Ceud soraidh do na h-uailsean Leis na bhuaileadh an crunnart,* Ann an latha Raoin Ruaraidh An robh fuathas mòr ghunnan; Gur fad o’n là chualas: “Cha bhi buaidh mhór gun chunnart”; Bha bhuil anns an uair sin; Choisinn cruadal duibh h-onoir.* 2. Chuaidh an sgeula do dh’ Eire Mar dh’ éirich an là ud, Choisinn cliù agus ceutadh Do cheudaibh de Ghaidheil; Cha bu lugh’ a’ chuid bhrònan ’San Olaind ri àireamh, Mar thàrladh do’n mhòr-shluagh, ’S mar dh’ fhògradh Mac Aidh ann. [TD 196] 3 Va mahij Chlain Donill Lea Coūnloine si naimb sho Maghk Illean is oig-err Sir Eovins . Clain Chambroin Dull i qūeinnie ī noūhash Clevir sūyrk mir chainord Gin ea dooss ma trūir and Chad yūilt ea advanse 4 Err Vaghky sea gi shoilt And i nordū vattallion Lea Vijltiwe di hlohrie Si hroiltie ri craūnhū Ga bea chijgg i foūhas Bea shidd ouhre ra go ahin Ffrass phellerrie leouh Lea more eymb ni cannon 5 Eūimig oganigh sūyrk Hūit si nouhre oid go tallū Di ghoylshie Chlain Donill Chlain Chamroines, hijle Ellen Ach ni hair̄r̄in̄e vo lūyh Hugg ead roūhar lea laūnhū Ho-ird ī magh i ratreit Lea kairtt eiggine slea ainhoine 6 Cha di noissie leo edin Ho-ird di rebelldū graheill Ach to-ird fo cheile Lea beimb skeih agas claijh Ach gin gaiphe ead ratreit Lea reish chon ni haūhne Sgi dagih leo ceidin Si treipe oid no ly 7 Bi lijnor si nouhre oid Corp i gloūsid sea loijnt Keijn, aidd, agus groūggin Fferr gin chloūsin, gin chora [TD 197] 3. Bha maithean Chloinn Dòmhnuill, Le ’n còmhlain ’san àm so; Mac Gill-eathain is òigfhir, Sir Eóbhan ’s Clann Chamshroin. Dol an coinne an fhuathais, Cleubhar suairce mar cheannard; Gun e dithis mu’n triùir ann, Cha do dhiùlt e’ n ad-bhansadh, 4. Air Mhac Aidh, ’s e gu seòlta Ann an òrdugh bhataillean, Le mhìltibh de shlòghraidh ’S a shròiltean ri crannaibh; Ce b’e chitheadh am fuathas, B’e siod uair dha gu achain; Fras pheilearan luaidhe, Le mòr fhuaim nan canan. 5. ’S iomadh òganach suairce Thuit ’san uair ud gu talamh, De dh’ uailsean Chloinn Dòmhnuill, Chloinn Chamshroin, ’s shìol Ailein; Ach na theàirneadh bho’n luaidhe, Thug iad ruathar le ’n lannaibh, Thoirt am mach an ra-treuta Le ceart éiginn ’s le aindeoin. 6. Cha do nosadh* leo aodann Thoirt do reubaltaibh grathail, Ach an tabhairt bho chéile Le beum-sgéith agus claidheamh; Ach gun ghabh iad ra-treuta Le réis chum na h-abhna*; ’S gu’n d’ fhàgadh leo ceudan ’San t-sreup ud ’nan laighe. 7. Bu lìonmhor ’san uair ud Corp a’ gluasad, ’s e leònte, Cinn, aid agus gruagan, Fir* gun chluasan, gun chòmhradh; [TD 198] Cha chleūnt and i zewe ach, alleise (agas) vo is me quarters for Jesus Bi veirle ghaij con-hie 8 Ma himbchle ni haūhne Bi ghaihoile ī leirsh Roh ni mijltiwe no ly Ha aind fahist gin nerie Va quijd deū gin laūhne Beoile ri flahis gevighk Sno mairrig ī lah Ni ghaig nirr claij gi beig ghaij 9 Gimb ī slain da ni cūrrhine Leish ni chūirrig i doirhine Nach koūlis i qūymbes Vo la chūrr Innerlochie Smah ī foūhris feerr Vūill Sgigh dūhine chlain Donill Sgi dairni shead tūillig No fūirrig ī roigre 10 Cha baind lea ir dūhrighk Hair ea oūhj mirr haick Ach lea dūroilighk eijghe Agas meyroillighk eaghiwe Troūh nach roh ea si relen Dewigg i gaiskigh Ach nach bherigg ea Chlevir Gin Vlliam Herie no haghk 11 Smirr bihig baise Chlevir Bi trehigh mir haghir Chūirr shidd maijll agas eisvoire Err Ri Shemis hijghk ghaighie Ridd begg eill i ta ge-rie Si gewighk ir maslie Chardie cha leir rūiwe Saigh i treiwe ha cūrr as da [TD 199] Cha chluinnt’ ann a dh’ éibh Ach: “Alace!” agus “Woe is me!” “Quarters for Jesus*” Bu bheurla dhaibh ’n còmhnuidh. 8. Mu thimcheall na h-abhna— Bu ghrathail* a léirsinn— An robh mìltibh ’nan laighe, Tha ann fathast gun èirigh; Bha cuid diubh gun làmhan, Beòil ri flaitheas ag éibheachd; ’S na’m maireadh an latha, Na dh’ fhàg nur claidheamh, gu’m b’eug dhaibh. 9. Gu’m bu slàn do na curaidhean Leis na chuireadh an dòruinn, Nach cualas an coimeas* Bho là cur* Ionbhair-lòchaidh; ’S math a fuaras fir Mhuile ’S gach duine Chloinn Dòmhnuill; ’S gu’n dèarnadh siad tuilleadh Na ’m fuireadh an rògair. 10. Cha b’ann le ur dùrachd Thàir e uadhaibh mar th’ aca; Ach le dùbhraileachd oidhche Agus mìoraileachd* eachaibh; Truagh nach robh e ’san réidhlean An deubhadh* a ghaisgeach, Ach nach beireadh e Chleubhar Gun Uilleam Herre* ’na thaice. 11. ’S mur bitheadh bàs Chleubhair, Bu tréitheach mar thachair; Chuir siod moill’ agus éis-mhor Air Rìgh Seumas thiochd dhachaidh; Rud beag eile ta ’g éirigh ’S ag éibheachd ur maslaidh: A chàirdean cha léir dhuibh Seach an treubh tha cur as da. [TD 200] 12 Gir eumbi laūhe hreigh Eddir Ere agas Breattin Chahig lea Shemis Si gherigg i gest oūhre Mirr vi egle i tredie Keline, si kaiplie Gi tairghkt liwe pein ead No treigkt leo daghie 13 No vaillhi mish buillg-shedhi is trein vah de naghkin Marr chahins i fein leish Cho fadds i zedi mi pherse Ach vois beart sho nach reah gom Hiwe gigh egoir ham faijckshin Bi-hi mi ghuih lea Shemis Ach gi treig siwe i fassons 14 Si chainhū ni treiwin Da beisin ī maillies Ma ghaile liwe cūise reah liwe Kaiskie negoirs gi hahlouh Stroūm oistne ni baintroigh Sni clainannū fallie Sgi troigg ead sho kain dūih Marr chainsich siw ir maillouh 15 Nach eole dūiwe i shoirse Ghlaighk ordū vo Vlliam Chuirr Ri Shemis er foigre Vo chorine i hainoure Koūhlis reawe doivairt Bi hoylt err i hijmbirt No mirr hairrine ead oirn Ffolaindigh Ffijnoūhre 16 Ni mo choūlis breiggin Bi trein no vaghk Mirr chuirr ead i keile dūine Na keid manefesto [TD 200a] [Dealbh] SIR EÓBHAN CAMSHRON, Ceann-cinnidh nan Camshronach. (Feuch lethtaobh 197). (From the original painting, by the kind permission of Colonel D. W. Cameron of Lochiel.) [TD 200b] [Dealbh] LETHBHREAC NA LAMH-SGRÌOBHAINN (Feuch lethtaobh 198). [TD 200c] [Dealbh] SIR EOIN GREUM, Bìocont Dhuin-dé. (Feuch lethtaobh 199). From the original painting by Sir Peter Lely. (By kind permission of the Right Hon. The Earl of Strathmore.) [TD 201] 12. Gur iomadh làmh thréitheach Eadar Eire agus Breatunn A chathadh le Seumas ’S a dh’ éireadh an ceartair,* Mur bhi eagal an treudan, An céilean ’s an capull: Gu’n tearcteadh* leibh péin iad Na’n tréigteadh leo ’n dachaidh. 13. Na mhealadh mise builg-séididh Is tréin* mhath de’n acfhuinn, Mur cathainn-sa féin leis Cho fad ’sa dh’ fhaodadh mo phearsa; Ach bho ’s beart so nach réidh dhom, Thaobh gach eucoir thaim faicsinn, Bidh mo ghuidheadh le Seumas, Ach gu’n tréig sibh am fasan-s’. 14. ’S a cheannaibh nan treubhan D’ am beusan am mealladh-s’, Madh àill leibh cùis réidh leibh, Casgaibh ’n eucoir-s’ gu h-ath-luath ’S trom ostnadh nam banntrach, ’S na clannanaibh* falamh; ’S gu’n trog iad so càin diubh Mur ceannsaich sibh ’r mealladh. 15. Nach eòl duibh an seòrsa Ghlac òrdugh bho Uilleam, Chuir Rìgh Seumas air fògar Bho chòirean a sheanar; An cualas riamh dò-bheart Bu shèolt air a h-iomairt Na mar tharuinn iad oirnne Am Fòlandach* fionnfhuar? 16. Ni mò chualas breugan Bu tréine na bh’ aca, Mar chuir iad an céill duinn ’Nan ceud manifesto, [TD 202] Mūirtt i Vrahir Ri Sherlis Si Tearle shin Essoix Maghk Goūh ni kairdich Vi naijtt eyre Vreattin 17 Gir eūmb ni vair sho Chuirr ead aird voir keile da Ach gin vailli leo armaild Sgin hearb ead i chleir voyh Legg ea ūulli go dairvigg And i Parlament reasound Ach vo nach feiht leo croidigh Saind i ghogre leo Shemis 18 Va leskell shin a-ridd Si pharlament egrogh Sgi dewe ead as aijtt ea As gin hairn ea vo neigvell Ghlaghk Vlliam is Maire Taijtt lea reasoūne Ha foose eg Dhe grasin Nador si beisin 19 Gir fadd la choūllis Gi boūrroill i clainnish Ni ghairwe ead si noūhres Lea fouh voire is gaūlis Maghk i Pheahir da oūdigh Shea foytt rish shaūrogh Misk Hurkichū troyllie Cha doūhre reūwe haūile 20 Gadd ha creiddi mir skaile aghk is tūrr zaihchea ead bible Ffoūhre Achitophell aijtt And ī Marie chairt ririe Darr i hreigi leo cairdis Agas charitas dirigh Si vrijst ead gi granoile Err i nain hug Christ daij [TD 203] Murt a bhràthar, Righ Seurlas, ’S an t-Earla sin Essex, ’S Mac Gobha na ceàrdaich Bhi ’n àit oighre Bhreatuinn. 17. Gur iomadh ni bhàrr so Chuir iad àirdmhor an céill da; Ach gu’n mhealladh leò ’n armailt, ’S gu’n thearb iad a’ chléir bhuaidh; Leig e ’n umhail gu’n dearbhadh Ann am Parliament reusont’; Ach bho nach faighteadh leo cnòdach* ’S ann a dh’ fhògradh leo Seumas. 18. Bha ’n leisgeul sin àraid ’Sa Pharliament euc’raich; ’S gu’n d’ éibh iad as àit’ e, ’S gu’n theàrn* e bho ’n eugbhoil.* Ghlac Uilleam is Màiri An t-àite le reuson: Tha fios aig Dia nan gràsan An nàdur ’s am beusan. 19. Gur fad o’n la chualas Gu’m b’ fhuarail a’ chleamhnas, Na dhearbh iad ’san uair-sa Le fuath mhór is gamhlas, Mac a pheathar d’ a fhuadach, ’S e fuaighte ris seabhrach*; Measg Thurcachaibh truaillidh Cha d’ fhuaradh riamh ’shamhladh.* 20. Ged tha ’n creideamh mar sgàil ac’, Is tur dh’ àicheadh iad Bìobull; Fuair Achitophel àite Ann am Màiri cheart rìreadh; Dar a thréigeadh leò càirdeas Agus Càritas dìreach, ’S a bhrist iad gu gràineil Air an àithn’ a thug Crìosd daibh. [TD 204] 21 Dhe choirrich baij ghūine Vūle, graij, agas foorine Ni vell ea mir chaise err Cha-raids ī philtine Ach rairs mir haghir i Ghaij Si Vaghk a-line da hi-rih Higg Ri Shemis go aytt Ghainoin crawih Phresbitrie 22 Sgadd zerigg ir phaijghks Ghasin hiwe oost Higg Maghk i Ghoūhne i ghaig siwe Go chairdich lea koonnaig Verr ea garrih teh gavie Do gigh airmind zibre ea Ni ea tairgni chain ar dūn Err vahrū ni stijple 23 Achs moir mijmni smi smūytine Hiwe gigh cūis ta ge-rie Gi bi Breattin dhea qūirt Ffūill vrūhitt and i Nere Gi bi bristnig i chrawe Edder Marie is Shemis Sgi bi smjirr eg i Rankigh Ma kaūisich sijwe cheile 24 ZHE ghordich ni Rihin Chūmvell shi rish gigh dūin Vo is dussin is brihoire No gigh tijh zeū shid hūlli Kaisk fein lead vihrūild ī trihs gi hūilli Kairttich robberrin Hemis Bah rebelldin Vlliam 25 Ach oorr i heūlis er choyrt voyne Zeusie eoylshi ni honor Vand la roine royrie Goch ir oouhre i leo corhim [TD 205] 21. An Dia chòirich bàidh dhuinn, Umhladh, gràdh agus fìrinn, Ni’m bheil e mar chàs air A’ chàraid-s’ a philltinn; Ach réir ’s mar thachair a Dhàibhidh, ’S a mhac àluinn d’ a shìor-ruith, Thig Rìgh Seumas gu àite Dh’ aindeoin cràbhadh Phresbìtri. 22. ’S ged dh’ éireadh ur feachd-sa Dhàsan thaobh ìosda,* Thig Mac a’ ghobhainn a dh’ fhàg sibh Gu cheàrdaich le caonnaig; Bheir e garadh teth, gàbhaidh Do gach àrmunn a dhìobair e; Ni e tàirngneadh cheann air dùin ’S air bharraibh nan stìobal. 23. Ach ’s mòr m’ imnidh ’s mo smuaintinn Thaobh gach cùis a ta ’g éirigh, Gu’m bi Breatunn deth ciùrrte ’S fuil bhrùit ann an Eire; Gu’m bi bristneadh a’ chnàimh Eadar Màiri is Seumas; ’S gu’m bi ’n smior aig an Fhrangach Mu’n ceannsaich sibh a chéile. 24. Dhé dh’ òrduich na rìghean Chumail sìth ris gach duine, Bho is tusan is brìoghmhoir Na gach tì dhiubh siod uile, Caisg féin le do mhìorailt, An t-srìth-sa* gu h-uile; Ceartaich robairean Sheumais; Bàth reubaltan Uilleim. 25. Ach fhir a shiùbhlas air chuairt bhuainn Dh’ ionnsaigh uailsean na h-onoir, Bh’ ann* latha Raoin-Ruaraidh, Gachar fhuaradh leo cothrom, [TD 206] Gir aitt leūm mir voyle eads i Roūhar oid orh No keill vs mir choūle is berr voūhms Ceid Sorrie Orain di rein̄ig ag: 21 169 Voh tims sin i nurri chai mintin i trūmid Skeile kintigh sho chuirris fos-nard Gab i hountigh mi hurris dull yeūsie phreuse Wm Cha mi hugrig go mulloid die mairt La skilmir i naighk . ghaig syhni fo vaslig Lea soohir err leppinin claire Cha beard mi honas, ni gaife pairt lea Sir Tomas Shead veidich mi ghorin smi chrai Va kailgir oid brin̄igh . cho shoilt ri shynnigh Na foni leat min̄in is grai Nouhre hair ea lesh eembird . si ghalig ir kinnig Gi daig ead i kain ffoon and i baird Smairg dab choūpan i nūr va no choūpir neo-chūoile Si roūhkir oid vrrond no chaird Si chūme von chroch ea, lea housglig si drogh ouhre Sma i yoisich ea toghey gha Hug ea eusie er Sasshin . for i deūsich ea fassons Henta eads vy gaghj go nait Gad va eash gi feylloile cha nand earse ha mi cheyre ach er ni ghalig lig i Chlain Chennich si chaise Dar i hreigi leo nonor gin neigin gin chunord Smairg da derich na chūnnig i la Can gigh oon nerr lea broskle nagh faick si mi-ortoūne Mir chaisich ead Ffort-sea gi naire [TD 207] Gur ait leam mar bhuail iad-s’ An ruathar ud orra: Na ceil thusa mar chuala, ’S beir bhuamsa ceud soraidh. LIII. Oran do rinneadh Aug. 21, 169… 1. Bho’n tim-san an uiridh chaidh m’ inntinn an truimead; Sgeul cinnteach so chuireas fos n-àird: Gu’m bu shunndach mo thurus dol dh’ ionnsaigh Phrionns Uilleam; Chaidh mo shùgradh gu mulad Di-màirt. La sgaoilmar an fheachd dh’fhàg sinne fo mhasladh, Le saothair air leapannan clàir; Cha b’fheàirrde mo shonas na ghabh pàirt le Sir Tomas: ’S iad mheudaich mo dhorran ’s mo chràdh. 2. Bha’n cealgair ud brionnach, cho seòlta ri sionnach, Na’m fòghnadh leat mionnan is gràdh*; Nuair thàir e leis iomairt ’s a dh’ fhàilig ar cinneadh, Gu’n d’ fhàg iad ceann-fin’ ann am bàrd. ’S mairg d’ am bu chompan* an urr’ bha ’na chùbair neo-chulaidh ’S an riùcair* ud urrant ’na cheàrd; ’S a chumadh bho’n chroich e le thuasgladh ’san droch uair; ’S math a dh’ionnsaich e’n toiche* dhà. 3. Thug e ionnsaigh air Sasunn, far an d’ionnsaich e’m fasan-s’; Thionndaidh iad-s’ bhuaidh dhachaidh gu’n àit’; Ged bha esa gu foilleil cha’n ann air-s’ tha mo choire, Ach air na dh’ fhailig* a Chloinn Choinnich ’sa chàs. Dar a thréigeadh leo ’n onoir* gun éiginn, gun chunnart— ’S mairg d’ an d’ éirich, no chunnaic an là— Chan gach aon fhear le brosgal nach fac se mi-fhortan, Mar cheannsaich iad Fort-si* gu nàr.* [TD 208] Ffoor ell va croidall . hanig er Chouhtti Gi nairrish ead eoymb sho gi haird Lesh i bini sho haghird . snagh di sminich i verts Mani gloyse ead go maghir vo hrai Si leuhid loogh gaist vad faickshin no vrattich Nagh foyhtt ri gailttighk gin spairn Band deū mr Cellen, agas Allistir ferroile Lea eūmbig kain baill no ghaird Oig Gharligh fo houh leash lea armind gin groūman Nagh tairleam i vy si taise Fferr ell nagh boūh leoūm, gab Hijme bi gle chroy ea Nouhre chun̄ig ea eoylshi no caise Agas Eūin cha chellim eyre Ghonochie vic Chen̄ich Cha neihtt ea er derri sloūh baire Sho ni veigg yeah i chinnig chahig leashi gin ghirrig Gad di vitt gha eembird chon baise Ach Ffleskichive eoylsh gin nerrose gin nouhlligh Mar eaickt aghk boyltti er blaire Ni chuirtt leo souhrigh ma būintt gi croy rish Gad va quid er i buyrie lea caigh Ni bi mir da sloynnig i draist gi fouhllish Snagh ma ha mi chom̄is i dain agh chūnnis pairt deūs da i ghaig i kain eūle ead Ffrassigh i hillig i suli go laire Cha binnin si douhne deū va si naimb oid gi cubigh Cha beard ead i Burdessigh faind Si ghainnoine i cūirte, bihi charrighks qūyrt Da ti shin i lūib ead gi meailt Gin vi ghroigh vo dagh ach cur roh vi gailttigh Si choirle vasloils hoird da Si hreig i kain kinnie er son mūhe lughk millie Gad yerig gha oombird vi ba [TD 209] 4. Fir eile bha ’n cruadal, a thàinig air chuantaibh— Gu’n aithris iad uam so gu h-àrd— Leis am b’ ìonghnadh so thachairt, ’s nach do smaoinich a’ bheart-sa Mu na ghluais iad gu machair bho thràigh; ’S a liuthad laoch gasda bha’d faicsinn ’na bhratach Nach faighteadh ri gealtachd gun spàirn; B’ann diubh Maighstir Cailean agus Alasdair fearail, Le iomadh ceann-baile ’nan geàrd. 5. Og Gheàrrloch bho thuath leis, le àrmuinn gun ghruaman Nach tàir leam a’ bhuaidh ’s an t-sàs*; Fear eile nach b’ fhuath leam, ge bu thiom, bu ghlé chruaidh e, Nuair chunnaic e uailsean ’nan càs. Agus Eóbhan cha cheilim, oighre Dhonnchaidh Mhic Coinnich, Cha’n fhaight’ e air deireadh sluaigh b’ fheàrr; So na bh’aige dhe a chinneadh chathadh leis-san gun ghioraig, Ge do bhìteadh ’ga iomairt chun bàis. 6. Ach fleasgachaibh uaisle* gun earras, gun uallach, Mar fheachd aca buailte air blàr, Ni chuirteadh leo suarach, mu’m buinteadh gu cruaidh ris, Ged bha cuid air am buaireadh le càch. Ni ’m biomar d’ an sloinneadh an dràsda gu follais,* ’S nach math tha mo chomas an dàn; Ach chunnas pàirt diubh-s’ dar* a dh’ fhàg an ceann-iùil iad, Frasach a shileadh an sùilean gu làr. 7. Cha b’ ionann ’san dùn diubh, bha ’san àm ud gu cùbach; Cha b’ fheàirrd iad am Bùirdeasach fann; ’S a dh’aindeoin an cùirte bidh a’ charachd-sa ciùrrte Do ’n tì sin a lùb iad gu meallt; Gun bhi gnothach* bho’n dachaidh,* ach cur romha bhi gealtach, ’S a’ chomhairle mhaslail-s’* thoirt dà; ’S a thréig an ceann-cinnidh air son maoidheadh luchd-millidh, Ged dh’ éireadh dha’n iomairt bhi bàth. [TD 210] Ryh Qūijle er i fortoune mi chraigh ha mi-choslogh Nagh di noish ead di hoissigh i paircke Ni bi mi ri broskle ma can mi ni is olk leo Agh DHe heutta i rohs no ait Hoird cohirle hrein dai ead chahi lea cheile And i noombird i negin si spairn Sgir faid la choūhlis cha vi an-jighk gin nouhas No Ffoon voire souhse gin vi grai Ach hig mi si nouhrs er ni laūvrig gi seūyrk rish Cha vi mi ri bouhirrighk caint Scha chell mi mir choūhle hūhird quyd yeen eoylsh Nach reackig i doūyhlchis er saint Ma ghavild vi souyhse fine daind hi naimb crouhdell Lead chlai sdi louh er di laive Sno crah yijtt di chardi er son meghin di naidi Agh gi naiskir leat sneymb orh i baind Pijle fahist god ghuchis la heighe Buchin i nūind vyne Sleg skilli dad veuttir ach pairt Ach gi fosklir duitt dorris yainū dhichai lea onnor Chin snagh faigkir leatt corhum is faire Sho i choirle i fouyre ea vo hrijre nagh leoūyh mi Sgi couhle mi chloyssin i rai Gi couipt leo souise ea ghainoine i brydlen Er maillin va ghoylchis shin dai Sgi cahig ead fein leash no oombird sno eigin Gad di hreigt leo fedoile is sprai Trouh nach hand mur sho yerich gad vihins neish de Ma deagh ea fo mein-sin laive Agh i Ghaiallū gaist na gelie mi-happie Gad deih ead ghuine maslig no gha Mir va la shin vailtin di cha Liviston faile oirn Ha nish and i haule ri chra [TD 211] 8. Ruith cuibhl’ air am fortun, mo chreach, tha mi-choslach, Nach do nos* iad, do thoiseach am pàirc; Ni ’m bi mi ri brosgul mu’n can mi nì ’s olc leo, Ach Dia thionndadh an roth-sa ’na àit’, Thoirt comhairle threun daibh iad a chathadh le chéile Ann an iomairt, an éiginn ’s an spàirn; ’S gur fad o ’n là chualas: Cha bhi ainiochd gun fhuathas, No fine mhòr suas gun bhi ’n gràdh. 9. Ach thig mi ’san uair-s’ air na labhradh gu suairc ris; Cha bhi mi ri buadhaireachd* cainnt; ’S cha cheil mi mar chuala: thubhairt cuid dhe’n uailsean Nach reiceadh an dualchas air sannt: “’S math ’n gabhalt* bhi suas thu,* fionn* deann* an* àm cruadail, Le d’ chlaidheamh ’s do shluagh air do làimh, ’S na crath dhiot do chàirdean air son* meachainn do nàimhdean, Ach gu’n naisgear leat snaim orr’ am bann.” 10. “Pill fathast gu d’ dhùthchas le h-eich Bhuchain a nunn bhuainn, ’S leig sgaoileadh do d’ mhuinntir ach pàirt, Ach gu’m fosglar duit dorus dheanamh do shìothshaimh le onoir Chionn’s nach faicear leat cothrom is feàrr.” So a’ chomhairle fuair e bho thriar nach luaidh mi; ’S gu’n cuala mo chluasan an ràdh*; Gu’n cumteadh* leo suas e dh’aindeoin am bruaidlein*— Air m’ fhalluinn bha ’dhualchas sin daibh! 11. ’S gu’n cathadh iad féin leis ’na iomairt ’s ’na éiginn Ge do thréigteadh leo feudail is spràidh*; Truagh nach h-ann* mar so dh’éirich, ged bhithinn-s’ an éis deth, Mu’n deach e fo ’m méinn-san an* làimh. Ach a Ghaidheala gasda, na géillibh mi-thapaidh, Ged fheuch iad dhuinn masladh* no dhà; Mar bha ’n là sin Bhealltuinn do* chaith Livingston feall oirnn, Tha nis ann an thall* ri chràdh. [TD 212] Hig fahist er Choyntti ma yeuh ead deoh ouhrig Ni chuirris i slouh oid vo vaire Sgad ha feghkinin linor sdoi go faick sive drogh yile orh and i torrig i grive vi naire Sna vailli mi medigh mir i bait leūm vi geistnighk Gigh i ti yeus gevighk nir bai ZHE earttich ni grein fore i naighs chai negin Is gresse daghi Ri Shemis go ait Na feihin mi rūine dai cha viig ead qūirt Ni mo yainmir oūle di chaigh Sgi teuttag i squirses er gigh oon naigh gi dubild Va cahi ni lubin gi faulse Ach leggims i chuise go le ni ti i chrūine Naigh is urrine da housklig a caise Svo cha minttin i trūmid ma ni shin i chun̄is Skeille kinttigh sho chuir mi fos-naird . Ffinis Oran reinnig er foigre Ri Shemis ī 7 ān̄o 1692 Ta mulloid qūijntigh troūmb er mintin Chuir go oolsh mi vahran Ly snih gi dubild . er mi hūli Glaick būihre mi chlaistnighk Cha chodle sugrich, ghom gin deūltigg Evir tūirsh mi ghaire Ach gi neistir leūm skeile Ri Shemis hijghk chon aijt Trouh i narsijghk ha mi clas......hk Tijghk er paijrt gleyall Gin scap ni cardin vo no phai...rs Sgin vahig yeū ceiddin [TD 213] 12. Thig fathast air chuantan, ma gheibh iad deagh fhuaradh, Na chuireas an sluagh ud bho bhàrr*; ’S ged tha’m feachdannan lìonmhor, ’s dògh gu’m* faic sibh droch dhìol orra, Ann an toradh an gnìomh a bhi nàr.* ’S na mhealadh mi m’ aodach, mur a b’ait leam bhi ’g éistneachd Gach an* tì dhiubh-s’ tha g éibheachd nar bàidh; Dhè fheartaich na gréine, fòir* an neach-s’ chaidh an éiginn, ’S greas dachaidh Rìgh Seumas* gu àit’. 13. Na’m faighinn mo rùn daibh, cha bhiodh iad ciùirrte; Ni mò dheanmar ùmhladh do chàch*; ’S gu’n tuiteadh* an sgiùrsadh-s’ air gach aon neach gu dùbailt Bha caitheadh nan lùban gu fàlls. Ach leigim-s a’ chùis gu lenity* a’ chrùin, Neach is urrainn d’a thuasgladh á càs; ’S bho chaidh m’inntinn an truimead mu’n nì so a chunnas, An sgeul cinnteach so chuir mi fos n-àird. Finis. LIV. Oran (do)* rinneadh air fògradh Righ Seumas a seachd. Anno 1692. 1. Ta mulad cinnteach trom air m’ inntinn, A chuir gu ìls’* mo mhànran; Luigh snidh’ gu dùbailt air mo shùilean; Ghlac bùidhre mo chlàistneachd. Cha chodal sùgrach dhom gun diùltadh; Aobhar tùrs’ mo ghàire; Ach gu’n éisdear liom an sgeula: Rìgh Seumas thiochd chun àite. 2.* Truagh an àrsachd tha mi clàisteachd* Tiochd air pàirt ghlé-gheal; Gu’n scap na càirdean bho na phàirc-sa* ’S gu’n bhàthadh dhiubh ceudan. [TD 214] Ham ghuile gi laidir & ī grasin Naid Ri mir yeris Gi tuitt squirse is maslig dubild Tive vo durig skeile Skeile ell aghks, nagh aitt leum, Ghaig fo arttell mintin Sgir ea haghkis, troūme er maghkine Mir haghir di Hifort Sgir ea basson reave gha aittim Vi tappie si Ri-ighks Foilve mir Gaiskigh, fea elig breakain Ffoh Vrattich ni Rihin Ta mulloid etc& Sgir moire mi vroydlen ands i noūhrs Man Hoylshis herr foiggrig A Brettin oyhre ta er troylig Nūill loyh er ghorich Ghresse mi ghroyms bi er boyrig Och mi noūhre mi skoilse Ghoydich voyh Ri bi doūhle dai Is hargigg foūh leo oirn Pha mi chij, i bhi ri bhijh Tairks i tijh i leoinig, Fo ailles foone, i chreddi smijn Ead, ī Ri chūr vo chorine Coūhlis reive live, cighla ghijves and Crighū ī Doiph-nain No shainchis chleyre . bi vin breahr ach grijve Absoloin shin Va Maghk alinsh, ī veg Dahi Gi hardanigh, gohrigh Lea vi cah-achig er Ahire Si Ta-er-sher da hoilig Hug Dhe ba-rigig, har chagh as Vo ghalig ea ordūs [TD 215] Tha m’ dhùil gu làidir ann an gràsan An Ard-righ* mar dh’ éireas, Gu’n tuit sgiùrsadh is masladh dùbailt An taobh bho’n dùbhradh ’n sgeula. 3. Sgeul* eile ac’-sa nach ait liom, Dh’ fhàg fo airtneul m’ inntinn; ’S gur e shacas trom air m’ acain Mar thachair do Shìothphort. ’S gur e b’ fhasan riamh dha aiteam Bhi tapaidh ’san rìoghachd-s’: Folbh mar ghaisgich fo* fhéileadh breacain, Fo bhrataich nan rìghean. Ta mulad etc. 4. ’S gur mór mo bhruaidlean anns an uair-sa Mu na h-uailsean-s’ th’ air fògradh A Breatuinn fhuaraidh tà air truailleadh, An umhail luaidh air ghòraich; ’S e* ghreas mo ghruaim-sa bhi air buaireadh— Och, mo nuar, mo sgeòl-sa! Dh’ fhuadaich bhuadha ’n rìgh bu dual daibh, Is thàirngeadh fuath leo òirnne. 5. Fàth mo chaoidh a bhi ri baoith, Tairgs’ an t-saoi a leònadh; Fo àilgheas faoin a’ chreidimh smaoin iad An rìgh a chur bho chòirean. An cualas riamh leibh caochladh gìomh-s’ An crìochaibh an dòmhnain! No ’n seanchas chliar bu bhinne briathar, Ach gnìomh an Asolòin sin. 6. Bha ’m mac àluinn-s’ a bh’ aig Dàbhaidh Gu h-àrdanach, gòrach Le bhi cathachadh air athair, ’S an t-abhairsear d’a sheòladh; Thug Dia bàirigeadh* thar chàich as, Bho dh’ fhàilig e òrdugh-s’; [TD 216] Is chrogh i chroy-cheyle, er i yroyg ea Sva royg er lughk gha chonig Boyh i skoils, lea lain dhorin Da toirsh nagh ell cardoile Is er i Voir-loūh, ta ga chonigg Sin choire ha mij-nador Agh Oorr i ghordich nairt is trokre Chūim J-o-nas vo vahig Ber go eivnis . di gloire eimoile Ri Shemis mir i baile leūm Ta mulloid etc& Dhe di righnich, oirn mir ooghin, Ouhle Hrigh, ads beo shine Honor yioild, and i fivine Lea ir grive, ho-ird doise Ha sho skrivt Neglish Christ i breahre Esple Phoil vine Schad heiggisk Ise i cūr soose line Ma gijvini foist Is kea yea Tih i ta no Vrihi Err i Ri fads beo ea ach mas is shi ea, di Phres-bi-trie Ni vell brhi sin gloirse Sgad heggisk eadsin i choire feins Hoird i Hesar lea co-rha is fadd i skeils . ga rea i Neyhi beise i tloyes Shoyller ruine ni faile chleūhin Chuir ni trūh fa choirs Tairks ghūine . chūr nir Crūntie Lea beūhighk i skoiles Lea lain vreigin, mir is bease dai Curr i keile gigh lo err Vrahir fein . vi ga chur eig lesh is muirt edich Essoix shin [TD 217] Is chroch a’ chruaidh-choill air a ghruaig e, ’S bha ’n ruaig air luchd-’ga-chòmhnadh.* 7. Buaidh an sgeòil-s’, le làn dòruinn, D’ an t-seòrs’ nach eil càirdeil; Is air a mhòr-shluagh ta ’ga chòmhnadh ’San chòir a tha mi-nàdurr’. Ach fhir a dh’ òrduich neart is tròcair, ’S a chum Iònas bho bhàthadh, Beir, gu éibhneas do ghlòir fheumail, Righ Seumas mar a b’ àill liom. Ta mulad etc. 8. Dhé do rìghnich oirnn mar ìodhan,* Uile-shrìocht* fhad ’s beò sinn, Onoir fhillte ann am fìrinn, Le ar gnìomh thoirt dò-san. Tha so sgrìobht’* an eaglais Chrìosd Am briathra ’n Easbail Phòil bhinn, ’S cha d’ theagaisg Iosa an cur sìos leinn M’an gìomhannan fòsta.* 9. Is c’ eadh e ’n Tì a ta ’na bhrìth’mh Air an rìgh fad’s beò e? Ach ma’s* is sìth e do Phresbitrì Ni’m bheil brìgh ’san ghlòir-sa. ’S ged theagaisg iadsan a chòir féin-s’ A thoirt a Shésar, le ’n còmhradh, Is fad an sgeul-s’, ge réidh e, An aghaidh beus an t-slòigh-sa. 10. Is soilleir dhùinne na feall-chliùthan* Chuir na trùith fa chòir-san, A’ tairgseadh dhùinn e chur ’nar crùintean Le biùthachd* an sgeòil-sa; Le làn bhreugan mar is beus daibh, Cur an céill gach lò air A bhràthair féin bhi ’ga chur eug leis Is murt éiteach ’n Essòix* sin. [TD 218] Svonr yoinig gha vo Zhe mir grase Maghk i naijt ni gholve voyn Ghoin shid eadsin di chon baise As gi daise ead borb yeh is hroigg ead sklainrisk er i Van-Ri Len narshighks . lea shoilig Gir ea charich i no aijt Maghk feer-chaird ni nor-dū Ta mulloid etc& Nagh moir i shachran is i braghlim Sho haghir si nambs Err Vahi Albe agas Hasshin Vi shaissū lea ain-tlaghk Cha le naishnesh ha ra chanttin ri Luchd restle i taimple Nagh di chairttichig i vertts Leish i Phreince mir yoile ea Ach Oorr i Gūisni er i chuise oid Būn i tuirses zeembs Hoir baighk, is eūle, is frehirg sūil Da gigh Dūighk is Earle Er chor sgi skūirse ead gigh oin truighker Rein vo huise nir dyvell Ma tuit ead doubbild, lea drogh lu-bin Sni coursinnū kijnd Nagh shoyller raijs . nūilli foilse Si caūle de go masligg Smir di phrisighe leo kooshin oirph pine is er ir daigh-en Gin vi gin rhyrich and vo ryalds Tihi veasus ni kervin Cha nase i lives i nah-scribs Higg i reest hive sesse oirph Smir vi gealt ni Narmin si droh nador Slea airigk ni Cleire [TD 219] 11. ’S bho’n d’ dheòineadh dha bho Dhia mar ghràs Mac an àit’ na dh’ fholbh bhuainn, Ghoin siod àdsan do chun bàis, As gu’n d’ fhàs iad borb dheth; Is throg iad sglànrasg* air a’ bhàn-righ Le’n àrsachd ’s le’n seòladh: Gur e chàirich i ’na àite Mac fir-cheàird nan òrd-dubh. Ta mulad etc. 12. Nach mòr an seachran* is am* breachlam* So thachair ’san àm-sa Air mhaithean Alba agus Shasuinn Bhi seasamh le anntlachd; Chaidh le’n aisneis* tha r’a chantainn Ri luchd-fhreasdail an teampuill: Nach do cheartaicheadh a’ bheart-sa Leis a’ Phreanns* mar gheall e. 13. Ach fhir a ghiùsnadh* air a’ chùis ud, Buin an tùrsa-s’ dhìom-sa; Thoir beachd is iùl is fradharc sùl* Do gach diùc is iarla, Air chor ’s gu’n sgiùrs iad gach aon triùcair Rinn bho thùs nar dìobhail, Mu’n tuit iad dùbailt le droch lùban ’Sna cùrsannaibh ciadna. 14. Nach soilleir dhaibh-s’ an uile feall-s’ ’S an call deth gu ’m masladh*; ’S mar do phrìsicheadh leo cìsean Oirbh pìn* is air ur daighean*; Gun bhi ’gan riarach ann bho’n riaghailt-s’ An Ti a mheasas na cairbhean; Cha’n fhas’ e leibh-s’ an ath-sgrìob-s; Thig e rìst thaobh cess oirbh. 15. ’S mur bhi geilt nan àrmunn, ’s an droch nàdur, ’S le àrachd* na cléire, [TD 220] Cha vi-mir saijst, fo ni chaisi Na bailish leo ehri Agh smairg di ghordich i chuid stoiroish Da toirse mir rein Shemis Hreig i choire si heutta cloijghk Lesh i Nolaind egrogh Ta mulloid etc& Si Rihin ni cristijhk gi de tijns Here ir myne no ir nairr Nach tuig sive cheile . is daini reit Ma rigg i negoirs harrive Cūmi Dhe moir i chreid fein soūse Cha vreignich ea yaillig Cha choggig grainoile nehi nador di gharich vo hain ea Glacki gleist laūhin i cheile Chur Hemish no oin̄id Gir beart reh sho, lea derva pen ea Leshn yeris de chūmond Ver i veūtir oid a-heūta Is eūsie gi dūinoile Cha dohir ead eistnighk na sohreit Phresbetrie no Ghuilliam Nach faijck si pein, gir skeile gin vreig sho Mas leire reū ir cunord Nach ell ri eittin aus i treib oid Nach geile di bhi chūmond Sgir ea is Prespitrig gha Cleirs i neistnighk gigh dūin Nagh coire Espick ni mo Re-hin Vi er leid ni crūijn Di rein ead Bharin . dai mir skaile Di Marie si vulloids is Ri yeh ceiles . and i steyle Vo nagh eyrich Villie [TD 221] Cha bhìodhmar sàsta fo na chàs-sa, Na’m b’àilgheas leo éirigh. Ach ’s mairg do dh’ òrduich a chuid stòrais D’an t-sèorsa mar rinn Seumas, Thréig a’ chòir ’s a thionndadh cleòca Leis an Olaind euc’raich. Ta mulad etc. 16. ’S a rìghean na Crìosdachd, gu dé ’n teinn-s’ Th’ air ur miann no ur n-aire, Nach tuig sibh chéile is deanamh réite Mu’n ruig an eucoir-s tharaibh? Cumaidh ’n Dé-mòr a chreideamh féin suas; Cha bhreugnaich e ghealladh; Cha chogadh gràineil an aghaidh nàduir Do dh’ àraich bho shean e. 17. Glacaibh gleusda làmhan a chéile A chur Sheumais ’na ionad; Gur beart réidh so le ’n dearbh* péin e, Leis na dh’ éireas de chumant. Bheir a mhuinntir ud a thionndadh, Is ionnsaigh gu duineil; Cha toir iad éisdneachd no so-réite* Phrésbitri no dh’ Uilleam. 18. Nach faic sibh péin gur sgeul gun bhréig so, Ma’s léir dhuibh ur cunnart, Nach eil ri fhaotainn anns an treubh* ud Nach géill do’n bhith* chumant. ’S gur e is Présbitreadh dha’n chléir-sa, An éisdneachd gach duine: Nach còir éasbuig*, ni mò réighean,* Bhi air leud na cruinne. 19. Do rinn iad bànrighinn daibh mar sgàile, De Mhàiri ’sa mhulad-s’; Is rìgh dhe céile-s’ ann an style Bho nach oighreach* “Wullie.” [TD 222] And i naūsighk is gi quaūsich Ea, Ffrancigh gin nūirrich is Brettin harshin leoh go pairts Chons gi baird i spinnig Sma vihis i negors cho reh ghai Si levis ead . si chūmiis Cha nell Re and fo ni sperū Nagh bi deish laiūh i turrish is raire smir yenichig leoh Shemis Lea breigin a Lundin Ma heid i teighk, lea Pres-bi-terie Eris ea gheūs eūllie Cho fadds is corid souhse i Nolaind Rihi shoirs oid da ir maillis Aijt dheyn eūll hreytor Sgigh mi loyn herr tallū Nagh faijck mar ba shive Mir di harlig da Spainighe lea carroid Ga ta ea draist no err pairt Dull lesh i ghraisk go vrembes Ach Oorr hohird forine as gigh dorine Si ghordich i veartts a leh ir ghivin . snir faile ghrivre is divirighk nir peacki Agh rairs mir yerich di Ri Sherlis Tijghk a egin daghi Bere go ir neivnis leat Ri Shemis Si teyrs i Vrettin Sho ni vūnnig yeemb mi vulloid Verrig qūirrig gha mi vahran Chaskig tuirse is sni mi hūile is būihre mi chlaisnighk Vim choddill sugigh. ghom gin duiltig Bevir qūeūle mi ghaire [TD 223] Ann an annsachd, is gu’n ceannsaich* E’m Frangach gun fhuireach; Is Breatunn thàrsuinn leò gu’m pàirt-sa, Chum’s gu’m b’ fheàird e’n spionnadh. 20. ’S ma bhios an eucoir-sa cho réidh dhaibh ’S a leubhas iad ’s a chunnas, Cha’n eil réigh* ann fo na speuraibh Nach bi ’n déis-làimh an turuis. Is réir ’s mar gheunaicheadh* leò Seumas Le breugan á Lunnainn,* Ma théid an t-euchd le Presbitéri, Eireas e dhuibh-s’ uile. 21. Cho fad ’s is còiricht’* suas an Olaind, Rìghidh ’n seòrs ud do ar mealladh-s’: Aite daingne uile thraoiteir,* ’S gach mi-loinn th’ air talamh; Nach faic, mur bàth, sibh Mar do thàrladh d’an Spàinneach le carraid, Ge ta e’n dràsda ’na fhear-pàirte Dol leis a’ ghràisg gu bhreamas. 22. Ach, Fhir-thobhairt-fòirinn as gach dòruinn, ’S a dh’ òrduich a’ bheart-sa, A leth ar gìomhan ’s nar feall-ghnìomhan, Is dìomhaireachd nar peacaidh, Ach réir ’s mar dh’éirich do Rìgh Seurlas Tiochd á éiginn dachaidh, Beir gu ar n-éibhneas leat Rìgh Seumas ’S an t-éighre-s’* a Bhreatuinn. 