[DA 1] SEAN DAIN, AGUS ORAIN GHAIDHEALACH, AIR AN TABHAIRT O DHAOIN UAISLE, ARAID AN GAELTACHD ALBA, DON FHEAR FHOILLSICHEADH EOIN GILLIES. AON CO-FHREAGARRACH DON ’T SEAN CHUIDEACHD ALBANNACH ANN DUNEIDINN, AGUS FEAR DON T’ SEAN CHUIDEACHD AM PEAIRT, AGUS LEABHAR RECEUDAIR DON’ CHUIDEACHD-SIN. CLO-BHUAILT’ AM PEAIRT. M,DCC,LXXXVI. [DA 2] [Blank] [DA 3] A COLLECTION OF ANCIENT AND MODERN GAELIC POEMS AND SONGS, TRANSMITTED FROM GENTLEMEN IN THE HIGHLANDS OF SCOTLAND TO THE EDITOR. PERTH: PRINTED FOR JOHN GILLIES, BOOKSELLER. M,DCC,LXXXVI. [DA 4] Entered in Stationers Hall According to Act of Parliament. [DA 5] TO THE RIGHT HONOURABLE DAVID STEWART ERSKINE, EARL OF BUCHAN, LORD CARDROSS, FOUNDER AND VICE PRESIDENT OF THE SOCI- ETY OF THE ANTIQUARIES OF SCOTLAND, AT EDINBURGH, PRESIDENT OF THE ANIIQUARIAN AND LITE- RARY SOCIETY AT PERTH, &c. &c. THE FOLLOWING COLLECTION OF GAELIC POEMS, IS INSCRIBED TO HIS LORDSHIP, AS THE ZEALOUS PATRON, AND SUCCESSFUL PROMOTER OF LEARNING IN SCOTLAND. WITH THE PROFOUNDEST RESPECT, BY HIS LORDSHIP’S MOST OBEDIENT, AND MOST HUMBLE SERVANT, The Editor, JOHN GILLIES. [DA 6] [Blank] [DA 7] ADVERTISEMENT By the EDITOR. The following Poems were transmitted to the Editor by several clergymen and other Gentlemen in the Highlands, who were so kind as to take the trouble of collecting them. He has been assured, by persons who are well skilled in the Gaelic Language, and who have good judgment and taste, that they are worthy of being communicated to the Public. He particularly acknowledges his obligations to Sir James Foulis of Colinton, Baronet, for procuring and carefully revising many of them. So much has of late been written and published concerning the Gaelic Poetry, that it was reckoned unnecessary to prefix any dissertation on that subject. The Editor humbly hopes the Poems will be found to be accurately printed. Perth, June 15, 1786. [DA 8] [Blank] [TD 1] DAIN AGUS ORAIN GHAIDHEALACH. MORDUBH*. AM bheil thusa air sgiathan do luathas, A ghaoth, gu triall led’ uile neart? Thig le cairdeas a dh’ionnsuidh m’aois, Thoir sgrìob eutrom thar mo chraig. Comh-aois m’òige ghlac an t-eug. ’S uaigneach m’aigne ’n uaimh mo bhròin. ’S mòr mo leòn fo làimh na h-aois: Osaig tha ’g astar o thuath, na dean tuasaid rium ’s mi lag. Bha mi uair gu’n robh mo cheum Cho eutrom riutsa, a ghaoth. Mo neart mar chraig a’ Chruaidh-mhill? ’S iomadh cath ’sna bhuail mi beum. ’S tric taibhse mo naimhdean ag astar Le ceum lag o bheinn gu beinn. Ach thig àm do bhròin-sa, a ghaoth, * This beautiful fragment is part of the original of the poem which MR CLARK has translated into English, in his CALEDONIAN BARDS, under the title of MORDUTH. [TD 2] ’Nuair a dhireas tu’n t-aonach gu mall. Cha’n imrich thu neoil thar coill, ’S cha lub a’ choille fod’ làimh, ’S cha ghéill am fraoch anfhann féin, Ach togaidh gach geug a ceann. Bi bàigheil riumsa, aghaoth, Oir tha ’n aois ort fèin ro-theann. Cuir lasair re geug do’n ghallan, A shealgair coire a’s áillidh snìomh. Tha’n oidhche a’ siubhal o’n ear, Tha ghrian a critheadh ’san iar. Dh’fhosgail eilean Flaitheas sa’ chuan Tri uairean dorsan nan nial, A’ glaodhaich, “Dean cabhag thar a’ chuan ‘Led’ chuach-fhalt àluinn, a Ghrian.” Tha neoil dubh shiubhlach na h-oidhche Gun aoibhneas air chul nan tonn. ’S tric iad ag amharc do thriall, A ghnùis àluinn tha ’g astar o’n ear. Ach éiribh le’r sgiathan o’n chuan, A neoil dhorcha nan iomadh gruaim. Tha sgàilean nan sonn o shean Tabhairt cuire do’n Ghréin gu Flaitheas. Beannachd le rìbhinn chiuin do rùin! Buaidh le d’ shaighid air gach beinn, A shealgair, tha tabhairt dhomh treoir, ’S mi leònta fo làimh na h-aois! Ach suidh thusa ann am uaimh, Is éisd re tuasaid ghaoth is chrag. Innsidh mi dhuit sgeul a’s mòr brìgh Air suinn a tha sìnte fo’n lic. ’S taitneach na smuaintean a thriall, ’S miannach dreach nam bliadhn’ a dh’ fhalbh. Pill thusa, m’òige, le t’uile ghnìomh, Is feuch do m’anam bliadhn’ mo neart. [TD 3] Feuch gach’cath ’sna bhuail mi beum, Is airm nan laoch bha treubhach borb. Thugaibh sùil o neoil ’nar suain, Fheara, bha cruaidh anns gach cath: Cluinnidh bhur clann fuaim bhur cliu, ’S thig sileadh an sùl gu làr. Tha m’anam a’ soillseachadh le gnìomh Nam bliadhn’ a dh’ fhalbh is nach pill. Dh’ fhaluich a’ ghealach a ceann. Bha codal reultan air chùl neoil. Cabhag ghaoth is chuan o chian: Bu gharbh an cath bha eadar stuaidh Is sileadh ghailbheach nan speur, ’Nuair a dh’èirich co’-shamhladh Shàilmhoir O ’leabaidh fhuair sa’ gharbh chuan, A’ siubhal air bharraibh nan stuadh ’S a’ ghaoth cur meanbh chath mu’n cuairt. Dh’èirich mac an aoig air sgiath Na h-osaig gu gruaidh Chraig-mhòir, ’S bha anail fhiadhaich nan neul Ag éirigh m’a shleagh gun ghuin. Ag amharc a nuas o ’leabaidh fhuair ’S mòr a’ bhrìgh a bha ’na ghuth: “Dùisgibh, chlann Alba nam buadh, “’S garbh colg bhur naimhde o thuath. “Ag gluasad air bharraibh nan tonn, “Tha clann Lochlain nan lomadh long. “Eiribh, chlann Alba nam buadh, “’S mòr neart bhur naimhde o thuath.” Air sgiath na h-osaig fhuair Dh’fhalbh mac na h-oidhche gu luath. Lùb an darach garbh fo chosan, ’S chrith gach gallan roimh fheirg. “Tionailibh, mo shuinn, o’n t-sealg,” Thubhairt Ceann-fine na h-Alba. [TD 4] “Soillsichibh srad air Druim-feinne, “’S thig mo laoich o ghruaidh gach beinne.” Labhair Mordubh righ nan srath, ’S lìonmhar crag tha ’g innseadh sgéil. Chuala clann a’ chath’ am fonn, Is leum iomadh lann ghlas a mach. Dh’ eirich a’ mhadainn san ear, ’S dh’iarr i air fian gailbheach gluasad. B’ àluinn maiseach fiamh na gréine A’ tighinn a mach gu ciuin o’n chuan: Boilsge a gathan air airm Nan laoch mòr-bhuadhach anns gach cath. Air adhart dh’ eirich Ciabh-ghlas treun Is iomadh sleagh air chùl Ceann-aird. Tha Tom-mòr ag tional a shluaigh; ’S c’uime bhiodh Mordal air deireadh. Labhair Ciabh-ghlas bu mhòr aois, “Cò chunnaic Sùnar o thuath? “Am bheil e togail iomadh sleagh? “Thug mi féin a’m’ òig’ air buaidh. “Ge fann mi ’n diugh anns a’ chath, “Bha mi ’n sin gu neartmhor cruaidh.” “Ni ’m bheil a’d’ neart no d’ chruadal feum,” Thuirt mac Chordhuidh bu bheag cliu. “’S treun meanmnach Sùnar o thuath. “Tha gathan na gréine ag leum “Mu’n cuairt a dh’eidigh an t-seoid. “Tha suinn gharbh neartmhor r’a thaobh, “Is ard a choille lùbadh fo chosan. “Tha cragan Thirmhòir beag fo cheum. “’S trom colgar gailbheach righ Lochlain, “’S cha toir mac Alba air buaidh. [TD 5] CIABH-GHLAS. “Imich thus’, a ghealtoire chlaoin, “Gu aiseirigh shàmhach nam ban. “Tha d’anam air crith mar dhuill’ uaine “A ghluaiseas roimh anail nan speur. “Mar a thuiteas i roimh fhuachd a’ gheamhraidh, “Teich thusa o na naimhdean borba. “Ach is iomadh craobh gharbh air a’ bheinn so “A sheasas ’nuair is ghailbheach sian. “Is tric a thàinig naimhdean o thuath, “Ach buannachd cha d’thug iad riamh uainn. “Imich thusa, a mhic gun chliu, “Gu aiseirigh chùil nan daoine crìon. “Mur biodh aige-san tha gun chliu “Naimhdean nach bu mhò na thu, “B’ aobhar eagail nach b’ fhiu dha “Airm a rùsgadh anns a’ chath. “A’ feith’ air cloinn Lochlain o thuath “Bi’dh ’n cruaidh lann fhuilteach o’ d’ thaobh. “Chualas d’ fhocail gu beag tlà. “A mhic an ardain, tog do ghath.” Dh’éirich dà shleagh gu h-ard; Bha rùsgadh lann air gach taobh. Dhùisg a nis neart na h-Alba Chum garbh chath thabhairt dhi fèin: Ach thàinig sgiath láidir an t-sluaigh, Righ âluin Albainn a nuas. Le corruich mhòir ’s le trom ghruaim, Dh’amhairc e air na suinn làn fuath. Tha shùil gu fiadhaich a’ siubhal Gu dubhach o fhear gu fear, Air eagal gu’n tuiteadh an sluagh. Borb, luath aig imeachd tha a ghuth, “Na rùisgibh lann, a cloinn na fairge; “Na canaibh gu’n leag sibh sinn. [TD 6] “Is tric a dh’éirich sleagh bhur n-Athaire; “Is lìonmhar an cill air an tràigh: “Ach is aoibhinn dhuibhse, chloinn Lochlain, “Leagar Alba le h-airm féin.” Làn maslaidh o fhearg an Righ Shiubhail na laoich a dhùisg an stri, Mar dhà neul ta siubhal air carn ’Nuair a shiubhlas a’ ghrian air min dhrùchd: Dubhach tha na glinn roimh ’n ceum, Ag amharc tighinn ’an deoir nan speur. Cha’n fhiu leo an cnocan crìon, Tha triall chum gruaidh ard chraig. Mar sin a shiùbhlas na suinn ’An coinneamh an naimhdean borb. Air adhart tha ceum Righ Alba Mar gharbh chraig ’an aghaidh tuinn mhòir, ’Nuair a chruinnicheas neart nan stuadh, A’ tabhairt garbh chath do thuilte. Mar ghaoth oidhche shiubhlas air speur Thàinig clann Lochlain nan sleagh. Cha siubhail osag ’na h-aonar, ’S ann còmhluath tha dubh ghruaim nan sian. Dh’éirich airm Albainn gu h-ard. Mar thairneanach tha gairm nan cnoc, Mar thuiteas dà chloich o Bheinn-ard, ’S iad a’ tachairt air urlar a’ ghlinn, Mar sin bha toiseach a’ gharbh chath. Is iomadh nàmhaid a thuit leinn. Bha uamhann a’ bhlàir air an fhraoch. Bha tuilte fola mu shleagh Cheann-aird. B’iomadh