23. So na bhuineadh dhìom mo mhulad, Bheireadh cuireadh dha mo mhànran, Chaisgeadh tùrsa is snidh mo shùilean, Is bùidhre mo chlàisneachd: Bhiodh m’ chodal sùgach dhom gun diùltadh; B’ aobhar ciùil mo ghàire; [TD 224] No bea sgi neistine mir i beh-vine Ri Shemis hijghk chon aijt Ta mulloid etc& The toon follows being added be an sinceare Royalist Ochoin, ochoin, ochoin, ochoin Ochoin ochoin, co yoossise Ochoin ochoin, ochoin ochoin Gigh failsh ta Presbitrie Ochoin ochoin, sea rein nir leoin Mir vaile ead i da Riighks Sgir ea ghaig moghkills gin noūhn Mulloid troūms herr mijntin Oran di rein̄ig lea Perse Eglish, an̄o 1692 Kildūich mi haiwe cha ly ghom saiwe Huit maihir i gna go tuirse Ghaig artell boghk mi gi haghkanich ski Smi chadle i stri ram ghuskig Sgad ha doose lag oig er one sli er tijghk oirn Cha neh brihin sho loine mi hūgrig Ach mi smintinin troūme ma ilte nir noūhn Chuir taghkaitt mi choūhm i chuirenni Choūle er naihighk i de chuir seyhid mi chle Cha neyhir leūm le da toūisklig Snach mairrin ni shoid da rouh mi gle oig Gi markasigh keolvoire sugigh Zhe airttich ni Noih cūrr di nairt lesh i chore Chon sgi faickmir i shoils i teūta Go eijhir gin dhi sdeoū neyhighk i Ri Fon chlaighk shine vi shihoile soūnttigh Trouh i chohirles hoirn nach dovrig i leo Er rahid hoirde, do go chroūnti [TD 224a] [Dealbh] CILL-DUTHAICH—CINN-T-SAILE. (Feuch lethtaobh 225). [TD 224b] [Dealbh] SEÒRAS MUINCE, Diùc Albemarle. (Feuch lethtaobh 227) Photo., Emery Walker, Ltd. (From the Portrait by Sir Peter Lely in the National Portrait Gallery.) [TD 225] Na’m b’ e ’s gu’n éisdinn, mar a b’ éibhinn, Righ Seumas thiochd chun àite. Ta mulad etc. The tune* which follows being added by a sincere royalist. 24. Ochòin, ochòin, ochòin, ochòin; Ochòin, ochòin, co dh’ ìnnseas? Ochòin, ochòin, ochòin, ochòin, Gach feall ’s a ta ’m Presbìtri! Ochòin, ochòin, ’s e rinn nar leòn: Mar mheall iad an dà rìoghachd-s’; ’S gur e dh’ fhàg m’ fhocal-s’ gun fhonn, ’S am mulad trom-s’ th’ air m’ inntinn. LV. Oran do rinneadh le Pears-eaglais. Anno 1692. 1. An Cill-duthaich mo thàmh cha laigh dhom sàmh; Thuit m’ aighear a ghnàth gu tùrsa; Dh’ fhàg airtneul bochd mi gu h-acaineach sgìth, ’S mo chadal a’ strìth ri m’ dhùsgadh; ’S ged tha dithis lag òg, air aon* sligh air tiochd oirnn, Cha’n e’ bhruidhinn* so leòn mo shùgradh; Ach mo smaointeanan trom mu oilltean* ’nar n-fhonn; Chuir an tacaid mo chom an cùrainnean. 2. Cùl air naidheachd an dé chuir saighead a’m chléibh*, Cha’n fhaighear liom léigh d’a tuasgladh, ’S nach maireann na seòid, dar* robh mi glé òg, *Gu macnusach* ceòlmhor, sùgach; Dhé fheartaich nan ògh,* cuir do neart leis a’ chòir Chun’s gu’m faicmar an seòl-s’ a’ tionndadh Gu aighear gun dìth ’s deagh naidheachd an rìgh Fo’n chleachd sinn bhi sìtheil, sunndach. 3. ’S truagh a’ chomhairle-s’ th’ òirnn, nach d’ fhuaradh i leò Air rathad thoirt dò gu chrùntadh; [TD 226] Ly geylt orh is koi . vo la hraighk eads i chor Sbi va aghk Shoris Mūijck, Lea hreyle is leo hoile . hug ea Sherlis go doi Scha dehri lesh oire no cūimvell Sdar va albe fo smaghk sea yarve vi kairt Gab chain̄ord er feghk ea Chroūmbell Bi vah Kennich ni boūh haim geūdran i voym Shea nach kellig i chroūse si chūirt oid Saire Earle tive-touh, ghaig deroile mi groy Smore eirgin eg eoylsie ghuigh er Agas Innise ni glain va oonvoile si Rāīck Bi voire ooryile i naimb ir deūvell Sheūn eūmbig i vaire nach gen̄dērmid raijt Mi chraigh cha nell sta no coūinttig Cha nas mir ha . nir creiddie no graine Lea teiggisk gir naire ra chleūntin Olk i yenū gin grah . er Reri is er Fflah Cheūn sgi neri ghūine mah ga hyve sho Sgir ea airm gha ir Cleire an-ooghk anva is bleid For i dlessig ead deir is vrni Sga chuirrir leo i keile . dūihne ginnigh go sheid Sainttich oon nerr yeū fein na trūire yijne Ach i Vrettin ha ba . leggi teiggisks ma lar Lea creiddie is grai is duile vah Mir heiggisk Mack De . da Esple ro eig Gile vi aghk gha cheile is oūle Cūmir lesh i chreid fein . no Eglish gin veid Mir yerich da treve oid J-ū-da Va Babilon i saise gavell oran fo chraid ach ni haire i leo straid J-e-rū-sa-lem Smas hairie gheū tra . as gigh fah ha ri gra Chi si hauile sho la da ir neusie Treigi eaghigh is feyle . vo ir cri gin veaile Sho i tli ta feymoile deūs [TD 227] Laigh geilt orr’ is ceò bho ’n la shrac iad-s’ a’ chòir, ’S bu mhath aca Seòras Muince*; Le thriall* is le a sheòl thug e Seurlas gu dòigh, ’S cha d’ euradh leis òr no cumbhail*; ’S dar bha Alba fo ’smachd ’s e dhearbh a bhi ceart, Ge bu cheannard air feachd e Chrumbail.* 4. Bu mhath Coinneach nam buadh thaim ’g ionndranadh* bhuam; ’S e nach ceileadh a chruas ’sa chùirt ud; Sar iarla ’n taobh-tuath, dh’ fhàg deurail mo ghruaidh; ’S mòr iargain aig uailsean a dhùthch’ air; Agus Aonghas nan gleann bha inmheil ’san Fhraing, Bu mòr ’iorghuill an àm ar dìobhail*; ’S iomadh neach* a bhàrr, gun dearmad a ràit’*— Mo chreach, cha’n eil stàth ’nan cunntadh! 5. Cha’n fhasa mar tha nar creideamh ’na ghràin Le teagasg—gur nàr r’ a chluinntinn— Olc a dheanamh gun ghrath* air réighrean ’s air flaith, Chionn ’s gu’n éireadh dhuinn math g’a thaobh* so; ’S gur e airm dha ar cléir: ainiochd, an-mhath is bleid* Far an dleasadh iad deur is ùrnuigh; ’S gu’n chuirear leo ’n céill duinn gionach gu séid*: Is sanntaich’ aon fhear dhiubh féin na triùir dhinn. 6. Ach, a Bhreatunn tha bàth, leigidh ’n teagasg-s’ mu làr, Le creideamh is gràdh is dùil mhath, Mar theagaisg Mac Dé d’a easbail romh ’eug: Gaol bhi aca dha chéil’ is ùmhladh. Cumar leis a chreud féin ’na eaglais gun bheud, Mar dh’ éirich do ’n treubh ud Iùda, Bha ’m Babilon an sàs gabhail òran fo chràdh’d, Ach na thàireadh leo stràid* Ierùsalem. 7. ’S ma’s thàireadh dhuibh tràth as gach fàth tha ri ràdh, Chi sibh shamhuil so là do ur n-ionnsaigh; Tréigidh aingeachd is foill bho ur cridhe gun mhaill’*: So an t-slighe ta feidhmeil duibh-sa; [TD 228] Vo cha ir creiddie vo chleū la haire vm ir croūn Lea minnin gi cūirsti dubild Gin naihir gin shi . ach ly fo chise Snir Mahi go stri gi dūiltigh Ver Wm lea veghk ni Ffrainckich i staigh Scha churrine ea er seassū i sqūrsig Ghoris gigh ti . va foigre i Ri Lea shoilig i nire oor chuirst Foire Ahir ni breig, i rahich i gleise Svon ghavig leo fein i coūmpaist Ach ha mi Zhes cho kairt gad ha remin dai faid Snach deid ead voy as gin vūnig Chi si Fflanrisk mir ha . eggi Rainckigh fo chairn Mons aline, lea straid Nameūhir Geli Charliroy gha, nouhre chūirrir i caise Snach hurrine dai caigh da toūsglig Sgad cheill ead lea shoile nachd chaile ead ni smo Ha Wm fo vroine da neudran Sgir ea mi varroile ga ba . lea eūmi fer ha no phairt Gir fair ghūinemir hare i sugrig Mi yeri sho gho chit teintie na sloire Er staidie fo choi gi hūsoile Agas glain̄ichin oist, lea cannichin beore Fain̄igh doigh slaint nuind orh Ach i ghain̄oin i skloi heid i nimbirds i flo is yeūhir derrig gigh skeole gin sum Svo chai ea neish, ni lughk pairts i reit La chi ead, ead fein i coūindoirt Hig Wm ga brass Hasshin er aish Snagh vrrin ea hessū Wūnsie Ratreut err gi teand Vrettin go chaile Ri Shemis no chainord boūyne Kea reist bi poire chuir eish ern chor Heirr leoūmbs gir doi ghai cūbigg [TD 229] Bho chaidh ar creideamh bho chliù là thàir Uilleam ar crùn, Le mionnan gu cùrsta, dùbailt, Gun aighear, gun sìth, ach laighe fo chìs, ’S nar maithean gu strìth gu diùltach. 8. Bheir Uilleam le bheachd na Frangaich a steach; ’S cha chuirinn e air seasamh an sgiùrsadh; A dh’ fhòireas gach tì bha fògradh an rìgh, Le seòladh an ìre fhir chùrsta; Fìor athair nam breug, a’ rathach* an gleus, ’S bho ’n ghabhadh leo féin an cumbaist*; Ach tha mo Dhia-sa cho ceart, ged tha réimean* daibh fad, ’S nach téid iad bhuaidh as gun mhùineadh. 9. Chi sibh Flànrasg,* mar tha, aig an Fhrangach fo chàrn; Mons* àluinn le stràid Namuthair*; Géillidh Charleroi* dha nuair chuirear i ’n càs, ’S nach h-urrainn* daibh càch d’ a tuasgladh, ’S ged cheil iad le seòl nach do chaill iad na ’s mò, Tha Uilleam fo bhròn d’ an ionndran*; ’S gur e mo bharail, ge bàth, le iomadh fear tha ’na phàirt, Gur fèarr dhuinn mar thàir an sùgradh. 10. Na ’n* éireadh so dhò, chiteadh teintean na’s leòr Air stràidean* fo cheò gu tùiseil*; Agus glaineachan òsd le cannachan beòir, A’ fanadh* deoch-slàint a nunn orra; Ach a dh’ aindeoin an sgleò theid an iomairt-s’ am flò,* Is gheibhear deireadh gach sgeòil gun suime; ’S bho chaidh e an éis, ni’n luchd-pàirt-s’ an réit’, La chì iad iad féin an cunndart. 11. Thig Uilleam gu bras a Shasuinn air ais, ’S nach urrainn e sheasamh Mhùnsi*; Ra-treut air gu teann a Bhreatuinn gu chall, ’S Rìgh Seumas ’na cheannard buidhne; Ce reithist* bu ’m pòr chuireadh éis air an* chòir— Their leam-sa gur dògh dhaibh cùbadh; [TD 230] Sbihi Mahi fo eamb, nouhre hig ead sho naile Cha ghavir voh meen mir oule Bihi chūig gi leir, agas Levin i peine Is Craford i deish i squirsie McCellen si Chlain i tean̄ie ni laūh Cha tairin i chain vo duchis Bihi Fforbessich boghk & Grantich gi noght Ffo chossū ni nolk da spūlig Bihi Kin̄ig VcKy . si Mraihi ga kijh Teihig ni gijh go geūlan Bihij Daij beg Doūyn, gin nerrose gin noūhnd Si chinig gi troūme da chursig Bihi Tearle shin Chatt si veavill gi kairt Sea tryle tairshine as di new land Ha kijnd eyhin or i vaire, ro veyrrigh i drast Ra eynhighk cha nand go curt dai Zeūh ead style lughk faile, & eyrrighk gin veayg Vo Veidin nacht haintich shursich Gigh ti hessie i chore, bihi ead sesshigh na sloir Gad doūhrie leo leoin si chuise oid Lea honnor is couirt, har lughk i mi-rūine Slear rūine gir feū i cleū shin Smairg ī ghorig gi taind si dorine i vaind Mar eihir leo tainck na deuvell Vihig ferrin lughk faile, da rein orh i baind No feihins raine mir ghūrighk Bihi Cāmond er hoile nacht chūn̄is leo foist Cha phai ead ni smo a smūdie Bihi mish mi ghoi curr zillin er stoile Sda grin̄ichig i choire ni pupait Leam zooish lag oig na sih fam choir Sea brihine mi choile smi hūgrig Killdūich mi haiwe lyhir leūme saij Sni bihimir and ra tuirshe [TD 231] ’S bithidh maithean fo fheam* nuair thig iad so nall; Cha ghabhar bhuatha meann mar ùnlagh.* 12. Bithidh a’ Chuige* gu léir agus Leven am péin; Is Crawford an déis a sgiùrsaidh; Mac Cailein ’s a chlann an teannadh nan làmh, ’S cha teàrainn e cheann bho’n dùchas*; Bithidh am Foirbeasach bochd, ’s an Granndach gu nochd, Fo chosaibh nan olc d’ an spùilleadh; Bithidh Cinneadh Mhic Aoidh, ’s am mnathan ’gan caoidh, Is taghadh nan gaoth ’gan giùlan. 13. Bithidh Daibhidh beag donn gun earras gun fhonn, ’S a chinneadh gu trom d’a chùrsadh; Bithidh an t-iarla sin Chat, ’s a mhiamhail gu ceart, ’S e triall tarsuinn as do New Land; Tha cinn-fheadhn’ orra bhàrr ro mheadhrach an dràsd, Ri fhoighneachd—cha’n ann gu cùirt daibh; Gheibh iad style luchd-feall, agus oighreachd gun mheang* Bho mhaighdinn nach d’ shanntaich siùrsachd. 14. Gach ti sheasadh a chòir, bithidh iad seiseach* na’s leòr, Ge d’ fhuaradh leo leòn ’sa chùis ud, Le h-onoir is cùirt thar luchd am mi-rùin; ’S léir dhuinne gur fiù an cliù sin; ’S mairg a dh’ fhòireadh gu teann ’san dòruinn a bh’ann, Mur fhaighear leo taing ’nan dìobhail; Bhitheadh fearann luchd-feall d’ a roinn orr’ am bann Na’m faighinn-s’ an rann mar* dhùrachd. 15. Bithidh cumann* air sheòl nach d’ chunnas leo fòst; Cha phàigh iad na’s mò an smùdadh*; Bithidh mise ma dheòidh* cur ghillean air stòl, ’S d’an grinneachadh* chòir na pùpaid*; Le m’ dhithis lag òg ’nan suidhe fa m’ chòir: ’S e ’m bruidhinn* mo cheòl ’s mo shùgradh; An Cill-dùthaich mo thàmh luighear liom sàmh, ’S nì ’m bitheamar ann ri tùrsa. [TD 232] Couh Joan Vreittin or Jock Breittans complent Irished to the toon qn the king coms home in peace againe—Julie 1693 Tuirsh mi veanmine tuirsh is ainm ghom Tursigh armoile i ghaise mi grount Dairkig an-meine ni Halbind Si cleaghkig barbre ha no coūirt Curr eaghigh orn mir yewe Go ahish er ir Cleire Tairks Hemish chur er chūile Ach i ghainoine lughk i hrih Bihi ni meennins gin vrih Nouhre hig mi Ris i rist go chroūne 2 Smi Jock Brettin sboghk fam vrett te Slughk gham hessū dull go baij Hreig i Negglish va gam heiggisk Rears mir heiggisk Crist is Ahij Achs daile leūm i spirrit Va ga ir nimbir Gin cheūme girri ro vinnin baish Gir ahrie chuise vilt Sho gheūs agas dhijtt Noūhre hig mi Ri lea shi chon ait 3 Ffaid i leūms i skeile gin chleuntin Tihighk i Veūtrijgh orm er saile Chon sgi ten̄taig rah ni qūyle Err lughk eūpre vinnin graine Cha zainnigh leo nir ni Gin ir nanmin chur i zih Chors sgi ditih shine la vrah Ni sho eūrressie no di Cheūrrir er mi hire Ach i dig mi Ri lea shi chon ait [TD 233] LVI. Cumha Eòin Bhreatuinn, or “Jock Britain’s Com- plaint,” Irished; to the tune “When the King comes home in peace again.”—July 1693. 1. Tùrsa mo mheanmainn, tùrsa is ainm dhom; Tùrsach, armail a dh’ fhàs mo ghrùnnd; Dearcadh ana-meinn na h-Albann, ’S an cleachdadh barbra tha ’na cùirt: Cur aingeach oirnn mar dhéimh* Gu athais air ar cléir, Tairgs’ Sheumais chur air chùl; Ach a dh’ aindeoin luchd-a-shrìth,* Bidh na mionnan-sa gun bhrìgh Nuair thig mo Rìgh-s’ a rìst gu chrùn. 2. ’S mi Seoc Breatunn, ’s bochd fàth mo bhreatail,* Is luchd-dha-m’-sheasamh* a’ dol gu bàth; A thréig an eaglais bha ’gam theagasg, Réir ’s mar theagaisg Crìosd is fhàidhean; Ach ’s dall leam an spiorad A bha ’gar n-iomair* Gun chuim* is giorra romh mhionnan bàis. Gur aithridh a’ chùis mhillt’ So dhiùbh-s’ agus dhìot Nuair thig mo rìgh le sìth chun àit’. 3. Fada liom-s’ an sgeul gun chluinntinn: Tigheachd a mhuinntreach orm air sàil, Chun’s gu’n tionndaidheadh rath na cuibhle Air luchd-oibre mhionnan gràin; Cha gheanaich* leò* nar nì Gun ar n-anman chur a dhìth, Air chor’s gu’n dìteadh sinn la bhràth; Ni so uireasbhuidh no dìth A chuirear air mo thìr, Ach an tig* mo rìgh le sìth chun àit.’ [TD 234] 4 Ha touhre zull as orms gi kairt-vreigh Ma ghonis sesse agas argid chain Beart nach fas gaise mir asson Minnin tarshine da curr i baine Ver sho orn i faisk Ffranckich ghaist Go ir maslig. lea neaghū shaing Shea ir sljis go shaghnū Fa roon si vi berttigh Mi Ris hoird daghi si chairt aim 5 Ro veg i hile mi ra mi hivill Nolaind oone vi skile orm koih Cha leh mi smintine as mi zoon Vi cho moole sgin leg shead leo Mi chroūin mur sho chūmig Di Mahrie sdi Ghūilliam Snagh bead ni hurrin da mi coire Cho faids si vi Ri Shemis beo si Vaghk femoile Ti hig er gleise go eyrighk orn 6 Nagh more i dairmid di vahi Albe Non̄or zairse chur er chuile Coirs keid Riri er i noon tli Er tijghk vah dirigh magh go cleū Skeile sho ta kintigh Gir and deūs i doose oid Rears mir skrive lughk-shainchis dūine Gigh tih vaile i dilsighk Orhs agas foorine Heid go dih nouhre is shi dam chroūine 7 Cha leh i vaslig di Vahi Hassin Ead vi curr as dai pein da doine Chaile ead berttish rish gi farssig Is lūīn̄gis varsand na sloire agh sea vaile ead gi heulli Gaile veg ferr Lūndin [TD 235] 4. Tha tur dhol as orm-s’ gu ceart-bhreitheach, Ma dh’ fhòghnas cess agus airgead cheann; Beart nach fasa* dhà-s’ mar fhasan: Mionnan tarsuinn d’ an cur am bann; Bheir so oirnn am faisg’ Frangaich ghasd’ Gu ar masladh le ’n eachaibh seang; ’S e ar slighe-s’ gu’n seachnadh, Far aon, ’s a bhi beartach: Mo rìgh-s’ thoirt dachaidh ’sa cheart àm. 5. Ro bheag a shaoil mi, ri mo shaoghal, An Olaind aon bhi sgaoil’ orm ceò; Cha lugh’ mo smaointinn as mo dhaoine Bhi cho maol ’s gu’n leig siad leò Mo chrùn mar so chumadh Do Mhàiri ’s do dh’ Uilleam, ’S nach b’ iad na h-urrainn do mo chòir, Cho fad’s a bhiodh Righ Seumas Beò, ’s a mhac feumail, An tì thig air ghleus gu éighreachd òirnn. 6. Nach mòr an dearmad do mhaithean Alba An onoir dhearbh-s’ a chur air chùl: Còrr ’s ceud rìghrean air an aon t-sligh’ Air tiochd bha dìreach mach gu cliù; Sgeul so ta cinnteach: Gur ann diubh-s’ an dìs ud, Réir ’s mar sgrìobh luchd-seanchais duinn; Gach tì mheall an dìlseachd Orra-s’ agus fìrinn, Théid gu dìth nuair is sìth d’ am chrùn. 7. Cha lugh’ a mhasladh do mhaithean Shasuinn Iad bhi cur as daibh péin d’an deòin; Chaill iad beartas ris gu farsuing, Is luingeas mharsanta na ’s leòr; Ach ’s e mheall iad gu h-uile Geall bh’ aig fear Lunnainn [TD 236] Er bhi chūmond hijghk no lorg Ha ead mailt fo chūn̄dort Skrisse vi ghai ūlli Nouhre hig mi Ris er mūir go choire 8 Nagh failt i dois rein i Nolaind Lea ir gorighe go ir caile Dar i foise eads lea moir-chuise Oirph Preūse Orienge mir ir kaind Cha naind er ghile hor ros Rein̄i leo i toistis Agh eggill foist vi orh ro aile Smas i dhoon i beo shi chi shi vi ga oigre Nouhre hig mi Ri go choire i naūle 9 Smarg hoile i vert cho gorigh Si rein Preuse Orienge ansin naim Dar i chaile ea coire i heisrie Mir huitt i neole von cheon si damb Sgigh oon gift is feile Zeūt vo Ahir keile Sgir ea maghk i pheahir fein i vand Ha dhe mir err deve er Dull chaile chuise lea egor Mar hi mi Ri lea reit i naūle 10 Agh Errū dilish bihive kintigh Nagh deid i vi stirighks ma lair Sgi tuitt i scribs orh da oolt Chleūh ni deestins er mi chlair Sla squirsie sho ta cūm̄ond Zeūh gi oon deū beull Ha fooltigh furranigh i draist Si nouhre is laig i Dūin Ha mi Zhe cho oūhllie Go mi Ris i churr no oon̄id slaine 11 Quirri cuille ri minnin gin noon-ghirrig Treigi nimbird si grive naire [TD 237] Air a’ bhith chumant* thiochd ’na lorg; Tha iad meallt’ fo chunnart; Sgrios bhi dhaibh uile Nuair thig mo rìgh-s’ air muir gu chòir. 8. Nach feallt an dòibheus* rinn an Olaind Le ar gòraich gu ar call Dar a phòs iad-s’ le mòrchuis Oirbh Prionns Orainns mar ur ceann; Cha’n ann air ghaol ‘hó-ro’-s Rinneadh leò an tòsta-s’,* Ach eagal fòst bhi orr’ romh fheall; ’S ma’s a daoine beò sibh, Chì sibh e bhi ’ga fhògar, Nuair thig mo righ gu chòir a nall. 9. ’S mairg a sheòl a’ bheart cho gòrach ’S a rinn Prionns Orainns anns an àm, Dar a chaill e còir a shinnsre mhòir* Mar thuit an fheòil bho ’n tseòn* san dàm*— ’S gach aon ghibht is féile Gheibht’ bho athair-céile, ’S gur e mac a pheathar féin a bh’ann: Tha Dia mar fhear-déimh* air— Dol a chall a chùis le eucoir Mar thi* mo rìgh le réit’ a nall. 10. Ach, fheara dìleas, bithibh* cinnteach Nach téid a mhìstearachd-s’* mu làr, ’S gu’n tuit an sgrìob-s’ orra da’ fhillte A chluich na dìstnean-s’* air mo chlàr. ’S le’n sgiùrsadh so ta cumant Gheibh gach aon diubh buille, Tha faoilteach, furanach an dràsd; ’S an uair is lag an duine, Tha mo Dhia cho ullamh Gu mo rìgh-s’ a chur ’na ionad slàn. 11. Cuiribh cùl ri mionnan gun aon ghioraig; Tréigidh ’n iomairt ’s an gnìomh nàr, [TD 238] Leg lughk oon̄n̄id hive spinni Go vi millig orne snir gnaise agh dain̄im̄ir ir mūnnin Si Tis ta vrrid Vo is sea is vrr ghūine no ir caise Sver eash orne gin chun̄ord Er aish (cha nea Vlliam) Ri cha chūm̄ig ghom lea graise 12 ZHE di ghordich ghom vi beofie Chi ū deo-vert orm mir chaise Cleaghk di hoilig go mi chonig Sno leggs ghoi mi chlij gi braigh Ach tessrig mi gin veid Vo naskine is vo neigh Sgi feilimir vod chreid i gna Gin ir nan̄im chur go dih Lea naineūle er son nhi Agas grese mi Ri lea shi chon ait An other Irished by the same outhor called the true Protestants complent an̄o 1693 Nach faick sive i zoone Gir moir i cighlas ha Brettin Mir huird Ffillie mah oraine Ha choire and da straghkig Gaid yaint and i negoire Cha leir ferr i caisk Vo la vurttig Ri Sherlis Cha drogh vesin i claickig Ach na pait leo erig Ni tijs is trein va aghk Vūintt i kain de gigh rebell Di zeha ma ni vert oid [TD 239] A leig luchd-ionaid, a thaobh spionnaidh, Gu bhi milleadh òirnn ’s ’nar gnàth-s’; Ach deanamar ar muinghinn ’S an Ti-s’ ta urrad,* Bho ’s e is urra dhuinn ’nar càs; ’S bheir es’ oirnn gun chunnart Air ais—cha’n e Uilleam— An righ chaidh chumadh dhom le gràs. 12. Dhé do dh’ òrduich dhom bhi ’m bheò-bhith,* Chi thu dò-bheart orm mar chàs; Cleachd do sheòladh gu mo chòmhnadh ’S na leig-sa dhoibh mo chlaoidh gu bràth; Ach teasraig mi gun bheud Bho’n ascaoin is bho ’n fhéich; ’S gu’m foghlumar bho d’ chreud a ghnàth Gun ar n-anam chur gu dìth Le’n aineol, air son* nì; Agus greas mo rìgh le sìth chun àit’. LVII. Another Irished by the same author, called “The True Protestants’ Complaint.” Anno 1693. 1. Nach faic sibh, a dhaoine, Gur mòr an caochladh-s’ tha’m Breatuinn; Mar thuirt filidh math òrain; “Tha chòir ann d’ a stracadh”; Ged dheant’ ann an eucoir, Cha léir fear a casgadh; Bho’n là mhurtadh Rìgh Seurlas Chaidh droch bheusan an cleachdadh. 2. Ach na’m pàighteadh leo éirig Nan tis* is tréine bha aca, Bhuint’ an ceann de gach reubal Do dhéidheadh* mu’n bheart ud; [TD 240] Sla nach drein i vaghk Sherlis Teighks er hi-ighk ghaghi Ha Vrahir Ri Shemis Er eignig lea praskan Smairg di yerb as i toirse Gha mi noise vi bristnigh Reack i Tahir chin storoise Er bhi gho dull no nighks Ach na būintt reū shoilt Mir bi coire yerr glickish Cha vihig Shemis er oighir Gi hanordoile lea slighks Ghaig spirrit ni shichai Nir crighin gin noosh dūine Cha nell foorin no Intighki Ach tairk ri Itoon i nish and Cha naickir i nigisk Eg ni doon oid gi righkoile Chuir ferr voyrig i tivill Gigh oon deū fo visk Ha pleūrisies campre Si naims er i glaickig Gaise sheillen no cains Chuir gi tain ead i breaghlim Sgad ha imbird ni frankigh Lea laūsin i cask sho Cha squirr ead ye i naintlaghk Agh gi kainsichir as ead Va mi ouhre nacht di hoole leimb Tijghk a igisk i teiggisk Ach gi couhli mi riri Murt Ri agas Espick Sma vihis Wlliam da tivig Cha nijd ea vi tesrickt Bihi claij gha ivir Achk diden da frestle [TD 240a] [Dealbh] UILLEAM III. Rìgh Shasuinn. Photo., W. A. Mansell & Co. (From the Portrait by Jan Wÿck in the National Portrait Gallery.) [TD 241] ’S le* nach d’ rinn a mhac Seurlas An t-euchd-s’ air thiochd dhachaidh, Tha bhràthair, Rìgh Seumas, Air éigneadh le prasgan. 3. ’S mairg do dh’earb as an t-seòrsa Dha ’m bu* nòs a bhi bristneach, Reic an t-athair chionn stòrais Air bhi dhò dol ’nan iochd-san*; Ach na’m buinteadh riu seòlta, Mar bu chòra dh’ fhear gliocais, Cha bhiodh Seumas air fhògar Gu h-an-òrdail le ’n slíochd-san. 4. Dh’ fhàg spiorad na sìothshaimh Nar crìochan gun fhios* duinn; Cha’n eil fìrinn no aontachd Ach tearc ri fhaotainn a nis ann; Cha’n fhaicear an aogasg Aig na daoin’ ud gu riochdail; Chuir fear-bhuaireadh an t-saoghail Gach aon diubh fo mhisge. 5. Tha ’m pleurisi ’s campar ’San àm-s’ air an glacadh; Dh’ fhàs seillean ’nan ceann-s’ Chuir gu teann iad am breachlam; ’S ged tha iomairt nam Frangach Le’n lannsan a’ casg so, Cha sguir iad dhe ’n anntlachd Ach gu’n ceannsaichear as iad. 6. Bha mi uair nach do shaoil leam Tiochd á aogasg an teagaisg, Ach gu’n cuala mi rìreadh Murt rìgh agus easbuig; ’S ma bhios Uilleam d’ an taobhadh Cha’n fhaod e bhi teasraigt’; Bithidh claidheamh dhà fhaobhar Aca daonnan d’ am freasdal. [TD 242] Chai kearttis er chuile dhūine Leish ni coursinins haghks Grai creiddi is duile vah Cha i truir shin er shaighran Ni vaire ha ga ir quyrrig Argid smūide agas sesse Cha leih nir cūrūm Ma ghūiblir oirn faighk Bert ell mir chaise oirn Ghaise i vairle gi farssig Far ri spūli ni rodi Geid Vo agas chaippli Sgad deihtt ferr coire reū Yainū skoile dom chind taiskell Ni ni Houghtaren toire err Cho chairts is beo ea no chraghkin Sgad chuir Vlliam naūle oirn Cōmander i chaisk sho Leish ni hjichig stoūhse ands si noūhns ha curr as deū Cha nūrrin ea chaissichig Aintlaghk Lochairkegg Sni mairt i gheiddir leo staivrig Sheads loine gaivrie gha cheaptin Chai shine eulli vo reyild Vo cheūg bleine ni taghks Lea min̄in is breahrin Chi deh mas i kairt ea Ffo chūn̄ord ni fijgh sive Ma zeihrir i sheaghnū ach don cro agas eeghlin Er i cheid veile i ghlaghk ead Ha lughk ir teiggisk a pūpait Er i mūnig lea faction Va reave ri drogh lubin Tairks ir croūin chuir as oirn [TD 243] 7. Chaidh ceartas air chùl duinn Leis na cùrsanan-s’ th’ ac-sa; Gràdh, creideamh is dùil mhath: Chaidh an triùir sin air seachran; Ni a bhàrr tha ’gar ciùrradh Airgead-smùid* agus cesse; Cha lugha nar cùram Ma dhùblar oirnn feachda. 8. Beart eile mar chàs oirnn: Dh’ fhàs a’ mheàirle gu farsuing, Far ri spùilleadh nan ròdan, Goid bhò agus chapull; ’S ged fhaighteadh fear còrr dhiubh Dheanadh sgeòil dom chionn taisgeil,* Ni na h-uachdarain tòir air, Cho ceart ’s is beò e ’na chraiceann. 9. ’S ged chuir Uilleam a nall oirnn Commandair a chasg so, Leis na shuidheachadh stannsan* Anns an fhonn-s’ tha cur as diubh, Cha’n urrainn e cheannsachadh Anntlachd Loch-arcaig; ’S na mairt a ghoidear leò ’s t-samhradh, ’S iad ’s lòn geamhraidh dha chaiptean. 10. Chaidh sinn uile bho riaghailt Bho chùig bliadhna na tac-sa; Le mionnan is briathran: Chi Dia ma’s a ceart e; Fo chunnart nam fiach sibh; Ma dh’iarrar an seachnadh, Ach do’n chrò agus iodhlainn* Air a cheud mhìol* a ghlac iad. 11. Tha luchd ar teagaisg à pùpaid Air am mùineadh le faction, Bha riamh ri droch lùban Tairgs’ ar crùn a chur as oirnn; [TD 244] Ach ma chinnis i tūirne leo Rear i duhrighks i haighk Verrin min̄in dai oūlli Nach and di Wm i basse ea Sgir ead ir peaccinin cūirst Chūir da ir neūsie cho caitkind Ea sho mir err scoūirsie Go nir duski fein ast Ach no baihri is toūirse ea Lea ir suli gi frassigh Chūirtt i tlaitt and is steinn Mir ni ferr toome ri vaghkan Ach Oorr i hoūsklis gigh croychūise Gloyse i sloūhs go kairttis Chor sgi fouhdich ead voyhn Gigh oon noūh is drogh verttin Ach ver mi dulain i resoin Gi fedir sho kairtt leo Ach gi dorir lea reit Eyre Vretine er aish dhūine Gir ea mi varroil i draist Vri gigh airsighk ham faickshine Nach kinnich sho tra leo Ach gi faise ead gi hairckoile Sgi dorir lea nain-tlaghk Ffranckigh i steagh oirn Chūirris eulli fo chraine shine Eddir hain-duihn is leskigh Beart ha ferris sho ghas La gaise ea gi tappie Si leūhid ferr i ta Nailbe Agas yarvine i Sassine di chahis ead fein lesh & i Nerig i vasli — As gi doigre lea bregin — Eyre i Vrehtine i mach voyh [TD 245] Ach ma chinneas an tùrn leo Réir an dùrachd-s’ a th’aca, Bheirinn mionnan daibh uile Nach ann dh’ Uilleam a b’ fhas e. 12. ’S gur iad ar peacannan cùrsta Chuir d’ ar n-ionnsaigh cho caitcheann E so mar fhear-sgiùrsaidh Gu nar dùsgadh féin asda; Ach na’m b’ aithridh is tùrs’ e Le ar sùilean gu frasach, Chuirt’ an t-slat ann an* steinn, Mar ni fear tioma ri mhacan. 13. Ach fhir a thuasglas gach cruaidh-chùis, Gluais an sluagh-sa gu ceartas, Chor ’s gu’m fuadaich iad bhuainne Gach aon fhuath is droch bheartan; Ach bheir mi dùlan an reuson Gu’m faodar so ceart leo, Ach gu’n toirear le réite Oighre Bhréatuinn air ais duinn. 14. Gur e mo bharail an dràsda, Bhrigh gach àrsachd thaim faicsinn, Nach cinnich so tràth leo, Ach gu’m fàs iad gu h-airceil; ’S gu’n toirear le ’n anntlachd Na Frangaich a steach oirnn, Chuireas uile fo chrann sinn Eadar sheann-duine ’s fhleasgach. 15. Beart tha fearas* so dhà-s’, La dh’ fhàs e gu tapaidh; ’S a liuthad fear a ta ’n Alba— Agus dhearbhainn, an Sasuinn— Do chathas iad féin leis Ann an éirig a’ mhaslaidh, As gu’n d’ fhògradh le breugan Oighre Bhréatuinn am mach bhuath’. [TD 246] Si spinnig bi coire rai Vi ma ir coirssme da ir sessū Ach gi riggis i storose Bi noise vi ghai frestle Ghaig ead shid and i Fflanrisk Gin leūh er gaūlis vi eattire Sma ha foose egg i Rankigh Gir cairt aimb sho go laittird Gna aghkle ra eistnighk Cha vreignichir feist ea, Teih i neihi i cheile Cha nedir leish sessū Aūli shin is mir yeris Mi le-chraigh di Vrettine Heid i Creiddi i skelig Sgigh oon treve yeūs i scappig Ach ma hairlis sho ghūine Is evir tūirse gi kairt ea Vi cravig si gūihle Saigh i trūir shin i chlaick shine Snagh eill ainm fo ni greins Vo feid shine vi tessrickt Ach i tainm shin J-e-sus Naigh ha reittigh ir peaccie Scha nell ni fo ni greins Err i mo mi zevs go leanvine No teiggisk Vick dhe ghūine Phai ehrig nir nanmin Ha veartts ro-rea gha Ti yehlis da hainchis Gad ta eadsin da rebigg Yainū reir i maghk-meamnind Ha maillighkin eidich Da ti i hemis rish an-var Vaghk saūile sho gehri Gais i vehris oon veag zhea [TD 247] 16. ’S e ’n spionnadh bu chòir dhaibh: Bhi* m’ ur còir-s* ’s meud* d’ur seasamh, Ach gun ruigeas an stòras Bu nòs bhi dhaibh freasdal. Dh’ fhàg iad siod ann am Flannrasg, Gun luaidh air gamhlas bhi eatorra; ’S ma tha fios aig an Fhrangach, Gur ceart àm so gu leadairt. 17. Gnàth-fhacal r’a éistneachd— Cha bhreugnaichear feasd e: “Tigh an aghaidh a chéile Cha’n fhaodar leis seasamh”; Amhluidh sin is mar dh’ éireas— Mo léir-chreach!—do Bhreatuinn; Theid an creideamh a sgaoileadh ’S gach aon treubh dhiubh-s’ a sgapadh. 18. Ach ma thàrlas so dhuinne, ’S aobhar tùrsa gu ceart e Bhi cràbhadh ’s ag ùmhladh, Seach an triùir sin a chleachd sinn. ’S nach eil ainm fo na ghréin-s’ Fo ’m faod sinn bhi teasraigt’, Ach an t-ainm sin I-ésus,* Neach tha réiteach ar peacaidh. 19. ’S cha ’n eil nì fo na ghréin-s’ Air am mò mo dhéibh-sa gu leanmhuinn, Na teagasg Mhic Dhé dhuinn, Phàigh éirig nar n-anman; Tha bheart-sa ro-réidh dha ’n Tì ghéilleas d’ a sheanchas; Ged tha iadsan d’ a reubadh, Dheanamh réir am mac meanmainn. 20. Tha mallachdan éiteach D’ an tì theumas ris anbharr; ’Mhac-samhuil so ’g éirigh Dhà-s’ a mheuras aon mheang dheth; [TD 248] ach chi si da hreib oid Da reirs sho da damnig Mir ha beairt besigh Si Pres-bi-terianigh lainbi Ha Fferr reū gi shoilt Toyrm̄isk posie is bea ghūine Si teiggisk noūhighk ver storose Yeusie cofir i Chleir Ha Fferr eill lea ghorich Cūrr ordū i deislave Gad duhir Peddir is Poale reū Gi beimoile dhois lea cheile ead Sgir eūmbig ni lehvir Chuir i Chlear oid as oon̄idd Gir and deū sho ni besine Ha no Nephrine fo vinnin Gi kaillichir feoile leo Ffor mi choir rais i spirritt Cha rouh Christ cho an-ordle is beat gin dochis i hirrig Nach moir i blasveimb ri eistnighk Gha ti levis gi min ea Corp herr deslave mi yhes Chur go deishine no ir minnigh Sgad di vinich Christ rea sho Gha yislie pein vi no spirrit Ha sho is teūlli no creids Ffo anna-thema gin zirrig Ha cravig dan marvhū Lan̄ dervig gir fihre sho Si nūrni gais er i glūnie Si luibi di yivay Sga di lavir dhe fein reū Gi beidvoir man grive ea Saind i ghoigre leo nains Egg naire as i krighin [TD 249] Ach chì sibh ’n dà threubh ud D’a réir so d’ an damnadh, Mar tha ’m beart beusach ’S am Presbitérianachd leanbaidh. 21. Tha fear dhiubh gu seòlta Toirmeasg pòsaidh is bé* dhuinn, ’S a’ teagasg nuaidheachd* bheir stòras Dh’ ionnsaigh còfair* na cléire*; Tha fear eile le ghòraich Cur òrduigh an déis-làimh; Ge dubhairt* Peadar is Pòl riu Gu’m b’ fheumail dhoibh-s’ le chéil’ iad. 22. ’S gur iomadh ni leubhar Chuir a’ chléir ud as ionad; Gur ann diubh so na beusan Tha ’nan éifreann* fo mhionnan; Gu’n càilichear* feòil leo, Far am bu* chòir dhaibh-s’ an spiorad; Cha robh Crìosd cho an-òrdail Is beud gun dòchas* a shireadh. 23. Nach mòr am blas-bheum* ri éistneachd, Dha’n tì leubhas gu mion e; Corp th’air deas-laimh mo Dhé-sa Chur gu déisneach* ’nar mionach; ’S ge do mhìnich Crìosd réidh so* Dha dhìlsibh péin bhi ’na spiorad, Tha so, is tuillidh, ’nan creud-san Fo ana-théma gun ghioraig. 24. Tha cràbhadh d’ am marbhadh: Lan dearbhadh gur fìor so ’San ùrnuigh dhaibh-s’ air an glùinean ’S an lùbadh do dh’ ìomhaigh; ’S ge do labhair Dia féin riu Gu’m b’ eudmhor m’an gnìomh e, ’S ann a dh’ fhògradh leo ’n àithn-s’, Air nàir, as an crìochan. [TD 250] Ach moilli mi riri Gigh oon ni mah aghk Si grivire foorghlick Rears mir chrighich ni haspile Smir vi oule di zailve ghom Is feoile i vearvig naght chlaighk ead Verrin honor is aitt Dan Phaipe mir aird Espig Cha lean mi gi geir sho Ga lear rom i cleackig Sni can mi nagh deid ead Lahis Dhe la cha baistig And i meir yeh ni chreve oid is leirrom vi caitlig Gad herr eads ea gi deisnigh Rinn hreig ead ma nassons Snach ell meir yheh ni chreve oid Gin i cron fein vi no haghlish Mir ha shoyller i zeig shin Nagh geil di Reri no nespigg Ha ir quid vnnin fein deh Mi chraigh lear sin ea haghird Achs trouh nagh baihrie gi leir rūin Si vi reah er i chairttis O eūghir gigh reitt No leggs i treid shin er haighran Ha gehrig i yeinchuid Duitt fein sda di Vaghk Ach cūime shine ra cheile Si noore chreids ta aggids Vo vraighlim svo vregin Phes-be-terian is haggird Ha mi ghūile and di hroicre Gi doinich ū maghoine Snach bi Ffranckigh cho gorigh Sgi tosich ea veartts [TD 251] 25. Ach molaidh mi rìreadh Gach aon nì math th’aca, ’S an gnìomharran fìor-ghlic, Réir-’s mar chrìochnaich na h-asbail; ’S mur bhi ùmhladh do dhealbh dhom, ’S feòil a mheirbheadh nach d’ chleachd iad, Bheirinn honoir is àite Do’n Phàp mar ard-easbuig. 26. Cha lean mi gu geur so, Ge léir dhom an cleachdadh, ’S ni ’n can mi nach téid iad Fhlaitheas Dhé la chaidh ’m baisteadh; Ann am meur dhe na chraoibh ud Is léir dhom bhi Caitlic, Ged their iad-s’ e gu déisneach Ruinn, thréig iad mu’n fhasan-s’. 27. ’S nach eil meur dhe na chraoibh ud Gun a cron féin bhi ’na h-achlais; Mar tha soilleir: a’ gheug sin Nach géill do ’n réighrean no’n easbuig. Tha ar cuid unnainn féin deth; Mo chreach léir sin, e thachairt! Ach ’s truagh nach b’aithridh gu léir dhuinn, ’S a bhi réidh air a’ cheartas. 28. O, iuchair gach réite, Na leig-s’ an treud sin air sheachran Tha ’g aoradh a dh’ aon chuid Duit féin ’s do Do Mhac-sa; Ach cum sinn ri chéile ’San fhìor chreud-s’ a ta agad-s’, Bho bhreachlam ’s bho bhreugan Phresbitérian is shagart. 