creubhag a lot Dalmor. Bu chruaidh, borb, flathail gach fear; Ach cò b’ urrainn seasamh roimh cheud? Chuunaic an Righ ar ceum air ais. Las anam a’ ghaisgich le fearg, [TD 7] Allt dearg a’ leantuinn a shleagha. Bha taibhsean a naimhdean mu’n cuairt. Ach fada o féin bha na laoich. Thàinig e mu dheireadh ’nan déigh, Mar thonn a’ tuiteam o’n chraig; ’S tric a dh’iarr an fhairge air dìreadh, ’S tric a thilg an stuadh e o bhonn. C’uime tha thu gruamach san iar, A Ghrian àluinn ag astar nan nial? Cha b’ anfhann na suinn. Cha do theich sinn roimh ’n mheata. Is tric a chuir neoil dhorch ort féin smal, ’An aimsir ghailbheach nan sian. Ach ’nuair a théid fògradh air a’ ghaoth, ’Sa théid caonnag nan speur gu taobh; ’Nuair a bheir thu smachd air na neoil, ’Sa ghlacas a’ ghaoth air do làimh; ’Nuair a sheallas tu oirne a nuas, ’S do chuach fhalt àluinn a’ snìomh; ’Nuair a bhios fiamh ghàir air do ghnùis; ’S mòr aoibhneas éidigh gach cnuic: ’S aithearrach leinn do bhuaidh sna speuran, Is beannaichidh sinn do ghathan, a Ghrian. Imich gud’ leaba le ceòl, Thusa, tha measg nan reultan mòr; Bheir sinn buaidh fathast, Ge do tha sinn an nochd fo leòn. * * * * * * An dara Leabhar do Mhor-dubh. TRI uairin chrath an oi’che A sgiath dubh-cheo’ach san ear, Tri uairin a sheall na reultan Thair neoil ghruamach na’n speur. Bha osna thamailte na’n Laoch [TD 8] ’Sa ghaoith ag astar, na’n carn Bha co-samhla na‘n sonn o shean Le corruich ag siubhal na’m beann. Chualas trom osna na’m marbh; ’S b’ anbhan an guth ’sna neoil; Chuimhnich sinn gaisge an lamh Is ghabh sinn tamailte mhor. Air Ard-chraig dh’ amhairc an Righ, S’ lionmhor gaisgeach bha foi ghruaim, Bha ’n smuaintin soileir dho fein Is labhair e le briathraibh borb. Air cuis ’nuair a luidheas gruaim Theid fuadach an cridhe crion, S’ theid fir fhann gu luath foi dhion, Togaidh ’n calma chean roimh ghaillin S’ cha bhi fiamh taiseach’d na ghnuis. Tha ceimine na’n sion ’san daire, ’S cha lùb an dárach a ghlùin. Abraibh sibhse Cheinn na Feinne, An d’ thainic sinn o dhaoinibh crion? An ann do gheugaibh fann ar sleagh? O dhárach Albain na’m mor ghniomh. ’S Tric thainig naimhdin o Thuath ’S cuin a theich ar sins’ridh gun bhuaidh? An geill sibhse do Chlainn na fairge? Far am b’ abhaist taibhse na’n naimhdin Leim o osaig gu osaig, Le trom osna bhroin na’m marbh? Tha chloch ud, le mointich * liath, Ag cumbhail cuimhne air treun laoich Ag radh, ‘Cha do theich bhar n aithreach riamh, Fheara, leannaibh dian an lorg. * Coinich. [TD 9] Ag eisteachd re briathraibh an Righ Bu dubhach bha na suinn mu’n cuairt Ag amharc cloidheamh, sgiath is sleagh, ’S le focail gu’n bhrigh ann a chluais. Sheasamh Morchean, Triath Alt-duibh, Tri uairin chrath e chiabh, Tri uairin bhuail e ’n dárach; Ainmic bha mo bhuillin fann, Ainmic fhuair mo naimhdin buaidh, Ge d’ thug bha’n’ air falbh mo neart Ni bheil feith ghealtach am ghruaidh. Shaoil leam gu’n togadh mo mhac Mo leac ’s gu’n caireadh e mo cheann; Chaoidh ni n’ togar sgiath no leac Le oig’ear flathail na’n deas lann. Bha cheim air adhairt sa chath, Ach dh’ fhailig gach caraid mu’n cuairt Bha ioma naimhdin na stri’, ’S thuit an laoch roimh mhile sluagh. Beannachd, ars’ an Righ, do’n laoch, Ach na aonar ni ’m fead e falbh, Theid Ceann d’ Alba ’nocd na lorg; ’S dorch do choigrich tamh na’m marbh, Ghlac Og-bhan mac Chorbhui a sgiath, An diomhain duinn gu eirigh grein? No ’n dean sibh feidh do ’n luchd mio-ruin? Ann sin do labhair Ceannard treun. ’S Tric thug siol Alb’ an t slige ciuin, Ach cuin a thainig bas air coigrich Nuair a thachair iad le muirn? Is treabhach maiseach linn Lochlainn, ’S buighnidh sinne fos ar cliuth. Ciod uim’ a thuiteadhmaid mar neul A thig le scleo le linne bhuirn, [TD 10] A shnamhas air bharraibh na’m beann, Nuair choidleas a ghealach foi shuain, ’S chrathas gaillinn clocha trom, ’S fiamh eagail air rinneag na’n sion? Crathaidh a mhadain a ceann san Ear, ’S eirigh a Ghrian le cuach-fholt ciuin, Biaidh solus a gath air gach sgiath, ’S Bas ag gearradh airm gach suinn. Ag cuir air gach sgiath * Dunairm, Dubhairt Mor-fholt, fuir’gheadh gach laoch Air an tog lamh mhin-gheal leac, Ach luidhidh mise nochd air fraoch. Cha bhi deur air gruaidh am dhiaidh, Cha ’n eirich cloch mo chliuth, Cha ’n abair athair, mo mhac, No gruagach, mo chreach, mo ruin! Loit mo shaighead uchd na Rimhin Bha tlachd-mhor thair mhile mnaoi, Tha fuil mo chairdin ag cuir smuid Dhe’ na h airm dhu’-ghorm na m’laimh. Bu naimhdin d’ Albain m’ Aithreadh†, Aig Righ Lochlainn b’ ain-meil, iad; B’ aite leam siubhal na fairge; Thog sea gaisgich bhorb mo bhreid. Thainig gaoth le cabhaig o Thuath, ’S thog na stuaigh le feirg an druim; Bha meanbh-chith‡ ag eirigh mu’n cuairt ’S neoil ghruamach ag astar oscionn. Dh’ eirich Albain air barr tuinn ’S chrath gach dair an ciabh le failt’, Bha Sliabhain ghorm, ceol-mhor, binn, Le chratha min roimh cheann ar barc. B’ e Dunairm ceann-uidhe, nan coigrich, * Cairdein. † Aithreach? ‡ Chath’. [TD 11] Is shìn ceannard gast a lamh; ’S i beatha clainn Lochlainn ann Albain, Nuair bhios meirg siochaidh air an laimh: Is lion-mhor ar feidh, is lan ar slioghaidh, ’S tha cliuth is meisneach ’nar sgeul ’S cuim’ a chiteadh gruaim air coighreach? Chaidh sùrd le sòlas air cuirm; B’ aoibhin leinn comhradh air sith ’S bheannuich sinn naimhdin a tir! Mar ghath greine air maidin chiuin, Nuair chromar le druchd gach geug Bha Min-bhas an talla na muirn S’ ioma laoch toirt suil na diaidh. Suireadh Oisein air Eamhair aluinn. IS Cuth duine far nach Fionduin * Deirimse riutsa nighean Iunnsai, Gu’n raibh mi ’m dhea’ laoch air bheirt eìle, Ge ta mi ’m sheann laoch san latha-s’. Latha gu’n deachaidh leinn, Eamhair aluinn fholt-ghrinn, Nighean bu ghéal-lamhach glac, Leannan coigrich Chormaig. Ghluais sinn gu saoith Locha Leige, An da fhear-dheug a b’ fhear foi ’n ghrein, Ge b’ e dh’ fhidireadh ar run, Romhain bu theichmheach droch cuth. Bheannuich an sin Bran† mac Leacan D’ an t sluagh aluinn, ard, gheal-ghlacach, * Iundriun, ionmhuinn? † Brian. [TD 12] Gu narach, treoireach, néo-mheata, Nach do phill scannal no ascal. Dh’ fharaid e dh’ inn an gloir bhinn, Ciod e an taisc* mu’n d’thainig sinn? Caoilte fhreagair air ar ceann, A dhiarraidh do nighin ortsa. Co dha ta sibh ga h iarraidh? Do dh’Oisein uasal mac Fheinn, ’S i mo nearac a gheabh thu. A Laoic h laidir long-phortaich. Labhair Brán ’s ni dubhairt breug, Ge do bhiodh agam da nighin deug, Aig feabhas do chliuth san Fheinn, Bhiodh a cheud nighean aig Oisein. Dh’ fhosgladh dhuinn an Grianan† corr, Air a thuthadh do chloth dhuinn, Lion meanmna sinn uile, ’G amharc Eamhair chas-fholt bhuidhe. ’Nuair a chunnairc Eamhair fhial Oisein Mac Fheinn flath na’m Fiann, Thug an Ribhin a b’ aille dreach Gaol a h anma d’ an dea’ mhac. Gu’n ghluais sinn gu Druim da-thorc, ’S bha cormac romhain na long-phort, ’S e dar feitheamh gu dana, Le seachd catha d’an dea’ mhalaidh‡. * * * * * * * * * * Sluagh Chormaig gu’n do chás Aig na ghabh an sliabh bla lasair. * Taiscealadh, taisge? † A round turret or tent. ‡ Mhal-shluagh? [TD 13] Ochd-fhear do bhi aig Cormag cruinn, Ionann an gniomh dh’ Fhearaibh-Bolg, Mac Colla is Daire nan creuchd, Mac Toscair’ treun agus Taog. Freasdal baghach Mac an Righ, Daire na’n gniomh bu mhor agh, Daol bu mhaith fulang sa chuing, ’S Meirge Chormaig Chruìnn na laimh. Ochd-fhear bhi aig Oisein ard, Ionann sa chath gharg ga dhion, Mulla Mac Scein agus Fial, Sgeulaiche fior fllath na Feinn’. Faolan agus Cairioll cás, Dubh Mac Ribhinn nior thais colg, Toscar an tus siar a Chlann, Chaidh foi ’n chrann an’ ceann na ’m Fearbolg*, Thachair Toscar thachair Daol, Taobh re taobh an lath’r an t sluaigh, Bha comhrag an da churaidh chaoimh Mar gu ’n doirteadh gaoth a cuan. Bu chomhrag dha leomhain† sin ’S cha ’n iarradh e scian d’an guin, Ge bu mhaith saoirsinneachd na’m fear, Bu cheo na taosgaibh am fuil. Chuimhnich Toscar air an scein, Arm bu mhiann leis an fhear mhaith, Chuir e naoi guine, an taobh Dhaoil, Sealan beag mu’n chlaon an cath. Bha comhraig ag borbadh an t sluaigh, Mar fhuaim uird le dearnaibh lamh, * Ceann na ’m Bolg. † Leoghain. [TD 14] Ag iarraidh gu Oisein gach uair ’S an cath cruaidh do bheir e dhoibh. Do scoilt Oisein air an t sliabh Caogad sciath gu Cormag Cruinn, ’S gu’n bhris Cormag mac Art Caogad lann ghlas air an druim. Thugas an ceann do Chormag Cruinn Air an t sliabhsa gus an nochd, ’S gun do ghluais gu Flaith Fail, ’S an ceann sin am laimh air fholt. Ge b’ e dh’ innseadh dhamhsa sin An la sin ag cuir a chath’, Deireadh rium mar tha mi nochd Gu ’m faigheadh e olc o m’ laimh. Laoidh Dhaibhidh mhic Ceallair. MOLAIMAID Tighearna na gloir, An Ti a’ s’ mo na gach neach, Cruthai-fhear an t saogh’l gu leir D’ an cumhai’ dhuinn geilleadh air fad*. ’S tu rinn an domhan ’s na bheil ann, Na cuantai domhainn is am fonn, Is chuir thu iasg ga altrum ann Is thug ciall a ghlacaidh dhuinn. Rinneadh leat Gealach agus Grian, Thogbhail fia’nais air do ghloir Cha’n aithris mi am mile trian Do Chruthaidheachd an Dia a ’s mo. ’S tu rinn na h aingil ard air fad, An t Aibherseoir foi smachd gu mor * Gu beachd? [TD 15] Air slabhrai laidir aig a mhac, Cunbhail ain-neart o theachd oirn. ’S tu rinn na Reulan air fad, Riaghlachadh gu ceart na ’n trath; Gheall thu faraon fuachd is teas, Fogh’ar mu’n seach agus mairt. Rinneadh leat an Duine ris, Do reir t iomhaidh chum do ghloir Chain e an oighreachd dhuinn gu’n luach, Is cha ’n fhuasglar i le h òr. ’S tu chuir an radharc stigh sa cheann Is folt roimh * na chlaigeann lom, Is thug thu chluas gu h eisteachd dhuinn, ’S gluasachd a chuirp o na bhonn. Chuir thu Adhamh an codal trom, Chaidh Liaigh na’n gras os a cheann, Agus do asna thaobh do rinn, A Bhean o’n do ghin gach clann. A stigh ann Garadh ciuin na’n seud, Far an robh aoibhneas do ghraidh, An uair a dh’ith a Bhean am meas, Dh’ fhuiling i ’s a sliochd am Bas. Cha robh a teasargain ag neach, O’n Chumhnant a rinn i bhris’, ’N tra ruisgeadh an sgeadacha’ ceart, Bha chuis na h eagal anois. Ach moladh do Ard Righ na’m feart, Leis nach b’ aill teachd d’ ar sgrios, * Throimh. [TD 16] ’Nuair chunnairc e Adhamh na airc, Rinn e Cumhnant na’n Gras ris. Criost a thainig anuas le thoil, Is thug suas mar iobairt fhuil, Mac na firinn ghloin Uan gu’n lochd, Mar chionntach fhuair e a ghuin. Cheusadh e air a chrann ann aird, ’S an t sleagh sait’ ann a chorp, Crun geur na pein a bha mu cheann, Fhuair Mac De le naimhdibh lot. Tairnge gu teann ga’n cuir an sas, Am bosaibh a lamh le h ord, Is fuil a chridh’ ag ruidh o thaobh, Ceannachd bu daoire na’n t òr. ’Nuair chaidh Criost gu pein a Bhais, A’ dh’ fhulang ar son an t sluaigh, Sgoilt Brat an Teampuill sios gu lar, Dhuisg na mairbh ann aird o’n uaigh. Chriothnuich an talamh trom le crith, Is air a Ghrein thainig smál; Le feirg Dhe a chrath e ann sin: Dh’ fhuiling Criost am Bas re seal. Do adhlaic iad an t Uan foi lic, Thug e buaidh, san uaigh cha d’fhan, As a bhas thug e a gheur ghuin, ’S dh eirich an treas la gu’n smál. Na shuidh aig Deas-laimh Athar ’ta, Criosta le Gras os ar cionn, Ag cuir Oifig Sagairt ann gniomh, A dheasachadh Rioghachd dhuinn. [TD 17] Ach thig an t am an tig Mac De, Creidibh mi gur fior an sceul. Le miltibh mile d’ ainglibh treun, Thoirt oirn breith do reir ar gniomh. Seidir an Tromp ann sin gu h ard, Leis na h ainglibh ’s aille snuadh, Eirigh na mairbh ann aird o’n ùir, Is gabhar cuntas o ’n chuan. Liubhraidh an uaigh na fhuair i fein, Cha bhi neach d’ an treud air chall, Nochdar iad uil’ am fia’nais De, ’S e Mhac fein a ’s Breitheamh ann. Biaidh iadsan soileir ann an sin, Mar sholus dealrach an dreach, Thig Criost na’n coinne-sin le gean, ’S biaidh sith an comunn na’n ceart* Ni thu’ ’n sin tearbadh air gach neach, Is tearmunn do ’n ionmhuinn leat, Mheud ’s ata air na’n dearbhadh dhuit, Cuirear foi dhion do chaoimh Bheirt† Cuirear na gabhair air do chli, Traille gu priosan a bhroin, Druidear fos is gur cruaidh an sceul, Flaitheamhnas De air an sroin. Mallaichidh ’n nighean a Mhathair, ’S Mallaichidh mhathair, a chlann, Mallaichidh an t athair am mac, Nach do ghabh smachd uaidh na am. * Laoch. † Bhreith. [TD 18] Is ioma’ sgairteachd is gul geur, Re cluinntin doibh sgeul a chraidh. Ag mallachadh cheile gu leir, Scarachduinn re Uan a ghraidh. Ann teach ga milleadh cuirfear iad, ’S iad foi dhio’ltas an Aird Righ, Gun duil re furtachd no re bas, Gu brath cha ’tig iad anios. Fasaidh an cuirp co chruaidh re prais, Mar iarunn an lamh ’s an cas, Ga’n cunbhail beo ann an sir phian, Teine diain gu’n fhurtachd as. Aon latha dhoibh mar bhlianaibh buan, ’N lagan loisgeach cruaidh ann sas, Ga’n liodairt le teas agus fuachd; Sud an duais cia fhad an dail. M’ achuinge riuts’ air scàth do mhic, Meaduich mo ghliocas le gras, Thoir fuasgladh saor dhamh anns gach cuis, Seal mu’n druid mo shuil le bas. Comhrag Fheinn agus Mhanuis*. GE b’ e bhiodh leinne an laoi, Air an traidh tha siar foi dheas, Aig uisge Laoi’re na’n sruth seamh, Air an Fheinn bu mhor a mheas. Beannachd air anam an Laoich, Bu gharbh fraoch anns gach treis, Ard Righ Lochlainn ceann na’n treun, ’S ann air a shloinnteadh an t eas. * Magnus. [TD 19] La dhuinn ag fiaghach na’n dearg ’S nach d’ eirich an t sealg ’nar car, Gu faca sinn mile bàrc Air an traidh ag teachd air lear. Sheasamh sinn uil’ air an leirg, ’S thionail an Fheinn as gach aird, Dh’ fhiosrachadh co iad na sloigh, Rinn cruinneachadh mor air traidh. Thainig an cabhlach gu tir, Greadhuinn * nach bu mhin ’ar leinn, Bu lionmhor ann pubull sroil, Ga thogbhail leo os an ceinn. Thog iad an gasradh o’n choill; Ghlacadh leinn’ ar ’n airm ghaidh, † Da shleagh air gualainn gach fir mhoir Agus thog sin oirn gu traidh. Cea a gheabhamaid na’r Feinn A rachadh ghabhail sceil d’ an t sluagh, ’S e radh Fionn flath gun chleith, Gu ’m beireadh e breath is buaidh. Sin nuair labhair Conan a ris Co a Righ, b’ ail leat a dhol ann, Ach Fearghus fior ghlic do mhac, O ’s e chleachd a dhol na’n ceann? Mallachd ort a Chonain mhaoil, Labhair Fearghus bu caoine cruth, Rachain-se ghabhail sceil Do ’n Fheinn ’s cha b’ an air do ghuth. * Greadhann? † Chaith’? [TD 20] Ghluais Fearghus armoil óg, Air an rod an coinne na ’m fear, ’S dh’ fhiaruich e le comhradh foil, Co iad na sloigh a thig air lear. Manus fuileach fear’a fial, Mac Righ Beatha na’n sciath dearg, Ard Righ Lochlainn ceann na cliar, Giolla bu mhor fiamh * is fearg. Ciod a ghluais a bhuidhean bhorb, O chriochaibh Lochlainn na’n colg sean, An ann a chuideacha na ’m Fiann A thainig an triath thair lear? Air do laimhse Fhearghuis fheil, As an Fheinn ge mor do mhuirn, Cha ghabh sinn cumha gun Bhrán, No a bhean a thoirt o Fhionn. As do laimh ge mor do dhoigh, ’S as do shloigh ge mor do mhuirn, Mhead agaibh ’s thain’ thair lear, Cha tugadh sibh Bran air tuinn. Bheireadh an Fheinn comhrag cruaidh, Do d’ shluagh mu’m faigheadh tu Brán ’S bheireadh Fionn comhrag treun Duit fein mu ’m faigheadh tu bhean. Thainig Fearghus mo bhrathair fein, ’S bu chosmhuil re grein a chruth, ’S dh’ innis e sceula d’ an Fheinn, ’S gu ’m b’ oscaradh treun a ghuth. * Fraoch? [TD 21] Mac Righ Lochlainn sud o ’n traidh, Ciod e ’m fath dhamh bhi ga chleath? Cha ghabh e gun chomhrag dluth, No do bhean ’s do chuth a bhi foi bhreath. De cha d’ thugainn-se mo bhean Do dh’ aon fhear ata foi’n ghrein, ’S Cha mho bheirinn Bran gu brath, No gu’n d’ theid am Bas am’ bheul. Labhair Mac Cuthaill re Goll, Am mor an glonn duinn bhi ’nar tosd, Nach tugadhmaid cath laidir borb D’ Ard Righ Lochlainn na’n sciath breac? Seachd altrumain an lochain lain, ’S e labhair Goll gu’n fhas-cheilg, Ge lionmhor acasan an sluagh, Deangaidh mis’ am buaidh ’san leirg. Thuirt an t Oscar bu mhor brigh, Leig mise gu Righ Innse-torc, Clann a dha chomhairlich dheug Leig fa m’ chomhair fein an cosg. Labhair e Conull a ris, Deangam-sa Righ Innse-con, Is ceinn a shea-comhalta deug, No biaidh mi fein ar an son. Iarla Mumhan* ge mor a ghlonn, Labhair Diarmad donn na’n con†, Caisgidh mi sud d’ ar Feinn, No tuitidh mi fein ar a shon. * Mudhan. † Gun on. [TD 22] ’S e feimeas a ghabh mi fein, Ge ta mi gu’n treine an nocht, Righ Teurmann na’n comhrag teann Gu’n scaruinn a cheann r’a chorp. Beiribh beannachd’ beiribh buaidh, Arsa Mac Cuthaill, na’n gruaidh dearg, Manus Mac Garadh na’n sluagh, Coisgear leam ge mor fhearg. An oiche sinn duinne gu lo, B’ ainmic leinn a bhi’ gun cheol, Fleadh gu farsuing, fion is ceir Gheibhte aig an Fheinn nias leor. Chuncas mu’n do scar an lo Gabhail doigh ann sa ghuirt, Meirgh’ Righ Lochlainn an aigh ’Ga togbhail o’n traigh ’nar uchd. Chuir sinn Deo-ghreine re crann, Bratach Fheinn bu ghairge treis Lomlan do chlochaibh ’n ór, ’S ann leinne * gu ’m bu mhor a meas. ’S iomad cloidheamh dorn-chrann oir, ’S iomad srol ga chuir re crann, Ann Cath Mhic Cuthaill na’m fleadh, ’S bu lionmhor sleagh os ar ceann. Iomad coitein iomad triath, Iomad sciath is luireach gharbh, Iomad tóiseach is Mac Righ, Is ni ’n raibh fear dhiubh gu’n airm. * Aig an Fheinn bu. [TD 23] Iomad clogaid maiseach cruaidh, Iomad tuadh is iomad gath Ann cath Righ Lochlainn na’m buadh, Bu lionmhor ann Mac Righ is flath. Rinneadar an urnaidh chruaidh, Bhriseadar air sluagh na’n Gall, Chrom gach fear a cheann sa chath, Is rinneadh leis gach flath mar gheall. Thachair Mac Cuthail na’n cuach Is Manus na’n ruag aigh, R’a cheile ann tuiteam an t sluaigh, ’S ann leinne gu ’m bu chruaidh an dail! Gu ’m b’ e sud an tuirlin teann, Mar ghreann a bheireadh da órd, Cath fuileach an da Righ, Gu ’m bu ghuineach brigh an colg! Air briseadh do sciath an Deirg, Air