29. Tha mo dhùil ann do thròcair Gu’n deònaich thu m’ achain, ’S nach bi ’m Frangach cho gòrach ’S gu’n tòisich e bheart-sa; [TD 252] Sma rein ū ghūine lea tordū Zeah ferr troire agas taghk Yeuh ū coggig ni sloire ra Gin vi toire er ri vaghks Ach ma ghaile leatts i chighla Di hoile hoors gi taghir Vo ni shoiller rūine evir Snir dull didain i magh ort Ach ma chellis du oirn Di gloir agas taighkle Is trouh ir corr ansin tivills Och i yoone nach faick sive Nach faick sive i yoone etc& An song made be an certain Harper on ye accompt of some offers qo for fear quat their Comissions in K: W: service & pretended to be compond be be on Gillimichell mc Donald tinkler as follows Sheid ni būilg shin oolli ghom Ri noonoine . fair i tord Beg oini ghūine vi ajirrich Sdeūh najighk go breh oirn No vailli mi mi lein Vo shi eidigh ha ra meoile Mir yaintī leūm gair evine Ach Ri Shemis hjighk go choire Gad herr ead rish ni Kairdinin Gir gna leo vi ri oile Cha nell misk no merran orm Gairrish deū mi skoile [TD 253] ’S ma rinn Thu dhuinn le T’ òrdugh Dheth fear-treòir agus taice, Gheibh Thu cogadh na’s leòr dha Gun bhi tòir air ’n rìgh-mhac-sa. 30. Ach madh àill Leat-s’ an caochladh, Do thoil shìor-sa gu’n tachair; Bho’n is soilleir dhuinn aobhar ’S nar dol daonnan am mach ort; Ach ma cheileas tu òirnne Do ghlòir agus t’fhacal, Is truagh ar cor anns an t-saoghal-s’: Och, a dhaoine, nach faic sibh! Nach faic sibh, a dhaoine etc. LVIII. A song made by a certain harper on the account of some officers who, for fear, quitted their com- missions in King William’s service; and pretended to be composed by him* on Gille-michael Mac- Donald, tinkler, as follows:— 1. Séid na builg sin, ’ille, dhom; Ri ’n* innean fair an t-òrd; ’S beag ìonghnadh dhuinn bhi aighearach, ’S deagh naidheachd gu breith òirnn; Na mhealadh mi mo léine, Bho ’s i aodach* tha ri m’ fheòil, Mur dheanteadh liom gàir éibhinn, Ach Rìgh Seumas thiochd gu chòir. 2. Ged their iad ris na ceàrdannan Gur gnàth leò bhi ri òl, Cha’n eil misg no mearan orm Ag aithris duibh mo sgeòil; [TD 254] Ach shuid mir ha mi varroils Ga yeam̄idigh mi gloir Ris hain̄ig i ghannose orn Gir failles ea na koih Sgir eūmb naigh va ajirrigh Ra eyhin as i hoise Cha chreddig ead nach baingle ea Hug flahis dai da yoine Ach noūhre hig i suline dai Si ghūiskis ead er choir Cha vegg i tevir tuirse leo Noūle rein ead do Zerich ead gi bastiligh Lea brattichin fa hoile is hreig ead i Ri dlessinigh Shea Prūise i baitti leo Deuh nach moir i deūm-boy gai Ra chūnttig er i hoise Noūhre yisrich ead i coūndordin Mir heutta quid deu cloick Noūyr gaihrich ead ea failigig Cha tavig ead da doine Va geilt is groym da sarichig Vo groyh go saile i broig Ord Goūh ni cairdigh Gad harlig ea no doirn Cha sparrig ead i trahid leish Natigin go cro Ach fairr fairr lastolighk Va shin ga bea oūyre Vo Chaptinin go majorin Ha draist er dull a foymb Hile leo gi bjig skeyhin Er da hrin sni va stiv touh sGi sheūlig ead mir ryllig ead Ni heyrmaildin er loūse [TD 255] Ach siod mar tha mo bharail-s’, Gidh amaideach mo ghlòir: An rìgh-s’ a thàinig dh’ annas oirnn Gur fallsa e na ceò. 3. ’S gur iomadh neach bha aighearach R’ a fhaighinn as a thòs; Cha chreideadh iad nach b’ aingeal e, Thug flaitheas daibh d’a dheòin; Ach nuair a thig an sùilean daibh, ’S a dhùisgeas iad air chòir, Cha bheag an t-aobhar tùrsa leo An ùmhladh rinn iad dò. 4. Dh’ éirich iad gu bastallach* Le brataichean fo sheòl, Is thréig iad an rìgh dleasanach: ’S e’m Prionns a b’aite leò. An diugh nach mòr an diombuaidh dhaibh, R’ a chunntadh air a thòs, Nuair dh’ fhiosraich iad an cunndartan, Mar thionndaidh cuid diubh cleòc. 5. Nuair dh’ fhairich iad e fàiligeadh Cha tàmhadh iad d’an deòin; Bha geilt is gruaim d’ an sàrachadh Bho ’n gruaidh gu sàil am bròig. Ord gobha na ceàrdaich, Ged thàrladh e ’nan dòrn, Cha sparradh iad an t-snàthad leis An àiteiginn g’ a crò.* 6. Ach faire, faire, làstalachd! Bha sin ’gam bàthadh* uair, Bho chaipteanan gu màidsearan Tha ’n dràsd air dol á fuaim; Shaoil leò gu’m bitheadh sgiathan air Da thrian ’s na bha ’s taobh-tuath, ’S gu’n siùbhladh iad, mur riaghladh iad, Na h-iarmailtean air luaths. [TD 256] Ach ha qūyle nortūne avirdigh Dar hig i straghk ma coūhrt Vail i rears mir charri lea No barroile miltive sloūyh Sno dūgt geir i nairh yi Ha trein dea carrighk croy Cha no hine stri no ardani dai Go lave ho ird er i boyh Sleir i vla ra eackshin Er ni Captinins va noūh Zindrig gi trein achkinnigh Glei hattarigh i foyme Ga bi voir i tarn̄anigh Nouyhre hair ead ait er sloūh Chuir clagh ghon nardorrish Būyn si sali voyh Va na duile i nūrri Dar i sqūirrig ead ni gleise Gi gelig gigh eulli naigh Go vrrim hoird dai pein Dūhird Vainn gin chūnnolis Cha shain aghkles i feimb Na boūgg go quir ū vn̄n̄im ea Gad veynnin ū di leimb Ach noūhre hig Ri Shemis Si yevir ea na choire Cait i bi ni hegorich Hreig ea da cairtt doine Si va gi seyvir fedoligh Geri er i stoire Nouhre hair ead saist is egin er Ead fein hovird i loine Ha tih vo dūyre ead barrondis Ra carrig miltive slouyh Ni di viis laine vaillight Hair lainnan da hire louyh [TD 256a] [Dealbh] “Séid na builg sin, ’ille, ḋom.” (Feuch lethtaobhan 253, 275) [TD 257] 7. Ach tha cuibhl’ an fhortain amhartach* Dar thig an strac mu ’n cuairt, A’ bhail a réir ’s mar charadh leath, ’Nam barail, mìltibh sluaigh; ’S na’n dugteadh geur an aire dhith, Tha trian de carachd cruaidh; Cha’n fhoghainn* strìth no àrdan daibh Gu làmh thoirt air a buaidh. 8. Is léir a bhlàth r’a fhaicsinn air* Na caipteanan-s’ bha nuadh, Dh’ inntrig* gu treun acfhuinneach Glé thartarach* am fuaim; Ge bu mhòr an tàirneanach Nuair thàir iad àit’* air sluagh, Chuir clach dhon an àrdoruis Am buinn ’s an sàilean bhuath’. 9. Bhà ’nan dùil an uiridh, Dar a sguireadh iad na gleus’, Gu’n géilleadh gach uile neach Gu urram thoirt daibh péin; Dubhairt a’ bhean gun chunbhalas— Chaidh ’n sean-fhacal-s’ am feum— “Na bug* gu’n cuir thu unnam e Ged mhionnainn* thu de leum.” 10. Ach nuair a thig Rìgh Seumas ’S a dh’ éibhear e ’na chòir, C’ àite ’m bi na h-eucoraich A thréig e d’an ceart deòin. ’S a bha gu saibhir, feudaileach Ag éirigh air an stòr, Nuair thàir iad sàst* is éiginn air Iad féin a thoirt á leòn? 11. Tha ’n tì bho ’n d’ fhuair iad barantas Ri caradh mìltibh sluaigh; Ni do bhios làn-mhallaichte: Thàir lannan d’ a thìr luaidh. [TD 258] Ga moir i chlick si chailgarighk Sea shailgarigk ma coūyrtt Smairg da cullie hairmide ea Naimb anmin hovird souhse Nach more i coih si breaghlims Haghir si chairt ouyhre Dan chom̄in chaillgigh vaskiligh Voyle bas er vair ni hoylsh Rejn i teennis adda Gi noi-aghkire go foūhgk Ga trick i squirse cha va ead ea Gin spairn mir cha ea souhse Hugg ead straighk cho maillicht Sgir ainni ea ri loūyh Grai hoird di Ri ainnossigh Si kainnose i churr voūh Sga bi haist i daillis shin Go earrose nagh mairr bouyn Bihi lain deu teih ni hairrichis Nouhre haillis ead ma couyrtt Darr i hig i Ri lea statolighk Go ait mir is coire is cūndort nagh bi Davi doūyn Gairri raive fo hoine Aghki bram̄an feile gha Sbi vesin da vouh hoise Don̄is boidd yeris err No ye shid is ea beo Ach bihis ea na chuise ghaire Da ni Gai-allū is glan beise Zindrig gi trein croyddalligh Lea Noūghtarain si neimb Sga dugg eisi conie orh Tor-leimb hoird no gleise Nouhre yeyuh ead minei nintine Snoi-chinttigh gaise reit [TD 259] Ge mòr a chlìc ’s a chealgaireachd, ’S e sealgaireachd mu’n cuairt, ’S mairg d’ an culaidh-fharmaid* e ’N àm anman thobhairt suas. 12. Nach mòr an ceò ’s am breachlam-s’ A thachair ’sa cheart uair D’an chomunn chealgach, mhasgallach Bhuail bas air bhàrr na h-uails’; A rinn an teine-s’ fhadadh Gu neo-acaire gu fuachd*; Ge tric a sgiùrs, cha mhath iad e Gun spàirn mar chaidh e suas. 13. Thug iad strac cho mallaichte ’S gur annamh e r’a luaidh: Gràdh thoirt do rìgh annasach, ’S an ceannas a chur bhuath’; ’S gu’m bi fhathast an dallas* sin Gu earras nach mair buan; Bidh a làn diubh ’n tigh na h-aithreachais* Nuair sheallas iad mu’n cuairt. 14. Dar a thig an Rìgh le stàidealachd Gu àite mar is còir, Is cunnart nach bi Dàbhaidh donn A’ garadh fhreàmh fo thòin; Aca braman féileadh dha, ’S bu bheus sin dà bho* thòs; An donas bod a dh’éireas air No dheth siod is e beò. 15. Ach bios* e ’na chùis-ghàire Do na Gàidh’laibh is glan beus, A dh’ inntrig gu treun, cruadalach, Le ’n uachdarain, ’san fheum; ’S gu’n dug esa coinne orr’, Tor-leum* a thoirt ’nan gleus; Nuair gheibheadh iad miann an inntinnean; ’S neo-chinnteach dhà-s’ an réit’. [TD 260] Ach Vaiister Cellin sdū fair Barroile er i treids Shin i tijh nagh maillig ead Chai nahlls gha kein Hesse ea mūih gi tavighkigh Dar i livir caigh i geil Sgad ghaig gigh naigh no inir ea Va ea gleaghk lea oin toill fein Ha mi gheūh nagh airrigh shin Smah i varrondis Maghk Dhe Naigh shin hug gaillig gha Gi shaillig ea er eimb Tijh von glaghk i chūmpaist Gin deūmboyh as i yeive Si hessis feimb ni foorrindigh Nouhre vinichir i treipe Sgir Dheoile Dūinoile eolligh ea Gin doivairt dūine is leire Ffoyhtt ri moir-Riolighk Nagh dibhir ea go eig Ga more i dūh ha nairrichis Di ni harrine ead go reitt Cha neyhtt i teih ni faimbichis Saire lainan i noose-heid Sgir ro-vah lave ni hiskin ea Lea kinttichis gin vreig Squirri ea mir yindrig ea Cha nimbirlich ea ceambs is boūhigh doyse ni dorine Hig solas as i deve Sma ha bri mi harkirrigh Bihi fairmid ri yeo-cheile Sminkigh rah er feihidine No glehig naigh i chore Ha marriskell ni cūises Na vdir er na sloire [TD 261] 16. Ach Mhaighstir Cailean, ’s tu Fear-barail air an treud-s’; Sin an tì nach mealladh iad: Chaidh an alladh-s’ dha an céin; Sheas e muigh gu tàbhachdach Dar a liubhair càch an géill, ’S ged dh’ fhàg gach neach ’na aonar e, Bha e gleac le aon toil féin. 17. Tha mi guidh nach aithreach sin; ’S math a bharantas Mac Dhé; An neach sin a thug gealladh dha, Gu’n sealladh e air fheum. An tì bha’n glac a’ chumbaist, Gun diombuaidh as a dhéibh, ’S a sheasas feum na fìreantachd, Nuair mhìnichear an t-sreup.* 18. ’S gur dh’ fheòil Dhuin-ollaidh èolaich e, Gun do-bheart duinn is léir; Fuaighte ri mor rìoghalachd Nach dìobair e gu eug; Ge mòr an diugh tha’n aithreachas De na tharruinn iad gu réit, Cha’n fhaight’ an tigh na feamachais* Sàr leannan an aois-theud. 19. ’S gur ro-mhath làmh na h-ìnnsgin e Le cinnteachas gun bhréig; Sguiridh e mar dh’inntrig e; Cha ’n iomairlich* e ’n ceum-s’. Is buadhach duais na dòruinne; Thig sòlas as a déibh; Is ma tha brìgh a’ m thàirngearachd, Bidh farmad ri dheagh-chéill. 20. Is mioncach* rath air foighidinn, Na ’n gleidheadh neach a’ chòir; Tha marasgal na cùise-sa ’Na ùghdar air na ’s leòr; [TD 262] Ga bea oūhre heūttas ea Tive da cūir ea toire Ni ea Ri cairtt cūpaistigh Ma ten̄tta dū di ghoirn Sheid ni būylg & Gillimichells ansr to ye ford lyns Sheid ni būylg shin oolli ghom Ri neen-noin fair i toird Sgi tairgin tedin eiggidigh Da ners ha goombird oirn Ga dūhird ea rish ni kairdinin Gimb grah leo vi ri oile Cha scandile er lughk caird shd Leūhid tavern had i foilve Gir haind ha Ri ni brahrin oid Draist er tjighk fa ir coire Gin daise ea fooligh fūrranigh Sgir furris da vi poit Foūyre ea Eenoin oūlli Er yeoh chum̄ig lea McLeoid Cha voyllir lesh tri buillin orh Nach būyn̄in ea er groat Sgad va Katrine vrrossigh Is McCūirrich va na loirg Mi Vaghks ga yea is oūlli Er ni chum̄ig lea chūid ord Von hurig Gillimichell reūm Qūeim i nooslich mi mi gloir Donnis groat i veūnin ead Nacht churrie leo si stoip [TD 263] Ge b’e uair a thionndas e An taobh d’ an cuir e ’n tòir, Ni e ’n rìgh ceart cumpaisteach Mu’n tionndadh tu do dhòrn. Séid na builg etc. LIX. Gille-michael’s answer to the foresaid lines. 1. Séid na builg sin, ’ille, dhom; Ri ’n innean fair an t-òrd; ’S gu ’n tàirnginn teudan eagadach* Do’n fhear-s’ tha ’g iomairt òirnn; Gu’n dubhairt e ris na ceàrdannan Gu’m bu ghnàth leo bhi ri òl; Cha scandal air luchd-ceàird siod Liuthad tàbhairn tha’d a’ folbh. 2. Gur h-ann tha rìgh nam bràithrean ud An dràsd air tiochd fa ’r còir; Gu’n d’ fhàs e fialach, furanach, ’S gur furasd da bhi pòit; Fuair e innean ullamh air Dheagh chumadh le Mac Leòid; Cha bhuailear leis trì buillean orr’* Nach buidhninn* e air* gròt. 3. ’S ged bha Catrìona urrasach, Is Mac Mhuirich bha ’na lorg, Mo bheachd-s’—gidh e is ullamh Air ni chumadh lé chuid òrd; Bho’n thùbhradh Gille-mhichael rium— C’ uim an ìslich mi mo ghlòir?— “An donas gròt a bhuidhninn iad Nach do chuireadh leo ’san stòp.” [TD 264] Ach kid sho da ni Veestre Vi ga churr i neere goise Va rew ri oaile a pisinin Gin di-cheūin vo oose oig Bi vijne i Vain chinni oid Villig leash lea hoile Ach ni vrist ea noorrish Veg i ninnid i va foihi Achs ro-vah chulli hūgre Fferr i zūisligin si goih Gad di chuir ea cūlū Ri vreyh fūist gaig ea breoitt Nach ahri nish er sqūirsig ea Na bihig Gūistinin fa choir is ea shire chlaickig suirsich Vob ish is oūre keoile Ach vo nach mah is leir rais Cainn i beise si doi Strick i ver ea lein yi is ea geidigh ri Mc hoirse Dar heid i go eistnighk er Lea eiskollighk i beoile Noghki ea chrain gleist yi Sgi faisk ea veire na foi Ach no faickins Ri Vlliam Si Chleirs hugg minnin do Chūirrine i steih rūmbeld Er i hrūilli beart gi shoilt Ach vo ha Tis i Lūndine Lain vulloid i vri skoile Quirrim yeusi Tirreffe ea Go vinnichig er moid A leah sgi dūhird i berihder Rish i neyre shin hile-faig Ghaig i clai gin negindis Da neine va ga ghra [TD 265] 4. Ach ciod so do na mhìstear* Bhi ’ga chur an ìre dhòmh-s’, Bha riamh ri òl á pìosanan, Gun dìochuimhn’, bho aois òig; B’i ’mhiann a’ bhean-chinnidh ud A mhilleadh leis le sheòl, Ach na bhrist e ’n iris Bh’ aig an ionad a bha fòidh’. 5. Ach ’s ro-mhath chulaidh-shùgraidh Fear a dhùisleagan* ’s a dhòigh; Ge do chuir e cùlaibh Ri mhnaoi-phùisde* dh’ fhàg e breòit’; Nach airidh nis air sgiùrsadh e, Na ’m biodh giùistinean* fa chòir? Is e sìor-chleachdadh siùrsachd, Bho b’ ise ’s ùire ceòl. 6. Ach bho nach math is léir dhaibh-s’ Ceann* a beus ’s a dòigh, ’S tric a bheir e ’n léine dhith, Is e ’g eudach ri Mac Sheòrs. Dar théid i gu éistneachd air, Le éisgealachd a beòil, Nochdaidh e chrann gleusda dhith ’S gu’m fàisg e mheur ’na feò.* 7. Ach na’m faicinn-sa Rìgh Uilleam, ’S a chléir-s’ thug mionnan dò; Chuirinn a steach rumpalt* Air a thruille-beart* gu seòlt; Ach bho tha ’n tis* an Lunnainn Làn mhulaid a bhrìgh ’n sgeòil, Cuirim dh’ ionnsaigh ’n t-siorraimh e Gu bhinneachadh air mòd. 8. A leth ’s gu’n dubhairt am bearradair Ris an earra* sin shìol-fàg,* A dh’ fhàg an claidheamh gun éigeantas D’ an aon a bha ’ga ràdh*: [TD 266] No faickt leish Ri Shemis Tijght lea yearlainnū er saile Donnis moone i yerigg er Zainū feime gha go la i vaise Narich ea lea aindtlaghk Ni Cōm̄anderins ha noh Nach deid da doine di Larisk Zeussi Ranckighū go leoine Dar i chuir ea ninnish dai Trahid chile gin chro No berrig foove no cighla orh Nach fite curr na toine Achs ainn goise naitigin Brahre caird mas i beo Eddir shos rū Ghairligh Leash nach naire vi ri oaile No tairlig ea si lahir oid Mir ailigig i ghoirn Chūirrig ea toine pairt deū i Gi dasinigh lea oird Sgad ta vert oid edich Chūir eashin i keile, do— Tirreffe noūhs yerich oirn Ni egoir yeh ni choire Mar fanid leūmbs i skeillighk Si vreiggin er mi hoirse Na ga di vūintt as perish Lesh i resūr va na phoick Beart eill ghaig i deislaive mi Si chuir go eish mi choile Fferr i ta Dōuine Edin Vi fo veine di lughk chloighk Cha neyhtt foonish vreig ers Chine fedolligh na oire Ach Davi beg mi-chetigh is ni yerich leash de phoire [TD 267] Na’m faicteadh leis Rìgh Seumas Tiochd le gheur-lannaibh air sàil An donas maoin a dh’ éireadh air ’Dheanamh feum dha gu là bhàis. 9. Nàirich e le anntlachd Na commandairean-s’ tha nòdh’, Nach téid d’an dèoin do’n Fhlànnrasg Dh’ ionnsaigh Fhrangachaibh gu’n leòn; Dar a chuir e ’n aonais* daibh An t-snàthad chaol gun chrò, Na’m beireadh fiamh no caochladh orr’, Nach faodteadh cur ’nan tòin. 10. Ach ’s aithne dhòmh-s’ an àiteiginn Bràthair ceàrd, ma ’s a beò, Eadar so ’s rubh’ Gheàrrloch Leis nach nàr a bhi ri òl; Na’n tàrladh e ’san làthair ud, Mur fhàiligeadh a dhòrn, Chuireadh e ’n tòin pàirt diubh i Gu dàsanach le òrd. 11. ’S ged tha a’ bheart ud éiteach Chuir esan an céill dò; An t-siorramh nuadh-s’ a dh’ éirich oirnn Ni eucoir dhe na chòir, Mur fanaid liom-s’ an sgeulachd ’S a bhreugan air mo sheòrs, Na* gu’n do bhuint as peurais* Leis an reusar* bha ’na phòc. 12. Beart eile dh’ fhàg an déis-laimh mi, ’S a chuir gu éis mo cheòl, Am fear a ta ’n Dun-éideann Bhi fo mhéinn do luchd-cleòc; Cha’n fhaighteadh fianuis bhréige air-s’ Chionn feudalaich no òir, Ach Dàbhaidh beag mi-cheutach Is na dh’ éirich leis de phòr. [TD 268] Gad va pention vo Ri Shemis Da ni vreigider ra veo Noūyre hair ea saise is eigin er Saind yerich ea go leoine Vaghk saūile shūid di hreigis ea Ri treins hainig oirn Sga dugg ea minnin edich gha Gi reib ea ead da yeoine is trouh i cheile veg Ri Vlliam Reine mūnnin and si toirse Hreig i vi ri dūinoilis is leish i būrris vi ri boist No faickig eads cūndoirt ea Snach burrine ea si toire Seads loūyh chuirrig mulloid er No Tih nacht vūn dan void Saind deū shin Captein Hūistion Va cūrimigh na sloire Na Governer gle ūsoile Ands si tuire shin Chuil-teh-leoid Si Royhine and i Baidinigh Gab hair-aghkligh i gloire Cha chuirt noūnd ea Laūrisk Zeūsie Ranckachū da yeoine Ach na vailli mi boilg shedi is ni helins ha fo choi Mir i baitt leūmbs Ri Shemis Hijght lea reit naule go choire No mi skeile kintigh sho Vihig lūighk ni mine fo vroin Chighlag ead i nintine Da ijlt mir bi noise Sgir eūmbig beart vi-chūn̄ōligh Chūnni mi vo moig Lea oombird zhoone fūilligh Zhair i mūin̄eil eg Montrose [TD 269] 13. Ged bha pension bho Rìgh Seumas Do na bhreugadair r’a bheò, Nuair thàir e sàs is éiginn air, ’S ann dh’ éirich e gu ’leòn; Mhac-samhuil siod do thréigeas e An righ treun-s’ a thàinig òirnn; ’S gu’n dug e mionnan éiteach dhà, ’S gu’n reub e iad d’a dheòin. 14. Is truagh a’ chiall a bh’ aig Rìgh Uilleam, Rinn muinghinn anns* an t-seòrs, A thréig a bhi ri duinealas, Is leis am b’ fhuras bhi ri bòsd; Na’m faiceadh iad-s’ an cunnart e, ’S nach b’ urrainn e ’san tòir, ’S iad ’s luaithe chuireadh mulad air Na ’n tì nach d’ bhuin d’an bhòid. 15. ’S ann diùbh sin Caiptean Hùisdean Bha cùramach na ’s leòr, ’Na ghoverner* glé ùsail* Anns an tùr sin Cùl-tigh-Leòid, ’San Ruathain ann am Bàideanach, Gu’m bu shàrfhaclach an glòir; Cha chuirteadh nunn e Fhlànnrasg Dh’ ionnsaigh Fhrangachaibh d’a dheòin. 16. Ach na mhealadh mi bolg-séididh Is na h-éibhlean-s’ tha fo cheò, Mur a b’ aite liom-s’ Rìgh Seumas Thiochd le réite nall gu chòir; Na ma* sgeula cinnteach so, Bhiodh luchd nam mionn fo bhròn; Chaochladh iad an inntinnean Da-fhillte mar bu nòs. 17. ’S gur iomadh beart mhi-chunnalach A chunna mi bho m’òig, Le iomairt dhaoine fuileach Gheàrr am muineal aig Mont-ròs; [TD 270] Ga yea sho is cūndortdich Si Ri Vlliam i cūrr leo Tuitti gigh oin dūin yeū Mir yūillag de roitt Andsin tain̄g va voire cheūnni Rein i Curri ri lughk pairt Gir ea ceid ni loynnig leo Si vinnich ead gi haird Nach bi chlai i dūile ghai Snach squirrig ead gi braigh Gin i Ffanckigh churr go dohrin Slain choir hohird da ni phaipe Ach kea mir ver sho frestle Err profession zine bha Sgin zaile ea gais i sessū Neihi deskinin i Phaipe Sgad vihig Shemis feist achk Cha bi cheddi vert oid da Ski ro-vah tivir leiskell ea Go gressids chon baise Sgir arih mir ha geri geuh Vi negin is i caise Si muirtt edich shin Ri Sherlis Gevighk oirh gi nair Bi protestanigh dirigh ea Nacht yibir go la vaise Cha choūhlis evir diti Ach i yislighks no phairt Svo la ghori lise i heyligh Sgigh oin neyr hug Dhe gha Ha Breittin fo vi-loyn de— Agas feymoile hir i gna Cha shine eūlli nerig sho Deish-lave voir lea ir bahi is cairt vrehigh gad yeri gheū Slijghk Nero hijghk no nait [TD 271] Gidh e so is cunnartaich, ’S an Rìgh Uilleam a’ cur leò; Tuitidh gach aon duine dhiubh Mar dhuilleag an déidh reòit’. 18. Anns an teanga bha ’mhòr-chiùine, Rinn an cùnnradh ri luchd-pàirt, Gur e ’n ceud ni loinneadh* leo, ’S a mhionnaich iad gu h-àrd: Nach biodh claidheamh an duille dhaibh, ’S nach sguireadh iad gu bràth Gun am Frangach chur gu dòruinn ’S làn chòir a thobhairt do ’n Phàp. 19. Ach ceamar bheir so freasdal Air profession dhaoine bàth? ’S gu’n gheall e dhà-s’ an seasamh ’N aghaidh deasgainean* a’ Phàip. ’S ged bhitheadh Seumas feasda ac’, Cha bu chead a’ bheart ud dà; ’S gur* ro-mhath ’n t-aobhar leisgeil e Gu’n greasad-s’ a chun bàis. 20. ’S gur àraidh mar tha ’g éirigh dhuibh Bhi ’n éiginn is an càs, ’S am murt éiteach sin Rìgh Seurlas Ag éibheachd orr’ gu nàr; Bu phrotestanach dìreach e, Nach do dhìobair gu là bhàis; Cha chualas aobhar dìtidh ach A dhìlseachd-sa ’na phàirt. 21. ’S bho ’n la dh’ fhòireadh leibh-s’ a theaghlach ’S gach aon oighre thug Dia dhà, Tha Breatunn fo mhi-loinn deth, Agus feidhmeil shìor ’s* a ghnàth. Chaidh sinn uile, ’n éirig so, An déis-laimh mhòir le ’r bàth; ’S ceart-bhreitheach ged a’ dh’ éireadh dhuibh Sliochd Néro thiochd ’nan àit’. [TD 272] Mas i heih li creiddi Hemish Cha nedir livs i grah Nach dimben sive go egin ea is ea fein no leannū ba Err chor sgi berr gin leirshin ea Mir zelig ea no chaise Di ghelimb Hesūetigh Va geir-chūisigh no gnaise Ach na bi donne keli sive Mir i beimoile di lughk stait Cha chūirtt i Maghk oid Hemish Lea ir bregin as ir pairke Ach verri sive deo-levin da A egisk Cleir i Phaipe Is beaghti leūm gi neve shid orn Ga zevine livs ea draist Sga moir chuir ead go egle sive Ma ir creiddi ghull vo hoile Verr mi Zhes freistle Er gigh naigh vi is dlessigh gho Choūhlis reve foore Espikin No heihs vih vo hoise Ha mi ghūile gi sessie ead Ta-reish da tesse i foilve Sgigh oin naigh va ri lubin Si cha i coūirsis oirn Cūndordigh nach squirsir ead Lea dursinin i Phoipe Christ feigh fein di ghūhrighk ghūin Ma quirir shine mar leo Ach vo sea di hoils is cūrimmich Gi roh mir ouhild gho Si weūnttir ver i neūsi oid Gir dubild had i coih Ga moir i beaghk a nūrninin A neūttose is a stoire [TD 273] 22. Ma’s a toigh leibh creideamh Sheumais, Cha ’n fhaodar leibh-s’ a ràdh Nach d’ iomain sibh gu éiginn e, ’S e féin ’na leanabh bàth; Air chor ’s gu’m b’fheàrr gun léirsinn e, Mar ghéilleadh e ’na chàs Do dh’ fhoghlum Hesuétach* Bha geurchuiseach ’nan gnàths. 23. Ach na’m bu daoine céillidh sibh, Mar a b’fheumail do luchd-stàid, Cha chuirt’ am mac ud Sheumais, Le ur breugan, as ur pàirc; Ach bheireadh sibh deagh-léibhinn da, A eugaisg cléir a’ Phàip; Is beachdaidh* liom gu’n éibh siod oirnn, Gidh éibhinn leibh-s’ e ’n dràsd. 24. ’S ge mòr chuir iad gu eagal sibh M’ar creideamh dhol bho sheòl, Bheir mo Dhia-sa freasdal air Gach neach bhios dleasach dhò; Chualas riamh fìor easbuigean— ’Na theich ’s a bhi bho thòs; Tha mo dhùil gu’n seasadh iad Tairéis do ’n teas-sa folbh. 25. ’S gach aon neach bha ri lùban, ’S a chaith an cùrsa-s’ òirnn, Is cunnartach nach sgiùrsar iad Le dùrsanan* a’ Phòip; A Chrìosd, feuch féin do dhùrachd dhuinn, Mu’n ciùrrar sinn mar leò; Ach bho ’s e do thoil-s’ is cùramaich, Gu’n robhmar ùmhailt dhò.* 26. ’S a’ mhuinntir bh’ air an ionnsaigh ud, Gur dùbailt tha’d an ceò; Ge mòr am beachd an ùrnuighean, An ionntas is an stòr, [TD 274] Noūhre i sleh duils Rish i chuirsis hyghk go leoin Saind cheurrir ead a cumpaist Ffar ri courtterrin ni Roi Ach dinni Christ no ochir Gigh oin nagh i ghoih gha fein Lean ryald ni Nostle Agas oghkles gin vreig Nach drein vrnih achoine Di naigh gaise fo ni greine is chi ead pairt de naittish Higg i naicher er i hreids Errū mah na sminichie Gir biskirrichk mi gloir, Ha skelis cho kinttichs Si yisig i vo hoise Lea oudhir i mah dehi Va ryildigh ra veo Scha deid mi hive mi chine gheū Gin i churr gi fine i flo Vo is ahri va ea geyrri orn Sbi cheylie ghūine i tuirne Toin DHe more i reyrichig Is eirish churr er chuil Ach herr leūm gir olk i ryild Di Zearle no di Prūise Clesh Vic Cellen eyr hūlich Vi geyrri chon i Chrūine Ni qūirrims keile teūlli ghai Ha ead cūn̄dordigh na sloir Gi shoili DHe Ri Vlliam Si heulli naigh si choir Ham fein i gavell mulloid deū is ha toūng dull vo hoile Sheid ni boūilg shin oolli ghom Sgi grinnichin i toird Sheid ni bouilg etc& [TD 275] An uair is lugh’ an dùil-san Ris a’ chùrsa-s’ thiochd gu leòn; ’S ann chuirear iad á cumpaist Far ri cùirtearan na Ròimh. 27. Ach dìonaidh Crìosd ’na fhochair Gach aon neach a ghoidh* dha féin, Lean riaghailtean nan ostal, Agus fhocal-san gun bhréig, Nach d’ rinn ùrnuigh achaine Do neach dh’ fhàs fo na ghréin; Is chì iad pàirt de ’n aiteis* thig An aithghearr* air a threud-s’. 28. Fhearaibh math, na smaoinichibh Gur baoisgearachd* mo ghlòir; Tha ’n sgeula-sa cho cinnteach sin* ’S a dh’ ìnnseadh i bho thòs Le ùghdar tha* math, diadhaidh, Bha riaghailteach r’a bheò; ’S cha téid mi, thaobh mo chaoine dhuibh, Gun a chur gu faoin am flò. 29. Bho is àraidh bha e ’g iarraidh oirnn— ’S bu chiallaidh dhuinn an tùrn— An t-aon Dia mòr a riarachadh, Is fhiabhrus chur air chùl; Ach their liom gur olc an riaghailt Do dh’ iarla, no do phrionns— Cleas Mhic Cailein fhiar-shuilich— Bhi ’g iarraidh chun a’ chrùin. 30. Ni ’n cuirim-s’ an céill tuilleadh dhaibh; Tha iad cunnartach na ’s leòr; Gu’n seòladh Dia Rìgh Uilleam ’S a h-uile neach ’sa chòir; Thaim féin a’ gabhail mulaid diubh, ’S tha ’n t-unga* dol bho sheòl; Séid na builg sin, ’ille, dhom, ’S gu’n grinnichinn* an t-òrd. Séid na builg etc. [TD 276] [Bàn] [TD 277] APPENDIX. MAC RAE’S ALPHABET. 1.—THE SYSTEM. THE Alphabet used by—and probably devised by—Duncan Mac Rae has been dignified by the late Professor Mackinnon and Drs. Henderson and Mac Bain with the name “phonetic.” But it appears to the writer of this that while Mac Rae, no doubt, regarded the spelling system of the manuscript as an improved method of representing in writing the sounds and articulations of his mother-tongue, he came very far short of devising a phonetic alphabet for the Gaelic language. His alphabet can only be regarded as, at best, a peculiarly odd adaptation of the English spelling system to the sounds of Gaelic speech; for, in no particular does it reveal phonetic study worthy of the name; but, on the contrary, an ignorance of important phonetic facts which are clearly made manifest by the notation for which he was substituting his own. Mac Rae’s schooling must have been conveyed through English; for it breaks out in instructions, notes and headings in some places in this otherwise purely Gaelic Collection of poetry—much as English education does in similar circumstances at the present day. It is only by assuming that he was possessed of prejudices begotten of such an education that we can imagine him conceiving the idea of spelling Gaelic in the way he chose; for, in his time, as now, the Gaelic language possessed a system of spelling which was phonetically more advanced than the systems of its near neighbours. The main essential of a proper phonetic alphabet is that there be consistency in the scheme under which the various sounds and articulations of the language concerned are represented. In that respect Mac Rae’s scheme comes very far short of the ideal; for breaches of consistency are numerous and often occur quite close to one another, and with much the same degree of frequency towards the end as they do towards the beginning of the collection. Nor is there anything in the application of the system in this manuscript to indicate that it was an invention applied by him for the first time. That it was the English alphabet which swayed Mac Rae in making his own alphabet for Gaelic use, and that the Gaelic alphabet had hardly any influence on him is shown by his failure to differentiate High (or Small) consonants from Low (or Broad) consonants, except in those cases in which the English alphabet afforded him signs for the High consonants of his own language. In the standard Gaelic notation, the differences between High and Low consonants are indicated by letters which serve as indices for the onglides and—superfluously—for the offglides. For instance, in the word cuid the High vowel i is the index letter for an onglide from a Low vowel to a High consonant, and without its intervention d would, according to rule, be pro- [TD 278] nounced as a Low consonant. In the word cead the onglide is from a High vowel to a Low consonant, and the index letter for the onglide is the Low vowel a. In the word cuideachd the index letter for the offglide from the High consonant d to the Low vowel a is e. This offglide index letter is unnecessary, because the value of d is fully indicated by the i preceding it. Similarly, in the word ceadaich the offglide index letter, the second a, is superfluous; for the d is fully established as a Low consonant by the a preceding it. But, in the absence of special letters for the High, as distinct from the Low, consonants, signs of some kind are absolutely necessary to enable the reader to readily distinguish the one class from the other; and in standard Gaelic orthography the onglide and offglide index letters fulfil this function. Mac Rae makes no attempt to provide for this. His vowel signs give no help to the recognition of the character of the consonants which precede or follow them; for his High vowels are sometimes represented by Low vowel letters and his Low ones by High letters. Even in the case of the High consonant signs borrowed from English, there is want of consistency. Sh for Gaelic s before i or e is correctly used in shein for seun, but wrongly used in shoilleir for soilleir. Y and yh, if correctly used in yijld for dhìoghailt, and yhijn for dhìon, are wrongly used in yhuin for dhuin’ and yuill for dhùil. Z, which has the old Scots-English value which it has in the name “Mac Fadzean”—that is, the value of y in young—is correctly used in zeah for dheth, while zh, if rightly used in zhi for dhith, is wrongly used in zhuyn for dhuinn. Mac Rae was, evidently, unable to cast off entirely the influence of Gaelic orthography; for he uses gh for the same purposes for which he borrows y from the English, as ghijn for dhìon. Possibly, -ighe was originally meant by him to represent -ich of the ordinary notation; for it occurs frequently as the representative of the latter. But not always; for, while we meet chruighe and chainnighe for chruthaich and cheannaich, in one line, we find in another line kuynich and channich for cuimhnich and ceannaich; and veanmighe for mheanmaich is contradicted by choigrighe for choigreach; and so on. In Scotland the general pronunciation of Gaelic c, t and p and g, b and d differs from that of Gaelic Ireland and Man, and from that of other European languages except—if we are to believe Henry Sweet as he expresses himself in his “History of Language”—the Finnic. In Scots-Gaelic c, t, and p are usually spoken with more than ordinary breath pressure and are accompanied by what is known as the “glottal catch.” In other words, these consonants are uttered with an explosive force resulting from strong pressure by the diaphragm against tense stopping by the tongue or lips, followed by sudden relaxation of the vocal cords simultaneously with the withdrawal of the tongue or lips from the stop position. In the Scots-Gaelic language, the consonants g, d, and b are surds. In other European languages, including Irish and Manx Gaelic, and excluding Finnic, they are sonants. That is to say, in the latter the consonants referred to are articulated, while the vocal cords are vibrating; while in Scots-Gaelic and Finnic, the vocal cords do not vibrate immediately before or immediately after the articulations which those signs usually represent. Mac Rae takes no notice of these phonetic facts except in so much as special treatment is accorded to c coming after a vowel; and this notice of c [TD 279] applies to a corruption of the original practice which is now almost universal. This false practice consists in accompanying a sudden relaxation of the vocal cords after a vowel sound by a delayed movement of the tongue towards c position, giving the effect of ch before the c, and causing words like mac to be rendered as machc, and focal as fochcal; instead of ma’c and fo’cal, in which the apostrophes represent the glottal catch. Hence, in the manuscript, focal is written foghkle; and aca, aghk and aighk. Possibly, double t, which we meet now and again in the manuscript, indicates Mac Rae’s hazy recognition of the glottal catch before this articulation, as tuittim for tuiteam and loitt for lot. The evidence is not clear, for we find duit and ruit for duit and riut, and spirritt for spiorad. In oittijn for fhaotainn we have a case of double t where there is no glottal catch—at least in the modern pronunciation. We find also an occasional doubling of p; but it is not clear that it has any particular meaning. There is no reason to believe that grammatical aspiration was less common in Mac Rae’s time than now, or that it did not follow the same rules that it follows at the present day. Mac Rae shows aspiration in the usual way by adding h to stop consonants. But it must be assumed, in view of the many cases in which initial consonants occur without h after them when they are expected to be aspirated, and vice versa, that he was more than careless in giving and witholding the sign of aspiration. For instance, gèarr is represented by ghair, and Dia by Dhe, while vo peaghk stands for bho pheac’ and cha gaiph for cha ghabh. But, when the English letter value enables aspiration to be recorded by a single letter, it is usually done correctly, as vi for bhi; va for bha; vo for bho; veid for mheud; and, as we have already seen, y and e for gh and dh. But even in this there is also great want of consistency; for h is not always used after another consonant as the sign of grammatical aspiration, but, evidently, as the sign of a strong breathing—its natural function—as freghir for freagair. In the manuscript gh