eirigh dhoibh fearg is fraoch, Thilg iad am buill air lár ’S thug iad spairn an da laoch. ’Nuair a thoiseach stribh na’n Triath, ’S ann leinne gu ’m bu chian an clos! Bha clochan agus talamh trom Mosgladh foi spoirn an cos. Leagadh Righ Lochlainn air an traidh, Am fianais chaich air an fhraoch, Air-sin, ge d’ nach b’ onoir Righ, Chuireadh ceangal na’n tri chaol. Sin nuair thuirt Conan a ris, Mac Morna bha riamh re h olc, [TD 24] Leigir mi gu Manus na’n lann, ’S gu ’n scarainn a cheann r’a chorp. Cha ’n ’eil agam cairdeas no caoin, Riuts’ a Chonain mhaoil gu’n iochd. O tharladh mi ’n lamhaibh Fheinn ’S ionsa leam na bhi foi d’ smachd. O tharladh tu m’ lamhaibh fein, Cha ’n imir mi beud air flath, Fuasglaidh mi thusa o m’ fheinn A Lamh threun a chuir mor-chath. ’S gheabh thu do roghainn a ris, Do chuir dhathigh do d’ thir fein*, Cairdeas is comunn a ghnathach, No do lamh a chuir fa m’ Fheinn. Fa t Fheinn cha chuir mi mo lamh An cian a mhaireas cail am chorp, Aon bhuille t aghaidh Fheinn ’S aithreach leam na rinneas ort. Cha ’n ann ormsa rinn thu e, ’S ann duit fein a rinn thu ’n cron; Do na thug thu shluagh o d’ thir ’S beag a philleas ris an sinn. Marbhadh Chonlaoich le Cuth-Ullin, athair fein. NUAIR chaidh Cuth-ullin do dh’ Eirinn, dh’ fhag e a bhean, d’ an gair cuid Aoife, an Dun-scàthaich san Eilein Sciathanach, torrach air Connlaoch. Nuair thainig a mac gu foirfeachd, chuir i dhionnsaidh athar e: ach chuir i foi gheasabh e, nach innseadh e re blia’na co e. Ann lorg so a dhiultadh, bhuail athair e leis a Ghath-bhulga, no * Nuair tharlas tu d’ thir fein. [TD 25] bhuilg, a dh’ ionnsuich Aoife dha fein, ach a dhearmaid i ionnsachadh do Chonnlaoch, agus leis ambu ghna leo comhrag ann uisge. Deirir gu’n tilgeadh Connlaoch na gathan air athair ann coinne an earra, ach nach do thuig se e, agus mar sin gu’n do mharbh e a mhac fein. CHUALAS air fada o shean, Soi-sceul a bhuineadh re m’ chuimhne, La bhi mi gu tuirseach trom Air an taobhsa dh’ Innse-roghuill. Clanna Ruraibh na ’m breath mall, O thigh * Chonchair ’s o thigh Chonuill, Le ’n ur chlainn oig air na maghaibh, ’S iad air urlar Chuige Ulunn. Na ’m b’ e ’s gu’n d’thigeadh ’nar ceann Fior laoch Ula, ’s nior bhreath theann, Gar an’ tigeadh oirn o aon bhall eile Thoirt diombuaidh do Chlanna ruraibh †. Tigidh chugainn am borb fhraoch Ancuraidh crothanta Connlaoch, Do fhios na’m fear gradhach grinn, O Dhun-scathaich gu h Eirinn. Labhair Conchair re cach, Co gheabh sinn chum an og-laoich, A thoirt beachd no sgeula dh’e, ’S gu’n teachd le h àra uaidhe? Ghluais Conull nach lag lamh, Do ghabhail sceula d’ an ogan, Mar dhearbhadh air toradh an laoich, Cheangladh Conull le Connlaoch. * Thaobh. † Chlannaibh-Rurudh. [TD 26] Greasar chugainn ar fir laoch’or Gu Connlaoch fraoch’or furanach: Ceud d’ ar sluagh a cheangladh leis; ’S iongna sin ’s is buan r’a innseadh. Chuaidh teachdaìreachd gu ceann na’n conn O Ard Righ iongnaidh Uluinn, Gu Dun-dealgunn grianach glan, Seann Dun ciallach na’n Gaidheal. An Dun sin a leaghar libh, O Mhai aon nighean Ni Mhorguill, Gu’n deach gniomh saor na’n steud mear Gu Righ failteach na ’m fear. Do fhios na h Ula uaine Tigidh Cuth na Craobh-ruaidhe, Mac deud-gheal is gruaidh mar shugh Nach d’ eitich teachd ’nar comhair. Labhair Conchair ris a Choin, ’S fhada bha thu gan teachd d’ ar feachainn Is Conull suireach na’n steud mear Ann cuibhreach uainn is ceud d’ ar sluaghaibh. ’S oil leinn am bith uainn am bruid, Na fir a chabhradh air an cairdibh; Ach ni ’n reidh dhol a shineadh lann Ris an ti leis ’n do cheangladh Conull. Na smuainich gan dol na choinne, Lamh na’n geur arm graine’il, Lamh nach lágadh roimh neach Cuimhnich t Oide is e ’n cuibhreach. Cuth-Ullin an lamh nach sliom*, Re cuimhneach air cuibhreach Chonuill, * Tiom. [TD 27] Ghluais e le treine a lann, Ghabhail sceula d’ an ogan. Innis duinne, re teachd a d’ dhail, Labhair an Cuth ’s nior ghabh teagmhail, O shlios Righ an abhraid duinn, Fios do shlainne, ’s cia do dhuthaich. Geasan orm air teachd o ’m theach, Gu’n sceula thabhairt do dh’ aoidhe, Na’n tugadh do dh’ aon neach eile, Do d’ dhreachsa bheireath gu h araidh. Comhrag is eigin duit, No sceula thabhairt mar charaid; Gabh do roghainn a chiabh bog, Cha chiall toghaidh dhuit ga m’ chomhrag. Chum a chomhraig mar bu treun Chaidh an Cuth ’s a mhac fein: A mhac fein gu’n d’ fhuair a ghuin, Le daltanaibh cruaidhe cath-bheura. Innis duinn, ars Cuth na’n cleas, O tharladh tu chaoidh’ foi m’ ailleas Fios t’ ainm no do shlainne gu lom, ’S na triall dol ga fholach uainn. ’S measa na sin mar thachair dhuit, Aon Choin uir agh-mhoir, A ghaisgich aird air thus truid; Truaidh mo lus a bhith agad an-asgaidh. Mise Connlaoch Mac a Choin, Oighre dligheach Duin-tigh-dealgunn, An Run a dh’ fhag thu ’m broinn gu’n fhios, Ann Dun-scàthaich ga m’ fhoglam. [TD 28] Seachd blia’na san tir sin Ag foghlam gaisge o m’ mhathair, An cleas leis ’n do thorchradh mi Bu dheas damh fhoghlam uaidhe. Thoir thusa leat mo shleagh Agus buain an sciath so diom-sa, ’S thoir leat mo chloidheamh cruadhach, Lann fhuair mi air a liomhadh. Thoir mo mhallachd gu mo mhathair, O ’s i chairich mi foi gheasaibh, Is chuir mi an lathair m’ fhuluing, Cuth-ullin, b’ ann le do chleasaibh. Cuth-ullin chaoimh chrios-ghil, Leis am brisear gach bearn ghaibh *, Nach amhairc thu is mi gun aithne, Cia meur mu ’m bheil am faine. ’S olc a thuigeadh tusa uamsa, Athair uailse ain-meinich †, Gur mi thilgeadh gu fann fiar, An t sleagh coinne a h earlain. Nuair chunnairc an Cuth air dol eug A mhac air call a choi-bheum, Air smuainteach air failte an fhir, Chaill e a chuimhne ’s a cheutfaidh. Cuth-Ullin ge b’ ard a chail, Gu’n d’ islich sud triall da onoir, A mhac fein a thorchradh leis An t saor-shlat choranta choi-dheis. Na ’m mairthinns’ is Connlaoch slan, Ag iomairt air chleas ann comhlan, * Chaith. † Anmainich. [TD 29] Chuireadhmaid cath formadach treun Air fearaibh Alba agus Eirinn. Dh’iath umam ceud cumha, Mi bhi dubhach ni h iongnadh, O m’ chomhrag re m’ aon mhac, Mo chreuchda a nocht is ioma. Aisling Mala-mhin. ’S E guth anma mo ruin at’ ann! O’s ainmic gu aisling Mal-mhìn thu. Fosglaibh Talla na ’n speur, Athraichidh Thoscair na’n cruaidh bheum; Fosglaibh dorsaidh, na’n nial, Ta ceimine Mal-mhìne gu dian. Chualas guth am aisling fein, Ta foram mo chleibh gu h ard; Cuim thainig an osag am’ dhiaidh, O dhubh-shuibhal na linn ud thall? Bha do sciath fhuaimneach an gallan an aonuich, Shiubhail aisling Mal-mhìne gu dian: Ach chunairc i a Run ag aomadh, ’Sa cheo-earradh ag taomadh mu chliabh: Bha dearsa na Greine air thaobh ris, Co boisceil re ór na’n daoi. Is e guth anma mo Ruin at’ ann! O ’s ainmic gu m’ aisling fein thu. Is comhnuidh dhuit anam Mal-mhine, A mhic Oisein a’s treine lamh, Eirigh m’ osna mar re dearsa o’n Ear, Thaom mo dheoir am measg sileadh na h oiche. Bu ghallan aluinn a d’ fhianais mi Oscair, Le m’ uile gheugaibh uaine am’ thimchioll; Ach thainig do bhas-sa mar osaig [TD 30] O’n fhasach, is dh’aom mi sios: Thainig Earrach le sileadh na’n speur, Ach ni ’n d’ eirich duill’ uaine dhamh * fein. Chunairc oighe mi gu samhach san talla, Is bhuail iad clairseach na’m fonn: Bha deoir ag taomadh le gruaidhin Mal-mhìne, Chunairc oigh mi ’s mo thura gu trom. Cuim am bheil thu co tuirseach am fhianais, A chaomh ainnir aig Luatha’ na’n sruth? An robh e sgiamhach mar dhearsa na Greine; Am bu co thlachd-mhor a shiubhal ’s a chruth? ’S taitneach t fhonn an cluais Oisein, A Nighean Luatha na’n sruth dian; Thainig guth na’m Bard nach beo Am measg t aisling air aomadh na’n sliabh; ’Nuair thuit codal air do shuilibh soirbhe Air cluain Mor-shruth na’n ioma fuaim. ’Nuair phill thu flath’ail o’n t seilg, Is grian lo ag scartha’ † na beinn’. Chualadh tu guth na’m Bard nach beo; Is glan faiteal do cheoil fein, Is caoin faiteal na’m fonn, a Mhal-mhìne, Ach claoidhidh iad anam gu deoir: Tha solas ann tuireadh le sith, ’Nuair dh’aomas cliabh tuirse gu bron. Claoidhidh fad thuirse siol do’ruinn, A thla nighean Thoscair na’n cruaidh bheum; Is ainmic an laethe o’n neoil: Tuitidh iad mar chuiseig foi ’n Ghrein, ’Nuair sheallas e sios na shoilse, An diaidh d’ an dubh cheathaich siubhal d’ an bheinn, ’S a throm cheann foi shileadh na h oi’che, * Duill’ uaine orm fein? † Sgarta. [TD 31] Braigh Uisge Spea. ’S Mor mo mhulad, ’s cha’n aichea’m, Mu’n sceul ur-s’ tha mi claistin, ’S mi tearnadh stigh * braigh uisge spea, ’S mor mo mhulad, &c. Bhuail tacaid san taobh mi, Lion earrainn † do d’ ghaol mi, Thug sud orm bhi caochladh mo neil ‡. ’N rair a bhruadair mi ’m chadal Thu bhi eadar § mo ghlacaidh, Lub ur a chuil bhachlaich || dhuinn reidh. Thug sud togbhail san uair orm, Bhi ga t fhaicinn am bruadar, Ge do chuir e orm smuairein na dhiaidh. Thug sud togbhail ** air m’ inntin, Gar an d’ fhaod mi chach innseadh Gus an d’ fhag e mi dhiobhail mo cheill. Lub ur a chuil chleachdai, Fear h eagais †† cha’n fhaic mi, Ge do rigeadh mi Clachain na’n ceud. Tha do ghruaidh mar na subhan, Mar ròs an garadh na’n ubhal, ’S e do ghaol tha ga m’ ruighinn ‡‡ gu geur. Ge d’ bhiodh agam na buailtin, Chrodh druim-’ionn is guail-’ionn Gu’n d’ thugainn duit suas iad is mi fein. * Le? † Stich. ‡ Neoil. § Sint’ ann. || Chasurlaich, ** Mosgladh. †† Aogais. ‡‡ Righinn. [TD 32] Ge d’ bhiodh agam gu m’ roghainn, Fir ura an Domhain, Run ’s a ghaoil gur tu thoghain damh fein: Dheanainn sugradh san fhraoch leat, Cheart aindeoin na’n daoine, Corp a’s gil’ thu na Aoilinn * na’n speur. Cha b’ e eagal an Uluidh, Ge do dhiolainn e dubailt, Thug (dhamh) do chunbhail far † cul ach dea’ bheus. Mi bhi fada o’ m’ chairdibh, Agus teisteil mu m’ naire, Eagal scainneil ann ‡ ait tha foi ’n Ghrein. ’S ge d’ nach d’rinn me leat lubadh, ’S e mo roghainn is mo runn e, Dea’ cheile maith cliuiteach dhuit fein. Giod nach d’ fhaod mi bhi laimh riut, Biaidh mi ’g ol do dheoch-slainte As gach sruthan an tarl mi leam § fein. Deir gach tea ruim gu h uallach, Nuair gheabh i ceile r’a gualuinn, Togh thusa fear fuadain dhuit fein. Na’m biodh tus mar tha mise, Do chridhe bruite, trom ||, briste, Cha d’ thugadh tu idir dhamh beum. Faighear cist a chinn chaoil damh, Agus anart mu’n chre so, ’S taisgear mi ann tigh caol fuar ** gu’n lès. * Faoilinn? † Air cul? ‡ Aon; aoin. § A tharlas orm. || Goirt. ** An eig. [TD 33] Bha mi lathair an latha ’N d’ eug mo mhathair is m’ athair, Cha ’n e sud rinn mo sgathadh co geur. Ge d’ fhalbhadh mo bhrathrin, Chuid eile do m’ chairdin Dheanainn sugradh re m’ Ghradh as an diai’. An Cronan Muileach. GURA mise tha ga m’ lathadh, Tha mo shuil na burn ’s na ceathaich, ’S mi gun cheol gun òl gun aighir Mu ’n dol sios air siol an tighe. E ho io hu o eile, E ho i o hu oirin no, E ho io hu o eile, ’S i riu hu o ho ro u o ho. Mu’n dol sios, &c. Lach’uinn a dh’ fhalb mu Fheill-iain Mo sheachd ruin chuaidh dhuibh mu shamhuinn ’S ceann mo mhuirn ann cunnthart fadhasd; Ris an deadh mhnaoi chinnidh m’ athar Mathair nam Mac min-gheal flathail, Nach d’ fhuair beum air ghleus ga’ faighear. ’N sithin na fairge, no ’n amhainn, ’N dobhrainn duinn fui ghairm bhur ’n abhaic, Bheir sibh leim a ceile ’n aighe. Chaill mi mo chail dh’ fhalbh mo mheisneach, Na fir ùr an tùs am pisich, Comunn nan gruag ’s na com slis-gheal O ’n tigh mhor ann cluint am briotal. [TD 34] Taileasg air bhòrd clar ga phiocadh, Tuathach ga òl, poiteach meisgeoil. Beul an t sugraidh thu ’s a ghliocais. Gura mise t’ air mo ghualadh Mo chara na ’m fear (o’n tor) ’s o’n Leath-uachdrach Sliochd Ailein duinn chornuich chuachaich O rudha ciar na h Airde-fuaire. Gu Caol-muile loingis luaineach Ag seoladh gu Dubh-art na’n stuadhan Tuir ard’ am bith baird air bhuannachd. Leännaich, Camaronaich, Tuathaich, Stiuartaich o’n Ghleannan uachdrach ’S Clann Dughail o Thur na’n cloch-uaine. Briathran FHINN re OSCAR. A MHIC mo Mhic, ’se thuirt an Righ, Oscair, a righ nan òg fhlath, Chonnaic mi dealra do loinne, ’s b’e m’uaill Bhi ’g amharc do bhuaidh sa’ chath. Lean gu dlùth re cliù do shinnsreachd, ’S na dìbir a bhi mar iadsan. ’N uair bu bheo Treunmhor nan rath, Is Trathull athair nan treun laoch, Chuir iad gach cath le buaidh, Is bhuannaich iad cliu gach teugmhail; Is mairidh an iomradh san dàn Air chuimhn aig na baird ’an déigh so— O! Oscair, claoidh thus’ an treun-armach, ’S thoir tearmann do ’n lag-làmhach fheumach; Bi mar bhuinne-shruth reothairt geamhraidh Thoirt gleachd do naimhdean na Féinne, Ach mar fhann-ghaoth shèimh thlà shamhraidh Bi dhoibhsin a shireas do chobhair— [TD 35] Mar sin bha Treunmhor nam buadh ’S bha Trathull nan ruag ’na dhéigh ann: ’S bha Fionn ’na thaice do’n fhann, ’Ga dhìon o ainneart luchd eucoir. ’Na aobhar shìninn mo làmh, Le fàilte rachainn ’na choinneamh, Is gheibheadh e fasgadh is càird Fo sgàil dhrithlinneach mo loinne. Air GOLL MAC MORNA. ARD aignidh Ghuill fear cogaidh Fhinn, Laoch leoghar-lonn, fulangach, nach tiom, Laoch fionn, fial, a’s milse glòir; Ni ’n saoibh a chiall, laoch aoibhidh mòr. A mhèine mèin, ’sa sgèimh gun chron, ’S e’s gloine gean, oide nan sgoil. Ni bheil righ os Goll; ni ’n ceil ort, Fhinn: Treise na’n tonn, air ghaisge grinn, Leòghan air àgh, cròdha ’na ghnìomh, Neartmhor a làmh, rogha nan rìgh: Cliath chòmhraig bhuan do shonas nam Fiann, Mordhalach sluaigh, iorghuileach dian: Buan rùin an fhir, buaidh chòmhraig air, Leumnach a ghoil, euchdach a stair. Fear deud-gheal caomh, nach tréig a dhàimh; ’An cogadh righ ni ’n lag a làmh; Proinnteach a ghàir, confhach a threoir; Fiùranda mìn, mìleanta mòr. Dan na h INGHIN. LA d’an robh sinn uille an Fhiann, Air sliabh Sealmath nan sruth dian, Choncas ag teachd sa’ mhagh, Inghean’s i ’g imeachd ’na h aonar; [TD 36] An inghean bu ghloine sinuagh, Bu ghile ’s bu deirge gruaidh: Bha dà rosg àillidh ’na ceann, ’S i ’gamharc falachaidh m’a timchioll. Bha léine do’n t sròl a b’ ùire M’a cneas gràdhach, caoin, cùraidh, Is gu ’m b’ àillidh na’n gath-gréine A bràghad a suas o caomh léine. Chuir i comruich air Fionn, ’S air Goll muirneach Mac Morna, ’S air Oscar an àigh, Làmh chosgair gach teugmhail. AN INGHEAN. “Mo chomruich oirbh, Fhianna matha, “Eadar chloinn righ is ard fhlatha.” Ceist gach aon fhir do theaglach Fhinn, San uair sin thugadh do’n Inghin. FIONN. Dh’ éirich Fionn féin ’na comhair, “A rìoghainn donn bhois gheal nàrach, “Am bheil tòrachd air do lorg, “A gheug mhàlta nan saor cholg?” An INGHEAN. “Tha sin tòrachd orm féin, “Fhinn uasail is rìoghail Féinn, “Iulann an airm dheirg a’s àillidh, “Mac oighre righ na h Iarsmàile.” [TD 37] CAIREALL, ROIDHNE, FAOLAN, agus FEARGUTH. Dh’ éirich ceathrar mac Fhinn gu baoth, Caireall agus Roidhne ruadh, Faolan agus Fearguth òg; ’S dh’àrdaich iad ’an glòir san uair. “C’ àit’ am bheil e ’n oir no’n iar, “No ann an ceithir rannaibh an domhain, “Nach fàgadh eanchainn a chinn, “Mum buineadh e leis thu, Inghean.” An INGHEAN. “’S mòr m’eagalsa, Fhianna matha, “D’ar leadairt is d’ar mòr dhòrainn. “Tha ’m fear mòr, mìleanta, treun, “Fiùranta, mear, bras san teugmhail.” FIONN. “Suidh thus’ an so air ar sgàth, “Inghean o’m màlta comhràdh, “’S cha bhuin am fear mòr thu leis, “Ge mòr do dhòchas as fheobhas.” Choncas am fear mòr uainn Ag teannadh gu cal’ as a’ chuan, Ag tarruing a luinge gu tìr, Toirt gu ’r n ionnsuidh le h ain-mèin. Mar illbhinn aillbhinn chraige, Mar stuadhan ainmheasach thugainn, ’Na chaoiribh teinntidh o chladach, Gu ’m b’e sin coslas a’ mhìlidh. [TD 38] Bha seuchd do’n t sròl bhuidhe mu’n fhear, A cheannbheairt chlochara nèamhain; A lùireach mhòr iursach uallach, ’Sa dhá shleagh ’nan cuilg re ghualainn; A chlaidheamh mòr froiseach neimhneach, Cruaidh cosgara ’s e co’-dhìreach: Sgiath innealt, òrbhui’, le ’m briste blagh, Air dorn toisgealt’ a’ mhìlidh. Thug e ruathar fir gun chéill; Cha do bheannaich e dh’ Fhionn no ’n Fhéinn. Leum an t saighid le sàr bheachd, ’S thorchair le a làimh, an Inghean, ’S cheangail e ceathrar mhac Fhinn; ’S bha ’n t Iulann gu h armach eutrom. Thionndaidh mo mhac-s’, air an leirg. An t Oscar ’se làn do throm fheirg; ’S thug e’n aire gu dùr, dàna, Air an òglaoch mhòr, a tháinig. B’ e sin an còmhrag creuchdach, Fuileachdach, feumannach, Bos-luath, beumannach, Ard-leumannach, gábhaidh. Mar abhuinn a’ ruith le gleann Bha sgrios am fola cho teann; Mar chaoiribh dearga o theallach Torran nan laoch namhadach. Ach thug Osgar beum feardha mear Gu h Iulann ard an deud ghil, ’S thorchair leis a’ bheum ghráineil Mac oighre righ na h Iarsmáile. [TD 39] CONN MAC AN DEIRG. AITHRIS dhuinne, Oisiain dhanaich, Mhic Fhinn shuairce sho-ghrádhaich, Sgheulachd air Chonn feardha fearail, An sonn calma, caoin, ceanail. Sgeulachd air Chonn mac an Deirg, Air a lìonadh le trom fheirg, Dol a dhìoladh Athar gun fheall Air uaislibh ’s air maithibh na Fēinne. Cia bu mhò Conn na’n Dearg mòr, Oisiain nam briathra binn bheoil? No’m b’ionann dealbh dha is dreach ’S do’n Dearg mhòr, mhear, mheanmnach? OISIAN. Bu mhò Conn gu mòr, mòr, A’ teachd an garadh ar slòigh, A’ tarruing a luinge a steach ’An cumhang cuain agus caolais. Shuidh e air an tulaich ’gar còir Am fiuidh curanta ro-mhòr, Mar thrágha mara re treun thuinn, Aig ro-mheud falachd an t-suinn. Chaidh e’m frithleanaibh nan neul Os ar cinn san ath-mheud; Is ghabhadh e d’a chleasaibh gairge Siar ann am bailcibh na h iarmailte. A mhac-samhail cha’n fhacas riamh Ag imeachd magha no mòr shliabh; [TD 40] ’S cha b’áillidh neach fo’n ghréin Na Conn nan arm faobhar-gheur. Gruaidh chorcuir mar iubhar-chaor; Rosg chorach ghorm fuidh mhala chaoil; Falt ùr, òr-bhuidh, amlach, grinn, Air an òg mheanmnach, fhearail, aoibhinn. Colg nimhe gu liodairt chorp