usually represents ch of standard orthography (cf. Irish lough for Scots loch); but it does not do so in the word freagair preceding. This may account for soilleir being often written shoiller, and soillse, shoylls. Sh in English usually represents Gaelic s before High vowels; but it can hardly have been so meant by Mac Rae in soilleir and soillse, which are quite often spelt by him in the way that we would expect them to be spelt; that is, without h after s. H sometimes comes at the end of the past participle of the verb, possibly to represent aspirated t, which is more forcefully uttered than usual. This accords with Irish usage. MacRae makes extensive use of the letter i; and its purpose is indeed inexplicable. In hundreds of cases it does not indicate the vowel sound usually associated with it. In the following typical examples it has not the remotest affinity to its own normal sound; nor does it help in the least to determine the category of the consonant which follows it; meid for meud; faind for fann; kais for càs; treiph for treubh, and so on. It is difficult—indeed, very often impossible—to distinguish j from i in Mac Rae’s manuscript; and as these two letters appear to have the same value in almost all cases in which they are used, j is retained in the transcription only when it occurs alongside of i. It is assumed that j is but an i with a tail to it. In a few instances ii appears, apparently owing to the tailing of the second i having been neglected or having become faint by reason of age. It is probable that j with the English value now given to it, does not occur [TD 280] more than a time or two in the manuscript. Occasionally i and j have lines above them with no apparent purpose. Mac Rae also makes use of a line over the vowel letter u; but here again the purpose is not evident. There is a falling away in the frequency of these lines towards the end of the manuscript. The irregular nature of Mac Rae’s alphabet is sufficiently, though not completely, made manifest in the following table in which vowel and consonant symbols of recognised values are followed by Mac Rae’s principal spelling devices, and words taken from the manuscript to exemplify them. The classification is not too minute nor the terminology too abstruse for the comprehension of students unskilled in phonetics. ACCENTED SYLLABLES. LOW VOWELS. ò long—is represented by o and oh, as posie, pòsadh; ghorich, ghòraich; do, dò (to him); dohrin, dòruinn. by oi, as gloir, glòir; koir, còir; broig, bròg; toighk, tòic; gois, dhomh-s’. by oy, as foyst, fòst. by oa and oai, as groat, gròt; zhoal, dh’ òl; loat, lot; oaile, òl. cf. Manx oard, òrd. short—by o, as korr, cor; vollig, mholadh; chostna, chostnadh; dohijn, domhain. by oi and oih, as voighk, bhochd; roisk, rosg; foighkle, focal; hoissigh, thoiseach; shoih, so. by oa, as voarb, bhorb; oab, ob. à long—is represented by a and ah, as fa, fàth; kravig, cràbhadh; la, là; vahran, mhànran; trah, tràth. by ai, as nait, an àite; pairke, pàirce; saile, sàil; nairr, nàir; paise, pàise. by ay, as ayt, àite. short—by a, as smaghk, smachd; lassir, lasair; tappie, tapaidh; chlagh, chlach by ai, as vaighk, mhac; laig, lag; vairris, mhaireas. by ay, as maygnig, m’ aigneadh; kaystle, caisteal; ghaylt, dhalt. ó long—is represented by o, as voran, mhóran; vo, bhó; fonig, fóghnadh. by oi and oih, as moir, mór; voihr, mhór. short—by o and oh, as no, no; honijn, shoininn; chombain, chomain; trog, trog. (=tog); fohim, fodham. by oi, as toim, tom; fois nijstle, fos n-ìosal; poirt, port; hovird, thobhairt. by oy, as shoyller, soilleir. ao long—It is doubtful if this sound occurs at all in Mac Rae’s pronunciation; for accented syllables which have ao in the standard spelling [TD 281] rhyme with syllables having é and í as their vowel sounds. Taobh, chaoin and faoin occur in one couplet and are spelled tive, chine, and fine. Aobhar and sgaoileadh are sometimes spelled evir and skelig. Tu is also given for taobh in conformity with a common northern practice. short—Leihoile and teihle stand for laghail and tadhail, and exemplify the pronunciation of short ao according to Mac Rae. cf. Manx reih for rogha. ù long—is represented by u and uh, as curim, cùram; spuli, spùilleadh; lubin, lùban; durighk, dùrachd; muhirn, mùirn. by ui, as tuirse, tùrsa; tuis, tùs; tuirleamb, tùirleum; duile, dùil. by uei, as queig, cùig. by ou and oui, as oulight, ùmhlachd; ourni, ùrnuigh, croun, crùn; duine, dùn; brouighk, brùchd. by v, as vdir, ùghdair; vrnih, ùrnuigh. short—by u, as curr, cur; brugh, brugh; chunnig, chunnaic. by ui, as duitt, duit; cuime, cum; chruini, chruinne. by i, as gi, gu; gin, gun. by o, as go, gu; goes, gus; but here the sound maybe o. by ou, as oulli, uile. by eu, as teulli, tuilleadh. by w, as Wlliam, Uilleam. by v, as Vlliam, Uilleam; vrrosigh, uireasbhach; vnnim, unnam. HIGH VOWELS. è long—is represented by e and eh, as berr, b’fhèarr; bregin, breugan. by ai, as daini, dèanaidh; vaid, mheud. by ea and eah, as ea, è; greah, gnè. cf. Manx crea, creadha. by ei, as veid, mheud. short—by e and eh, as vert, bheart; fferr, fear; feherr, fear; zheh, dheth; derph, dearbh; merranach, mearanach. by ea, as beas, beatha-s’; keah, ceathach; fearg, fearg; steagh, steach; leat, leat; reackig, reachdadh. by ei, as leibbi, leabaidh; deirph, dearbh. by ai, as kairt, ceart; naigh, neach. cf. Manx cairt, ceart. by aij, as saijh, sè (or sia). é long—is represented by e and eh, as negoire, an eucoir; vesin, bheusan; lewig, leubhadh; skelig, sgaoileadh; ehrig, éiric; yehlis, ghéilleas; gehri, ag éirigh. by ea, as rea, réidh; chlear, chléir; beat, beud; leamb, leum. by ei and eij, as breig, breug; hrein, threun; keimb, ceum; beil, beul; keile, céill; neiph, naomh; reijle, reul. short—by e and eh, as begg, beag; er and err, air; leggs, leig-s’; ver, bheir; beherr, beir. by ei, as teiggisk, teagasg; feist, feasd; leih, lugha; geid, goid; neihi, an aghaidh; geirhid, goirid. by ea, as lea, le; leash, leis. ì long—is represented by i and ij, ih and ijh, as ri, rìgh; ti, tì; krigh, crìoch; ivirr, aobhar; igisk, aogasg; dhijn, dìon; hijle, shìol; shirhi, [TD 282] sìorruidh; chlij, chlaoidh; fihre, fìor; tijk, tì; dhile, dìol; tijph, taobh. by oo, as zoone, dhaoine; voon, mhìn; toor, tìr; foorindigh, fìreantach; soose, sìos; chooriph, chaoraibh. by ee, as feertrouh, fìor-truagh; neere, an ìre. by oi as doimbhoin, dìomhain; oin, aon; soirri, saoradh; noiph, naomh; oilighk, ìnnleachd; foihr, fìor. by y, as dhyne and dhyn, dìon; lynig, lìonadh; sgryph, sgrìobh. short—by i as shin, sin; nish, nis; hig, thig. by y, as hyg, thig; hyghk, thiochd; glyck, glic. by oi and oih, as loick, lic; oimbig, iomadh; oimblain, iomlan; foisrighen, fiosraichinn. by oo, as lootir, litir; oombra, iomradh; croomb, criom; foose, fios; oonidd, ionad. DIPHTHONGS AND TRIPHTHONGS. ò + i—is represented by oi, oij, as doi, dòigh; oij, òigh; (short) choigrighe, choigreach. à + i—is represented by ai, as aiwghlic, aimh-ghlic; dai, daibh. by ey, as deywhir, daibhir; seywris, saibhreas; seydhin, saighdean; deynichig, daingneachadh; but here the diphthong may be ao + i according to an extensive usage. by ay, as mayles, m’ aimhleas. ao + i—This diphthong does not appear to have been in Mac Rae’s dialect. See under ao above. Possibly naiwnis, fyle, chleyn, reind, for an-aoibhneas, foill, chloinn, rinn, were pronounced with the diphthongal sound represented on the margin; but the evidence is awanting. Syllables which, in the standard spelling, would have aoi as their vowels usually rhyme with those having ì as their sound, in which case Mac Rae’s device is ij, as chlij, chlaoidh. ù + i—is represented by ui, uei, eui, and euh, as yhuin, dhuinn; queim, c’uime; di-cheuin, di-chuimhne; beuhind, buidheann. by y, as chynighe, chuimhnich; buyn, buinn. by uy, as quynich, cuimhnich; quyle, cuibheall (or cuibhle). i + a—is represented by ij, as pijn, pian; fijgh, fiach; ijsk, iasg. by ei, eij and eih, as zeihrir, dh’iarrar; keil, ciall; pein, pian; chleir, chliar; eijl, fhial; gheirri, ’g iarraidh. by euh and ew, as reuh and reuhive, riamh; rew, riamh. by ea, eay, and eah, as breahrin, briathran; zearle, dh’ iarla; leayh, liath. by oo, as boost, biast; foove, fiamh; foonish, fianuis; noosid, an iasad. by y, as kyle, ciall; ryild, riaghailt; ryllig, riaghladh; pyn, pian. by ey, as cheyru, chiardhubh; reyild, riaghailt; skeyhin, sgiathan. ù + a and u + a + i—are represented by ou, ouh, and oui, as louh, luadh; touhir, tuar; housklis, thuasglas; ouire, fhuar; couhrt, cuairt; couhle, cuala; nouhre, nuair; souhse, suas; bouir, buair; nouire, ’n uair. [TD 283] by ouy and ouyh, as nouyr and nouyhre, nuair; slouyh, sluagh; couyhirt, cuairt; vouyl, bhuail. by uy, as ghruyg, ghruaig; buyrie, buaireadh. by oy and oih, as voysin, bhuadhsan; croychuise, cruaidh-chuis; voyle, bhuail; voyn, bhuain; soyrkis, suairceas; ghoydich, dh’ fhuadaich; yroyg, ghruaig; kroih, cruaidh; chroy, chruaidh. (cf. Rob Roy). by eoy, eou, and eouyh, as eoylish, uailse; leouyh, luaidh; leouh, luaidhe. a + u—is represented by ai, as chlaind, chlann; faind, fann; aind, ann; chraind, chrann; daile, dall. by au, as naule, nall; auli, amhluidh; lausan, lannsan. ao + u—is represented by ou, oui, and ouh, as loumb, lom; troume, trom; chouhm, chom; nouhn, an fhonn; fouind, fonn. by ouy and ouyh, as douyn, donn; fouyhnd, fonn. e + u—is represented by ai, as chaind, cheann; clainnish, cleamhnais; chainord, cheannard; faile, feall. i + ù—is represented by ui, as pruise, prionns; squirsig, sgiùrsadh; suirsich, siùrsachd; zuilt, dhiùlt; rui, riù. by eu and eui, as reu, riù; deu, diubh; neusi, an ionnsaigh; keuind, cionn; eule, iùl. by oui, as scouirse, sgiùrsadh. i + u—by ui and eu, as duih, diugh; euchir, iuchair. e + ò and e + ò + i—are represented by eo, eoh, and eoyh, as beo, beò; feoile, feòil; meoir, meòir; breoitt, breòite; keoil, ceòil; leoyh, leò; leoh, leò. by oi and oih, as toirse, t-seòrsa; skoile, sgeòil; koih, ceò; choi, cheò; doinich, deònaich; lhoi, leò; noih, neo-. by oy, as choij, cheò. e + ó—is represented by eo, eoi, and eoh, as leoin, leóghann; yeo and yeoh, dheagh; deo, deagh. by euh, as (short) yeuh, gheibh; sdeuh, ’s deagh. UNACCENTED SYLLABLES. SHORT VOWELS. à short—is represented by a as varan, mhànran; voran, mhóran; haighran, sheachran. a short (the obscure Low vowel)—is represented by i, as vaillis, mhealas; oonlighk, ìnnleachd; chuidichig, chuideachadh; sivill, saoghal; breahrin, briathran; hoissigh, thoiseach; graissin, gràsan. by e, as foighkle, focal; Irkle, Iorcall (Hercules); Aristotle, Aristotel; campre, campar. by o, as ainnossigh, annasach; kainnose, ceannas; earrose, earras; divonis, dìomhanas. [TD 284] i short (the obscure High vowel)—is represented by i, as lassir, lasair; lootir, litir; chollin, choluinn; kowhir, comhair; ryild, riaghailt. by ij, as dohijn, domhain; hihijr, shaothair. by oi, as storoise, stòrais. by oo, as itoon, fhaotainn. by e, as hrocire, thròcaire. è short—is represented by e, as shoiller, soilleir; toysgell, t-soisgeul; eg and egg, aig; veg, bh’aig; an-ordle, an-òrdail; veestre, mhìstear. by oi, as chomboin, chomain; doimbhoin, dìomhain; maghoine, m’achain; varroil, bharail; moittoil, moiteil; boistoile, bosdail. CONSONANTS. BACK LINGUALS—LOW AND HIGH. c—is represented by c as creid, creud; curr, cur; cleire, cléir; caigh, càch. by k, as kaird, ceàrd; kailg, cealg; koir, còir; keimb, ceum; krigh, crìoch; holk, h-olc; knoik, cnoc; faijk, faic. by ck, chk, and ghk, as vyck, mhic; aiwghlick, aimh-ghlic; loick, lic; faijck, faic; ghlaghk, ghlac; foighkle, focal; vick, mhic; faghkis, facas; glechkes, gleucas. by ch, as chrigh, crìoch; Christ, Crìosd; chodle, codal. by cc, as peaccie, peacaidh by qu, as quijne, ciùin. g—is represented by g, as greah, gnè; gair, gèarr; gir, gur; aignig, aigneadh; laig, lag. by gh, as ghurni, ’g ùrnuidh; ghigh, gach; ghair, gèarr. by gg, as aggid, agad. by q, as squirrig, sguireadh. by ch, as ghaischer, dh’ fheasgar. ch—is represented by ch, as ach, ach; chi, chì; chaind, cheann; chlagh, chlach; chuiddichig, chuideachadh. by gh, as mugh, much; saigh, seach; toighk, tòic (pronounced tòichc); voighk, bhochd; chighla, chaochladh; chirkragh, chìocrach. by h, as keah, ceathach. by ghch, as saighchran, seachran. gh—is represented by gh, as gheig, gheug; gheiw, ghaothaibh; ghoiwhoin, dhìomhain; gha, dhà; ghaire, ghàir. by g, as chummig, chumadh; geuh, dhuibh; greine, ghréin; gaighig, dhachaidh; gaihrrish, dh’aithris; gaihrich, dh’fhairich; gois, dhomh-s’. by gg, as yerigg, dh’éireadh. by y, as yeouh, gheibh; yehig, dheaghaidh; yuillin, dh’fhuilinn; louy, luaidh; yi, dhith; yibir, dhìobair; heyig, thaghadh; yroyg, ghruaig. by yh, as yhe, dheth; doyh, dòigh; tlouyh, t-sluaigh. [TD 285] by zh; as zhijn, dhìon; zhiffrine, dh’ifrinn; zheh, dheth; zhuin, dhuine. by jh, as ajhir, aighear. ng—is represented by g, as haijg, theang’; taijg, teang; veag, mheang. by w, as kijwchaiwle, coimh-cheangal. by jk, as Raijk, Fhraing. by nk, as plank, plang; Raink, Fhraing. FRONT LINGUALS—HIGH AND LOW. t—is represented by t, as toighk, tòic; trou, truagh; oirt, ort; tig, tig. by tt, as loottir, litir; voytt, bhuait; reittigh, réitich. by th, as Jonath, Ionat(an); sainth, sannt. d—is represented by d, as di, do; ead, iad; dehi, déidh; deis, deas. by dd, as creidd, creid; eddir, eadar; chaiddri, chaidreamh. by dh, as vadhijn, mhaduinn; feidhir, feudar; oudhir, ùghdair; deidh, déid; dhuire, dùire. s low—is represented by s, as saywris, saibhreas; caise, càs; agas, agus; tuis, tùs; vaillis, mhealas. by sh, as shoigh, saoi. by ss, as lassir, lasair; dlessnigh, dleasnach; tuirsse, tùrsa. s high—by sh, as shail, seal; foish, fois; nish, nis; sho, so (or seo). by s, as sighail, sìothchail; toysghell, t-soisgeil; tosich, tòisich; leisk, leisg; karrisigh, caithriseach. by ss, as hoissigh, thoiseach; neissneighk, an eisdeachd. There is no evidence of High s (English sh or s in sure) being used before l, n, or r followed by High vowels, according to Irish usage. h—is represented by h, as heid, theid; hijwe, thaobh; ha, tha; huilli, h-uile; flahis, flaitheas; chahir, chathair. It seems to be used also to indicate the “glottal catch” after short syllables ending in th of the standard spelling, as mah, math; rah, rath; zheh, dheth; but irregularities in its use are numerous. nn (blade)—is represented by n at the beginning of words when the initial n is unmodified, as ni, nì (thing); nairt, neart; neigh, neach; and medially and finally also, as kain, ceann; chollin, cholunn and choluinn; chruini, chruinne. by nn, as teennis, tinneas. by nd, as chlaind, chlann; chaind, cheann. by nc, as pionc, binn. n (point, or alveolar)—is represented by n, as no, no; oin, aon; shin, sin; nish, nis; dohijn, domhain; ni, nì (do); ni nairmb, nan arm. by nn, as ainn, aithne; leanna, leanabh; sonnis, sonas; connach, conach; dichoynnich, dìochuimhneach. by nh, as nhi, nì (do). ll (blade)—is represented by l, as lassir, lasair; loick, lic; kailg, cealg; oinlighk, ìnnleachd; gloir, glòir; shail, seal; duil, duill’; and at the beginning of words when the initial l is unmodified. by ll, as vaillis, mhealas; chollin, cholunn; eolligh, eòlach; dhull, dol. by lh, as rijlh, reul. by le (as in people), as Aristotle; Irkle, Iorcall; foighkle, focal. [TD 286] l (point, or alveolar)—is represented by l and ll, as sighail, sìothchail; vell and well, bheul; will, uile; Michell, Micheil. There seems to be no distinction made between the four classes of l—in the spelling at any rate. r—is represented by r, as rouh, robh; rah, rath; ghurni, ’g ùrnuigh; gloir, glòir; veahir, mheadhair; loottir, litir. by rr, as mirr, mar; curr, cur; spirrit, spiorad; merran, mearan. by rh, as foorh, fir. by re (as in metre), as campre, campar. No attempt is made to distinguish blade from point r. LABIALS. p—is represented by p, as pijn, pian; peckinin, peacannan; chorp, chorp; strijpichis, strìopachas. by ph, as chollaiphighe, chomh-leapach. by pp, as tappie, tapaidh; cuppini, cupanan; streappidir, streapadar. b—is represented by b, as beas, beatha-s’; begg, beag. by bb, bh, and bbh, as leibbi, leabaidh; bhreisligh, breisleach; diumbh, diomb; hobhir, thobar; tobbhir, tobar. by p, as pionc, binn; pronn, bronn; Pehaig, Beathaig. ph and f—are represented by ph, as phuhir, phuthar. by p, as mo peac, mo pheac’. by f and ff, as freiwe, freumh; foighkle, focal; ziffrijn, dh’ ifrinn. by fh, as fhire, fìor. bh and mh—are represented by bh, as bhell, bheil. by v, as vo, bho; vell, bheil; kravig, crabhadh; vaghk, mhac; vairris, mhaireas; lainvyn, leanmhuinn; tijvill, t-saoghal; chosvell, cosmhuil. by ph, as gaiph, gabh; neoph, nèamh; derph, dearbh; seypher, saibhir; naiph, nàmh; foiph, fiamh; suilpher, suilbhir; diphoin, dìomhain. by w, as aggiw, agaibh; chroiwe, chraoibh; weunttir, mhuinntir; lewig, leubhadh; gheiwe, gheibh; naiwnis, an-aoibhneas. by wh, as lawhir, labhair; leowhir, leabhar. by uh, as rouh, robh. m—is represented by m, as mirr, mar; nanmyn, an anman. by mb, as kroomb, criom; loumb, lom; oombra, iomradh. by mm, as cuirimmich, cùramach. by mh, as noimhirvay, an iomarbhaigh. [TD 287] SPECIALTIES AND ECCENTRICITIES. Lines above certain letters. — As already remarked, those above i, j, and u do not seem to have any special purpose. Following the practice of the old Gaelic manuscripts, a line is put above letters to indicate omitted n or m; but this seldom occurs. A line is found over the n of Ano in the titles of xl., liv., and lvii.; the n of reinig in the titles of l, liii., and lv.; in the first verse of l. in three cases; in the first and second verses of li.; in the first verse of liii.; over m in the title of lviii.; over m of the twelfth verse of lviii., and the second, third and ninth verses of lix.; over n of the second, seventeenth, and last verses of lix.; besides a few o’s and a’s throughout the text. Le, following the English practice in words like table, people, stands for -al, -ul, -ail, -uil, and -eil. Re, following the English practice in words like metre, fibre, stands for -ar, -ur, -air, -ear, and -eir. h is written in the final position after r and l with a purpose which is not apparent. There are two ways of writing h, one of which going below the line makes it like a q; but, evidently, without any difference of sound value. There are three kinds of s with the same sound value. There are two kinds of k, one of which is like an ordinary b. The b and v are sometimes almost alike in form. Capital letters are sometimes undistinguishable from their low case forms. Tails are frequently added to final consonants of words, and these are sometimes liable to be read as s. In “Reliquiae Celticae,” most of those tails are indicated by commas. Superior letters are of common occurrence, and often of no apparent use or benefit to the reader. Occasionally it is difficult to tell when certain final letters are meant for superiors or otherwise. It is not uncommon to have a final consonant letter attached to the word following it when it begins with a vowel (cf. Manx) This is especially true of the consonant n, and may have been suggested by the practice, in Irish writings, of dealing with eclipsing nasals. Examples are naij for ’n aghaidh; nehr for an fhear; i gauhrig for ag amharc. In this connection, when a word ending in r precedes a prepositional pronoun beginning in dh (usually pronounced gh), an r is substituted for that consonant. Examples are leir rom for léir dhom; leir rais for léir dhaibh-s’; shoiller ruine for soilleir dhuinn; coire rai for is còir dhaibh; etc. 2.—THE GENESIS. Mac Rae’s pseudo-phonetic spelling system was not the first one of its kind applied to the Gaelic Language. That there were such systems in existence before his time, designed for individual or general use, may have been known to him, and may have actuated him to invent one on his own account. But he does not appear to have derived much help from his known predecessors in that line. From the time at which the English Language first became the administrative language of any Gaelic speaking group, efforts must have been made to [TD 288] record Gaelic place and personal names in a style of spelling suited to the taste of English-speaking persons. This would in the natural course give rise to systems aiming at consistency; and it is conceivable that, after a time, attempts would be made by people who had received their culture through the medium of English, to adapt some system of spelling of the kind alluded to, to their Gaelic tongue. This seems to be what took place in the case of the Manx dialect of Gaelic. The first known manuscript in Manx is a translation of the English Prayer-Book, and was made in the year 1610 by Bishop Phillips, a native of North Wales who acquired a knowledge of Manx. It was thought by Professor Rhys that this bishop did not invent the system of spelling therein adopted, but that he followed a style which he found in documents which were in existence previous to his conceiving the idea of giving to the people of Man a prayer-book in their own tongue. The style, the professor points out, is recognised in the spelling of Manx place-names back to early in the fifteenth century. It was not, however, until the year 1699 that the earliest printed book in Manx appeared, namely, Bishop Wilson’s ‘Principles and Duties of Christianity.’ Duncan Mac Rae began his manuscript eleven years prior to that date, and could not have been influenced by printed Manx; and it is not likely that he was influenced by manuscript Manx. It is clear, in any case, after a comparison of both systems, that he borrowed little or nothing from Manx. There are a few agreements of a kind between Mac Rae’s spellings and those of the Manx; but they appear to be due to the English spelling system of the time being at the root of both; and there is no reason to believe them to be other than accidental. The manuscript of the Book of the Dean of Lismore was written about the year 1515. Its spelling is based on the English system of that time as practised in Scotland. There is nothing in that manuscript to suggest that the Manx system was influenced by it, or that Mac Rae was aided by it or any manuscript like it. Still, there are cases of agreement, which may be explained as before. From the Dean of Lismore’s time down to the present day the foolish idea, arising from educational bias, that English is phonetically spelled and that Gaelic is not, and that Gaelic spelling ought to be reformed on the basis of English orthography, has lingered in many minds and been a serious deterrent to progress in Gaelic literature. In our own day we find choirs and soloists singing their Gaelic song words from so-called phonetic spelling, invented purposely for those of them who are too lazy and too unpatriotic to study the language which they sing—the language of their immediate forbears and, in some cases, of themselves. But the most astonishing and, indeed, distressing, thing of all, in this connection, is to find highly-gifted men with deep knowledge of, and sympathy for, the Gaelic language, and—if they are to be taken seriously—strong antagonism to English supremacy in language and politics, inventing and promulgating alleged phonetic spelling systems made on the basis of English for the purpose of simplifying Gaelic. And this, too, at a time when Phonetics is being scientifically studied and taught! The underlying cause of this inclination is not easy to diagnose; but this may be said of it, that it is found in conjunction with strong provincial bias [TD 289] and uncompromising opposition to the literary dialect, both in Ireland and Scotland. Possibly, the same is true of Man; for there are two distinct dialects in that small island. Be the cause what it may, the tendency referred to could hardly have arisen in men imbued with genuine pride of people. The matter of Mac Rae’s manuscript makes it clear that great attention was given by the upper-class of the North Highlands in his time to the general politics of the United Kingdom and to religious reforms emanating from southern sources, and that little or no attention was given to the interests of the Gaelic people as a political entity. The fact that there was no national Gaelic consciousness and no genuine Gaelic public policy made it easy for Duncan Mac Rae to seek to give a foreign complexion to the orthography of his mother tongue, which in his time was detached and too well established among the common people to be set aside for English. [TD 290] THE DIALECT OF THE TEXT. THE Dialect of the Text is, like Mac Rae’s Alphabet, irregular and inconsistent. It seems to fluctuate between the literary style and his own local one. It may be that Mac Rae had some skill in reading Irish or Scots manuscripts written in the literary dialect; and he may have had some of them read to him by Irish or Scots scholars who practised the writing and, possibly, the speaking of that dialect. But there is no evidence that he took down any piece from the dictation of an Irish speaker of Gaelic; eclipsis, for instance, which no speaker of Irish Gaelic would try to avoid, is practically absent from the text. Among the poems recorded by him are two by Irish authors who flourished generations before his time; and that fact indicates some degree of knowledge of, if not taste for, that class of literature in Mac Rae. Yet he can hardly have acquired his knowledge of literary diction from printed books; for the only printed works prior to his era were Carsewell’s Prayer Book, 1567; Calvin’s Catechism, 1631; and the Synod of Argyle’s Translation of the Psalter, 1659. Kirk’s translation of the Psalter did not appear until 1684, four years before the start of the manuscript; and Bedell’s Bible did not reach Scotland until 1690, three years before the completion of the manuscript. The poems which appear in the first booklet, and which are for the most part religious in character, have more of literary flavour about them than those of the second booklet, which treat mostly of political subjects and contain more local words and diction than the other. A goodly proportion of the words which appear in the text are not to be found in modern Scots-Gaelic Dictionaries; but those, with a few exceptions, appear in O’Reilly’s Irish-Gaelic Dictionary and in Shaw’s Gaelic Dictionary, the latter of which professes to give words which belong to the Irish as well as to the Scots dialect. The fact of Irish Dictionary words being used in poems of local interest by Scots-Gaelic men tends to dispel the thought that Mac Rae borrowed them from the pens or voices of Irish men. If Mac Rae and the other authors quoted in his collection did not borrow them from those sources, then it becomes difficult to concede that the “redding of the marches” between Irish and Scots Gaelic, for which the late Dr. Mac Bain claimed and got credit, has been successfully accomplished in his Etymological Dictionary. In any case, the “redding of the marches” between Scots-Gaelic, as practised in the North Country, and as now spoken in Ireland is quite another thing from “redding the marches” between the Gaelic of the South-western Highlands and that of Ireland. The affinity of Northern Scots-Gaelic to Irish Gaelic in general, and to the Munster dialect in particular, is much more marked than the affinity of South-western Scots-Gaelic to any Irish dialect whatever. The dialect of Omeagh in Ireland seems to be that which, in that country, best accords with the Argyle dialects and the literary Scots-Gaelic; but the Omeagh dialect has the distinguishing Irish habits of utterance which have failed to infect the Argyle and literary dialect to the extent which Irish Gaelic succeeded in infecting most of the northern dialects. Mac Rae’s language, however, [TD 291] fails in one important particular to support by evidence the statement regarding the affinity of Northern Scots-Gaelic to Irish Gaelic; nevertheless, it bears it out in numerous other ways which will be made manifest in the sequel by examples, which are not to be regarded as exhaustive: quite otherwise. 1.