Aig laoch àghmhor nan trom lot: Bhiodh a chlaidheamh làimh r’a sgéith, Air an laoch re h aimh-réit’. Buaidh sgach ball an robh e riamh Air ghaisge, air meud a ghnìomh; ’S gu’m b’iomadh laoch a bha gun sgìos A’ tabhairt da géill agus mòr chìs. CONAN. ’Se labhair Conan maol mac Morna, “Leigear thuige an ceud uair mi, “’S gu’m buin mi an ceann a mach “Do Chonn dì-measach uaibhreach.” OSCAR. “Marbhaisg ort, a Chonain mhaoil, “Nach sguir thu d’ lonan a chaoidh? “Cha bhuineadh tu’n ceann do Chonn,” Do ràdh Oscar nam mòr ghlonn. Gluaisidh Conan na mi-chéill A dh’aindeoin na Féinne gu léir An coinneamh Chuinn bhuadhaich bhrais Mu char tuathal aimh-leas. [TD 41] ’Nuair a chunnaic an Conn bu chaoin dealbh. Conan dol ’an sealbhaidh arm, Rug e le sichd air an daoidh ’Se teicheadh gu luath uaith. B’iomad sgread is iolach chruaidh O bheul Chonain nam diom-bhuadh: Chaidh air Conan maol gu deimhin Na cùig caoil fuidh ’n aon cheangal. “Beannachd aig an láimh rinn sin,” ’Se labhair Fionn a’ chruth ghil. Is sheall iad an sin air a chéile Mòran do mhaithibh na Féinne. Gur i chomhairle chinn doibh Sár mhac Fhinn bu chaoine glòir Chur a ghabhail sgeul do’n fhear dhocrach: Gluaisidh Fearguth binn-fhoclach. FEARGUTH. “A Chuin mhòir, bhuadhaich, bhrais, “Fhir shùgaich, ait, aoibhinn, “A ghabhail sgeula thàinig mi. “Ciod é fàth do thuruis do’n tìr?” CONN. “Innseamsa mo sgeul dhuitse, “Fhearguth, agus buin leat e. “Eiric m’athar b’àill leam uaibhse, “O’r maithibh is o’r mòr uaislibh. “Ceann Ghuill ’sa dhà mhic mhòir, “Ceann Fhinn flath an t slòigh; [TD 42] “Cinn chlanna Morna uile “Fhaotainn ’an éiric aon duine: “An tìr uile o thuinn gu tuinn “A ghéilleachduinn do m’aon chuing; “No còmhrag cùig ceud d’ar fineadh “Fhaotainn air madainn am màireach.” An sin labhair cùig ceud d’ar fineadh, “Caisgidh sinne a luath mhireadh.” Cha robh sud doibh mar a ràdh Re dol anns an iomarbhaidh. Thug e mach claidheamh ’n Deirg mhòir Le confhadh catha sa’ cheud uair. Thug e ruathar fir forthuinn, Mar sheobhag measg ealta mhìn eun. B’iomad cruth a chaochail greann, Is cuirp ath-chumta le cruadhas lann: Iomad làmh ann is leth chos, Iomad cloigeann thall ’sa bhos. Cùig ceud eile ged’ bhiodh ann Gu’n tuiteadh sin air aon bhall; Is Conn a’ calcadh a sgiath, Ag iarruidh còmhraigh, ’s gu’m b’an-iar. Thogh sinn seachd fichead fear mòr Do mhaithibh theaghlach ar mòr shlòigh A thoirt a’ chinn do mhac an Deirg; Is dh’aithnich sinn Feann fuidh throm fheirg. Chaidh ar seachd fichead ’na dhàil; ’S ann orra tháinig an dìobhail: A’ dol ’an cumasgadh na buidhinn Bu luaithe e na roth Gall-mhuilinn. [TD 43] Thuit ar seachd fichead fear mòr; B’aobhar tuirs’ e is do-bròin: Gu’n do leig an Fhiann gàir chruaidh Re dìothachadh a’ mhòr shluaigh. FIONN. “A Ghuill mhic Morna nam mòr ghnìomh, “Fhir a chleachd ar cobhair riamh, “A mhiann sùile gach baile, “A laoich làidir na teugmhaile, “Is dána leam Conn a bhagradh ort, “Is air clanna Morna uile, “Nach buineadh tu’n ceann dheth gu fearail “Mar a rinn thu dheth athair roimhe.” GOLL. “Dheanainnse sin dhuitse, Fhinn, “Fhir nam briathra blàtha binn. “Cuireamaid fuath is falachd air cùl, “Biomaid uile dh’aon rùn. “Ged’ mharbhta an Fhiann uile “Gu dìothachadh an aon duine, “Bhithinn féin ’s mo threuna leat, “A righ na Féinne, ’gad chobhair.” Gluaisidh Goll ’na chulaidh chruaidh Ann am fianuis a’ mhòr shluaigh. Bu gheal is dearg gnùis an fhir Re dol ’an tùs na h-iorghuile. Dh’èirich frith, is fearg, is fraoch Air dà mhalaidh an dà mhór laoich. [TD 44] An dà churaidh bu mhòr cith, Chuir iad an tulach air bhall-chrith. Aon là deug agus tràth Gu’m bu tuirseach mic is mnài, Gus ’na thuit le Goll nam beumannan An sonn mòr air cheart éigin. Gàir aoibhinn gu’n d’rinn an Fhiann Nach d’rinneadh leo roimhe riamh Re faicinn Ghuill chròdha ’n uachdar Air Chonn meanmnach, mór, uaibhreach. BIATAICH na FORAIS. BHA aig Biataich na forais Dithis do mhacabh àillidh; A b’ionann fàs agus coimeas Gun fhios cia ’m fear bu tàire. Bha iad foinneamh mìleanta, Air aon dreach bu mhath maise, Gu glic suilbhir sòlasach, Dhoibh b’ionann dùchas aigneadh. ’S air bhi do na bràithribh sin Seal dheth ’n aimsir fhada, Fear aca làn-bheartach, Is fear gun aon dad aige; Toiseach cuirm is conaltraidh, Labhairt is mòr éisdeachd, Gheibheadh am fear beartach, ’S am fear bochd air chùl na cléithe. Toiseach gach mòr noimheachd Thigeadh as na crìochaibh coigrich Gheibheadh am fear saibhir, ’S cha’n fhaoineachdta fear na laige. Am bràthair sin a b’eisearadh Ge nach e bu mheasa beusan, [TD 45] Thilgt’ air ’an cruth amaideachd Gach aon fhocal ga’n déirste * Ach thàinig sgrìob do chreich dha chlaoidh Air an fhear bheartach, ’s cha b’aobhar ghàire. Thugadh uaith re h-aon oidhche A chreach is a mhòr thàintean. Am bràthair a bu laige, ’N sin ’nuair ghabh e treise, Ghlachdta leis gu deogh thapaidh Fearann an fhir bu deise. ’N sin gach fear aig am biodh tagraichean Nach biodh e féin annt’ fiosrach, Thigeadh e am bràthair sin Dh’iarraidh céille ’s gliocais. ’S am fear bha roimhe làn-bheartach, Nis o’n dh’fhàs e falamh, An dream bha roimhe ’n càirdeas ris, ’N trá-s’ cha dean iad fharraid. Sin sgeula nam bràithrean Bh’ aig Biataich na forais; ’S a dhuine na bi àilleasach, Cia mheud ’s d’am faigh thu chothrom; ’S nior mò a bhios tu dìomhanach Cia lughad ’s d’am faod thu chnuasachd, ’S nach ’eil anns a’ chruinne Ach beartas uile gu bhi uasal. Le OIG-MHNAOI a chaidh mhealladh. ’S MI th’air snaidheadh ’s air caitheamh. O earrach a’ chruadail! O’n tha ’n criosan ag éirigh, ’S tric deur air mo ghruaidhibh. Iula bheag u o ro, Iulu bhi, iulu bhi, Iulu bhi, iulu bhi o. O’n tha’n criosan, &c. * I.e. do theireadh. [TD 46] Fhir a mheuduich mo leatrom Cha do leasuich thu uair mi. Iula bheag, &c. Cha do cheannuich thu bréid domh Ge tric air féill san taobh-tuath thu; Iula bheag, &c. Ceannach ghiftean do d’ leannan ’S nach fhuiling thu mo luadh riut. Iula bheag, &c. Tha do nèapagain sìde Cumail dìon air a guaillibh. Iula bheag, &c. Tha do riobainean daithte Cur las’ ann a gruaidhibh. Iula bheag, &c. ’S olc a rinn thu mo mhealladh, Fìor leanabh ’n duin-uasail. Iula bheag, &c. ’S mi gun mhàthair, gun athair, Gun charaid mu’n cuairt domh. Iula bheag, &c. ’S ann thall air a’ chaolas A thachair an cruadal. Iula bheag, &c. Bha m’ athair gun aid ann ’S a chlaigeann ’g a bhualadh. Iula bheag, &c. [TD 47] Bha mo mhàthair gun bhréid ann, ’S i reubadh a gruaige. Iula bheag, &c. Tha mo bhràithre ’n Jaimaica; Truaighe léir ’s fhada uam iad! Iula bheag, &c. Ach nan d’thigeadh iad dachaidh Bhiodh Clann-Lachluin glé bhuailte. Iula bheag, &c. ’S mi th’air, &c. ORAN IRTEACH. THA fleasgach anns a’ bhaile so Ris an can iad Dònall, ’S nam faigheadh e saoghal Gu’n saothraichedh e mòine. Inn ala o ro i, o ro i al ala, Inn ala o ro i, uru rui, uru i, Inn ala o ro i, o ro i al ala. Gu d’ thugainnse comhairl’ ort, Nan gabhadh tu uam i, Bhi gu h-ealamh misneachal Ag dol am measg nan gruagach. Inn ala, &c. Ge do bhiodh tu bruithinn rium ’S a’ briotas rium ’an còmhnuidh, Cha d’ thugadh tu na h-uibhean domh ’Nuair shuidheadh tu Di-dònaich. Inn ala, &c. ’S truagh nach ’eil mo leannans’ Ann an ìochdar Leac-na-gàdaig, [TD 48] Acuinn air a smioradh air Is mise bhi gu h-ard oirr’. Inn ala, &c. AILEAN DONN. ’S FHADA o ’na dh’fhalbh mo leannan; Fear chùil dualaich, chuachaich, channaich; Allein Duinn, o hi o ug oireann o, Hiuru i riag o, hi o ug oireann o. Fear chùil dualaich, &c. ’S guirme sùil ’s a’s caoile mala. Ailein Duinn, &c. Tha do ghruaidh mar chaoran meangain; Ailein Duinn, &c. Tha do phòg mar chìrean meala; Ailein Duinn, Tha do dheud gu dlù-gheal daingean; Ailein Duinn, &c. Tha do thaobh mar thaobh na h-eala; Ailein Duinn, &c. Calba cruinn an osain ghearra; Ailein Duinn, &c. Gur math a thig dhuit breacan ainneamh; Ailein Duinn, &c. Cota gorm do’n eudach staiminn; Ailein Duinn, &c. Boineid dhù-ghorm air chùl cannach. Ailein Duinn, &c. [TD 49] Chuala mi gu’n deach’ thu Ghallaibh; Ailein Duinn, &c. Gu’n d’rinn na Guinich do mhealladh Ailein Duinn, &c. Do chur ann am priòsan daingean; Ailein Duinn, &c. Far nach fhaic thu grian no gealach; Ailein Duinn, &c. Far nach cluinn thu guth do charaid; Ailein Duinn, &c. Fuaim do nàmhad sìr-dhol tharad. Ailein Duinn, &c. ’S fhada o ’na dh’fhalbh mo leannan, Fear chùil, &c. IURRAM. SUD a righ gur trom m’eire Nochd ’s mi ’n eilein a’ chaoil. ’Struagh gun mise bhi thall ud, ’N gleannaibh falaich mo ghaoil, ’Struagh, &c, Far an d’fhàg mi ’n t-òg uasal, ’S e ’na shuain air an fhraoch. Far, an d’fhag, &c. Righ nach cluinninn deagh sgeul ort, Do thi’n air éigin uaith ’n eug, Righ nach cluinninn, &c. [TD 50] Mum biodh do chorp glé gheal, Fuidh reuba nan daol! Mum biodh, &c. Do thi’n gu fearann Mhic-Ailein No gu talla ’n fhir fhéil. Do thi’n, &c. Bu tu sealgair na h-eala, ’S neul à fal’ air a taobh; Bu tu sealgair, &c. Agus sealgair a’ chathain, Théid san athar le scaoim: Agus sealgair, &c. Nàmhad òg thu ’n róin mheillich A thig o sgeiribh a’ chaoil; Namhad òg thu, &c. Mar sud ’s a’ bhuic bhioraich, Thig o fhireach nan craobh; Mar sud, &c. Agus sealgair an fhìr-eoin, ’S eoin chrìn nan sgiath caol, Agus sealgair, &c. Is na circeige duinne Bheireadh gur as an fhraoch; Is na, &c. Agus sealgair a’ choilich ’S moch a ghoireadh air craoibh, Agus sealgair, &c. [TD 51] Mar sud is na h-eilid ’Nuair a roinneadh tu ghaoth. Mar sud, &c. Righ gur iomad bean bhéil-dearg Bhios gu deurach mu m’ ghaol! Righ gur iomad, &c. Eadar Ile nan stuadhan (Mach o’n chuan gus an Caol’ Eadar Ile, &c. Agus Uibhist bheag riathaich ’Am bi na biataich’ nach daor. Sud a righ, &c. BRAIGH LOCH-IALL O THEID, c’uim nach d’ théid? Nàile théid mi thairis, Gu innis nam bò Far an ceòlar ainnir, Ill o bha ho, Ho iriri u o, e ho rinn og u, O iriri u o, ill o bha ho. Gu innis nam bò, Far an ceòlar ainnir; Gu bràigh Loch-iall, ’N dean am fiadh an langan; Ill o bha ho, Ho iriri u o, &c. Is earbag nan stùc, Gu lùthmhor eangarra. Ill o bha ho, Ho iriri u o, &c. A bhean an fhuilt réidh, Guidheam féin mo bheannachd dhuit. Ill o bha o. Ho iriri u o, &c. [TD 52] Beannachd ad dhéidh O ’seigin dealachadh. Ill o bha ho, Ho iriri u o, &c. ’S math thig bréid bàn Air a chàradh beannach ort, Ill o bha ho, Ho iriri u o, &c. Mu aghaidh gun screang Nan gorm-shùl meallanach. Ill o bha ho, Ho iriri u o, &c. Is minic a bha mi ’Nàraidh ghleannaich leat, Ill o bha ho, Ho iriri u o, &c. ’Am bothan beag dlùth Gun dùn’ ach barrach air. Ill o bha ho, Ho iriri u o, &c. Làmh thogail an àil, Bha tlàs riut ceangailte. Ill o bha ho, Ho iriri u o, &c, ’N àm gabhail gu tàmh Cha bu chnàmhan teallaich dhuinn; Ill o bha ho, Ho iriri u o, &c. Mo lamh fui’ d’ cheann ’S do làmh gheal tharam; Ill o bha ho, Ho iriri u o, &c. Mo bheul red’ bheul, ’S sinn maoth-chridh’ch tairis. Ill o bha ho, Ho iriri u o, &c. O théid, &c. [TD 53] ORAN do GHILLEASPUIC MAC CALUM Sealgair a bha sa Bheinne-mhoir; le Mhnaoi fein. THA mulad, tha sgìos orm ’S mi nìos ris an stùic, ’S mi ’g am harc na frìthe ’S tric a dhìrich mo rùn; Anns ’na ghuin thu damh pìceach, ’S d’uileann chlìth air do ghlùn: Sin an obair bu dual duit, Is bha thu suairc air a cùl. ’S mi dìreadh a’ bhruthaich ’S gun mo shiubhal dom’ réir, ’S tric snidh air mo shùilean, ’S e sìr-dhrùthadh orm féin; ’S mi ’g amharc an fhirich, Far am pilleadh tu’n spréidh; ’S mi faicinn daimh cabair Is tric a leag thu san fheur. ’S tric a dh’fhàg thu mi ’m chadal ’S mi gun airtneul, gun ghruaim, ’S a thug thu ’m boc biorach As an fhireach ud shuas; Agus coileach na géige, Seal mu’n éireadh an sluagh. Re ceòran na maidne, ’S tric a leag thu ’m fear ruadh. ’Nuair bhios mnathan a’ bhaile Re aithear dhoibh féin, ’Sann bhios mise ’nam chrùban Agus tùchan a’m’ bheul; O nach d’ thig e d’am dhùsgadh ’M fear ’gan robh an cùl réidh: [TD 54] Ged’ fhaghainn gum’ roghainn, ’S tu thoghainn roimh cheud. ’S mi ’m bothan beag brusgach ’S gun mo shùgradh ach mall, Mi chuideachd air leanabh, ’S fear mo ghearain air chall; ’Nuair a dh’fhalbhadh am bainne, ’S bhiodh an t-aran oirn gann, ’Nuair a thigeadh tu dhachaidh Bu leam tacar nam beann. Dh’fhuirich mise gun tacar, O’n mhaduinn sin féin, Anns an deachaidh do thasgaidh Ann an clachan nan ceud; Dh’fhuirich m’iasg anns an aigeal Gun fhaicinn le leus, O Dhi-h-aoine roimh Innid, ’N do bhuin an iomairt riut geur. ’S beag an t-iongnath mi liathadh ’S a dhol bliadhn’ ann an aois. O’n taice so ’n uraidh Mo chulaidh gu’n d’aom, O na dh’fhalbh e Gilleaspuic, An t-òg gasta glan caoin. ’S tric leam òigridh do sheanar ’Gan gearradh le h-aog. ’S beag an t-iongnath mi sheachdadh ’S a ghlasadh mo ghruag: Thug mi giùlan do Shraithibh A rinn mo sgathadh gu truagh. Thug mi giùlan an Caorann A chaochail mo shnuagh, [TD 55] Fleasgach òg a’ chùil bhuidhe D’am bu chubhaidh bhi suairc. Cha ’n’eil i mar tha mi Bean ’ga cràdh ann a stìr, Ag iarguin m’a cairdibh; Cha b’iad na tàcharain chrìon: Laoich urranta dhàna, Bu mhòr càil anns an strìbh; Na fiùrain a b’àillidh, Och! mo chràdh! air dol dìom. Ged’ tha mis’ air mo shàrach ’S air mo chràdh ann ad dhéidh, Bi’dh mo bheannachd le gràdh dhuit Dh’ionnsuidh àrois Mhic De. Cha d’thug thu riamh tàir dhomh, No tàmailt led’ bheul. ’S truagh nach mis’ tha mar tha thu, ’S tu re h-àiteach a’m’ dhéidh! CUMHA le Fear GHRINNEARD, Uasal do Chlanna CHOINNICH; d’a Mhnaoi fein. THA mo chridh’ air fàs trom, ’S taobh mo leap’ air fàs lom, Cha togar leam fonn air chòir. Tha, &c. Bhuineadh dhìom leis an eug. (Air m’ fhìrinn cha bhreug) Ni cho fìnealt re léig ’an òr. Bhuineadh, &c. O righ gu ’m b’ àluinn do shnuadh, Neul an t-sneachd’ ort mu’n cuairt, [TD 56] Deud mar chailc, agus gruaidh mar ròs! O righ, &c. Do chiabh chas-lùbach dhonn, Do shlios mar eala nan tonn, Do bheul meachair o’m fonnar glòir. Do chiabh, &c. Do chos a b’ainneamh air feur, Do shlios mar eal’ air an t-sléig, Do chorp mar chanach an t-sléibh ’s e òg. Do chos, &c. Do shùil mar dhearcaig nan allt, Do ghruaidh mar ròs air a’ chrann, Do ghuth mar smeoraich ’an gleann re ceò Do shùil, &c. ’S anns a’ choill nach robh crìon, A fhuair mi ’n t-slat nach robh blìon, ’S i gu h-àluinn, ùr, fìnealt, òg. ’S anns, &c. Dar a chaidh mi ’nad dhàil, Is mòr a bh’umad do stàth, Ge d’ nach robh thu ach a’d’ phàistein òg. Dar a chaidh, &c. Bu mhòr do mheas aig luchd-feum. Bu bheag dheth ’n trusdar do bheus. Cha robh do chomunn cho réidh dha ’n t-seòrs. Bu mhor, &c. A righ gu’m b’uasal na saoi, O’n do bhuaineadh mo ghaol! Orm cha suarach do laoidh a cròdh. A righ, &c. [TD 57] B’ iad sud na suinn, le mo bheachd, O’n do bhuaineadh thu mach, ’S iad nach fhuil’geadh a’ chreach gun tòir. B’ iad, &c. Iarla Seafort do Chinneadh, ’S Iarla Chromba dheth ’n Fhineadh, Tighearna Ghrant, is Mac Shimi’s Mac Leoid. Iarla, &c. Bhris gach cabull ’s gach ball. Chaidh mo mhisneach air chall. Tha mo sciop’ air fàs mall gun treoir. Bhris, &c. Dh’fhàg thu mise bochd truagh, Mar choltas luing air a’ chuan, ’N déis a stiuir a thoirt uaithe ’s a seoil Dh’fhàg, &c. Ach a thi chuir Ionas gu tìr A broinn na muice le sìth, Cuir gu cala mi fhìn ’s mo lòd. Ach, &c. Ged’ dh’fhàg thu mise gu bochd, Dh’fhàg thu linn is fhiach toirt. Thogas inntinn o phort mar ’s coir, Ge d’ dh’fhàg, &c. C’uim an deanadh sinn uaill Mu’n ti nach mair ach seal cuairt, ’An déis do chur anns an uaigh le bròn. C’uim, &c. Uime sin bi’dh sinn réidh Mu ’n t-sìth a ludhaig Mac Dé, [TD 58] Chum ’s gu faic sinn a chéil ’an glòir. Uime, &c. ORAN OIL, no BUIDEIL. GUR beag m’uith dhol chunn na h-àiridh, Shealltuinn air mo chuid cruidh àluinn, ’S nach fhaic mi dhiubh ach na cnàmhan, ’S iad gun bhliochd, gun stà, gun laoigh. O cuir a nall am bodach, I cuir a nall am bodach, ’Nuair a thogadh e oirn sogan ’S e ’m botal a b’ annsa leinn. Biomaid criodhail, biomaid ceòlmhor, Gabhamaid gach ni mar ’s còir dhuinn; As a’ bheagan thig am mòran, Tuille ’s a dh’fhoghnas a chaoidh, O cuir, &c. Ciod e ’m fàth mu ’m biodh oirn dorran? Foghnaidh ’n saoghal duinn ge b’oil leinn. ’S lìonmhor fear a chuir e dholuidh, Mheud ’s a thug e thoil d’a chinn. O cuir, &c. Fheara, na biodh oirbhse gruaman Mu na thug an t-earrach uainne. Gheibh sinn creideas feadh na tuatha, A ni suas na thug e dhinn. O cuir, &c. Lìon am botul, lìon a dhà dhiubh, Na biodh cùram ort a pàidh. Muna tachair e san làimh dhuit, Ni seiche bò chaidh an t-suin. O cuir, &c. [TD 59] ’S lionmhor fineag a tha beirteach. ’S caonag air an duine thapaidh; ’S b’fhearr a bhuileachadh le tlachd Na esan ge do ’s pailt a ni. O cuir, &c. Biomaid sùgach, biomaid geanail, Cuireamaid air chùl an gearan, Cinnidh rud aig math-an-airidh. Sud mar tha mo bharail dhuibh. O cuir, &c. ORAN do IARL ADHOILL. ’S MITHICH dhomhsa bhi ’g éirigh ’S a bhi ’g éileadh bhreacains’ mu ’n ghlùn, Dol a thriall air an astar; Do shrath-teamhair * nam breac is math m’ iul, Dh’ ionnsuidh Iarla nam bratach, Leis nach b’fhiach a bhi tais ann an cùis: Leam is bliadhna gach seachduin O’n lá thriall mi a cleachda do chùirt. Iarla Adhoill, t’ fhaicinn slàn, Ur-shlat ghasta ’s cas-bhuidh bàrr, Deud dhluth chailc air dhreach nam cnàmh, Run mu ’n Phas is Lagan-ràt. ’S i mo ghrádh do lùb ladhach, ’S i bu sheòlta, ’s bu sheaghaich’, ’s bu shuairc’, Bu neo-ghioganaich’ gabhail Nuair a dh’eireadh an latha glas fuar; Air mullach a’ cheathaich Gheibhte ruaidhe nan abhall ’nad ghruaidh; Ceanna-feadhn’ thu ’s fear tighe Leis an éireadh na h-Adhollaich shuairc †. Iarla Abhoill, &c. * Tabha. † Suas. [TD 60] Cha bu Cheatharnach cliobach Gun mhodha, gun mhisnich, gun spéis, Ris an do dhealuich o mise, Mu’n taic-sa latha roimh ’n de, Air fonn Bad-an-tiobairt, Le do cheatharna