—ITS RELATIONSHIP TO IRISH GAELIC. The main distinction between Scots and Irish Gaelic is that the amount of Eclipsis in the latter is so great as to enforce grammatical recognition, while in the former, the amount is so small, especially in the South-western Highlands, as to be not only safely, but advantageously, ignored. In the northern parts, and even in eastern parts, within certain limits, there are degrees of eclipsis sufficiently marked to reveal a speaker’s local origin. The number of instances of eclipsis in Mac Rae’s manuscript is astonishingly small; indeed, the proportion to the whole text is smaller than could be found anywhere in the Highlands and Islands of Scotland at the present time. Examples of these are: gi vell for gu bheil (gu’m feil); cha deijd for cha téid; gi deid for gu’n téid; nach deid and nach dehid for nach teid; ma deijd for mu’n téid; gi digg for gu’n tig; ni ghlag for nan clag; mir glouran for mar an cluaran; ab pheaghk for am peac’. The phrase mu’n cuairt, as commonly spoken, is almost universally eclipsed to mu guairt; but Mac Rae’s text shows no trace of nasal eclipsis in his rendering of it; but, on the contrary, shows loss of the nasal before strong consonants. Examples: ma kouyrt; ma couhrtt; ma couyrtt; cf. no karr for ’nan car; ma korp for mu’n corp. In the Irish pronunciation of the syllable -achd, full justice is usually given to the final d, whereas in the Scottish Highlands the almost universal practice is to give it the value of c, thus: achc. In Mac Rae’s text, both practices are revealed. Examples of the Irish usage: cuight for cumhachd; ko chuightigh for co chumhachdach; oulight for ùmhlachd; rightu for riochdaibh. These occur in the first booklet. Examples of the Scottish usage from both booklets: neisnighk for an éisdeachd; zaighk for dheachd; sheighk for seachd, and saighku for seachdamh; oighk for iochd; beaghkoile for beachdail; boiyhk for bochd; traighk for tràchd; ir n-ughk for ur n-uchd. In a Donegal dialect the t of acht (= but), and also of the suffix -acht, is lost. In Manx the d of furtachd has disappeared. In Mac Rae’s text furtachd and eubhachd are written without evidence of final d; though not always in the case of furtachd. The Scots-Gaelic usage of sounding a slight s between r and t, is almost universal; in some places, indeed it is introduced between r and d, as tart mart, bàrd, which are pronounced tarst, marst, bàrsd. No evidence of this usage being anywhere current in Ireland has been met by the writer. In Mac Rae’s text only one instance of it occurs, namely: ghestouire and gest ouhre for an ceartair which is spoken an gearstair. The Irish pronunciation of ao and aoi fluctuates between é and í, and Mac Rae’s text reveals a general agreement therewith. [TD 292] Examples of ao and aoi as é: evir, aobhar, and meiphir, m’ aobhar; edigh, aodach; feidi, faodaidh; heihlighe, theaghlach; sgelig, sgaoileadh; vreyh, mhnaoi. Examples of ao as ì: tijvill, t-saoghal; viwill, bhaoghal; doole, daol; chighla, chaochladh; sijhir, saothair; itin, fhaotainn; oin, aon; dihre, daor; tive, taobh; igisk, aogasg; diden and didain, daonnan; moosijd, m’fhaosaid; chooriwe, chaoraibh; iddrimighe, aotromaich; Ingis, Aonghas. Examples of aoi as ì; koon, caoin; chlij, chlaoidh; chij, chaoidh; smijnighe, smaoinich; ghijn, dhaoine; moohne, maoin; chroosh, chraois; mrooh, mnaoi; skilig, sgaoileadh; skoil, sgaoil; ois, aos; kihild, Caoilte. The short sound of ao which is usually found before dh and gh is spelled in Mac Rae’s text mostly by e which may be taken to mean short é. This accords with the general Irish pronunciation of a before dh and gh, and with that of certain parts of the Highlands, particularly Cantire and Arran; and also with that of the Isle of Man. In parts of Munster, however, adh is pronounced diphthongally ai. Examples: ehird, aghart; feih, feadh; reyind, roghainn; neihi, ’n aghaidh; zeiddig, ghoideadh; feihphir, fehir, foghar; cheijle, choille; feihidigh, foighideach; tehim, taghaim; lehid, luthad; leihoile, laghail; teihle, tadhail; kervin, cairbhean; cherr, choire; feylloile, foilleil. In Irish Gaelic final bh and mh are usually sounded u, and Mac Rae’s text appears to be for the greater part in accord with this usage. This is also true of the Manx dialect and some of the Scots dialects. Examples: Ahu, Adhamh; kairhu, quairrhu, and kairrhu, ceathramh; tallu, talamh; yenu, dhèanamh; erru, fhearaibh; leannu, leanabh; altu, altaibh; seissu, seiseamh; chrauh, chnàmh. In common Irish usage it is the a of ea which is sounded; the e determines the character of the preceding consonant. Mac Rae’s text suggests a similar pronunciation. This is indeed the general northern pronunciation. It is an undesirable one; but is strongly aggressive in this day. Examples: caird, cèard; taing, teanga; shail, seal; kailg, cealg; ghair, gèarr; kaind, ceann; shain, sean; kairt, ceart; saigh, seach; faimbichis, feamachas. In the Southern part of Ireland it is the practice to give a diphthongal pronunciation to vowels coming before double l and n, m and ng. This is true also of the North Highlands, and partially true of the Mid-Western parts. Mac Rae’s text bears witness to the currency of the practice in his time and place. It was also prevalent in the Isle of Man. Examples of onn: prouind, pronn; keuind, cionn; leuind, lionn; souijnd, sionn; preuse and pruinse, prionns; touind, tonn; yeusie, dh’ ionnsaigh; tuyhta, tionndadh; neuttose, an ionntas. Examples of ann: tausight, t’annsachd; zaunhi, dheamhna; bauns, b’annsa; chausichig and quausich, cheannsaicheadh, cheannsaich; lausin, lannsan; stouhse, stannsan. Examples of om: loumb, lom; eumbig, iomadh; troumb, trom; chouymb, chom; coumpaist, compaist; Chroumbell, Chrombal (= Cromwell). Examples of am: aiwphrik, amhraic; auli, amhluidh; laiuph, làmh; gaulis, gamhlas; tauh, tàmh; gauhrig, ’g amhraic. Example of ong: louhng, long. [TD 293] Many Irish words whose stressed vowel is o, long or short, have a in Scots Gaelic. In a considerable number of cases, Mac Rae favours the Irish usage which is often the older one. Examples: foist, fòst (fathast); dhos, dàsan; gho, dha; chodll, chadal; do, dà; lo là; foighkle, facal; fa dho, fa dhà; gogh, gach; for, far; ostle, abstol. Exceptions are: fa, kaisk, faist, gha, dai, for fa, casg, fathast, dhà, daibh. There are evidences of the sound o being used for the usual a sound in the unaccented syllables; cf. the hesitation of Old Irish between a and o. Examples: viroild, mhiorailt; diphoin, dìomhain; chighlo, chaochladh; Pharos, Pàrras; noinador, neo-nadurr’; shaurogh, seabhrach; armoile, armail; cundordan, cunnartan; fortoin, fortan. While the general Irish pronunciation of -adh, the termination of the verb-noun and of the future subjunctive and past passive of the verb, is u, and while it is the same in parts of the North Highlands, yet in Mac Rae’s text it is very often the local pronunciation which is given to it, namely -ag. This usage, which is common round about Inverness and in parts of Perthshire, has its parallel in the South of Ireland. Examples:—zumbig, dh’iomadh; dearkig, dearcadh; chuiddichig, chuideachadh; aignig, aigneadh; lynig, lìonadh; Donochig, Donnachadh; verrig, bheireadh; quirrig, cuireadh; chaskig, chasgadh; monag, monadh; bogag, bogadh. The Irish second person plural active imperative of the verb ends in -idh and is pronounced i. Mac Rae’s text is in agreement therewith. It is held by some that the termination -ibh of this mood of the verb which appears in books, is not historically correct. It is certainly not without its advantages. Both ways are revealed in the book of the Dean of Lismore; and Mac Rae has -ibh in bihive, poem lvi. 10. Examples: shailli, seallaibh; quirri, cuiribh; gaiphis, gabhaibh-s’; oimbichie, imichibh. The Irish practice of adding -sa in the form -s’ as a suffix to the noun and pronoun which precedes it as a way of fulfilling the purpose of the demonstrative pronoun so is common to-day in the North Highlands and Islands; and Mac Rae’s text offers frequent instances of it. Examples: sivils, saoghal-s’; vaijrts, bheart-s’; noures, an uair-s’; ghijves, ghìomh-s’; vulloids, mhulad-s’; yeus, dhiubh-s’; aghkles, fhacal-s’; treids, treud-s’; ceambs, ceum-s’; cuises, cùis-s’; sgeilis, sgeula-s’; coursis, cùrsa-s’; kinntichs, cinnteach sin. For the elision of small unaccented words, such as an, am, is, before principal words, cf. Donegal Irish examples following with those from Mac Rae’s text. Irish examples: bhfhaca tu, am faca tu?; t-acras orm, tha ’n t-acras orm; t-eagal orm, tha ’n t-eagal orm; fa’n am so là, mu’n àm so de ’n là; thùs deireadh, o thùs gu deireadh, a common idiom of present-day literature. Examples from Mac Rae’s text: trou korr chlaind Ahu, is truagh cor Chloinn Adhaimh; diphoin ir dlu chijve, is dìomhain ar dlùth chiabh; ach fijwigh mi ro di chaiddri, ach is fiamhach mi romh do chaidreamh; veids i reind mi loighk, a mheud ’s a rinn mi de lochd; ni mo hreig mi toilk, ni mò a threig mi ’n t-olc; tairgid gir ea bauis, an t-airgead gur e a b’ anns’; hoole [TD 294] Ahu bi veynd, do shìol Adhaimh bu mhèinn; gigh slij gha ghlouysh gi braigh, gach slighe dha ’n gluais mi gu bràth; tahir da mi zhijne, an t-athair do mo dhìon; er bhi gom mi choigrighe keen, air bhi dhom ann mo choigreach an céin. In the case of inflections of the verb, Mac Rae favours to a large extent the Irish synthetic usages which are almost obsolete in Scotland. Some of these are less used in the second booklet. Examples of the f future: eistfhir, éisdear; treigfi, tréigidh; leigfihir, leigear; tuigfir, tuigear. Examples of -im in the first person singular of the future tense: cha neidim, cha’n fhaod mi; aidphimb; aidbhim = aidichidh mi; gaiphimb, gabhaidh mi; khim, chì mi; tehimb, taghaidh mi; haimb, tha mi; ni quirrims, cha chuir mise. Examples of -mar in the first person plural of the future tense: ta mir, tha sinn; faismir, fasaidh sinn; dairnmir, deanamaid; feighmirr, feuchamaid; bihimir, bithidh sinn; feilimir, foghlumaidh sinn. Examples of -as in the third person singular of the past tense: fourris and foyrish, fhuaras; reinnish, rinneas; huighkis, thiocas. Examples of -dar in the third person plural of the past tense: kaillidir, càileadar; karidhir, càradar; shuillidir, siùbhladar; kluinnidir, cluinneadar. Irish ni, the negative particle before verbs, occurs in a number of places, although cha, the Scots-Gaelic equivalent, is common throughout the text. Examples: ni dais, cha d’fhàs; ni keim lag, cha cheum lag; ni foihin, cha’n fhoghainn; ni veil, cha’n eil; ni skuir, cha sguir; ni oinijh and ni heuini, cha’n ionghnadh. Irish fuil, the substantive verb, present tense, for Scots-Gaelic feil or bheil, occurs at xlii. 1 as fuill. Irish bhi, the substantive verb, past tense, for Scots-Gaelic bha, occurs as vi at lvii. 23. Irish chuaidh for Scots chaidh (went) appears as choi, choij, chui. Choidh appears in Irish old literature for the same word. Irish le, which includes in itself lost ri, for Scots-Gaelic ri, occurs at lix. 25, as mar leo for mar riu. Irish fuair for Scots-Gaelic fhuair (got, found) occurs as fouire, fouir, fouyre, and fuerh. Manx agrees with the Irish and takes the spelling foyr. Irish dull, as representing the pronunication of dol, occurs as dull at iii. 4, viii. 2 and7. The Irish phrase fa dhò occurs at xxi. 10 as fa gho; fa cheud occurs at ix. 1 as fa cheid. Irish tairéis appears as ta reish at x. 7; xlix. 7, and xxi. 2. Irish mé for mi (I) occurs at xiii. 7. Irish fa for bu occurs at xxv. 21. Irish fa for mu occurs at xxxiv. 7. Irish gach n-uair occurs throughout; but lacks the n at xxxvi 2. The Irish dialectic forms of Scots dhomh, namely dom and dhom occur at viii. 10 as ghom; at xxiv. 11 and xxiii. 13 as gom; at ix. 10 and xviii. 4 as domb. The late Dr. Henderson states in Leabhar nan Gleann that dom and dhom prevail in the whole of north Inverness-shire, from the Aird through Strathpeffer to Kintail. [TD 295] Irish mo for Scots ann mo, ’nam, a’m occurs at ix. 10 in heid mi choirp, theid a’m chorp; at xxiii. 13 in er bhi gom mi choigrighe, air bhi dhomh a’m choigreach; at xxv. 8 in ta is mi hen erher, tathas a’m shean fhear, at xxvii. 1 in smi mi chaidle, is mi a’m chadal. The Irish pronunciation of ui as i occurs at ix. 14 in rhi for ruith; at xxiii. 8 in hijhis for shuidheas. The Irish diminutive suffix feminine, -og occurs at xxx. 2 in clippog for cliobag; at xlviii. 1 in voddog for bhodag. Irish trog for Scots tog occurs at xxxvii. 1 in hroggi for thogadh. Manx agrees. Irish dearn for Scots dean occurs at xv. 1 in zairnig for dheanadh; at xlii. 7 in dairnmijd for deanamaid. Various Irish forms of Old Irish apstol and Scots abstol occur at v. 2 in astle; at vii. 9 in nasple; at xxii. 3 in nesple; at xxvii. 25 in ostle. Manx has ostal, formerly austyl. Modern Catholic books retain ostal. Irish do where Scots-Gaelic has ag (at) before the verb-noun occurs at v. 5; d’an for ’gan at xxxiv. 4. Manx agrees. An Irish dialectic form of gus, namely gos, occurs at xxvii. 6 in gois. Irish chon for Scots chun occurs at xxi. 18 and xxiii. 12. Irish chom for Scots chum occurs at x. 1. Irish go for gu occurs a liv. 1. Irish reath for ruith (run) occurs at xxxviii. 1. Irish dialectic tùbh for Scots taobh occurs at xviii. 5 in tiuph. This pronunciation is common over a large area in the North Highlands. Munster Irish reduplication of do occurs at xxiv. 11 in di ghordich maighk dhe for do dh’ òrduich Mac Dhé; at xxvii. 21 in mir beihmoile di yehr haittimb for mar b’ fheumail do dh’ fhear t’aitim; at lvi. 5 in di mahrie sdi Ghuilliam for do Mhàiri ’s do dh’Uilleam; at lvii. 24 in di yivay, do dh’ ìomhaigh. Irish nar for Scots ar and ar n- (our) and nur for Scots ur and ur n- (your) occur at liv. 24 in nir leoin for ar leòn; at xxiii. 10 in nir peaghk for ur peac’. The exceptions are numerous in ir. This usage is common in Irish and Manx Gaelic. Irish loss of n of the article an t- occurs at ii. 2 in er i tlij for air an t-slighe; at ii. 12 in tahir for an t-athair; at v. 2 in toiskle for an t-soisgeul. Irish h in pronunciation for initial ch occurs at iii. 1 in huggid for chugad. This pronunciation is general over the Scottish Highlands; cf. Manx hie for chaidh. Irish parasitic t after s occurs at ii. 7 in costnu for cosnadh; at ii. 10 in aistn for aiseann; at ii. 17 in bhrijstnig for bhriseadh; at xxiii. 6 in chlost for chlos; at xxxi. 4 in saist for sàs; at l. 14 in eyrist for fhiabhrus. Irish parasitic t after l occurs at ii. 9 in viroild for mhìorbhuil; at ii. 3 in ryild for riaghail; at xiv. 8 in aijld for àill; at xv. 6 in gaiphild for gabhail; at lii. 24 in rebelldin for reubalan. Parasitic t is general over Ireland and Scotland; but Mac Rae’s text and Ireland agree in having a more than ordinary degree of it when compared with the literary dialect or with that of the South-western Highlands. In Manx, parasitic t is in great vogue. Irish à for the pronoun è occurs at li. 13; àd for iad occurs at liv. 11; and aise for esa = esan, at xxi. 33; contrast xvi. 10. Manx agrees. [TD 296] Irish goide occurs at xxvii. 6 in gi dehe for ciod e. This is now pretty general in Scotland, and is revealed in the written form gu dé, which, again, has broken down to dé. Irish prosthetic f occurs at ii. 19, xix. 4, and xxi. 11 in phain for àithne; at xxvii. 14 in fois nysill for os n-ìosal; at xviii. 9 in fois keijnd for os cionn; at xxiii. 16 in fois naird for os n-àird. Irish aithreach for nathrach occurs at xxi. 38. Irish na for nan of the genitive plural article occurs at xxv. 8 in ni salm for nan salm. Irish le’n for leis an occurs at xlvii. 8 in le a tuittimb for le ’n tuitim ( = le’n tuit mi). Cf. gu’n for gus an in Neil MacLeod’s poems. This usage has some vogue in the North Highlands, and is being pushed into literature by dialect obstinates. 2.—SPECIAL USAGES WHICH THE TEXT HAS IN COMMON WITH GENERAL AND OTHER LOCAL PRACTICE. Examples of n sounded r after consonants; greah and ghreh for gnè; kreist and krijst for cneasda; gra for gnàth; mra and mrayh for mnà; trahid for an t-snàthad. To these there are exceptions as gna, gnea. Examples of péin for féin after labial consonants: daij pein for daibh féin; liwe pein for leibh fein; yuih pein for dhuibh féin. Manx agrees. Example of fhìn after the first personal pronoun; mi hyn for mi fhìn occurs at xxi. 24. Example of t (thy) before vowels; tailish for t’àilgheas occurs at xv. 4. Examples of t softened to d after r, s, etc. gir du for gur tu at xiv. 4; gir dus for gur tus’ at xxiv. 5; vo is dus for bho is tus’ at xviii. 2; ghlessid u for dhleasadh tu at xxvii. 5; gad vijd u for ged bhiodh tu at xxvii. 13; bihi dus for bithidh tus’ at xxi 31; ma chellis du ma cheileas tu at lvii. 30. Examples of the substitution of u for a in the pronominal compounds from the preposition ann; ouint for annta at i. 3; undids for annad-s’ at xiv. 4. Examples of deo, pronounced deó, for deagh at xxiv. 9, xlix. 6 and 7, and lix. 23. Examples of ann an for the preposition an, in; aind i gloir for ann an glòir at xxiii. 11; in haind i kahir for th’ann an cathair at xxiv. 10; in aind i noinid for ann an ionad at xxiv. 9; in aind i naimb for ann an àm at xxvii. 20. This usage does not often occur in the text. It is now universal, unfortunately, except in compact phrases which are much used. 3.—CASES OF AGREEMENT WITH SPECIAL NORTHERN USAGES. Examples of parasitic n: in vaistnig for bhaisteadh at xxvii. 20; in bhrijstnig for bhristeadh at ii. 17; broistnij for brosnadh at vi. 4; ghostni for dh’ osnadh at vi. 4; in tosdnigh for tosdach at xv. 2; in vreignich for bhreugaich at lvii. 17. Examples of beil for feil or bheil: in gi bell for gu’m bheil at xxxv. 1; in for i bell for far am bheil at xxxvi. 4; ach beill for ach am bheil at l. 19. There are exceptions, such as kea pheil for ce ’m feil in which feil is in its best preserved form; and ni vell for ni ’m bheil. [TD 297] Examples of cha for chaidh: at ii. 16; viii. 1; liv. 12; lv. 7; lviii. 9 and 12. There are exceptions, such as chaij, xxi. 7; chai, lv. 10. Examples of io for ea: misk for measg at iv. 2; krijst for cneasda at xxi. 4; moos for meas at xxi. 10. There are exceptions, such as veas for mheas at xxi. 31. Example of ach for gus; ach ni hrih for gus an du thraoigh at x. 5. Example of fo for bho: in shaill fo ir nanmind i chighlo for seal bho ar n-anman a chaochladh. Example of fo na for fo’n (and others of the same class) in fo ni ghrein for fo’n ghréin at xxiv. 2. Example of romh used for tromh or troimh: gah roh hywe di chuirrig for gath tromh thaobh do chuireadh. This erroneous usage is very common in the North, and is being pushed by dialect obstinates into literature, unfortunately. Examples of future inflection of the verb in s: in breigis ea neoil for breugas e’n fheòil at xxxv. 2; in eiris ea for eireas e at liv. 20. Examples of bh for gh: in tijvill for t-saoghal at i. 10; in bivill for baoghal at v. 3; in leiph for leugh at xiv. 4. Examples of the absence of t after r in verb-nouns which have it in literature; in taggir for tagairt at xxvii. 2; in freggir for freagairt at xxvii. 3; in fogir for fogairt at xlv. 9; in va ga ir nimbir for bha ’gar n-iomairt at lvi. 2; also in gad duhir for ge dubhairt in lvii. 21. Examples of the dative plural of nouns in -ibh used for other cases: in naidiwe for nàimhdean at v. 5; in figliwe for fiaclaibh at iii. 6; in erru for fheara at lvi. 10; in miltive for miltean at lviii. 7 and 11; in Ghaiallu for Ghaidheala at l. 16. Example of teasd for bàs at xlix. 7 in ta reis hest ostle for tairéis a theasd (no a bhàis) ’abstoil. Examples of confusion of no and na: in no mi hea for na ma h-è (= be it not) at xxiv. 4; in no lijne for ’na lìon at vi. 11; no mointin for ’nam inntinn at x. 12. Examples of ma for mu: in ma vristig donighe for mu bhristeadh Dòmhnaich at xxvii. 15; in ma nhi for mu nì at xxxix. 8; in ma nailigan ourh for mu’n àilleagan ùr at xl. 12. Example of thatarach for thartarach: in hattarigh, lviii. 8. Examples of the emphatic suffix in the form -san being used for persons other than the third; in ortsin at iii. 7; in ormsin at viii. 9; in leatsin at xxi. 32; in duitsin at xxi. 25. This usage abides in certain parts of the North Highlands. 4.—SOME USAGES PECULIAR TO THE TEXT. B after m. Instances of this are so numerous as to require no examples. There are exceptions, such as naim for an àm at lvi. 9. This word is aimb in other places. D after nn. This d is sometimes a superior letter as talvijnd for talmhainn at xi. 8; in ni Halbind for na h-Albann at lvi. 1; in taijnd for teann at xxiv. 12. At ix. 8 and stands for ann; in another place, li. 9, & is used for the same word. [TD 298] An dara appears consistently as an darla. See xxiv. 2 and xlvii. 5. Possibly a compromise between old indala and the customary dara. 5.—LOSS OF THE NASAL BEFORE CONSONANTS. The spelling of the text indicates more of this than is general, as farssig for farsuing; kausich and chaysich for ceannsaich; kouspin for connspunn; grasyw for grainnsibh; veuttir for mhuinntir; tuyhta for tionndadh; smuytine for smuaintean; truppaid for trompaid; cupaisteach for combaisteach. Assimilation of the nasal consonant of the article is, in common with the general northern usage of to-day, general in the text, as and is steinn for ann an steinn; yet there are exceptions such as ni vell brhi sin gloirse for ni’m bheil brìgh ’san ghlòir-sa, usually ’sa ghlòir-sa. [TD 299] NOTES ON THE TEXT, and Meanings of Unfamiliar Words. Abbreviations.—Adj., adjective; art., article; cf., compare; coll., collective; dat., dative; dim., diminutive; D.M., Prof. Donald Mackinnon; Engl., English; fem., feminine; gen., genitive; imper., imperative; interrog., interrogative; Ir., Irish; J.G.C., J. G. Campbell of the Tales; L. nan G., Leabhar nan gleann; Masc., masculine; McA’s Dicty., MacAlpine’s Gaelic Dictionary; McB.’s Dicty., MacBain’s Gaelic Etymological Dictionary; McL. and D., MacLeod and Dewar’s Gaelic Dictionary; Arm.’s Dicty., Armstrong’s Gaelic Dictionary; n., noun; nom., nominative; O.R., O’Reilly’s Irish Gaelic Dictionary; pers., person; persl., personal; plur., plural; prep., preposition; prepl., prepositional; pron., pronoun; R. McD., Ronald MacDonald’s Collection of Gaelic Poems; Rel. Celt., Reliquiae Celticae; Sh., Shaws’ Gaelic Dictionary; Stew., Stewart’s Collection of Gaelic Poems; Suff., Suffix; Tur., Turner’s Collection of Gaelic Poems; voc., vocative. I. Title—Crosanachd, a kind of versification (O.R.), didactic poem (D.M.); the final d gets here the Scots Gaelic sound of c; cf. xxv. title, xxvii. title, xxviii. title; cf. Stew. p. 430. 1.—comhlann, conflict, combat, cf. R. McD., 38, 1. deagh-riaradh; Ratisbon MS. has deighreir. domhnan = domhan + an the dim. suff.; cf. anman xxvii. 4. 2.—beatha-s’ = beatha-sa = beatha so; a northern usage much in evidence throughout the text. 3.—unnt’ for annta; a common present-day variant. tòirne, thunder; cf. xxii. 17. 5.—fa = mu; in current use before comhair; but there are cases in the MS. which are now uncommon, cf. xl. 11, xlv. 6. dlioghmhar, legal, right and proper (O.R.); adj. qualifying pian n.f. 6.—Ce = c’eadh e, what is it? leatsa, in your opinion; this interpretation is hardly in conformity with Duncan’s spelling of the word in other places, and seems out of keeping with the context; shlaitsigh, of the Ratisbon MS., is suggested, from slait, strong, robust (O.R.). Creat-gheal, creat, the appearance of one’s complexion, the state of body (O.R.); white-skinned. Ratisbon MS. has cleitin, feathered dart (O.R.) which suggests cleitgheal, white-feathered; for change of r to l cf. xxxii. 6; see Rel. Celt, 345, 12. 7.—Ciosar, Cicero; the old pronunciation of the initial has endured while that of the internal c, yielding to fashion, has become s. There must have been at an early epoch, on the continent of Europe, a numerous people who were unable to articulate correctly the high c—commonly called ‘small’—which in Gaelic precedes or follows e or i. The various substituted pronunciations for it are: s in French and English words borrowed from the Latin (as ‘city,’ ‘felicity’), ch of English ‘church,’ ts and cz of continental ‘Tsar,’ ‘Czar,’ and ‘Czech.’ The Italian substitute is a consonant like English ch, and the Spanish substitute is like English th. [TD 300] Scotsmen and Irishmen have had no difficulty with the original articulation. Yet, in Scotland, in the mouths of the lower class, such a saying as ‘I’ll give you a kick’ is often delivered as ‘A’ll gie ye a kick,’ in which g and k get their low sound (the Gaelic broad sound) contrary to general Scottish usage. This practice is invariably associated with low breeding. 8.—Shésair, gen. of César; but the initial h in the MS. indicates the pronunciation of aspirated s, and that Sésar was the word as uttered by the author or compiler; cf. 7 above. nan for an, their; cf. Manx nyn, their; nar, vi. 12; nan, xii, 11; nur, lii. 8; see L. nan G. 277. àrd-dhuil, high aims or hopes. 9.—fòst for fòs, intrusive t, pronounced d, which occurs with great frequency throughout the text; cf. fathast and Manx foast: intrusive t is of frequent occurrence in Manx; cf. an dràsd(a) for an tràth-sa. Eagnadh an iomlain’, wisdom or prudence in full measure. Saith, most worthy (O.R.); there is another saith with an opposite meaning: cf. Manx er mie no sie, air maith no saith; cf. xxiii. 3. 10.—t-saoghail, tijvill in the MS.: change of gh to bh or v; this occurs frequently in the text; cf. iii. 2, xiv. 4, xlvi. 1. 11.—beath-bhiast, living beast, cf. i. 12. crann-luadh, cf. quicken tree. luadhaill or luaidhill, motion (O.R.). tuara, growth, life (O.R.). 12.—gu’m bi for gus am bi; northern usage; cf. le na for leis na, ri na for ris na, which are to-day being pushed into literature by provincial obstinates, to the detriment of the language. chìocrach shown in the MS. with an intrusive r. cf. ii. 3, xix. 3, xxii. 10, 18 (but xxii. 20), xxv. 8, xxxiii. 10. beath-chraobh, living tree or branch, cf. i. 11. 13.—iomchaol, very thin; cf. xxviii. 5, xl. 8. 14.—iomadh, plenty (O.R.). aicear, disagreeable (O.R.), pronounced here aichcear. lith, jewel (O.R.); used here for ‘eye.’ daoil-dhear, great beetles; for dear (O.R.); the aoi of daoil rhymes to ì of sìochail, cf. Rob Donn’s rhymes and Irish usage. 16.—foir-cheann, final end. II. Title.—The u of Krussanighka has been put over an original o, apparently at a later date to give to the short o the usual Irish pronunciation, that of the u in ‘but.’ 1.—theanga; loss of n before g; cf. iv. 2, vi., 6, xxii. 27; xxi. 39., l. 12, liv. 4, 6, lv. 13, lvi. 7, lvii. 20; but contrast i. 7, x. 12, xi. 10, li. 4, lvi. 4, lix. 18. 2.—nimhe, gen. of nèamh, heaven; common in Irish MS.; cf. Rel. Celt. p. 240, vi.; neoph with its appropriate pronunciation is not found in the MS. rhyming to any word having o as its vowel; cf. neoph with the pronunciation of Irish neamh- or neimh- = Scots-Gaelic neo-: cf. Eobha for Eubha ii. 10, 13, 21; contrast xix. 2. 3.—dearcadh, for deachdadh; intrusive r; cf. i. 12. 4.—much is anmuch; u for o, a common usage; cf. dorcha, duirche; doilich, duilich; cuid, codach; trom, truime; cumann, comunn; còmhdach, cùmhdach; cf. iii. 4. 5.—éisneachd for éisdeachd; cf. l. 18. 7.—costnadh; for cosnadh; intrusive t; cf. vi. 4, x. 7, xxi. 6, xxiii. 18; but contrast vi. 10. mid; regarded usually as a verb inflection; here a separate pronoun: so also inn = mi. dò for dà, to him; cf. lò for là; vi. 4, viii. 6, ix. 12, xxi. 4-10, xxvi. 15, lix. 11. 9.—mìorailt for mìorbhuil, a common form in Irish MS.; intrusive t; cf. Manx mirril, miracle. 10.—aisteann, for aiseann, rib; intrusive t; cf. x. 7, xi. 8, xv. 6, xxiv. 7, xxvii. 8, xlii. 5, xlv. 2, l. 14 (but l. 15); cf. 7 above. 11.—coimh-cheangal; coimh-cheowal is a common pronunciation; here it is cimh-cheowal; for cimh- cf. iii. 2, xix. 2; cf. Manx kiault, bound. 12.— [TD 301] déis for dithis; cf. Manx e zees, his two, yees being monosyllabic; cf. xii. 10, xxi. 19, xxiv. 5, xxxix. 7, xliv. 4, xlvii. 5. duthan, nation (O.R.) natural inheritance. 15.—Ithibh, eat ye; the usual inflection of the 2nd pers. plur. imper. of the verb is -ibh, but here it is -idh according to Irish and northern usage; see L. nan G., p. 238. meas, fruit; mios is the northern pronunciation and that of the text; cf. iv. 2-5, ix. 12, xxi. 4, xlvii. 9. 17.—bristneadh, for briseadh; intrusive t and n; cf. 5 and 7 above. caitheadh, eating (O.R.), consuming. 18.—fosadh; the MS. is obscure here and F and D are doubtful; possibly Doissig of Rel. Celt., p. 8, represents D’fhosadh; cf. vi. title, de; cf. French du pain, some bread; xi. 8, xiii. 6. 19.—nar, for ar, arn, our; this is the form throughout the text with some exceptions; cf. i. 8, vi. 12, lii. 8, lvii. 4, but contrast xii. 12 (which may, however, stand for nar n-, the final n of gun serving for the initial n of nar), xxiv. 9; cf. Rel. Celt., p. 222, iv. 21.—àithreil for athaireil, fatherly. 22.—’na ar, in our; a current northern usage, but contrast xxiv. 10. freagar, a northern form of freagradh, freagairt; cf. xxvii. 2, xlv. 9, l. 5, lvi. 2; but contrast liv. 4. III. Title.—Cassuell, for Carswell; s here for r is evidently not a clerical error; see vii. title. espie, for what appears further on as aspick may be due to a clerical error in writing e for c; Rel. Celt. has c here which is not warranted by the MS.; in vii. Carswell is styled ‘Mr’ which may represent ‘maighstir,’ a title still bestowed on clergymen. 1.—chugad, commonly pronounced hugad in Scotland and Ireland and frequently erroneously written as thugad; cf. xlvii. 4. 2.—coimhead; cf. Donegal pronunciation ciwad; cf. ii. 11. dhuit-san for dhuit-sa; common throughout the text; cf. viii. 9, xxi. 25, xxiii. 11-12, xlvii. 6, lii. 24, lvi. 4. 3.—dearc, eye (O.R.). 4.—a’ d, for ann do is frequently rendered as do among Northeners. déibh = déidh + ibh; cf. deidhinn + ibh in ‘An t-Eileanach’; cf. beulaibh, cùlaibh, also coinnibh, proper spelling of coinneamh (McB.’s Etmy. Dicty.); cf. xl. 8, xlv. 10, lviii. 17. 6.—fiaclaibh; dat. plur. used as the nom., common throughout the text and a current aggressive northern usage; cf. x. 4, xxxi. 4, xxxiii. 4, lii. 14 (voc.), liii. 6 (voc.), lix. 9 (gen.), 28 (voc.). 7.—furtachd, without the d, is the general usage in the text; but cf. contrachd in the next line where d receives its own sound according to Irish usage; cf. vi. 9-10, xxxiv, 11, li. 6, but contrast lix. 9; furtach may stand, however, for furtach(adh), present participle of furtaich. Contrachd, curse or misfortune (O.R.). IV. 1.—Taghaim for taghaidh mi; cf. Manx yeoym for gheibh mi; the -im suff. much in evidence in the text. dìlis for dìleas is Irish and Northern; cf. mavourneen deelish, Anglo-Irish for mo mhuirnín dilis. triall, purpose (O.R.). 2.—miosg for measg, a common usage; cf. ii. 15, iv. 5, xxx. 2, xlvii. 9. mar reò for mar riu, to rhyme with slòigh; cf. xv. 10, xxv. 10, li. 8, and lix. 25 where mar leo, the Irish form of this phrase, occurs: this leo may have influenced reo of the text; reo is met in other writings, cf. Irish Texts iii. 302. 3.—fhear represented by herr is unusual in the text; cf. huair for fhuair, héin for fhéin, hathast for fathast. 4.—dàrla for dara; the old form is dala; cf. vii. 3, ix. 8, xxiv. 2. 5.—cniosda for cneasda; cf. ii. 15, and [TD 302] 2 above. ceart(naich)eadh = Irish ceartaicheadh with intrusive n, assumed to represent chairt ni of the MS.; cf. ii. 5, but contrast liv. 12. 6.—òrd, order, set; cf. Manx oard, order. 7.—’S éibhinn is assumed here; the blank space in the MS. suggests the failure of the scribe to read a MS. from which he was copying the poem. 8.—Cha téid; initial d of the MS. reveals eclipsis by lost n of cha; cf. xi. 11, xvi. 7, xxvi. 25, lix. 9. V. 1.—dul for dol, according to the usual Irish pronunciation; cf. ii. title, lvi. 4, lviii. 6. meachainn as a noun means abatement, lenity, discretion, and it is here assumed to be a verb signifying ‘grant out of thy lenity.’ 2.—astal for abstol; cf. vii. 9, xxii. 3, xxvii. 25, xlv. 5, xlix. 7, lv. 6. 3.—do dh’ illustrates reduplication of do. binn; p is not infrequently used in the MS. for b of the standard spelling; cf. Pìobull for Bìobull in Glen Urquhart, x. i, xxix. 6, xlviii. 2; cf. also xl. 1, 5 where bh is strengthened to ph or f; -nck of the MS. is here assumed to represent ng of the standard spelling, while ng sometimes represents nn in the MS.; cf. Manx bing, jury; cf. R. McD. 148, iv., 82, 1; Tur. 181, iii. 4.—d’ a, the common Irish usage for Scots ’ga. 5.—tàmar; mar, joined to or apart from the verb = we, and is frequent in the MS.; cf. viii. 4, xxi. 16, xlix. 14, lv. 2. VI. 2.—rans appears to be an unfinished word; cf. tréigs for tréigsinn in verse 3 below, lii. 8. Choidh or chuaidh for chaidh; cf. Rel. Celt. p. 226, 1; common throughout the text, but contrast cha and chai for chaidh in the later poems, lix. 21, lviii. 16. 3.—tréigs’ for tréigsinn; cf. 8 and 11 below, where tairg is for tairgseadh, xviii. 9 where meud is for meudaich. an-uais, fierce, cruel (O.R.). 6.—trumpaid; truppaid illustrates loss of nasal before a consonant with probable nasalisation of the vowel; cf. ii. 1. easbhuidh; here there is a superfluous n, contrary to the scribe’s usual practice of making one letter serve for two; cf. 15 below; cf. xxii. 3. 7.—taght’ representing teih; cf. viii. 8, xi. 1-4, xvi. 8, xxx. 2, li. 11, but contrast viii. 7. aimhnich representing aiuni, cf. aimheann, pleasant, agreeable (O.R.); the initial ch of choidhche is assumed here to serve for the final ch of aimhnich; this is no odd circumstance in the text, cf. xxxiv. 12. choidhche, erroneously spelt chaoidh by most Gaelic writers. 8.—leigfear, future in f-; cf. 14 below, xxxii. 8, xlix. 14. 9.—na before a collective noun is still a common error in the north. 12.—aithridh, repentance, penitence (O.R.). 13.—gleaghadh, keeping, saving (O.R.) wanted to rhyme to cathair. 14.—leinn, pronounced linn; cf. tinne for teine, etc., xii. 7, xxix. 7, xxxiv. 6, liv. 5, R. McD. 38-vii, 19-xxvii., 81-iii., but contrast v. 4. Air is not in the MS., but is here introduced to illustrate a numerous class of elided words. VII. 1.—d’am; cf. v. 4. siar, awry. beith, essence, being (O.R.). fos, respite, cessation (O.R.). 3.—ach = gus, until; a common northern usage; cf. x. 5, xxvi. 13, 14, xxvii. 8, li. 4, lvii, 5-6, lix. 4. 4.—a’ ghlaic-chuir, of the tawny quiver: cur = buidhe-dhearg (O.R.). 5.—’sa bith, loss of nasal; cf. vi. 6, ii. 1. 9.—asbal, a form of abstol, metathesis, cf. v. 2. [TD 303] VIII. 2.—éarlaid, expectation, trust, dependence, confidence; cf. xviii. 6, xxiv. 6, R. McD. 86. gach ’n uair for gach aon uair; cf. ix. 16, xviii. 9. 4.—iochd, children (O.R.); cf. xxi. 29, xl. 14. 7.—éiteach = éitigh; cf. Manx eajee, abhorrent. ifrinn fhuar; cf. Dugald Buchanan’s poems; xxiii. 18. 9.—orm-san; -san is used with any of the persl. prons., cf. iii. 2, ix. 19, xxi. 2, 25, xxiii., ii. 12, xlvii. 6. sòlas required for rhyme, although soylse of the MS. suggests soillse; nouns ending in as are frequently fem. in the north. IX. Title.—Sgrid, breath (O.R.), the last breath (J.G.C. and McL. and D.); cf. xxxviii. 4, liv. 8. 1.—fa cheud, 100 times, Irish idiom; cf. fa dhò xxi. 10. 4.—bheir dha, representing ver ra; this treatment is common throughout the text, cf. xv. 4, xvi. 6, xxvi. 12, xxvii. 11, l. 11, lii. 11, liv. 10-14, lvii. 16-30, lix. 6, but contrast xvi. 2, xxxiv., 5, li. 8,. 7.—còirich, arrange, correct (O.R.). 10.—t-sloc for loighk of the MS.; cf. ix. 12, li. 8; this case must be considered from the point of view which takes in air an saoghal, the Irish usage for Scots air an t-saoghal, and lànuighear for slànuighear. 11.—cuil, gen. of col, sin (O.R.). 12.—lànuighear, for slànuighear; cf. Manx lanee, heal; labb, slap and hlagee, slacken ye; cf. Welsh, Basque and Finnic abhorrence of s combinations as initials. dò-s’ for dà-s’; cf. ii. 7. thiochd, although the rhyme favours theachd. 14.—teasairg representing teasraig; cf. xxi. 4, xliv. 1. 16.—ùrnuigh; v for u occurs now and again throughout the text; cf. Vlliam lix. 7. 17.—leam; the text gives liom, the northern variant. ’s gu’n assumed to be omitted; cf. vi. 14, xl. 9. 18.—anacail preserve, protect, watch over (O.R.), also (McL. and D.), cf. Stew. 233, 14; R. McD. 85, 2. 19.—ormsa féin, unusual double emphasis. sibh to the Deity is unusual and is not consistently used throughout the text; cf. xvi. 10, xxiii. 14, xxiv. 15, xxv. 11. X. Title.—an; ann an may have been meant here. 1.—shiant’ for sheunt’, sained; possibly, the passage originally read: d’an léir freumh gach treud sheunt, etc. bronn, pronounced pronn.; cf. v. 3. ’s gu’m for what the MS. renders as ’s gur. 2.—O is now lost. chaomh dhùilean, little desires or pleasures; caomh, small (O.R.). fu’d for fodhad syncopated; cf. ii. 4. 3.—sìorruidh suggests that deamhna in the 2nd line was originally diabhail. 5.—thraoigh may have originally been thràigh to rhyme with chàirdeas. triadh, King (O.R.) assumed to have been omitted in error. 6.—abhna assumed to be the gen. of abhainn after caol. gleucas for gliocas to meet the requirements of rhyme; cf. liii. 11, liv. 18, R. McD. 85, 5. shaorsainn, on the assumption that the second r of the MS. word was meant to be an s; cf. iii. title. 7.—mìol, any animal; here referring to the whale which, as related, swallowed Jonah. shìor-bhuaidh, n. gen. case; cf. sìor-bhuadhach, ever victorious. Golàigheas gives effect to the modern English pronunciation of i in Goliath, which is hardly to be expected in the north of Scotland 230 years ago. tairéis, after (O.R.). 9.—clìobar, clìob, tear, rend (O.R.). 10.—Assair, for Assyria cf. Bible Chronicles, chapter xxxiii., v. 13 with Leabhar nan Gleann 229. [TD 304] Shiruis reveals Cyrus with English pronunciation of the initial, here aspirated; cf. i. 7, 8. 11.—so; to give perfect assonance the vowel here requires lengthening; similar instances occur throughout the text, and it may be assumed that seò is the pronunciation intended here; cf., xxii. 23, 28. ìomadh or ìomdha, much (O.R.) extensive. 12.—eanga for eangnamh, generosity (O.R.). 13.—oill-chiat; oill, great (O.R.); ciat, approbation. 15.—sochraidh, multitude (O.R.); cf. ‘Lord of hosts.’ XI. Title.—Cheudna, here chiand, according to northern dialect; cf. xxxix. title, liv. 13. 2.—Céana, Lo! Behold! (O.R.). fuaras for the usual fhuaras; cf. xi. 2, xii. 10, xxiii. 16, xxv. 3, lii. 9, lix. 2, but contrast lii. 25. 3.—Mór am feart ge beag an eòlas, great the deed though little known or understood. 4.—broit, bosom, veil (O.R.). 5.—ìochdraich seems far-fetched as a rendering of oifrig which suggests ìofradh; but cf. a’ bhroit a b’àirde in verse 4. 6.—àille, beauty. làimh preferred as the representative of la in the MS., because the word is expected to rhyme to dhaibh in the 4th line, and accords with the sense of the passage. 7.—Dhia for Dhé; Dia is hardly anywhere indicated in the text for any case of the word. 9.—Shianta; treud here would seem to be a fem. n. dreang seems to be a hybrid between drong and dream: cf. Scots-English thrang, a crowd. XII. 1.—diocair, pronounced diucair, for deacair; cf. xxviii. 6, xxxi. 1, lv. 4. innis, misery (O.R.). 2.—fa dheòidh: cf. xiii. 6, xiv. 8, xxiii. 7, 24, xxxiv. 9, xxxix. 9, xl. 11, xlv. 6; fa and mu are used for the same purposes and seem to have the same meaning; cf. far and mar. 3.—conach, property, affluence (O.R.). 4.—tach, scarcity (O.R.). 5.—almsachd, alms-giving (L. nan G.). eòl, knowledge, discernment. 6.—gidh and giodh, although; common in Irish and Scots-Gaelic writings prior to the 18th century; see Rel. Celt. 218, 1; now confined to gidh-eadh, nevertheless. 7.—lòin, gen. of lòn, cost, fare (O.R.). leibh; libh is the form which the spelling in MS. suggests; cf. vi. 14, R. McD. 19 xxvii. burr-bréig, swelling false pride, assuming burr to be the Irish pronunciation of borr; cf. ii. 4, v. 1. tréigte; the last two letters of the word of the MS. are uncertain, and, possibly, the word is traoghte, pronounced in the Irish way: traochtha. 9.—nimheachan, venomous things; cf. Manx nieuagh, venomous, virulent. deòl = deoghal syncopated; cf. Manx joile, suck. Ceòil, Ir. gen, of ceòl. 10.—na dithis; plur. art. with coll. n.; cf. vi. 9. àm opportunity; cf. xv. 12. 11.—Mac-tìre, wolf. nan for an; cf. i. 8. 12.—rinneas for rinn mi, Ir. usage. XIII. 1.—creud, the usual Ir. interrog., meaning ‘what.’ shùil-sa instead of shuil-san, the common usage of the text. 2.—sionn, here, down here or there. 4.—foghmhar, harvest, Ir. form, the mh of which explains the ph of the MS.; cf. xxii. 13, lviii. 20 for spelling and pronunciation of the first syllable. 7.—ar, our; contrast with nar in other places 1. 8, ii. 19. crìch; krij seems to be an unfinished word; crìdh can hardly be assumed to suit the context. mì does not rhyme with Dhé; but, possibly, Ir. mé was originally meant; see [TD 305] Rel. Celt. 246, iv., or Dhia may have been the last word in the previous rhyming line. 8.—bhi the Ir. past of the substantive verb. 9.—triùir, although the rhyme requires triar; cf. xlvii. 4. XIV. 1.—bhiodhmar, we should be; cf. v. 5, viii. 4. 3.—siod, that, yon, with the usual pronunciation siud. 4.—du for tu after gur, a common usage, suggesting a former gu’n, which is not yet obsolete; hence the eclipsed t; cf. ix. 19, xvi. 1, xviii. 11, xxi. 35, xxvi. 16, xxvii. 13, xlv. 12, lviii. 16. gur tu is léigh; the old Ir. relative form of the substantive verb: as, is not upheld anywhere in this text; nor does Carswell’s book, the Dean of Lismore’s book, or modern Irish or Scots-Gaelic usage uphold it. léigh for the leiph of the MS.; cf. leugh and leubh in modern usage, i. 10, iii. 2, xviii. 8, li. 12, and other instances throughout the text, where gh is f or v; cf. also English rough, tough, enough. Fharo representing Aro of the MS.; Faro is the proper Gaelicised form of Hebrew Pharaoh; in the Gaelic Scriptures wrong treatment has been accorded to names beginning with Ph: they ought to have been represented by F as their initial to enable them to be regularly inflected; cf. Philisteach which ought to be Filisteach, Philip which ought to be Filip, cf. Mac Fhilip, correctly revealed in Mackillop, the Anglicised form of the name. 7.—Dàbhaidh suggested because of gàbhadh in the next line. 8.—amhraic for amhairc; cf. ix. 14; in modern northern usage the mh is given the sound of w. dhà-san for ghasas of the MS.; possibly due to unconscious reduplication of -sa, thus: dhàsa-s’; cf. liv. 9. 9.—bhreatha; vrehe suggests bhreithe, but bhratha, or bhreatha so sounded, is required for rhyme. 10.—caraich, wrestler, sharper; the latter is the likely meaning; cf. xlix. 1; cearrach, an expert gamester is a possible rendering. diombuan; dhoimoin does not accord with the spelling of the first line of the poem, where the word seems to represent diombuan; see diombuan in McA.’s Dicty., and diomain in McL. and D.’s Dicty. XV. 1.—thobhair for thoir, tabhair; cf. v. 3 for the hardening of bh to ph. dhèarnadh follows Ir. usage, for dhèanadh. 2.—tosnach for tosd(n)ach; intrusive n; cf. ii. 17. thàinig; thàine is suggested by the spelling of the MS.; a common modern usage; cf. chunna, chunnaic; chuala, chualaic. 3.—tobhair; here the t is weakened to d without the influence of eclipsis; but may be due to false analogy with an toir, in which the t is eclipsed by the preceding n. far, for of the MS. suggests the Ir. pronunciation of a as o without the lip rounding, cf. xvi. 10; xxvii. 9, lv. 5, lvii. 22; cf. Manx-English ‘for’ in the old song: ‘And that’s the for I came’ = and that’s the way I came: the reason I came; cf. also Scots-English ‘what wey?’ for ‘why’; in what manner, wherefor. 4.—mar theasd do bhann, as a witness to a bond; teasda, witness (O.R.); this solution may seem far-fetched, but cf. xxvii. 2, xxvi. 12, li. 8; ix. 4, xvi. 6, etc. 6.—mothar, composed, sedate. gabhailt, intrusive t. no for na, common throughout the text, and a northern usage. réim, even disposition. 7.—mu’n cuairt; the spelling of the text reveals the absence of the eclipsis which distinguishes current usage; cf. xv. 7, li. 6, lviii. 7, 11, 13; contrast an geart air lii. 12, R. McD. 207, xxiii., and an gluaran, xxi. 34 and nan glag xxxviii. 6, in all which c has weakened to g. [TD 306] 8.—buinig for buingig of the MS.; the word seems to have been altered without full deletion of the objectionable part, thus leaving an unwanted g; but see Rel. Celt. 339, v. 9.—iomlaideach, fickle. 10.—mar reo; cf. iv. 2, lix. 25. 11.—amail, hinder, prevent. gu’n tig; gi dijg reveals eclipsis by lost n; cf. iv. 8, lvi. 3. 12.—gabh àm, take advantage of; cf. xii. 10. ionail for Ir. ionamhuil, equal, like (O.R.), see L. nan G. 293. 12.—bràth, the spelling in the MS. agrees with current colloquial usage: bràch. 13.—fath-dhaoine, low-class men; cf. fath-chainnt, mockery; fath-ainm, nickname; fath-dhorus, wicket gate. XVI. 2.—soilleir; sh stands for s in a large number of cases wherein low s is the proper articulation; contrast shuill in the same verse, where sh stands for high s. siubhal here seems to be pronounced as one syllable according to common Ir. usage. 3.—mhuir; muirr of the MS. suggests am muir, which makes the n. masc.; but a crìoch following represents it by a fem. pron., while in the next line ea of the MS. stands for e; this wobbling usage is still in the north. ’S aithnicht’; sanid of the original suggests loss of ch before the t of -te; cf. liv. 21; cf. Manx meolyt for meallte, sluggit for slugte. fìn is seldom heard for féin; but fhìn after the 1st persl. pron. is an established usage over a large northern area; cf. xxi. 24. 4.—cuairt; cf. xv. 7. 5.—mù for mò of the MS. to give correct assonance which the author fails to give when possible and appropriate, while on other occasions he goes out of his way to get it. 6.—léir dhuibh-s’; cf. ix. 4; contrast xvi. 2. 7.—péin, an earlier form of féin; cf. xxi. 10, 17, xxiv. 7, 11. 8.—buidheachas; beuchidis of the MS. reveals metathesis; cf. xxii. 25, xxiii. 12, xxxi. 2, xlvii. 8, lv. 2. domhain, to be pronounced as one syllable, dòin, according to Ir. usage. 9.—suidhichear; the initial letter is obscure in the MS. 10.—es’; eish assumed to be a contraction of esan; cf. R. McD. 118, iii; MacRae uses s and sh inconsistently for the same consonant; cf. xxi. 17. seòl for seòladh; a common northern usage; cf. xviii. 9, xxvii. 28. dhuit-s’; to the Deity, although the plur. is used in other places; cf. ix. 19, xxxvi. 1, 3. XVII. 1.—cruinne; cf. xv. 3: weakening of consonant without apparent cause; also misplacement of u and r which should be reversed; cruinne here regarded as a fem. n.: so (O.R.); cf. xxii. 20, liv. 18. 4.—a’m; mo for an mo; many similar instances throughout the text; a northern usage; cf iii. 4, xxiii. 13, xxv. 8: xxvi. 9: xlv. 3 (do for a’d), but contrast l. 9. 7.—bhuaineadh; assumed to be an instance of bh hardened to f; cf. fa for bu fo for bho; cf. v. 3, xv. 1, xxviii. 4; buain, loose, untie (O.R.). XVIII. 1.—chun uaigh; possibly this should be read ‘chun na h-uaigh,’ the final n of chun serving for the initial of na; cf. xxx. 4, also xxiv. 13. 5.—taobh gets here, and throughout, the northern pronunciation: tùbh; cf., however, lv. 5, which may stand for thaoibh, making taobh a fem.n. 8.—léigh for leiph of the MS.; cf. xiv. 4; leamh, foolish, insipid, has been suggested, but that word does not respond to the rhyming vowel of the preceding line; [TD 307] cf. xlv. 3 in support of léigh; see L. nan G. 244. 9.—meud, for meudaich; cf. xviii. 9. 12.—thuasgladh, for fhuasgladh: tuaslaich, release, deliver (O.R.). XIX. Title.—meadarachd = metre in old writings. 2.—coimhead; cf. Donegal pronunciation kiwad; cf. ii. 11. 3.—trog, for tog; still used in Skye; cf. Manx trog. 4.—fàithntean, plur. of (f)àithne, assuming di to stand for te(an); otherwise, the passage could be read: sin deich fàithn’ do Dhé dhuit; fàithne is a form of àithne; cf. feagal, faire, fàileadh, forms of eagal, aire, àileadh. tuig; the t is now lost to the MS.. XX. 1.—nach buan bladh; bladh is justified by the sense although not by the spelling; cf. xlii. 3 where the word is written to represent bladh. 2.—buidhe, thanks (O.R.). dàinig, usually spelt d’thainig. 4.—reusùn; cf. Manx resoon, pardoon, persoon, pysoon, prysoon; Ir. réasún, párdún, príosún, corún, feastún; but Scots-Gaelic reusan, pearsanta, puinnsean, prìosan, crùn, tasdan; cf. xxix. 3, xxxii. 2 (where the measure would be better served by crùn), xxxiii. 4. 5.—sgriobt for Latin-English ‘script’; cf. xxxviii. 4. 6.—trìoch, district (O.R.). ’s mo; assumed mistake of n for m in sni of MS. 7.—do-bròn or do-bhròn, grief, sorrow, sadness (O.R.). 8.—saich, plenty, bellyful (O.R.). XXI. 1.—gach; goc assumed here to be an unfinished word. 3.—fhlaith for fhlaitheachd; cf. xviii. 9. amharc; amhrag according to spelling of MS.; cf. xiv. 8. 5.—chean, henceforth. 9.—Eden, requires here the stress on the second syllable. 10.—sèamaich, caution = verb sèam. fa dhò; cf. ix. 1. 11.—caithear; caith, eat, consume (O.R.); cf. ii. 17. 12.—Faicear; MS. has g before i by mistake. chaochladh no dh’ olc; cf. the order of the words here with ‘an dàrna fear ’s am fear eile’; ‘barrachd is tri cheud’; ‘tuilleadh ’s a’ chòir’; ‘corr is dà fhichead’; cf. also Engl. more than (then) five. 13.—soileas, officiousness; the aspirated initial suggests that aingeal is a fem. n. 14.—nathrach; the MS. spelling gives h-athrach; cf. xxi. 38, but contrast xxi. 37; cf. Rel. Celt. 146, 6, na h-aithreach; cf. Manx add for nead; English ‘an adder’ for ‘a nadder.’ 19.—reist for rithist; here required for assonance, cf. ii. 12. 20.—fuaradh cf. xii. 10. réasd, arrestment; cf. Rob Donn. 21.—fìgeas, from English word ‘figs’; cf. briogais for breeks; Cuigse for Whigs; bogus for bug; fòtus for faut; léigis for leek. ìochdar, bottom part (O.R.); nether garment, evidently. 23.—C’ eadh e what is it? cf. i. 6. 24.—mi fhìn, although the assonance demands fhéin; cf. xvi. 3. eàr-luath; cf xxvii. 10: cf. èar-thaitneamhach, supremely bright (O.R.); see earraghloir (McB.’s dicty.). 25.—na, for an do; northern usage. 27.—neimh, poison; vowel lengthened for assonance to suit sèimh; cf. x. 6, xxii. 23. 28.—cùrst from English word ‘cursed.’ gleitheadh, feeding, grazing (O.R.). beidh for bidh, gen. of biadh; possibly owing to the noun force of am far = mar. teugmhail, retribution (O.R.). 29.—iochd, children, offspring; cf. viii. 4. 30.—ginmhinn; there is in the MS. a line over oo, indicating an n to follow. 31.—d’ioc; [TD 308] ith is usually pronounced ich; but that word fails to account for the final k of dijghk in the MS. which suggests ìoc, pay for, suffer, endure. meas, not mios this time, because of rhyme requirement; cf. xxii. 13. 33.—à-s’ for e-s’ = e so; cf. ‘Is beag is mò leamsa ciod a their àd’; a for e is a living usage; cf. Manx adshoh, these; cf. xxxi. 6, xlv. 9, li. 9, 12; R. McD. 141, v. 34.—cluarain, possibly, an cluaran which would give a reason for the initial g; cf. li. 6. dh’ fhàsas; the first syllable is obscure in the MS. 35.—talmhainn; talamh seems to be treated as a masc. n. 38.—nathrach; MS. suggests athrach; cf. ii. 15; xxi. 14. ’nar n-; contrast with nar, our; omission of the initial n assumed to be due to a clerical error. 39.—duinn; fhìn assumed to account for -in of duinin of the MS. 40.—seinnim; cf. vii. 9. XXII. Title.—breisleach, rhapsody, raving (O.R.). 1.—lia, greater (O.R.); current Ir. word. breathach, judicial, critical (O.R.). beòl-mhilis, eò for eu to meet the requirement of rhyme; cf. ii. 10, iv. 2. 2.—lòngmhor, full of light; from lòng, light (O.R.), cf. R.Mc. D. 148, iv. 3.—osd-thighibh metathesis assumed here; cf. xvi. 8, xlvii. 8, li. 12. easbol, a form of abstol (O.R.). 4.—sòmhpladach; sompladhach is the word in the Ratisbon MS.; exemplary, as a possible meaning; cf. loss of nasal before consonants. glac-gheal, white-palmed. 5.—cuire, band (O.R.); cf. ban-chuire in Ir. Texts i. 128. soithnghe, pleasant, cheerful (O.R.); see soighne (McL. and D.). 6.—caoint’, assumed to be the plur. of caoine, dirge, lamentation (O.R.). sròl-fhailteach, flag-welcoming. 7.—diobhadh, probably pronounced diùbhadh, in which case mòide ought to be mùide to assonate with dùilean and diùbhadh. dorchas; the three assonating words in this couplet are likely to have been farmad, darchas, and cealg; the first two are living variants. comharsain, neighbours (O.R.). 8.—cros, hindrance (O.R.). siant’ for seunt’, charmed against enchantments; cf. x. 1. teasrach, probably teas-ghràdhach syncopated; Ratisbon MS. has theastach testifying (?). dò-chathach, hard to fight; with lengthened vowel. 10.—ceàrdach, full of art, artistic, ingenious. tréitheach, full of accomplishments, accomplished. Altach, possibly built upon alt, exaltation (O.R.). amlach, possibly syncopated amaileach, given to visiting (?); amail, visit (O.R.). òrganach; òr-dhathach in the Ratisbon MS. soillsreach; the letter r is doubtful. 11.—ceathra, cattle; the Ratisbon MS. agrees. feartach, fair, green (O.R.). 12.—éasg, moon; eusga (O.R.); cf. Manx eayst, for which cf. ushtey for uisge. Eòlus, god of the winds, here used to signify the winds. 13.—rasach, shrubby (O.R.). raon-fhliuch, wet-plained. lèan-fhliuch, wet-meadowed. cnòthasach, nut-bearing; the MS. spelling suggests cnùthasach, but rhyme requires an ò sound. 14.—néamha, possibly a variant of niamhdha, bright (O.R.). nòdh-dhuilleach, fresh-leaved; the MS. suggests nuadh-; but the rhyme requires ò cf. 30 below. sioc-chrann, hoar frost. seacach, frosty. fear-thainneach, rainy; Ratisbon MS. has feothonnach (?), possibly, for feòranach, from feòran, wet-land. 15.—iath, land, country (O.R.); see Rel. Celt. 228, vi. ciard, provincialism for cèard, artificer. 16.—oidhche is here pronounced ìche to rhyme with crìochan; the spelling does not support that assumption. còmh-chaitneach for comh-choitcheannach. beurla; the MS. is obscure here; the initial might be read as l or b; the Ratisbon MS. has beurluidhe, languages. [TD 309] fòid-threabhach, sod-cultivable. 17.—diòl-bheachd; beacht, multitude (O.R.); sufficiency of people. tòirne, thunder; cf. i. 3; see Ir. Texts i. 128. glòr mhor, great sounding. reòdht, frost; reòt (Turnaig bard). 18.—tuile, more, mending, addition (O.R.); Ratisbon MS. has duille, foliage, which is probably the proper word in view of muin coming after in that MS.; the spelling of this MS. suggests min, field, plain (O.R.); muin is vine-tree, thorn, bramble (O.R.), cf. xxvii. 2. cleasrach, for cleasachd with intrusive r; cf. i. 12. mic; maic is an Ir. plur. which responds to chleasrach, while mic suits mhisd which follows. 19.—tiompan, timbrel, drum, tabor, cymbal (O.R.); loss of nasal. cora, choir. liut, lute (O.R.). miùsaig, music, borrowed word; also ionnstramaint, instrument. comh-réite, in concord. 20.—ceòil, Ir. plur. of ceòl. ro-chleasach, greatly featful. 21.—friotal, word, interpretation (O.R.). còmhragach, given to strife; letters evidently omitted; the word requires to be trisyllabic; probably kohragigh was intended. meathach, degenerate (O.R.); or meitheach, gross, or even meangach, crafty, cf. ii. 1. 22.—ladron, thief, highwayman (O.R.); see Ir. Texts iii. at glossary, where the word is presented as ladrann; from the Latin. an-mhear, should come before uaibhreach to rhyme with gruamach in next line, which on its part should come after grulmhach which is, possibly, for gnumhaileach, grunting, groaning (O.R.). gleòmhainneach, drowsy (O.R.); assumed mis-placing of letters in the MS. which, possibly, should have given gleovinigh, cf. xxii. 3. d’fhobraim, I designed; built on fobair (O.R.)? bristneadh-pòsd, breach of marriage bond; cf. Manx brishy-poosy. 23.—aimseach, for amaiseach, aiming. éigheach, clamorous. straoineach, for sraoineach, huffy (O.R.). stròn-fhoclach, snivelling; assumed metathesis in 2nd word. beul-olc-labhrach; lengthening of vowel to meet the requirement of rhyme. 24.—saoire, festivals, holidays (O.R.). aointean, fast days. imrim, I spend in play (O.R.). clùmhadh clòimheannan (?). 25.—bìm = bithidh mi; 26.—nìm = ni mi; cases of syncopation. ro-chillt; cill, partial (O.R.), with intrusive t. Còisirean, feasts, entertainments (O.R.). beòl-easgaidh, ready to speak; beòl for beul, for rhyme’s sake; cf. 1 above and 28 following; also troigh-èasgaidh, R. McD. 20. 27.—fòir-neartmhor, exceedingly powerful. 28.—meòrantach, fingered. geòr-loite, for geur lot-te; cf. 26 above. 29.—bhi; Ir. form of bha; cf. xl. 8, l. 5. air bheò-bheartan, after live actions. mòr-ailteas, great nobility; aillt, noble (O.R.). 30.—riach, came (O.R.); leat, by thy means. cumhachdach, unsuited to the rhyme; but the Ir. form comhachdach is appropriate, and may have been the original word; cf. 13 above. còrr bhreug, extravagant falsehood. bròd-bhriathar, a saying designed to blemish character; bròd, blemish (O.R.); ò is required for rhyme; cf. 13 above; bròd has also the meaning of pride, arrogance (O.R.). 32.—caor-ghaoth, light-flashing wind. ceò-ghile, white mistiness. eachdach, featful, eachtach (O.R.); cf. Manx aght, art, skill. 33.—thròcaire; do is assumed to account for the aspirated initial; cf. ii. 9. XXIII. 3.—sath, evil (O.R.); cf. i. 9; early Ir. saich; also Perthshire dialect. iad sin; might be iadsan, but for the measure of the line. clost; clos, calmness, repose. 7.—clost, for choist of the MS.; an l assumed to have been omitted; cf. preceding line; the notable feature of the versification here is [TD 310] conaclon which requires the first line of each succeeding stanza to be a repetition or an echo of the last line of the preceding one. 9.—nochd, naked body; the proper and Ir. sound of the d is here preserved; cf. i. title. deas, deish of the MS. suggests deis, but may be deas nevertheless; cf. Manx desh, 18 below and xxxii. 2. 10.—nur, your; cf. i. 8; xxi. 38. dhuibh-san; cf. viii. 9. 12.—acras, metathesis; cf. xxxi. 2. 13.—tréabhalair, Gaelicised ‘traveller.’ 14.—Brìth’mh, syncopated britheamh, although that is not revealed in the text of the MS. 16.—imichibh; the imper. termination for the 2nd pers. plur. in the MS. gives idh, the spoken northern and Ir. way; cf. ii. 15. 17.—ribh-s’; cf. 15 above where leibh-s’ is the word used; cf. confusion between le and ri which in Ir. Gaelic culminated in the absorption of ri into le. 18.—ifrinn fhuar; cf. viii. 7; in the context here coldness is frankly admitted. teas; sh of MS. represents s; cf. xvi. 2. feasd; intrusive d or t; for feadh-sa, this epoch, cf. ii. 9. 19.—féil’, for féile a form of fialaidh. XXIV. Title.—an àm a mhnàth bhi ’n éiginn; Ir. literary usage gives to the 2nd noun, in like constructions, the gen. case although there is no logical warrant for doing so; cf. xxviii. 7. 2.—muinghinn; the MS. reveals the Ir. pronunciation of this word: muinin; cf. 6 below. earb for earbsa; cf. xviii. 2, 9. 3.—chruthaich; in the MS. word the 2nd h has been placed after instead of before g; cf. lviii. 2. ’s gu’m beil; sgi bel of the MS. reveals the northern usage gu beil. feidhmeach = feumach; rhymes with coibhneas, oidhche, etc.; see Rel. Celt. ii. 28; cf. lix. 21; but contrast xxvii. 21. 4.—ghnìomhannan; here the first n gets the usual r sound; it is assumed that i stands for final an; cf. xlvi. 2. a chràdh; the 3rd pers. pron. used for the first; a current northern usage; cf. iii. 2. 5.—f’ àrd-lighich; f’ = fa = bu; a common Ir. literary usage; cf. xxv. 21, xxxix. 4. fàst for fathast; usually fòst in the text; cf. xxi. 40. 6.—’s e; probably ’s iad assuming that the d of do serves also for that of iad, cf. 13 below; accuracy requires iad, but disregard for number in similar constructions is a strong northern tendency in this day. 7.—Trìonaild, for Trìonaid; intrusive l; cf. Tormod, Tormailt. 9.—eud; ed, defence, protection (O.R.). 10.—duinn; breach of rhyme here. gaile, stomach; breathadh, exposition, interpretation (O.R.); naidheachd representing neigh; cf. iii. 7, xxxiv. 11. 11.—gachar = gar an or ged nach; cf. xlix. 10, lii. 25. 13.—muir-bhàit, occurs usually in poetry and means sea-water; cf. bàitear, water (Keating O.R.), cf. Tur. 131-8, 220-11. Miann na feòl’; here the final n of miann serves for the initial of na; cf. 6 above. 14.—choidhch’, pronounced here according to Ir. and northern usage with ì as the vowel sound. XXV. Title.—(le); a blot by some red liquid completely obliterates the word here; but the space which it occupies is not wide enough to receive reinig as suggested in Rel. Celt. on p. 54. 3.—rosg, eye (O.R.). 4.—treas, adversity (O.R.). 6—triùir; here used for impersonal things; but the bard may in his mind have personified them. laoi, for là; an Ir. oblique case of that word. 8.—tathas, on the analogy of rabhas, possibly. 10.—dheòr, for dheur to suit rhyme; cf. iv. 2, li. 8, liv. 4. 11.—Ur; the deity addressed in the 2nd pers. plur. 13.—beus; the MS. spelling suggests bàs, but the rhyme rejects; [TD 311] cheus does not rhyme with bàs and the passage offers no other solution. 14.—tromh; romh for this word is a common current error, repeated below, 15 15.—chuireadh, for chuir of the MS.; cf. xviii. 9. etc.; cf. also 16 below. corùn; cf. xx. 4. 17.—doilich, difficult, doleful, grieved, for the usual duilich; doilich accords with Ir. usage. 18.—fàth, heat (O.R.) = fervour. 21.—fiar, for feur, grass; northern dialect; used here to assonate with grian of the next line. grian, sun = sunshine. 23.—m’uilc; olc ought to have been used; gen. plur. rhyming with ort. XXVI. Title.—do appears here for the usual di. 2.—t-ochdamh fits assonance, but uchdamh is what the MS. suggests; cf. R. McD. 238, iii., Rel. Celt. 405, iv. 6.—Bristneadh; bristn assumed to be an unfinished word. dhìol-s’ for dhìoghail-s’ syncopated, offence. 7.—bàthaibh founded on bà, foolish. 9.—dhe m’ bheus; the MS. suggests dhe (a) bheus, using the 3rd pers. pron. for the 1st; cf. xxiv. 4. 15.—sheachainn; it is assumed here that the h sound of aspirated s has been strengthened to ch, which is sometimes done; but cf. xxvii. 28. 20.—teinn, sick (O.R.), for tinn, cf. vi. 14; mèinn, clemency, mercy (O.R.). 21.—àrsachd; contraction of àrsaidheachd. 23.—meud, for meudaich; cf. vi. 3, xviii. 9, xxvii. 28. leasaich, in being interlined is made to serve verse 24 as well as verse 23; it has been substituted for a deleted word. XXVII. 2.—tagar for tagradh; cf. xlv. 9. 2.—nòdh-sa, for nuadh-sa; cf. 3 below. 6.—airtneil, for arteile of the MS., see tartdell in 7 below, the d of which is doubtful. sheachdain; cf. iii. 7. 9.—iutharn, hell; common in old writings; cf. Manx niurin, in hell. 10.—h-eàr-luath; cf. xxi. 24. 11.—b’ thu is unusual for bu tu. 12.—c assumed to have been omitted. 13.—deireil, little, weak, poor (O.R.). 17.—chumail; cf. Ir. chungvail, holding; cf. xlv. 2; xlix. 7; lviii. 9. 21.—b’ fheumail; the MS. shows a line over the letters -iho-, indicating a nasal consonant to follow; see preceding verse. t’aitim; cf. lv. 10 and 26 below; Ir. literary usage. rachadh; the MS. suggests readhach tu: metathesis (?); cf. wahell for bhaile xlviii. 1. 24.—shaothair; hoorh may be for shaothr(ach), the literary gen. 25.—ostail, for abstoil; still used in Catholic books. 26.—fear an teagaisg; cf. haittimb 21 above. chluinn for chuala; cf. ‘chluinn mi na h-eòin’ in the old well-known song; cf. Manx chlin, did hear. 28.—dhean for dheanadh; cf. xviii., 9, etc. XXVIII. 1.—nodharr for nuadharra, sour, sulky, surly (O.R.). 2.—muin, thorn, bramble (O.R.); cf. xxii. 18. cairge, carraige syncopated. sìothmhuil, for Ir. sìothamhuil = sìtheil, peaceably. àmghar; cf. sìothmhuil in preceding line, i. 10, etc. 5.—iomluath, inconstant (O.R.). 6.—ealaidh; ealaigh, household stuff (O.R.). dealaidh, here diolaidh, pronounced diulaidh, rhyming with gionach another form of geanach; cf. ii. 15. 7.—beach-meala, honey-bee. chun an t-slòigh a mhealladh, another instance of the Ir. literary practice of using the gen. case of the noun which is the logical object of the verb; cf. xxiv. title. do’n an iath for do ’n iath; a [TD 312] northern usage; iath, land, country (O.R.), cf. xxii. 15. 8.—tasdail, trial, examination (O.R.), enquiry; lach na firin fòirinn, the waiting (assisting) mannikin’s reckoning; firín n.f. (O.R.); see McA.’s dicty.: the allusion is obscure. XXIX. 2.—luchd-sgrios; omitted s assumed here; otherwise the meaning is obscure. 3.—earb, bid, command (O.R.). toradh, answer, reply (O.R.). 4.—iochd, clemency (O.R.). 5.—chrìochadh, for current chrìochnachadh, determining; cf. iv. 5. 6.—binn, decree, v. dubh-ghràin, abhorrence; supported by faicsinn which implies a fem. n. preceding. fachain, attempt, engage in. XXX. Title.—cradhad for cràdh; cf. gluasad. 2.—sgiot, scoot, disperse. teirm, term, borrowed word. curte, planted; cf. kurh with Ir. curtha; cf. vi. 7, x. 2, xi. 1, 4, xx. 5. 6.—dinn, force down. ri. before tuirs does not uphold the expected meaning of the passage, gun would; tuirs is inferred to echo tuirs(each) in the first line of the poem, and means weariness, sadness, fatigue, grief (O.R.); gun tuirse is therefore what one would expect. XXXI. 1.—pìosaibh, silver articles of household plenishing, cups (O.R.). clàir, gen. of clàr, board, table. thiocas, pronounced thiucas; Ir. form of the verb thig; thiocfas (O.R.). 2.—aitreabh, dwelling, habitation; fem. n. macnus, for markis of the MS.; assumed to have been pronounced firstly macrus, developing afterwards to marcus by metathesis; cf. xiv. 6-8, xxiii. 12, xl. 15, lv. 2. 3.—banntrachd, women-kind. 4.—sàst, for sàs(achd) with intrusive t. gràinnsibh, granges; borrowed word. tàintibh, booties, spoils (of cattle). 5.—léibhinn, for léighinn, erudition (O.R.); cf. i. 10, iii. 2, xiv. 4. tuilseach for tuisleach, by metathesis. 6.—daonnan, for didain of the MS., which reveals loss of the nasal and retention of the t of d’aon tan from which the word is derived. shìor-ruith, ever pursuing. à for e; cf. xxi. 33. XXXII. 2.—mheas, although mhios is the more suitable for rhyme. brithe for britheamh, judge. 3.—reachdran, lawgiver. 6.—ailis or aithlis for aithris, replica, imitation, illustrating substitution of l for r; cf. Maili for Màiri, Dolly for Dorothy; Ir. feilmeoir for feirmeoir, farmer, le for ri, etc.; aithlis is extant in current dialects; cf. i. 6, but contrast xxvii. 29; cf. also Chinese l for r in Pigeon English. 8.—ionntas, for ionnas, treasure (O.R.); see Neil MacLeod’s ‘Dughall na Sròine.’ ma; the final m of lom is assumed to serve for the initial of ma; cf. the northern habit of speaking and writing am màthair, their mother, as a’ màthair; cf. vi. 7, etc. fàth, cause, reason, opportunity. XXXIII. 6.—buaidh, boyuh in error, for bouyh; cf. next verse. fial, rhyming with dìon, and may mean good, honest (O.R.). 7.—mi, assumed to be repeated in error; cf. preceding verse. neart, for neartachadh; cf. xviii., 9, etc. [TD 313] 10.—a for do, a common usage. pìos, prìos, suggested by MS. reveals intrusive r; cf. i. 12. càraichear; h assumed to be omitted in the MS. after g. XXXIV. 2.—grinn-bheart, beautiful appliance. 3.—fa for bu; cf. xxv. 21. 7.—iom-bòid; iom- an intensive prefix signifying much, many (O.R.) ithir, corn-producing ground. 10.—iombaidh, friendship (O.R.). 12.—Pòl; in old English ‘Paul’ gets ‘Powl’; but there is no certainty of the word having been pronounced anywhere Pùl. chleachdadh, gu’m, assuming that the -g of chlaikig serves for the g of gu’m, cf. xv. 4. XXXV. Title.—Rìridh; it is doubtful whether ryrie is meant for Rìridh, Raoiridh or Ruaraidh; Mac Creery is a north of Ireland patronymic, and is rare in Scottish Lowlands or Highlands. 2.—breugas; northern future of the verb. XXXVI. Title.—d’eug; d’ for the usual dh’; yet dh’ iarramaid in verse 3. 3.—ort; here the deity is addressed in the sing. number; notice agad, tu and leat in other verses; cf. xvi. 10. XXXVII. Title.—Coinnich; cf. Kennich of the MS. with English Mackenzie and Ir. MacKenna; z of Mackenzie was formerly pronounced y; cf. former Mac Fadzean, now Mac Fadyen. 1.—thug ar; evidently the syllables of hugir should have been written apart. 2.—ro-mhòid, super-greatness, romhoide greatness, excess (O.R.). 5.—leòn for leònadh; cf. xviii. 9, etc. XXXVIII. 1.—reath, for ruith; extant in Skye dialect. 2.—fhios; see 5 below where s without the h serves for the low final consonant of the word. blàth or blàdh, praise, flattery (O.R.); cf. R. McD. 41, xi.; cf. v. 3 for the hardening of b to p. 3.—deadh, the end, is found in deadhannach, a word much used in Ireland for deireannach. 4.—sgrid, last breath; cf. ix. title; it could, however, be construed as sgriobt, cf. gijt for gift xl. 14. 5.—mhìon for mhiann (O.R.); possibly, considering the context, fìon was meant. 6.—clag; ghlag of the MS. suggests glag where g reveals eclipsis after the nasal; cf. lvii. 26; contrast xv. 7. XXXIX. 2.—fògh, hospitality, entertainment (O.R.). 6.—seabhag, evidently pronounced as it now generally is, seothag. 8.—cara, Ir. of caraid, friend. uire, liberality (O.R.). 10.—nois, Ir. of nis, now. 12.—ra-fhéarsair, good, versifier; founded on féarsa, verse (O.R.); do elided before the word and the r aspirated, i.e., attenuated, cf. xlii. 6. slaid, munificent gift or present. 16. iastnach, for iasanach, with intrusive t, saucy, petulant. long, cup (O.R.). 17.—trosg, for rosg, poetical composition (O.R.); evidently the t has been carried over from the article, cf. ag ràdh; ‘and fhuil’ may be heard in the north for the usual an fhuil. 19.—air son; cf. xlv. 12, liii. 9, lvi. 12; is sparingly used in the MS. 20.—foghlamar, we shall steal, from foghail, rob, [TD 314] plunder (O.R.). t-udhachd-s’ syncopated to tùchd-s, confession, will, testament (O.R.). thùrs; the vowel is long here and the word echoes tùrsach in the first line of the poem; cf. xxx. 1-6, where tuirs echoes tuirseach with a short vowel; cf. R. McD. 67 v., vi. for both words. XL. Title.—mhic, in the gen. case, which few would use nowadays in a similar locution. 1.—creach, r evidently omitted; cf. xlvii. 6. 2.—gaist’, trapped; gast, a snare (O.R.). 4.—rìoghdha, kingly. 5.—feil, the best form of bheil; a northern dialectic pronunciation. 5.—Sraoil, procession, cf. straoil, draw after; straoileag, dragtail (O.R.). bréinean-rìgh, dunghill king; possibly, breaman-righ, the tailed king: Neptune; there is a dot over the i, however, which excludes consideration of the m necessary to breaman. bais, water, sea (O.R.). 6.—riar, or riara, a feast after the death of a chief (O.R.). 8.—iom-chéill, much pondering (?). tasg, news (O.R.). 9.—bhàt, for faid of the MS., seems at first sight unsuitable; but if the line be read (na’m bu) bhàt nach d’ fhògradh air a’ chuan, there is ample apology for bhàt; cf. 16 below. 12.—dìothadh, loss. 13.—philleadh, although the MS. suggests mhilleadh. cional = ceanal, kindness, mildness, or cineal, kindness, fondness (O.R.) 14.—dhàil, bestowing (O.R.). iochd, children; cf. viii. 4. 15.—glac (na sùla) for eye. bhi Ir. form of bha; cf. xl. 15. 16.—le’m, assumed to be understood, cf. 9 above. srìth for strìth; cf. lvi. 1, but contrast streup in same line and lv. 1. dhiom-boirbeadh; a line over and through the letters -ube- of the MS. word, indicates a nasal consonant, which is assumed here to be m; a verb founded on borb, boirbe, literally, dis-rude(n), i.e., quieten; for the m cf. diombuan, diombuidheach. léith’d, syncopated leithid; cf. leud for leathad. XLI. 1.—robh; the Ms. suggests rabh; cf. Ir. raibh; rauh of the MS. is an amended original roih. eineach, bounty, generosity (O.R.), cf. oineach, liberality, R. McD. 41, ix. iomadh; what was intended is likely to have been d’am b’ iomadh, cf. xl. 9. 16.—fionn-uilc, foolish wickednesses, cf. white lies. bhùdhaigeadh; founded on boo the Scots pronunciation of the English word bow. riu; words have been deleted here, and others written over the deletion; perfect assonance requires cùirteis instead of càirdeas, and the sense requires riu instead of ra as the initial word of the line; possibly the line should be read ‘riu shireadh do chùirteis ’s do ghnùis’; the final s of chùirteis serving for the ’s following; cf. vi. 7. XLII. 1.—fuil, the Ir. form of bheil or feil. 5.—’gam bu dail an diabhul, to whom the devil was at hand: dail, near, within reach (O.R.). 6.—sluagh-riochd; but reachd, power, authority (O.R.) seems to suit the sense and versification better. bhaoth-dhia; do understood before the word, causing the aspiration; cf. xxxix. 12. 7.—caochlodh, cf. Ir. claochlodh (O.R.); the ò used for rhyme purpose. ìobairt; MS. spelling suggests ìobrait; cf. xxi. 4, xliv. 1, l. 2-19. ionraic; on the assumption that the first r ought to be o and that the n is elided as usual before r; cf. sònruichte, mànran, etc. 8.—air léir, manifest. [TD 315] XLIII. 1.—bhannadh, for phannig of MS., verb-noun founded on bann, fetter; cf. for hardening of bh xvii. 7. socair; soighkir reveals the general modern pronunciation of c after a low vowel; cf. li. 10, lix. 12. XLIV. 1.—ann an is not so common in the MS. as in modern usage, cf. liii. 8-12, liv. 19. 2.—eachd, deed (O.R.). 3.—amhradh, lamenting, mourning (O.R.). m’aodh, for mea of the MS.; aodh, eye (O.R.); cf. ‘Oor May had an e’e tae a man’—L. Scots song. 5.—bhuadhaicheas ’s gach cath; one s serving two words; cf. vi. 7, etc. iomarbhaigh, strife, struggle, controversy. imbirt, inflicting (O.R.). XLV. Title.—air, after. 1.—cumann, Ir. form of comunn. déineachd, keenness. meamhradh, for meamhrachadh, memorising, studying. 2.—dìon, protection, patronage (O.R.). urailt, for urail, surplus. sgaoil, for sgaoileadh; cf. xviii. 9, etc. 3.—treòir, guide (O.R.), cf. xviii. 8. 4.—miad, for meud, northern dialect, changed to literary form in the next line although not required for rhyme. tràchd, reporting, discoursing; much used word in the Ir. of to-day. 5.—astallach, for abstolach, apostolic. ghruaim; the mb of the MS. word is not now in evidence. aire, noticing. 6.—bhùird, assumes e to be written in error. caitcheann, for coitcheann, cf. Calum for Colum. fhuil dìrich, assumed to mean immediate blood relations. 7.—ciòs-chnamh, revenue bone (?). 8.—D’annsachd, usually before vowels the poss. pron. is t’; cf. adjoining phrases. eud altrum, to nurse zeal. 9.—feighean chléith, battle champions (O.R.). tréin, power (O.R.); possibly, the line should be read: ‘’S mairg aig am bu tréin math air chàch.’ cf. xl. 16. à for e, again; cf. xxi. 33, xxxi. 6. còmhra, coffin; alias cofra; cf. coffer; cf. lvii. 21. 10.—aos-teud, players on stringed instruments. Bharcadh, for bhorcadh, springing, sprouting, cf. 6 above. a’ chraoibh; craobh treated as a masc. n. 11.—dha for do; a northern usage. 12.—féidhlean, followers (O.R.). air son again; the extended unidiomatic use of air son on most occasions when the English word ‘for’ is appropriate to the sense, seems to have come from Ireland with Bedell’s Bible, and is commoner in the north than in the South Highlands; cf. xxxix. 19. XLVI. 1.—dhubhar, based on dubh; shall be rendered sad. 2.—cnoc, kroighk of the MS. reveals the usual change of n to r after a consonant initial, cf. xxiv. 4. Gaidheil; the Ir. form Gaoidheil would be appropriate to the rhyme, if pronounced in the Ir. way. faiche, a lobster’s burrow (McA.’s Dicty.). diomain; the MS. reveals a different pronunciation here from what the word has in first verse, and, possibly, represents diomain for which see McA.’s Dicty.. XLVII. Title.—Finn, although a proper name, is not aspirated in the gen. case; cf. Duanaire Finn (Ir. Texts, vol, vii.) in which book Fionn is seldom aspirated in the gen. 2.—seud, journey, way. 3.—armail, armed, warlike (O.R.). [TD 316] gior; possibly gior of giorag, dread, fear (O.R.), with the meaning ‘afraid.’ 4.—siuthadar, they swing; possibly, built on siuthad, go on; or, possibly, the word was originally siùbhladar. tréir, for triar = triùir; triar is common in Ir. MSS. and is used in this text; cf. Ir. Texts, Vol. i. 50. 5.—tiucas for tiocfas; cf. xxxi. 1. 6.—chruas; r evidently omitted; u of the MS. is often like n, and in this case, being without a stroke above it, it has been so interpreted in Rel. Celt., p. 90. 8.—fhaicsinn, is here written as if pronounced fhaisginn, a variant not uncommon in Ir. MSS., cf. Ir. Texts, Vol. vi.; but contrast xxix. 6. 9.—Caoilte, for kihild of the MS., cf. xlviii. 1; wahell for bhaile. cneas-gheal suits for rhyme better than the MS. word; but the habit of the writer occasionally gets the better of his ear; cf. iv. 2. XLVIII. 1.—mhachair, is on the assumption that h has been put in error before g; cf. xxxiii. 6, xxi. 12, and that the pronunciation is Ir. Dana-cheann, an assumed place-name. bodag, heifer, yearling calf (O.R.); note the Ir. dim. suff. -og. Drùil, another assumed place name. faighmid, on account of its initial w = v, suggests eclipsis. onn, horse (O.R.) who gives other meanings: stone, furze, gorse. 2.—Dail-chlasg, another assumed place-name. Beathaig; P of the MS. assumed to be hardened B; cf. x. 1, xvii. 7, xxix. 6. borlum, ridge or acclivity, which is descriptive of Tom-na-h-iùbhraich. XLIX. Title.—d’ fhògradh, on the assumption that a g has been omitted before r, cf. xxix. title. 2.—slòghraidh, otherwise sluaghraidh, hosts. 3.—tais, faintheartedness. 4.—fath an euchd, unworthy the deed; cf. xv. 13. gu dhi-chrùnadh dhuinn: the MS. is very obscure at this place owing to deletions and substitutions, and it is possible the letters are wrongly conceived or incomplete; certain apparently substituted lettering is so involved with that which preceded it as to be unreadable; and the solution here given, if it does not accord with the intention, at any rate gives appropriate sense. 7.—teasd, death; teasda, failing, dying (O.R.); a living northern Scots-Gaelic word. 8.—an seathamh ceud, to be truthful ought to be followed by deug. ceund for ceudna; cf. l. title. 11.—nòdh, syncopated nodha; common in Ir. song. 12.—na thàinig, for na ’n ti a thàinig. 14.—lìonfar, shall be netted; caught in a net; fut. in f. L. Title.—cheudna; cf. xlix. 8 1.—séid, gen. of séad, the likeness of a thing, appearance (O.R.). 3.—dubhar, for dubharach, shady; cf. xviii. 9. 3.—chaidh; gha for cha; cf. li. 3. 4.—tìr; teere is an unusual spelling for the word. madh àill leat, if it please you. 5. —solta; cf. soltanas, mirth, jollity (O.R.); cf. also sult. 6.—tigheachd = teachd. far ri for mar ri, mar being am far with eclipsed f. 7.—dùthchan, for dùthchannan. 8.—gabhal, genealogical branch (O.R.). bhua ’n bhalla; owing to deletions the MS. is very obscure here; cf. ua for o, from; cf. xlviii. 1 for balla; the allusion is not clear; cf. Tur. 58, vii. fathast, the MS. shows a one-syllable word; it has been written over a deleted word. duit has been substituted for da, the preceding ou in the same line having been correspondingly substituted for ea. 9.—posta, placed man, evidently. nois, Ir. form of nis. theanndas, for the usual thionndas. [TD 317] teann, with intrusive t. 10.—fhearaibh, for fheara; the dat. plur. used for the voc. case; cf. iii. 6. leubht’ for leubhteadh; cf. xviii. 9; lepht has been written over a deleted word which appears to have been shleght; the subjunctive suffix -teadh is being reduced in the present day to -te, much to the detriment of the language. 11.—dhéidh-san; -san is not completed in the MS., but is necessary to the measure. their leam-s’, commonly ar leamsa, I opine. géillibh, an example of the 2nd pers. plur. imper, in -ibh, contrary to the general practice of the MS.; but contrast layhi in the 2nd line of the same verse. 18.—mistneachd; intrusive t. rìghean without the usual r after the gh. beil; the northern variant of bheil. 12.—ìoc, payment, rent. Crìosdaidhean; the MS. indicates Crìosdanna. àm, advantage. 13.—teacht messenger, delegate (O.R.). cuairt; part of this word is lost, and is here assumed to have been rt. casg, part of this word is obscure through being written over a deleted word and ‘as’ is assumed as the lost part; Rel. Celt. has tlough as the next word, but there is no t visible. 14.—fhiabhrust; intrusive t; see next verse from which it is absent. 15.—Rìgh, assumed to have been omitted; a word Ri coming before Sheirlis has been deleted, although it is needed for the measure. Dhé, required for assonance; De and Dhe appear on nearly every occasion on which Dia is the appropriate present day form, 20.—leis assumed to be the 3rd pers. used for the 1st., cf. viii. 9, lvi. 4. cleamhnas here assumed to be a fem. n.; cf. viii. 9. ath-luath; possibly ahlouh = athlamh, dexterous, officious; cf. athghoirid. Far = am far. LI. 1.—aon-neach, assuming the word in the MS. to be inigh, although it suggests otherwise. ràdh; it is a common error of diction to assume gràdh as the verb-noun; cf. Manx; ni e graa, he will say; cf. liii. 2, lv. 7. lix. 8; cf. gilsich for ag islich in verse 4 below, cf. R. Mc.D. 119, x. 2.—tul = tur, quick, sudden, soon (O.R.) completely, totally. 3.—eachdraidh, with the Ir. pronunciation which gives d its due, and which is occasionally heard in Scotland; cf. lix. 23. measg chàich, assuming an omission here. éibheadh alias eubhadh and éimhe, cry, call (O.R.). sàr, oppression (McB.’s Dicty.). ascal, increase, flowing tide (O.R.). 4.—ceangal notwithstanding the spelling of the MS. which has d for g. straoith, waste, go to waste (O.R.). mealach, good, pleasant (O.R.). eallach, improperly used for teallach, hearth (O.R.). ìlsich, for ìslich; for the g cf. li. 1; for the metathesis cf. liii. 6. bannadh; bunadh would not fulfil the requirements of assonance, bannadh does. ’s an, evidently omitted; cf. xl. 9. tarruing, cf. ii. 1, for loss of the nasal; cf. lv. 10 for h in place of t; but the passage could be read ‘bho tharruing.’ 5.—treun-fiodh, hard wood (?); assumed word. 6.—buan-bhidh, assumed word, with bidh as gen. of biadh; victuals of billeted soldiers. air thuairneadh, after being thrashed; cf. tuairnean, beetle. 7.—breathal, confusion, flurry; also breitheal. maoin, small quantity. ’na thàmh, 3rd pers. used for 2nd; the relationship is to do, not to mathas; possibly ’nad was meant, although not carried out. rathain, wages. graighean, herds, especially of horses. cleatha, prince, chieftain (O.R.). catharr, strenuous, resolute (O.R.). 8.—geòr for geur; cf. xv. 10, xxv. 10. lònas; s final serves here for s following; cf. xxxiv. 12. lò-chrain, water sow; cf. muc-mhara; lò, water (O.R.). fòrn(a), shipwreck (O.R.); ri for le (?). an t-slànuighear, on the assumption that aig [TD 318] goes before an, and that the n. is in the dat. case; cf. ix. 12, xi. 12. 9.—ann an; cf. xviii. 3-8, xix. title, xxii. 6, xxiv. 9-10, xxvii, 20-23. dhuillean; one n serving two words; cf. xxiv. 13, xxxii. 7-8. 10.—daimhne, peoples (O.R.); cf. R. McD. 86, x., 112, vi., 119, 1. ealtag, ealta + ag. rosadh, shaking off. a’ bhàit, of the sea; cf. muir-bhàit. 11.—do thìr, on the assumption that the final t of beannaicht serves for the initial of do; cf. dhuillean, 9 above. tuantach, for tuathantach, clownish, indecent (O.R.). 12.—foghail, robbery, plunder (O.R.). smachdaicheas, metathesis, cf. xvi. 8. 13.—ùghdair, for ùghdaraich; cf. xviii. 9. ghràdh, the MS. word is obscure owing to a blur between gh and a. a, though written ea, is required for rhyme, cf. xxi. 33. LII. Title.—The omitted word am is absorbed in the m of meadarachd. 1.—crunnart, assumed word founded on cruinn and beart, succinct deed. h-onoir seems here, as in other places, to be pronounced hunuir, giving effect to the -our of the English form of the word; cf. liii. 3. 6.—nosadh, was approved (O.R.). abhna, gen, of abhainn. 7.—Fir; possibly the first r should be read as e, or should have been so written. Jesus; the pronunciation here revealed would nowadays be regarded as Irish brogue. 8—grathail, r assumed to have been omitted; cf. xl. 1. 9.—coimeas; cuimeas suggested by the MS. Spelling, cf. liii. 2. cur, written over deleted word which appears to have been skurr. 10.—mìoraileachd, wonderful amount or number, miraculousness. deubhadh, draining, drying up, shrinking. Herre, assumed to be the German Herr, master. 12.—an ceartair; the only case in the MS. in which the s sound which is generally uttered between r and t, north and south alike, gets recognition; g for c indicates eclipsis; cf. R. McD. 207, xviii. tearcteadh; tearc, to render scarce. 13.—tréin, for trian. 14.—clannanaibh; evidently devised to suit the measure. 15.—Fòlandach, Hollander; possibly influenced by fo, under: Tìr fo fhuinn, land under sea level. 17.—cnòdach, goods or effects won by gathering. 18.—thearn, for thèarnadh; cf. xviii. 9. eugbhoil, deadly wrath (Arm.’s Dicty.). 19. seabhrach, certain, sure, true (O.R. and Sh.). shamhladh, another case of u like n being redeemed by the line placed over it. 22.—ìosda; ìosdas, entertainment, accommodation (O.R. and Sh.); See Ir. Texts, Vol. i. 24. An t-srìth-sa, for an strìth-sa; cf. xl. 16. Bh’ann; va of the MS. now lost. LIII. 1.—tim-san, reveals a superfluous s in the MS. 2.—gràdh for ràdh; cf. li. 1, lix. 8. chompan, MS. indicates chumpan; cf. lii. 9. riùcair, probably a variant of triùcair, cf. liv. 13; cf. romh for tromh. toiche, fate, destiny (O.R.). 3.—fàilig, borrowed word: failing; cf. 2 above; the lig following assumed here to be the end syllable inadvertently repeated. onoir does not conform to rhyme; cf. lii. 1. Fort-si, for Sìophort, to suit rhyme. gu nàr shamefully. 5.—sàs, straits, difficulties, adversity. 6.—fhleasgachaibh uaisle; dat. plur. used for the voc., cf. ii. 6; also metathesis in the latter word. follais for follaiseach; cf. xviii. 9. dar, a form of an(d)uair; common, especially in the north; cf. lv. 2; the r is lost in the fold of the page. 7.—gnothach, busy, active (O.R.). dachaidh; i lost in the fold of the page; [TD 319] cf. liv. 22. maslail, ignominious, base (O.R.). 8.—nos, approve, like; for nosaich; cf. nosadh, liking, approving (O.R.). 9.—buadhaireachd, founded on buaidheartha, troubled, vexed (O.R.). gabhalt, prop; intrusive t. thu, assumed to have been omitted; cf. li. 4. fionn, head, chief (O.R.). deann, vehement (O.R.). an, hi naimb of the MS. suggests Ir. usage. air son, again, cf. xxxix. 19. 10.—ràdh; possibly g is lost in the fold of the page, cf. 2 above. cumteadh; compt in Rel. Celt, p. 108; but can be read couipt, cf. lii. 9, 2 above. bruaidlean, sorrow, woe, grief (O.R.). 11.—spràidh, for spréidh, to suit rhyme; s is now lost; cf. x. 6. nach h-ann, for nach ann; a living usage. an làimh, cf. liii. 9; i for an assumed to be lost in the fold of the page. masladh; the s now lost. do; the d is lost. thall, used as a noun meaning ifrinn probably. chràdh; the c is lost. 12.—bhàrr; the i of vaire is now lost. gu’m; the o of go lost. nar; the e of naire lost. gach an, for gach aon; cf. next verse; contrast xxxvi. 2. fòir, the i which is likely lost in the fold of the page, would give foire as the MS. word, instead of fore, which is at variance with the scribe’s practice. Seumas; the is of Shemis now lost. 13.—chàch; the g of chaigh lost. lenity, English word oddly treated. LIV. Title.—(do); the usual di is here omitted. 1.—ìls’, for ìsle: metathesis. 2.—This verse is on a piece of paper which is attached with glue or paste to the original leaf, and the writing is consequently dim, some of the letters being undecipherable. clàisteachd; there is a faint hk to be seen after the hiatus which helps to justify the adopted solution. phàirc-sa; another possible, and perhaps better, solution is phràbar-s’: the a and r are not at all clear; cf. Ard-righ below from which r is omitted, cf. xl. 1. 3.—Sgeul; the s is now become a small hole. fo., the MS. suggests fe, an Ir. usage. 4.—’S e, introduced to clarify the sense of the passage, cf. xl. 9. 6.—bàirigeadh, bestowing, conferring. luchd-’ga-chòmhnadh; infixed prepl. pron.; cf. lvi. 1-2. 8.—ìodhan, protection, safeguard, iodhna (O.R. and Sh.). uile-shrìocht; srìochte assumed for strìochdte; cf. lii. 24. sgrìobht; skrivt, by contrast, tends to confirm sgrid as the solution in the cases of ix. title, xxxviii. 4. fòsta, for fathast, made disyllablic to suit the measure. 9.—ma’s is; superfluous s; cf. xiv. 8; possibly ma’s e sìth do is what was in the writer’s mind. 10.—feall-chliùthan, deceitful commendations. biùthachd, fame, renown, reputation; cf. biùthas. Essoix, the o introduced for rhyme, perhaps, but cf. lii. 16. 11.—sglànrasg, scandal, possibly from sglamh, scurrilous, and rosc, talk (O.R.). 12.—seachran; an s has been put over a b; see Rel. Celt. p. 111. am; Rel. Celt. gives a for the usual i. breachlam, possibly from breach, malt, fermenting matter, and slam of slaman: breach-shlam, turmoil, hubbub, fuss. aisneis, tale, relation. Preanns, prince; a concession to French pronunciation. 13.—ghiùsnadh, or ghiùisneadh, would judge, founded on giùistin, a justice; see Mac Mh. Al.’s Voc.; cf. lix. 5. sùl; the l is now lost. 14.—masladh; the second g here may have been meant for an h, one form of which goes below the line like a g or q; in which case the passage could be read ‘gu maslach.’ oirbh pìn, for oirbh péin: pìn is unusual; cf. xvi. 7. daighean, fires (O.R.); referring to hearth-money; smùdadh in the sequel. 15.—àrachd puissance, power (O.R.). 17.—dearbh péin; sibh appears to have been omitted between these words, perhaps owing to final bh of dearbh; the purpose of the [TD 320] final a of derva is not apparent. so-réite, easy settlement; the MS. is very obscure here through deletions and substitutions. 18.—treubh; b and v are very much alike in the MS., and the b of treib may have been meant for v. bith, beings, world; bith-chumant, common people. éasbuig; vowel lengthened for assonance; cf. xxii. 16. réighean: vowel changed for the same reason; cf. réigh in 20 below, xxii. 26. 19.—oighreach, having the rights or qualifications of an heir. ceannsaich for ceannsaicheadh; cf. xviii. 9. 20.—réigh; cf. 18 above. gheunaicheadh, was derided: geanaidhim (O.R.). Lunnainn; d has gone out of the pronunciation of this word since MacRae’s time. 21.—còiricht’; cf. Manx -id or -it for -ichte; cf. R. McD, 85, vi. traoitear, from English traitor. eighre, for oighre; Sìleas na Ceapaich uses this word with similar pronunciation; cf. Manx heirey; cf. 19 above. 24.—tune; ‘toon,’ possibly, represents Scots-English pronunciation, somewhat resembling ‘tin’: toon (modern value) is a common English usage for this word, cf. lvi. title. LV. 1.—aon; ‘one,’ possibly due to a mental lapse into English. bruidhinn, noise, talk, seemingly occasioned by the advent of twins; contrasted in 15 below. oilltean, terrors, horrors. 2.—chléibh; chle of the MS. suggests an unfinished word. dar; the r of romh serves for the r of dar as well; cf. xxiv. 13. Gu; Bha understood before gu. Macnusach; metathesis; cf. xxxi. 2. ògh, pure, sincere (O.R.), sacred, holy (O.R. and Sh.). 3.—Seòras Muince, General Monk, who restored the Stewart dynasty by placing Charles II. on the throne. triall, march. cumbhail; cf. cungbhail, keeping; now cumail; cf. xlv. 2, xlix. 7, lviii. 9. Crumbail, Cromwell; cf. ‘Crummle’; cf. R.McD. 206. 4.—iondranadh, the i assumed to be the suffix -adh; for -an- cf. 9 below. dìobhail, pronounced diùbhail. ’s iomadh neach; the deletion of -eun of sheun is assumed to have been overlooked in remodelling this line which is partly over deletions. ràit, for ràitinn; cf. xviii. 9; the t of this word now lost. 5.—grath, fear, terror. thaobh, although spelt in the MS. hyve, possibly for thaoibh (fem. n. in the dat.); and although the northern thùbh gives the appropriate rhyme here. séid, bellyful; cf. bleid above which ought to have its vowel lengthened to maintain good rhyme and assonance; cf. liv. 18. 6.—stràid, probably for Stràid-bhaile; see xlviii. 1. 7.—mhaill, for maille or moille, with vowel lengthened to assonate with feidhmeil; syncopation. 8.—rathach for rachadh; metathesis; cf. xxvii. 21. cumbaist, for combaist, compass, guiding; cf. lii. 9. réimean; réim, power, authority, sway (O.R. and Sh.). 9.—Flànrasg, Flanders; Mons, Namuthar, Charleroi, towns in Flanders. h-urrainn, a current usage among northerners of uttering h after nach before a vowel in the next word; cf. liii. 11. ionndran; cf. 4 above; a living variant of ionndrainn. 10.—na’n éireadh; the MS. is obscure here; Rel. Celt. suggests ma dh’éireadh, which is doubtful grammar. stràidean, on the assumption that an r has been omitted, cf. xl. 1. tùiseil; h for t; cf. lv. 10. fanadh, precipitating, throwing down (O.R.), alluding to the custom of throwing down glasses after drinking their contents, as a way of honouring toasts of distinction. When the Paisley Volunteers of the latter end of the 18th century mustered to celebrate Admiral Jarvis’s victory over the Dutch fleet, the accounts showed expenditure of £5 for punch, 10/- for broken glasses, [TD 321] and 2/6 for biscuits. flò, hallucination, infatuation. 11.—Munsi, for the French word Monsieur, a name by which the Duc d’ Orleans, who opposed William Prince of Orange in the wars of the Netherlands, was known. reithist for rithist, with vowel lengthened besides, for the sake of assonance. an chòir, on the assumption that i has been omitted before n; an for the literary a’ is not infrequently used at the present day in speech and written matter. feam; cf. feamach, gross, dirty; meaning here, probably, superfluous, of no account. ùnlagh, a fine; usually spelt ùmhladh. 12.—a’ Chuige, Whiggery; cf. Cuigse for Whigs. dùchas = dubh-chàs, sad plight. 13.—mheang; cf. ii. 1. 14.—seiseach, cheerful, pleasant (O.R.). mar; either mo is omitted or a, his, the latter being the 3rd pers. used for the 1st, cf. lvi. 4. 15.—cumann = comunn, metathesis of vowels (?); cf. lii. 9. smùdadh, hearth money; cf. liv. 14. ma-dheòidh, usually fa-; cf. xii. 2. grinneachadh, gathering, assembling (O.R.); pùpaid, Scots-English pupit for pulpit. bruidhinn, talk; contrast with 1 above. LVI. 1.—déimh, protection (O.R.). luchd-a-shrìth; srìth for strìth; cf. lii. 24. 2.—breatal, assumed to be a variant of briotal, small talk; the MS. is obscure here and vrett te is very doubtful. luchd-dha-m’-sheasamh; infixed prepl. pron., cf. 1 above, liv. 6. iomair for iomairt, cf. xxvii. 2. chuim, for chuimidhe, appointed time (O.R.), allotted time. 3.—geanaich, generate (O.R.), develop, grow. leò, strength (O.R.). ach an tig, the d of the MS. reveals eclipsis. 4.—fasa, easier. 7.—a’ bhith chumant, the common people; cf. liv. 18. dòibheus, vice, bad manners (O.R.) = do-bheus. tòsta-s, from English word ‘toast.’ 9.—mhòir, assumed word to complete the measure and fit in with the rhyming vowels. tseòn, Gaelic spelling of the French word chien, dog; cf. the story of the dog and its reflection in water. dàm, conduit, reservoir (O.R.). fear-déimh, protector; cf. 1 above. thi; hi of the MS. suggests thì; cf. Ir. ‘gu ti mo mhúirnin slán’ of the old song. 10.—bithibh; another instance of the 2nd pers. plur. imper. in -ibh; cf. xiv. 10. mìstearachd, sly practices; founded on misteire, mystery. dìstnean, dìsnean with intrusive t. 11.—urrad, high (Sh.) on high; cf. urard of Perthshire dialect. 12.—beò-bhith, living being. air son, used unidiomatically, cf. xxxix. 19. LVII. 2.—tis, a man (O.R.); cf. Greek tis; cf. lix. 7. dhéidheadh, common northern—especially Lewis—usage for rachadh. le nach for the usual and better preserved leis nach; cf. i. 12, lviii. 1. 3.—Dha ’m bu; gha mi of the MS. reveals eclipsis of b by m; cf. gu ma, for gu’m bu; na ma for na ’m bu, cf. lix. 16. iochd-san, iochd, clemency (O.R.). 4.—fhios; noosh of the MS. reveals sh used for low s; cf. xvi. 2. 7.—airgead-smùid, hearth-money; cf. lv. 15. 8.—taisgeal, the finding of anything that was lost. 9.—stannsan, stances, from English. 10.—iodhlainn, stackyard. mìol, animal; cf. Scots-English ‘beast’ for any farm quadruped. ann an steinn; the MS. reveals the non-literary practice of a’ for an, which is northern for the most part; cf. ii. 1, xxi. 38, xxi. 10, xxiii. 11, xxiv. 9-6, xxvi. 20, li. 9. 15.—fearas; accord (?). 16.—bhi, Ir. form of bha; cf. 23 below, xl. 15. còir = synco- [TD 322] pated comhair. meud d’ ur seasamh, number of your supporters; infixed pron., cf. liv. 6. I-esus, in three syllables, to suit the measure. 21.—bé, woman (O.R.); occurs in Ir. love songs, see “B’e ’n Eirinn i.” nuaidheachd, Ir. form of naidheachd. cofair; cofra, chest or box (O.R.): cf. xlv. 9. cléir, treated as a masc. n.; but fem. at 22 below. dubhairt, representing duhir of the MS.; cf. xxvii. 2-3. éifreann, for aifreann; changed and lengthened vowel to meet the requirements of assonance, cf. x. 6. càilichear, shall eat, taste; cf. xxi. 19. far am bu; cf. 3 above. beud gun dòchas, hopeless, or unlikely trick. 23.—blas-bheum, blasphemy, from Latin blasbhemare. déisneach, déistinneach in modern speech; cf. 26 below. so, is rather obscure in the MS. and suggests deletion. LVIII. Title.—him; probably ‘he’ was meant for ‘be’; the first letter of the word might pass for either h or b. 1.—Ri ’n for ris an; cf. le ’n, lvii. 2. aodach, for an t-aodach; a present-day usage, especially in the north. 4.—bastallach, showy, gay (O.R.). 5.—crò, the eye of a needle. 6.—bàthadh; bàth, eclipse, suppress, blot out (O.R.). 7.—amhartach, for amhartanach, lucky. fhoghainn; the MS. is very obscure here. 8.—air, taken from next line to complete the measure. inntrig, enter: see McB.’s Etym. Dicty.; cf. R. McD. 84, 1. tartarach; the MS. indicates tattarach, a northern living variant. àit, place, position or post. bug, assumed to be the English word ‘book.’ mhionnainn, mionn, kiss; also meann. 10.—sàst, for sàs, restraint. culaidh-fharmaid, object of envy. 12.—fuachd; in the MS. spelling g ought to come before h; cf. xxxiii. 6. 13.—dallas, blindness, possibly the passage should be an dalladh sin, cf. lix. 28. aithreachais, assuming the n. to be fem. in gender, according to the practice of the scribe, and in parts of the north; cf. 18 below. 14.—bho; MS. has bhua; cf. bhuam, bhuat, etc. 15.—bios, for bitheas, northern future ending of verbs. tor-leum; Ir. tuirleum, a leap; cf. Manx tur leihm, alight, leap down. 17.—an t-sreup for an streup; cf. liv. 8. 18.—feamachais, treated as a fem. n.; cf. 13 above. 19.—iomairlich = iomlaidich. 20.—mioncach, from mionca, the compar. degree of minic. LIX. 1.—teudan eagadach, barbed wires. 2.—orr’, orra ought to be in the place of air in next line and vice versa: metathesis. bhuidhninn, would win; cf. buingnin (Sh.). 4.—mìstear; mìstire, sly, creeping fellow (O.R. and Sh.); cf. lvi. 10. 5.—dùisleagan, may be for dùisleannan, ill-natured pretences, freaks (McB.’s Etym. Dicty.). pùisde; cf. Manx poos, marry. giùistinean, justices (Mc Mh. Al.’s Voc.); cf. liv. 13. 6.—ceann; the c is now hardly to be seen. feò, assumed word which accords with the spelling in MS., cf. Manx. feoh, abhorrence, disgust; also Manx feodach, filthy, nauseous, foul. 7.—rumpalt; Scots-English word ‘rumple,’ possibly meaning here ‘brake.’ truille-beart, base deed. tis, cf. lvii. 2. 8.—earra, champion, hero (O.R.). shìol-fàg, of the leave-behind breed. ’ga ràdh; cf. li. 7, liii. 2, lv. 7. 9.—aonas, for aghnas, plea (O.R.), fem. n. 11.—na gu’n do, na occurs in similar locutions in Ir. Gaelic of the present day. peurais, membrum virile. reusar = razor, borrowed; the Scots-English pronunciation was, however, rawzor, in the west, up to the end of the 18th century; cf. Tur. 131, 21. 14.—anns an; [TD 323] the MS. reveals ann san, and there is a tendency still to write the words similarly: the s belongs to the article by descent. 15.—ùsail, probably = ùiseil, kind, courteous, snug, comfortable (O.R.). 16.—na ma, for na ’m bu; cf. lvii. 3. 18.—loinneadh, was devised. 19.—deasgainean, dregs, lees (O.R.). ’s gur ro-mhath; one r serving gur and ro; cf. xxiv. 13. 21.—shìor ’s a ghnàth; s is assumed to have been omitted. 22.—Hesuetach, Jesuits; cf. Hierusalem for Jerusalem; cf. also I-ésus, lvii. 18. 23.—beachdaidh, the d gets its own sound here in accordance with Ir. usage, cf. li. 3. 25.—dùrsanan evidently for dùsaran, clients (O.R.): metathesis. 25.—dhò makes the antecedent toil a masc. n. 27.—goidh for guidh, to suit rhyme. aiteis, fem. n. in -as. aithghearr, short time. 28.—baoisgearachd, idle talk. sin, added for the measure; the final s of the MS. supports. tha, assumed to represent the i of the MS. 30.—unga, ingot (O.R.). grinnichinn; there is a word grinneachadh, meaning effort, in Sh.’s Dicty.; possibly the word grinnich here means “expend effort through an instrument.” [TD 324] NOTES ON THE POEMS. I. According to “A Chronological Account of Irish Writers … by Edward O’Reilly … Dublin, 1820,” a poem, of which this is a variant, “is a translation from a Latin Work of Saint Bernard’s … by Giolla Brighid, alias Bonaventure O’ Heoghusa, a Fransciscan friar of the College of Saint Anthony of Padua, in Louvain.” A copy of it is published by Herr Christian Stern in Zeit. fur Celt. Phil., Vol. ii. p. 583, where it is said to be taken from a Brussels MS. It is there attributed to Giolla Brìghde. The following is a copy of the poem as it appears in Zeit. See also The Sloane MS., British. Museum, 3567, 9; The Egerton MS. 195, 16; Leabhar nan Gleann, 223. GIOLLA BRIGHDE C C. Truagh cor chloinne Hadhuimh aimhglic ceird an chonnláin Dimhaoin doibh a deighreir gloir d(h)imhaoin an domhnáin Aoibhnes as fáth tuirsi toice bhocht an bhetha téid a gal soin seocha mar ghoil le cor cettha Ni fhuil innte acht lasair no litre ar leic oighridh No brúcht shoighnein shiubhlaigh ag toirleim o thoirnigh Truagh truagh don tí mheallas moil breige as beg ttoraidh Gnáth dimbuaidh na dheghaidh bláth dimbuan an domhain Glóir dimbuan an domhain duille a ngaoith ar gúasacht treall da bfoghtha a híasacht gabhtha grenn re a gúasacht Mairg do geibh an nglóirsi gerr mhaires a meadhair ’S biaidh go cían fa a comhair an phian na diaigh dleghair Caidhe a nois nert Samsoín no saoirErcail slaitshídh nert ghoil Chon an chléitín gomh Eachtair no Aicil [TD 325] Caidhe cumhacht Shésair no sén Alexandair Caidhe a ccarn chloch ccumhdaig rath a narm no a nard ghail Cáit fós a bhfoil Solamh sáoi go negna niomláin No an ríomhac seng soghráidh Jonat do b’ ferr niomraidh Caidhe ailne Absolon inntlecht Airistotail tenga t(h)réan Tuil Shicir ban fréamh gacha focail A cholann a cholann adchí cealga an tsaoghuil biodh ort ina uamhan a chrioch bhocht a bhaoghuil A bhetha bhiasd cciordhubh a charn luatha ar luaghal a bhláth geug ar ngránadh créad as fáth dot uabhar Gerr go mbiaidh béisd chiocrach ag creinn do chnámh rolom a mbrugh chríadh bhús cumhong a bhiadh cnumh a cholonn Gerr go mbia an béul corcra na chriaidh fuair d’éis dubhaidh ’S meóir thiomchaola an troighidh fa fhionnchaonna ar ulaidh Bidh iomdha go haithgherr a náit na rosg réidhghlan ’S fán ttaobh seda sidhgheal leaba ag daol dergadh Ag sin críoch do chumainn ris an gcruinne gcealgaigh Ma ataoi ar tí do chumhdaigh nad claoi ach da ceardaibh Muna fhaghthar uaibhsi umhlachd aigneadh síothbhuan grádh coitcheann gan claochlodh bur bfhoircheann budh fíortruagh. II. The class of versification here is called Conaclon, owing to the first line of each succeeding verse repeating, or echoing, the last line of each preceding verse. Conaclon was sometimes availed of by the later Gaelic Bards; for instance, Donnchadh Bàn, in whose “Oran air Blàr na h-Eaglaise-brice,” [TD 326] it appears; cf. Tur. 117; also R. McD. 66 and 237, in none of which cases is it completely carried out; cf. xviii. below. Conaclon is a feature of Gaelic Action Songs, in which, very frequently, the last line of the solo part becomes the first line of the succeeding one. III. The alleged author of this poem translated into Gaelic and edited The Book of Common Prayer, known as Knox’s Liturgy, under the title, ‘Foirm na nurrnuidheadh agas freasdal na Sacramuinteadh agus foirceadul an Chreidimh Chriostuidhe.’ This was the first printed Gaelic Book, and is dated 1567. In the introductory notes to the Reprint of this book, 1873, a hymn on the same theme as that of this poem is credited to Bishop Carswell and quoted from a Collection made by D. Kennedy, published in 1786. Compare the poem here mentioned with LXIII. of the alleged abstracted pieces at p. 338 of this book. See Leabhar nan Gleann, 215. The versification here is worthy of note. It belongs to the class called by Irish scholars, Deibhidhe, consisting of couplets which do not rhyme on the vowels as modern verse does, but which conform to certain arbitrary rules laid down by the professional bards of Ireland in ancient times. See O’Donovan’s Grammar, 419. An unusual type of Deibhidhe, having refrain words of the song order, occurs at R. McD. 37, and is of considerable interest on that account. VII. The alleged author of this poem is again Bishop Carswell, referred to under III. above. In the Dean of Lismore’s Book (1512-1526), the authorship of a variant of this poem is ascribed to Donnchadh Og in these words: A Houdir so Dunchaa Ogga. It is not clear who Donnchadh Og was. A transcription of the version in the D. of L.’s Bk. appears in Rel. Celt., Vol. I., p. 104; and another made by the Rev. Thomas MacLauchlan, LL.D., appears at p. 118 of The Book of the Dean of Lismore, 1862; and the following is a transliteration made by the editor of this volume. A H-UGHDAR SO DONNCHADH OG 1. Seachd saighdean t’ air mo thì; Gach saighead diubh ’gam lot; Teachd eadram agus Dia: O, ’s e sin is miann le m’ chorp! 2. A h-aon diubh ta an ear dhiom: Beith dh’an comh-ainmeach craos; Mioncach a mheall e mi ’n phoit Air n-a thainig fos an aois. [TD 327] 3. An dàrna saighead an drùis; Sin a’ chùis d’am feilim daor; Bho lot nan saighdean a dhò Ni èalaim beò bhuadh araon. 4. An treas diubh ud a tà An altaibh mo chnàmh a stigh; Cha leig an leisge dha deòin Mis (air) slighe chòir air bith. 5. An ceathramh saighead an t-sannt: Dhé, ’s mairg dh’ an toir i guin! Furtach(d) cha’n fhaighim ri m’ ré Gu’n readhach* cré air mo mhuin. 6. An cóigeamh saighead de’n ghlac-chuir,* Dimeas a chuir rium gu h-olc; Cuide ri m’ anam a chràdh. Agus o nach slàn mo chorp. 7. Dhiùbh an t-seasamh saighead garg Chuireas fearg edram agus càch; Muire a chasg nan urchar dhìom! O nach faighim dìon gu bràth. 8. An seachdamh saighead an t-sùil, Farmad is tnù ris gach nì; Na seuda dhe’n faighmid cion, Annta sin cha’n eil ar brìgh. 9. A’ ghlac sin, ’Ille nach còir,* Mòr a mhilltear leis an arm; Cha do thilg duine riamh nar bhuail, Cha do bhuail duine riamh nar mharbh 10. Cuirim paidir aon Mhic Dhé, Is cré nan ostal gu beachd, Eadram agus guin nan arm, Is cóig salm no sè no seachd. NOTES.—Readhach for rachadh: cf. lv. 8, xxvii. 21. Glac-chuir: cf. vii. 4. Saighead is treated as a masc. n. throughout. Aos is also so treated; see (O.R.). Gu’n for gus an; cf. lviii. 1. ’Ille nach còir, for a’ Ghille nach còir, a name for the Evil One. XII. In Reid’s Bibliotheca Celtica it is stated that Gaelic verses by this author are prefixed to Calvin’s Catechism, 1631; and they are printed “verbatim et literatim” in the appendix of Bibliotheca. [TD 328] XV. At p. 358, Vol. II., Rel. Celt., there appears a poem of the same class as that to which this one belongs, under the name “Comhairle Bhrein,” or “Brian’s Counsel.” A few of the thoughts correspond, and the final verse given in the Fernaig MS. comes very near to being the same as the eighth verse of the poem in Rel. Celt. Other versions appear in Gillies’s Collection of Songs and Poems, under the names “Comhairle Duine ghlic do Mhac” and “Comhairlean Chormaig da Mhac.” The difference between the versions in Rel. Celt. and those in Gillies’s Collection is slight; one verse appearing in the latter which does not appear in the former. Those in Gillies’s Collection are followed up by another called “An Cormag ceudna an da rìreadh,” two couplets of which are close imitations of one in 6 and another in 12 of the Fernaig MS. variant. In the late Sheriff Nicholson’s Book of Gaelic Proverbs, p. 394, appendix, there is an informative article referring to the poems which appear in Gillies’s Collection, in which we are told that the Fernaig MS was in the hands of the late Prof. Mackinnon, Edinburgh, at the time of the preparation of the book of proverbs, 1881. We are also informed that five verses, substantially the same as some of those given in Gillies’s Collection, are published in “Cuairtear nan Gleann,” 1842; that other two appear in Mackintosh’s Collection of Proverbs; that Canon Bourke’s Gaelic Grammar contains other two verses, headed “Comhairle an t-seann duine,” and that an additional verse was recovered by the late Dr. A. A. Carmichael, in Uist. XVIII. This poem exemplfies Conaclon as referred to in II. above. XIX. This poem appears in Calvin’s Catechism, already mentioned under XII. above, and is referred to and quoted in the appendix to Reid’s Bibliotheca Celtica. XXI. There is a very obvious similarity between the treatment of the subject of this poem and that accorded to the same theme in “Manx Carols,” 1891, p. 12, and addenda 10; cf. also part of the Carol at p. 87. XXII. In the Ratisbon MS., which lies in the Library of the University of Glasgow, referred to in Prof. Mackinnon’s Catalogue of Gaelic MSS. at p. 318, this poem is ascribed to Baoghalach Mac Aodhagain. A description of the Ratisbon MS. and its contents is given by the late Dr. George Henderson, to whom it belonged, at p. 87 of Vol. XXVI. of the Inv. Gael. Socy.’s Trans. In this article, at p. 100, appears his reading of this poem as it is in the Ratisbon MS. Below is the reading of it by the editor of this book. In the Advocates’ Library in Edinburgh there is another version—MS. LXXX.—collected in Ireland by the Rev. Donald Smith, 1798, of which mention is made at p. 251 of the forementioned Catalogue of Gaelic MSS. in Scotland. [TD 329] BAOTHGHALACH MAC AODHAGAIN CECINIT. 1. Día do chruthaich gríanbhrugh nimhe, Ina lía cluithe, is céolchuire, Ina lía aingeal díadha daithgheal, Is briathran blasda beóilmhilis. 2. Ina lía gile, ina lia binne Ina lía gloine, is glórmhuire Ina lía soillsi grianach ghronnghlan, Is líag lonnrach lóghmhurdha. 3. Teagh is teaghlach, teagh gan díamhuir Teagh gun fhíacha ar ósduighthe. Teach na nesbal, an teagh seasgar, Teagh gan easbhuidh orduighthe. 4. Teach na maighdean nglaicgheal ngreadhnach, Mhaiseach, mheadhrach, mhórfholtach Teach na ninghean mhúinte, mhúirneach, Shúgach, shoilbhir shompladhach. 5. Cúirt Mhic Muire, cúirt gan chionta Cúirt an chuire chomhnuithe, Cuirt na fáilte, cúirt na sláinte Cuirt gun chàs agcóguireacht 6. Cúirt gan íota, cúirt na bhfíontá, An múr síthgheal srolldhathach. Cúirt na macáomh is na mbannáomh, An múr gealcháomh glóirfheithmheach. 7. Dún an Duilimh, dún gan diúltadh Dún as múinte mórmhaithe, Dún gan fhormad dún gan dorradhacht, Dún gan cholg ré comharsnaibh. 8. Dún gan ghorta, dún gan chogadh, Dún gan chrosa ar chóir-bhreathaibh, Dún gan mhagadh, dún gan mhasla, Dun gan tacha trócaire. 9. An chathair neamhdha, an chathair cheannsa, Theastach, tharbhach, thóramhach, Cathair bhúadha, an chathair úasal, Dathach, dualach, dochuimhe. [TD 330] 10. An chathair chearrdach, ghreadhnach dhealbhach, Ealtach, ámlach, órdhathach. An chathair chainnleach, tharpthach, shoillseach, Lasrach, lonnrach, lóghmhurdha. 11. Rígh na righthe do nódh ghealbh daoine, Do dhealbh tírrthe, is tórunna, Do dhealbh ceathra dáoibh chum beathadh, An fáidh feartach foghnamhach. 12. Is e do rinne iath na cruinne, Iasg is uisge is eóinbhinne, Luibhe na talmhun is accranadhail, Mac Dé cérd accóirighthe. 13. Do dhealbh ifrionn da lucht díomdha Aonmhac múirneach mórmhuire Do dhealbh spéire do dhealbh realtna, Grian is easg eólasach 14. Is e sgaoileas lá is oidhche Tráigh is táoide tórchurthach As e an tréan rí do sgaóil béarluidhe Fá gach éin tír fhóidthreabhtha. 15. Do dhealbh geimhreadh lúaimneach linnteach, Rúaimhneach rinnliuch róthonnach Do dhealbh earrach siocruaidh seacach Fliuchfhuair frasach, féothonnach, 16. Do dhealbh samhradh géagghlas greannrach Neullach neamhdha nodhuilleach, Agus fóghmhur brumhur brónach, Clúthmhur, cnómhur, cnósadhach. 17. Do bheir díle, báite dáoine Tar na críochaibh accomhchoitchinn, Do bheir tóirneach ghaóthach, ghlórach, Do bheir rógh is róitheasbhach. 18. Ceard na nuile, do bheir duille Ar gach muine mórthorthach, Lé a líacht cleasa do ní am mac sin, Ní gar measda mórtheasda. 19. Ce binn tiompán agus orgán, Is gach comghair, chéolchruite, Ce binn liúite, ce binn múisic, ’S gach ionnstrumaint chiùil choirighthe. [TD 331] 20. Ceól na cruinne sa ccuid binnis, Do chur uile acoimhseinm. As binne aingeal dá mbí abhflaitheas Mun rí rathmhur roichliste. 21. Déis mo fhriotail as mé an ciontach Craosach, cuthach, comhraicteach. As mé an peacthach cealgach cleasach, Meabhlach, meangach, mórghothach. 22. As mé an mheirleach amhuirseach eitheach, Sanntach, sáethrach srónfhoclach. Minic fhobhruim milleadh ógbhan, Briseadh pósta, is pótaireacht. 23. Is mé an sionnach, sgéalach, sgigeach, Bréagach, brionnach, beólocrach, Brisim sáoire, brisim áointe, Imrim máoine ar òrduighibh. 24. Is me an an ladrann uaibhreach ainmhear Ghrúamdha, ghaibhtheach gleóghonta. Minic mhúsglas coir no druisi, Mé dom chluimhthe chóirighthe. 25. Gnáth dom chealgaibh peacthaibh marbhtha Formad fearg dom fhorlosgadh, Do ním leisge is bim ar meisge, Gan rocheilt ar choisreacha. 26. Ní gan úabhar bhím ar úairibh Ag máoidheamh múaisle is meólusa. Bím go sanntach ciontach, cainnteach, Liopthach, labharthach, leodhloisgneach. 27. O táid peacaidhe ar tí ar cceangal, Guidhim an an tathair trócaireach An spiorad neartmhar do ní fearta San mac feasrach fóirneartmhur. 28. Guidhim an Tríonóid liom mar dhíontóir, Lá na tri slóigh ttoicheasdol, Guidhim Peadar s na heasbail Na tri ceathrair chomhthroma. 29. Fuil do dheischich, fuil do ghealtáoibh, Fuil do bhas mhín mhóirshuighthe, Neimh do chéasda, thríd do sáeradh Dáoine daera deóranta. [TD 332] 30. Déan go háebhdha ag íarraidh éarca, Stuadh gan béim ar mbeómharthoin An Día ghrádhmhar fhialmhuir, fháilteach Na híarr dáil sna deómhnaibh. 31. Mar do sgáoil tú as an bpríosún Ioseph fíorumhal foghnaightheach, Mar do sháorais Susanna aodhbha O chathair bhréige an bhródhmhuire 32. Mar do sgáoilis do longinus An phían daor do rothuille, Beir gan deacair mé ón bpeacadh, Aenmhic éachtuigh ógmhuire. || D || I || A || XXIII. This poem was wholly transliterated by the late Prof. Mackinnon, and first given in full in the article by him on The Fernaig MS. which appears in Vol. XI., p. 166, of the Transactions of the Gael. Socy. of Inverness. An English translation appears in the History of the Macraes. An interesting comparison may be made with the poem at p. 324, R. M‘D. XXXI. This poem, like “Comhairle Bhréin” and XV. above, seems to be one of a class; for the late Dr. Henderson, in the article on the Ratisbon MS., appearing in The Trans. of the Gaelic Socy. of Inver., Vol. xxvi., p. 105, gives from the Egerton MS. the following verse: ‘Is dìomhain gach prìomh-righ d’an tarladh riamh; ’S is dìomhain gach rìgh-bhruighinn d’ a h-àille riamh; Is dìomhain, ’s ni sìorruidh, tàintean is triath; ’S is dìomhain gach aon ni d’ a shàimhe ach Dia.” The measure is that of an Amhran, or Song, and it was no doubt meant to be sung as directed. Possibly the tune is that given in Gunn’s bagpipe music book under the name, “Fad as thar nam beann”—Far away over the mountains. That air suits the words of the song without any strain whatever. XXXII. The versification here falls under a sub-section of Deibhidhe: cf III. above. Poems by the author of this and Nos. XXVIII., XXIX., XXX., and XXXI. appear in R. M‘D. 1809, pp. 37 and 199. There, lines occur which are echoes of certain which appear in The Fernaig MS. For instance, “Do thréin chinn-fheadhna fo dhubh bhròn” and “Tréigeamaid farmad is mi-rùn.” There is a Lament by a bard of the same name in The Dornie Collection of Songs of Kintail under the following title: XXII. Cumha dha ogha le Murachadh Mor [TD 333] Mac Coinnich, Mac Mhic Mhurachaidh, Fear Achailtie; and another song, XXIV., Oran le Murchadh Mór Mac Mhic Mhurchaidh Mac Coinnich, Fear Achailtie. XL. AND XLVI. The versification in these pieces comes under a sub-section of Deibhidhe; cf. III. and XXXII.; also XXXV. which is irregular, but aiming at Deibhidhe. XLVII. This poem, under the title “Cumha nam Bràthair” appears at 333 Rel. Celt. II, as one from the Turner Collection. Another version is stated to have been taken down from Farquhar MacRae, Kintail, in 1866. The handwriting of this piece is much coarser than that of the rest of the MS., but retains the same character. XLVIII. This Prophecy is on a loose slip of paper, is very faded and hard to decipher. NOTE. The first book ends here, and four blank pages occur at the beginning of the second book. XLIX. There are several deletions in this piece, and the substituted words are difficult to decipher. Verses 12 to 15 are written on a loose sheet, the writing on which is faded and hard to read. A translation appears in the History of the Macraes, p. 395. LI. King James VII. of Scotland and II. of England fled to France after the Battle of the Boyne Water, which was fought July 1st, 1690. LII. The Battle of Killiecrankie, known to Gaels as Raon-Ruaraidh, was fought July 27th, 1689. The last verse is attached to the page with what appears to have been glue. It may be of interest to compare this poem with that on the same theme at 202, R. M‘D. LIII. This piece is written on a sheet double the size of the other leaves and gummed in. The outer half, being folded, causes a number of letters which occur at the fold to be lost or obscured. The fold is indicated in Rel. Celt. by a space running through the text of the transcription. NOTE. Three leaves have been torn out where the double leaf has been inserted; and it is likely that it was as a substitute for part at least of what was torn out that the double leaf was put in—see note after LVI. below. [TD 334] LIV. The second verse has been written on a separate slip and put on the top of that first written, making the letters obscure and hard to read. LVI. The English original of this poem has not been discovered. The tune to which it is set is the same as “The King shall enjoy his own again,” and the music, as it appears in Hogg’s “Jacobite Relics,” fits these Gaelic words without straining of the notes. The heading of the poem has been put over a former one on a piece of paper attached to the original leaf with glue; and this gives rise to the supposition that the song is a production of “An Sgrìobhair” himself, from whom the allegation of translation is meant to turn away suspicion. The usual symptoms of translation are conspicuous by their absence. NOTE. At this place one leaf has been torn out and other three leaves have been neatly cut out; and small portions of the initial letters of the right-hand pages remain on the stumps of the leaves. There are strong reasons for thinking that the pieces which appear on pp. 396-406 of Vol. II. of Rel. Celt. are the abstracted ones in transliterated form. These reasons are: the class of subjects, the diction, grammar and style generally, occasional symptoms of a transliterator’s inability to construe portions of the original, and, especially, the absence of headings to a number of the poems, which, if stated as originally found, would give away their source. So clear does this seem to the editor of this book that he has no hesitation in presenting them here as part of the Fernaig MS. before it was tampered with. In Rel. Celt. II., p. 1, it is estimated that the number of lines contained in the 6 abstracted leaves would amount to 600. This would give 50 lines to each page; but the average number to a page does not exceed 40. In reality, 7 leaves have been taken out, and if we assume 2 of them to be accounted for by the large folded-in leaf, there are 5 left unaccounted for. Ten pages at, say, 38 lines per page, gives 380 lines. The number of lines, excluding an allowance for headings, in the group taken from the Turner Collection, is 374, which close correspondence is further justification for the above surmise. The pieces from the Turner Collection, after being subjected to slight modifications by the editor of this book, follow. Words marked with * are explained at the end of the group of poems. LX. A’ CHREUD. 1. Creidfam an Athair nan gràs, Nan uile chumhachd, ’sa cheud chàs, Do chruthaich nèamh is talamh trom, ’S a chruthaich tìr nam fìor fhonn. [TD 335] 2. Creidfam, anns an dàrla càs, ’San Tì a dh’ fhuilinn gach cruaidh chàs: Mac Ard-righ neul agus nèamh, An Tì le’n dailtear* dhuinne furtachd. 3. An neach sin do ghin (eadh) aig Muire, Is o Spiorad na tròcaire, Gun chionta, gun chàidh,* no col, Ach sanas o’n aingeal uasal. 4. Do rugadh do réir na feòla Laoch fiosach na fìor òighe; Is dh’ fhuilinn pàis gun chuimse chòir Fo bhreith Phuinnseas Philoid. 5. Cheusadh agus d’ fhuair bàs Macaomh uasal nan naomh-ghnàths; D’adhlaiceadh an uaigh mar chorp An Tì dhìobair uainn gach lochd. 6. Chuaidh se’n ifrinn air cheann chàich; Bu bhuan piseach an trom ghràidh; Dh’ éirich se o’n bhàs gu beachd Air an treas là, d’ar furtachd. 7. Chuaidh se suas air nèamh nan naomh Am Macaomh uasal, àrd, chaomh, ’S shuidh air deas-laimh Athair nan gràs An cathair gun eud gun uamhas. 8. As sin tiocfaidh se le buaidh Thoirt breith air bhreithibh gach sluaigh, Eadar bheothaibh agus mhairbh: O, gu’m b’ eagal leibh an làn ghairm! 9. Creidfam anns an Spiorad naomh; ’San eaglais uile dh’aon taobh; An comh-chomunn nan naomh is buan troid An aghaidh fuath is earroid. 10. Tiocfaidh ’n Tighearna le ghràs A mhaitheadh sàruidh a shluaigh, ’S a dhùsgadh nìos nan corp Bhios gu tosdach anns an uaigh. 11. Theid an sin am mach gu beachd An droing do chleachd an deagh ghnìomh Gu aiseiridh na beatha buain, ’S bidh siad shuas am fochair Ios’. [TD 336] 12. An sin a bhios an Comunn caomh: Na naoimh a’ tabhairt glòir do’n Rìgh, ’S a’ seinn molaidh bhinn do’n Uan: Gu sìorruidh buan amhluidh biodh. LXI. A’ PHAIDIR. 1. Athair naomh a ta air nèamh Am measg nan cèrubaibh a’d thàmh, Chi thu a nuas o d’ chathair rìgh Gach uile nì do dhealbh mo làmh. 2. Naomhaichear t’ainm, Ard-righ na glòir, A’ luadh, ce mòr d’a mheud, na cùis, ’S nach faod na h-aingil féin gun sgàil Seasamh do dhealradh do ghnùis. 3. Tiocfadh is buanaicheadh do riogh’chd; Craobh-sgaoil soisgeal Chrìosd ’s gach cèarn; Tabhair dhò mar oighreachd ’s mar shealbh Gach fine do dhealbh do làmh. 4. Gach fin’ air an dealraich grian, Gar is cian, gu’m molfaid thu, Mar air neamh, a bhos, gu caomh, Sior sheinnfeadh do naoimh do chliù. 5. O ’s tu thug beatha do gach feòil Ta cumail an deò ’nan cré, Tabhair le d’ bheannachd dhuinn gach là Lòn gach tràth mar thig ar feum. 6. Maith ar ciont air sgàth do ghràis; Nigh as càil am fuil an Uain; Dean-s’ ar neartachadh, a Rìgh, Maitheanas o’r crìdh thoirt uainn. 7. Na leig am buaireadh sinn chum lochd; Saor o’n olc sinn; gabh dhinn truas; Is anns an àm am buairear sinn, Cuidich leinn is cum sinn suas. 8. O’s leat-s’ an rìogh’chd, an neart, ’s a’ ghlòir, Onoir is mòralachd shìor, Moladh is aoradh gach sluaigh; Gu sìorruidh buan amhluidh biodh. [TD 337] LXII. 1. Gabh mo chomhairle romh ’n bhàs; Bi ’g àireamh gach tràth air leth; Gach aon olc d’an d’ rinn thu riamh, Is mòide do phian an cleith. Dean t’ fhaosaid an làthair Dhé; ’S na biodh do dheur ’na thàmh; Oir ta aige feitheamh ort Na leighiseas lochd d’ a mheàd. 2. Na sìn-sa t’ aithridh ri d’aois, Mu’m béal* do chrann gun chnuas, ’S nach faigh t’ achanaich gun phrìs Dadum on Rìgh dhuit a nuas. Cum freiceadan air a’ bhàs; Na tabhair freasdal do do ghnùis; Na bi a’d charaid do ’n chraos, Mu’m mealltar le baois do chùis. 3. Iomairt an Rìgh anns a’ chrann, ’S na tàirngean gu teann ’ga ghuin, Biodh sin a’d chuimhne ri d’ ré Gus an téid a’ chré air do mhuin. Ma chì tu uireasbhuidh no dìth Air muinntir Chrìosda teachd a’d dhàil, Na dean muinghinn as do bhuar; Liobhair t’ ailm-se uait le d’ ghràdh. 4. Na bi ceud-fath’ch as do stòr, ’S nach mair a’ chòir ach ré treall; ’S ged gheillfeadh dhuit fine ’s fonn Ni dhiongfann siad bonn duit thall. Cuimhnich an geòcach ’na theas— Air Lazarus cha tug meas— Thàinig an t-eug air gu cas A bhreugnaich as a ghlòir gun fhios. 5. Smaointich air riaghailt an fhàidh; ’S na briathraich a’ bhreug le ceilg; Na h-aom le àrdan do mhiann; Càraich srian gu teann ri d’ fheirg. Coimhid an t-Sàbaid le stuaim; ’S na tabhair do bhuaidh air mi-rath; Na caill am magh air a’ chluain; ’S air ghràdh oinich* uamsa gabh. [TD 338] LXIII. 1. Sud agaibh laoidh nan cùig rann, ’S gun aon fhocal ann nach fìor; Na chuirfeas an dòigh an Dia Gheibh iad tròcair, cian is nì. 2. Urnuigh agus aithridh gheur Aidmhich; is na seun do lochd; Cuir dhiot gu h-ealamh romh ’n bhàs Gach fiach d’ am bi aig càch ort. 3. Ulmhaich gu h-ionail do thriall; Pòs t’ anam ri Dia nan dùl; Chugad ’na ruith a ta am bàs Leis nach cuirfear tràth air chùl. 4. Fhir bhig ud a’ teachd o’n eaglais, Feuch an t-eug is e ’na ruith; ’S gur ionann ’s air bhòrd na h-uaighe Gach aon duine ’s buain’ air bith. 5. Eòin bhig a’ bhile* so shuas— Mo thruaigh! Cha’n eagal duit-s’ am bàs— Nach faic thu fear na h-uaille shìos, ’S am feur uaine trìd a’ fàs. 6. Na dean uaill á calpa dìreach; A deud mìngheal no rosg mall; An cnaimh a ta ’san uaigh, ge h-éitigh, Do bhi* uaill uair éiginn ann. 7. Ni h-aithnich mi cré mo charaid Seach gach cré de ’m bheil ’san uaigh; So a’m làimh ’s ni h-aithnim* Cnaimh an tì do dh’aithnichinn uam. 8. O, ’s fuar i leabaidh na roilig! Ach, ge fuar, ’s i ’n leabaidh chinnteach; Iosal no àrd a bhios a h-aghart, ’S deacair fradharc fhaicsinn innte. 9. Cuimhnich is cuimhnich a rìs; Cuimhnich am brat-lìon ’s am brod; Cuimhnich mar dhubhas an deud; Cuimhnich gach beud do ni an corp. [TD 339] 10. Cuimhnich taghaladh nam bochd; Cuimhnich gach lochd a th’ air do làimh; Cuimhnich gach ni a t’ air do chùl; Cuimhnich Rìgh nan dùl ’s an dàimh. 11. Sinn ag òl o dhubh gu dubh— ’S iomadh sògh d’ar tart air neimh— Sinn ’nar luighe air clùimh-ghil, Is bochd Dhé gun toghaidh air. 12. Sinn air misge—mór a’ ghràin, Is bochd Dhé gun braon a ghabhail; Gu’m biomaid uil’ air aon slighe, Gu deimhinn, na’m b’fhìon an abhainn. 13. O! Cuimnich toradh na talmhainn, Is builich t’ aimsir gu cubhaidh; Meas gach là mar an là deadhannach,* Is cuimhnich a’ bheatha shuthainn: 14. ’S mairg a roghnaicheas ifrinn fhuar, ’S gur h-i uaimh nan draigheann* geur; ’S mairg do chaillfeadh nèamh gu buan Air buar a ghearras am feur. 15 Is beag orm ifrinn* fuar fliuch, Baile bith-bhuan is searbh deoch; Baile ta gun chill gun chrois: Cha téid mi ann a chois no dh’each. LXIV. A’ MHISG. 1. Gabh mo chomhairle, dhuin’ òig, Is anns a’ phòit na cuir do spéis; D’a uaisle ’s a bhios do sheòl, Truaillfear leis an òl do bheus. 2. So dhuit comharr’ air a’ mhisg: Ni chòmhnuich tuigse r’a taobh; Feuch am fear-s’ air call a chéill Bu chosmhuil an dé ri naomh. 3. ’S am fear ud eile b’ uaisle beus, Bu sgàthan ’s bu reul do chàch, Sud a nis le toil a mhiann An eangach* an Diabhuil an sàs. [TD 340] 4. Anam prìseil, suilbhir, sèimh, B’ àilne sgèimh, le ìomhaigh Dhè, Mùchte nis ’na mhiannaibh collaidh, Am prìosun mallaicht’ doiligh cré. 5. ’S mairg a roghnaich a chraos mar dhia, Chuir a chuid ’s a chiall ’na bholg; Is truagh an t-anam an guais phian Le riaradh ana-mhiannan borb. 6. ’S baoghlach an leannan a’ mhisg, Le saimh bhi sgrios a h-aois-ghràidh; Ri slaid do thuigse is do bhrìgh, Do chliù, do nì ’s do shlàint’. 7. Tobar cinneamhuin gach droch bheus, A dh’ fhosglas géibhinn gach uilc; A’ siachadh coguis, mùchadh reusuin, Lagaicheas na ceudfaith mar uisg. 8. An subhailc ni bheil a spéis; ’S an lagh Dhé ni ’m bheil a meas; Ta ’miann gu briseadh gach àithn’, Is chum gach sàruidh ’s ullamh, deas. 9. Is toigh leath’ strìopachas is strìobh, Falachd, mìorun, fuath is fearg; ’S gach lasan buairidh ’san inntinn, Càrnfaidh si riù grìosach dearg. 10. ’Na còmhradh bidh mionnan searbh, Is briathran garg air bheagan céill, Is ainm naomh ard-rìgh nan sluagh, Le damnadh, ’ga luadh ’s gach beul. 11. Am bàs, ge baoghlach a dhùil, D’ an* tiocfadh, ’s tu bàitht’ am misg, T’ ùrnuigh dheireannach ri damnadh, ’S tu tiomnadh t’ anma d’a sgrios! 12. Is soilleir gur hi baoit* an Diabhuil Ri mealladh a riamh le cluain; Lìon a mogluidhe na ceudaibh, Air cho geur an ceud-faith, ’nan suain. 13. Mosgail, a dhuine, as do shuain ’S bi ’g àireamh gu luath do lochd A ta sgrìobht’ air chuimhne Dhé: Biodh t’ anam ’s do chré fo sprochd. [TD 341] 14. Feuch air maitheas Rìgh nan dùl, Shaor o dhaorsa thu le buaidh, ’S a chuir aon mhac air do sgàth Fo ifrinn, fo’n bhàs, ’s fo’n uaigh. LXV. LAOIDH. 1. ’S mithich dhòmhsa bhi sìor theachd Air a’ mhac nach smaoin an t-olc, Rìgh cothrom ceart-bhreitheach, glic, Buadhach: mac-oide-nam-bochd. 2. A mhacaoimh is gloine gnùis, A Rìgh nan uile mhìltean gràs, A reul-sholuis an iùil, Anns gach cùis cabhair mo chàs. 3. ’S lìonmhor atharrachadh cleas Chìtear le do threis-shuil bhrais; Cha deantar aon ni gun fhios, Thall no bhos, do dh’ athair na mais’. 4. Crann soluis, ’s e làn de mheas, Roghadh gach toraidh a’ teachd as, Trath sgaoilfeas meanglan de dhos Lìonfaidh gàr(adh) na cruinne leis. 5. ’S nèarachd a choisneadh do ghràdh; A Iosa ’gam bheil do rùn, Lìonfaidh an domhan do ghràdh; A chraobh an àigh, cabhair dhuinn. 6. Sheòladar—buidheann nam beud— An dall chum do thaoibh gu dlùth; Le cur na sleighe gu geur Leighis fuil do chléibh an t-sùil. 7. Na tagair sinn, a mhic Dhé, Ann an sud, ge daor a’ chùis; O, ’s i sud an t-slighe réidh Gu flaitheas Dé nan aingeal ùr. 8. ’S tu cheartaich uirgheall mo bhéil; ’S tu d’an léir an duine dall; ’S is tu a ni gach uile ghnìomh, A chuim chaoimh nach iomair feall. [TD 342] 9. O, mhacaoimh is uaisle fuil, A Rìgh nan uile mhìltean maith, ’S tu chruthaich m’ anam ’s mo chriadh: Moladh do ghnìomh ’s furasda dham. LXVI. 1. Bidh duine am péin, ’s e beò; Bidh duine beò, ’s gun e slàn; Bidh duine slàn, ’s gun e buan; ’S bidh dìol fuath air am bi gràdh. 2. Bidh diòl gràidh air am bi pian; O, ’s fada ’s is cian a bhròn; A’m inntinn ni bheilim réidh: Bidh duin’ am péin ’s e beò. 3. A mhic, na dean bòsd as t’ uaisle; Cum do chridhe glan gun chealg; Na caill t’ iuchraidh air dhroch ionbhar; Tuig-sa gur beart chinnt’ is feàrr. 4. Na dean cladh air sruthan salach; Tabhair air’ do Rìgh nam breith; An crann is àirde ’sa mhunadh, ’S gèarr gu’n téid a dhuille dheth. 5. Uamhann an anma, ri h-àm éig, Fa* chùis na colna: sgeul truagh! Oir sgarfar iad air dhruim talmhainn; Sgaoilfid fuidh thuinn anfhainn uainn. 6. An talamh-s’ air am feilim-sa, ’S gèarr gus am bitheann se tharam-sa; Mis’ air an talamh-sa tà, Is esan tharam-s’ ana-thlàth; ’S d’ am biodh am bàs ’na bhàs ghlan, Nior bu chàs talamh air thalamh. 7. Dùisg, a cholunn, as do chadal; ’S fada dhuit an oidhch’ a’d shuain; Gun chuimhn’ air an t-slighe ta a’d choinnibh: ’S bochd dhuit an comunn do fhuair. 8. Comunn eadar thu ’s an saoghal, ’S is baoghalach a chumail ceart; ’S ma gheibh a’ cholunn a sàith Bidh aithreachas là na leap’. [TD 343] 9. Là na leapa caoile, cumhaing, ’S trom ar cunntas ri thoirt uainn; D’a mheud ’s gu’n dean sinn de’n eucoir, ’S ann ’nar n-aodann féin gu’m buail. 10. Buailfidh strìopachas is pòit; Buailfidh mionnan móra ’s fearg; Sin an là! Is leòr a mheud, Giodh nach léir e’n diugh ach meanbh. 11. ’S meanbh a chi gach duin’ a lochdaibh: Cha léir dhuinn an t-ochdamh pàirt*; Bidh sinn ’gam meudachadh gu tric, ’S gun fhios cuin a thig am bàs. 12. Am bàs sin ta againn air bhrath, ’S nach ceilear trath thig an uair, Cha’n fhàth subhachais an toisg; Dhuinne ’s bochd gach olc a d’ fhuair. 13. Gach olc de ’n d’ rinn sinn air thalamh, Dhuinn ’s aithreach e an làthair Dhé; Ma agrar oirnn trian ar cùise, ’S aobhar dhuinn d’ar cur am péin. 14. Fhir a dh’ òrduich mac am broinn, Slat an coill’ is feur a’ fàs, Dean mo neartachadh a’m chéill, Is ceartaich gu léir mo chàil. 15. Gu bràth, fhad ’s a bhios mi bhos, Dean cuimhneach mi air mo leas; Mo dhlùthadh ri Crìosd gu ceart, Oir ’s neo-chinnte gèarr mo ghreis. LXVII. 1. Tuirseach mi fàgail mo thriath, G’am bu tric ’s bu chian mo chuairt; Ach ’s e chràidh mo chridh’ a’m chliabh Mi t’ fhàgail a’m dhiaigh fo ghruaim. 2. Do chional bu bhuan ’s bu chaoin; Cisde mo mhaoin ’s mo stòir; Thionail gach suairceas a’d chliabh, Roghadh gach triath d’am facas fòs. [TD 344] 3. Mo shàr-bharant air mo chùl, Nach leigfeadh mo chùis le càch; Ge gu’n caillfinn cean an t-sluaigh, Cha toillfinn do ghruaim gu bràth. 4. Ge ta mi air bheagan stòrais, ’S gu minic mo phòca lom, B’ annsa leam na òr na cruinne Rìs do philleadh rium am fonn. 5. Ach séid á slugan a’ mhìoruin— Teanga gun fhìrinn gun stuaim— Do lìon cridh’ gun ghò làn diombaidh, Is thionndaidh uile rium a ghruaim 6. Sean fhocal is fìor ri aithris: Sleamhainn stairsneach an tigh mhòir; Comhairle bheirinn air mo charaid: Gun teachd ach annamh d’a còir. 7. Ach ma’s éiginn duit a saltairt, Bi air t’ fhaicill anns gach ceum; Oir ta mìorun réidh g’ ad thuisleadh, Giodh nach tuitfeadh tu leat féin. 8. Bhi mis’ air m’ fhaicill an còmhnuidh, Is mheal o m’òige spéis mo thriath; Sud a nis na’s faide muigh mi ’S giodh nach bithinn a stigh riamh. 9. Ma ta mo nàmhaid ’san t-saoghal, Go raibh sud mar dhìogh’ltas dò: Bhi ’n crochadh air fàbhar chàich ’S ’gam feitheamh gach là ri bheò. 10. ’S mairg a dh’ earb á gàirdean feòla— ’S gun ach seal d’a dheò ’na chré— Ni bun á ceanal no càirdeas: Ce diombuan! ce fàilneach e! 11. Ni ’m feil càirdeas ach mar dheatach, An tràth-s’ a’ leantuinn ort gu dian; Ach ’s beag an osag leis an tionndaidh, Oir iompaichidh si* leis an t-sìon. [TD 345] MEANINGS OF OBSCURE WORDS IN THE ABOVE. dailtear, dail, give, deal out (O.R.): cf. xl. 14. càidh, blemish. béal, béala, die (O.R.). oineach, deference (O.R.) bile, large tree. bhi, cf. xiii. 8. aithnim for aithnichim. deadhannach, or deidhionach, last, late (O.R.), cf. xxxviii. draigheann; driothinn, of the original, favours the Irish pronunciation. 3. ifrinn, followed by masc. adjs.; possibly ’s i has been left out. eangach net. d’an = na’n, if. fa = mu; cf. xii. 2. verse 6; cf. Donn. Bàn, Marbhrann an ùghdair, vii. an t-ochdamh pairt, cf. xxvi. 2, R.McD. 238, iii. si, fem. pron., referring to càirdeas as a fem. n. LVII. The original poem from which this alleged translation has been made has not been discovered. It is probable that there was none such. There are no symptoms of translation, and the fact that local allusions are made discount the idea of translation. The style is that of “An Sgrìobhair.” LVIII. AND LIX. The late Prof. Mackinnon was of opinion that both of these pieces were of MacRae’s own composition. There is nothing in them which would exclude such a supposition. The style is similar to MacRae’s; and, although the author of the first piece poses as a “harper,” he expresses himself like a “tinkler” quite as much as the “tinkler” who replies in the second piece. Duncan MacRae had the reputation of being a skilled artisan, and, if he was really that, it would come natural to him to refer to his hammer and anvil. See Inver. Gaelic Socy.’s Trans., Vol. XI., 316. Possibly, one might not be wrong in fathering all the pieces by unnamed authors on Duncan Mac Rae himself. LXI. Compare this piece with another of the same class in the Appendix to Reid’s Bibliotheca. LXIII. Compare with the poem mentioned in III. above, at page 326 of this book. LXVI. Compare verse 6 with Donn. Bàn’s “Marbhrann an ùghdair,” VII. [TD 346] ACKNOWLEDGMENTS. THE Editor and Publisher are under obligation to the Library Committee of the University of Glasgow for permission to examine and publish the MS; and the Editor acknowledges the courtesy of the Library officials on all occasions. They are also obliged to the Librarian of the City of Glasgow for being allowed to photograph the facsimiles of certain of the MS pages, and also the plate of Inverness in 1688, from the original edition of Slezer’s “Theatrum Scotiae.” The Editor has in the preface acknowledged such benefit as he derived from the work of those who preceded him in the transcribing and transliterating of the MS. Its value in suggestion he leaves to the student of the book to determine; he himself is doubtful as to its having expedited his own work. The hand-drawn pictures were done by artists chosen from those who exhibited in Applied Celtic Ornament at the recent Celtic Art Exhibition held in Glasgow and Edinburgh, and are given as an example of practical encouragement in a field too little patronised. CORRIGENDUM.—The place name at xxxix. 12, p. 147, is locally known as Talasgair. “Romhad a leabhrain bhig gluais.” “Ma’s beag leat e, crath sonas air.”