sciobalta, ghleust, Le do mhiòl-chonaibh seanga Chuireadh diona re eangaibh an fhéidh. Cha bhodach suàrach o uachdar frìth, Ach boinne uasal so dh’fhuil righ, Sàr cheannard sluaigh d’ am buailt’ an t-sìth Aig meud a’ chruadail ’nuair ghluaiseadh strìbh. ’Smòr m’eagal ’s mo chùram Mu do thaghall san dù-mhachair mhìn Aig a’ cheist thug an Crùn duit, Oig aigiontaich shùl-ghuirm gun ghìomh, Gu bheil Goill am mi-rùn duit, Gu’n tairg iad do chùis a chur sìos, ’S gu ’n glais iad na tùir ort, Ma tharlas tu ’n lùbaidh nan lion. Is daor an éiric dhuinn ar bàrr A bhi ’ga bhuain air chuaran ard, ’S aig deolach uait cho luath ’s a ta Gun fhios c’i ’n uair an gluais am bàs. Bheirinn mionnan air Bioball, Gu ’m b’ionns’ thu bhi ’n stiopaill nan creag, Paidhir shuigeinin feoir ort, ’S thu bhi siubhal air mòintich gun each, ’G amharc fraithin an aonaich Far an cluinneamaid glaoth nan laogh breac, Na bhi ’g amharc nam fallsoir A bhiodh ’g imeachd air cabhsair Pheirt. ’S marcach steudmhor nan each seang, Bhuidhneadh réis is sréin ’nan ceann; [TD 61] Fuilteach beumnach ’nuair dh’éight’ adbhans; A thoircadh t’ fheim ’s do bhréid re crann. ’S lìonmhor aigiontach gruagach, Agus ruaidhe ’na gruaidh mar an ròs, ’Nuair a shuidhte r’a slios-san Gu bu chùbhraidh’ na measa a pòg, Aig am biodh am folt scaoilteach, Cho buidhe re teudan a’n òr Leis am b’aithireach t’ fheadain Fui bhrataibh daor dheth ’n t-sròl. Ach thug thu gaol ’s cha ’n fheud thu fuath Gu’n d’ thig an la ’m bi bhur dail re h-uaigh, Do ’n gheig ùir àluinn a ’s sàr bhuidhe gruag, Ceist nam mnài thu o ’n Airde tuath. ORAN a rinn Oigh d’a Leannan ’s e dol a shuireadh air Mnaoi eile air comhairl’ Athar. O ’S tric mo shùil air an linne Is air an fhireach a’s airde; ’S tric mo shùil air mo dhiaidh, Is e mo roghainn na dh’fhàg mi. Beir mo shoruidh do’n fhleasgach A dh’fhalbh mu fheascar le bhàirc uainn; Chuir mo leannan a chùl rium, Is chuir e chùram air bàta; Ge do dhiùlt thu dhomh ’n t-aiseag, A righ gu faiceadh mi slàn thu! Ge do dh’eitich thu rum dhomh, Cha bu diùbhail mi d’ bhàta. [TD 62] ’S tric a bha mi ’s tu sùgradh Ann am bùthan na ràimhe. Ann an coille nam badan Is tric a ghlac thu air làimh mi. ’S cha b’e t’ fhuath thug dhomh t’eiteach, Ach mi bhi teisteil mu m’ nàire. Ach ma chaidh thu nunn thairis A dh’fhios na cail’ tha ’n Dun-scàthaich; Truagh a righ, nach tu gheibheadh; Fuar fodhadh ’an déis a bàthaidh; ’S gach bean a chaidh luaidh riut A bhi san uaigh o cheann ràith: Ach mise bhi fallain, Is thusa mairtheann ’nad’ shlàinte; Thus’ is mise, laoigh ghaolaich, A bhi ’nar n-aonar am fàsach; Sinn bhi ’n eilein ’nar dithis; O ’s e mo chridhe tha ’n geall air! Fìor thoiseach an dùbhlaich Dh’fhalbh mo stiuir ’s mo chroinn-bhràgad. Ach a righ mhòir a’ chruinne, Cum ’na thur is ’na thàmh e; Gus am beannuich iad Muile Luchd a’ chunnthairt ’s a’ ghàbhaidh; [TD 63] Luchd a dhìreadh nan stuadhan Air muir ruaidh nan tonn arda. Tha gaoth mhòr air an latha ’S uisge reamhar, trom, tlà ann. Tha do bhreacan fliuch fionn-fhuar, Ge b’e ionad ann do thàmh thu. ’S truagh gun m’eudach, a ghaoil, agad Gu moch maduinn am màireach; ’S e bhì rìs gun fhios uait, Seal mu ’m fiosraicheàdh cách e. ’S e do bhreacan ùr uasal A chum am fuachd uam is mi m’ phàisdein; ’S tric a chum thu mi tioram Fuidh shileadh nan ard bheann. O’s tric mo shùil air an linne, &c. [TD 64] An t-Oran ceudna do ’n Chath-bhuidhinn Rioghail Ghaelich eadar-theangaichte le —— MORISON Foi-leigh do Chath-bhuidhinn an FHRISEALAICH. ANN an éididh Shean-Ghàel marre teinteachd na Ròimh, O gharbhlach na h-Alba gu’n thearbadh sinn o’r slòigh, O na beanntaibh ’sam b’aill leis na Romanaich tàmh, A chaidh chosnadh le’r sinnsir gu brìoghoil am blàr. Gar am bheil cùirte no cathraiche d’ arn-earradh ann an sògh, Gu’n thaisbein Mars gu barrantach ann an seanadh e do Jobh. ’S ’nar thug Pallas an aire dha gu’n sealladh e ro-chorr, Fhuair Mars o Bhenus furan ann mar urama do ’n dòigh. Mi-mheasarrachd neo-fheumail ar féithean cha dean fann. No creidimh Francach gaoitheanach ar rìoghachd chur fuidh chrann. Ar pìoban ’s ar brataichean a’s fìor bheachdail srann, Le’r cridhe rìoghail Breatainneach fìor sheasmhach air gach ám. ’Nuair chunnaic sinn na Taistealaich gu barpail re adbhans, Ge b’ lionmhor air gach bearradh iad ’s Montcalum air an ceann, Dh’fhás caochan do’n fhuil Bhreatannaich sir-bhreabardaich sgach ball. Aig gu’n chuir sinn fuadach fuidh le fuathas ar cuid lann. O daonan cian fada sin o chladach Bhreatainn mhòir, Gu robh ar naimhde doilgheasach, sìr-shuireadh air ar foir! Na robh arrabhalaoch garbh mòr ag sealg oirn a preas, No ’n t-eucorach éiginneach ’g éirigh ’nar measg! ’Nar duthaich na robh uisligin luchd diumaidh ann an támh, Ar comhairl’ gu robh fallain is ar malairt re sìr fhás, Is ann an Albainn fhiùdhantaich gu’m faigh gach diùlnach grádh. O chairdibh dearbha fìrinneach ’s o nìonagan ciuin tlá! [TD 65] VERSES said to have been composed by Sir HENRY ERSKINE, to the Royal-Highland Regiment, and to the Tune of their own March, composed by Colonel J. REID. WITH the garb of old Gaul, and the fire of old Rome, From the heath-cover’d mountains of Scotia we come; From the mountains where Romans attempted to reign, But our ancestors fought, and they fought not in vain. Though no cities nor courts of our habit approve, ’Twas presented by Mars at a synod of Jove; And when Pallas observ’d, at a ball ’twould look odd, Mar’s receiv’d from his Venus a smile and a nod. No intemperate tables our sinews unbrace, Nor French faith nor French fopp’ry our country disgrace. Still our hoarse-sounding pipes breathe the true martial strains, And our heart still the true-British valour retains. ’Twas with grief and with rage that of late we beheld Rebel forces rush down from the hills to the field; For our hearts are devoted to GEORGE and the laws, And we’ll fight like true Britons in liberty’s cause. O still at a distance from Briton’s lov’d shore May our foes in confusion our mercies implore; May our coasts ne’er with foreign invasion be spread, Nor rebellion, that fiend, e’er again rear her head. May the fury of party and faction long cease; May our councils be wise and our commerce increase; And, in Scotia’s cold climate, may all of us find That our friends will prove true, and our mistresses kind. [TD 66] Do Mhnaoi Uasail ann an GLEANNA-GARRADH. AN ainnir a chunna mi m’ chadal, Cha robh i agam ’nar dhùisg mi. ’S e bhi smuaineachadh nach beo thu A dh’fhàg na deoir ag ruidh o m’ shùilibh. Cha d’fhuair mi dhìot ach sealladh ruathair: ’S truagh nach robh ’m bruadar ni b’ fhaide, ’S gu faicin gach ni mu’n cuairt duit Gun ghluasad o m’ shuain gu maduinn. Dh’iadhainn mo shùilean mar b’àbhaist Re amharc àilleachd do phearsain, Urla sholuis a ’s glan dearsadh Choisinn cliu gach armuinn bheachdail; Do mhuineal mar chanach sléibhe, Do dheud glé gheal ’s do bheul meachair, Do shlios mar fhiùran deas dealbhach ’S calbannan mar alabaster. Aithnichear air an aitreabh uasail A’ bhuaidh a bhios fuaite ris an tàmhidh; Aithnichear air a’ cholainn phrìseil An t’-anam am bi brìgh is càileachd: Gun aithnicht’ orts’ o bha thu d’ leanabh Gu’m biodh tu gu banail bàigheil, Gu’m biodh tu gu briathrach sgialach, ’S gu’m biodh tu gu ciallach nàrach. Cha do mheall thu iad ’nam barail: Bu tu barrachd nam ban àluinn. Bu tu Phenics nam ban feumoil, Bu tu ’n eucog threubhach stàmhor. Na d chomhairle gheibhte fuasgladh ’Nuair bhiodh tuairip air do chairdibh; [TD 67] Bha thu làn misnich is cruadail; ’S gach deagh bhuaidh bha fuait’ re d’ nàtur. B’ fhoghaintich’ thu na Deborah, ’S bha thu cho bòidheach re Judith; Thu cho geanmnuidh re Susana, ’S cho banail ri anns gach giùlan. Bha thu iochdmhor, creidmheach, diadhaidh. Mu d’ chuid bha thu fialaidh pàirteil. Aig lìonmhoireachd do bhuaidhe uasal, Bu tu bhean shuairc a bh’aig Nàbal. C’àit’ an gabh an gliocas cùmhnuidh A nis o nach beo thu, Anna? C’àit’ an d’théid an gealladh cinnteach? C’ait’ an fhìrinn? C’áit’ a’ ghloine? C’àit’ an d’théid an labhairt bhlasta? C’àit’ an d’théid an tuigse chòmhnard? C’àit’ an d’théid an giùlan banail A nis, Anna, o nach beo thu? ’S truagh leam do chlann bhi ’nan deoiribh. ’S truagh leam bròn bhi air do mhàthair. ’S truagh leam do pheathraichean deurach Mu d’ dhébhinn, ’s cha dean e stà dhoibh; ’S gur truagh leam osnaich do bhràithrean O nach d’fhuair iad dáil o’n eug dhuit. ’S o nach fhaic mi gu lá bhráth thu, Mo bheannachd gu Phárrais Dé dhuit. [TD 68] ORAN do Dhuine Uasal chaidh bhathadh ag iasgach. ’S DAOR a cheannuich mi ’n t-iasgach. ’S i so bhliadhn’ a chuir as domh. Chaill mi snámhuich a’ chaolais Nach do ghlaodh riamh an t-aisioc. Chaill mi, &c. ’S ann aig stoc beul an áthain A bháthadh an gaisgeach. ’S ann aig, &c. Sud a’ bheart nach do shaoil mi Air an t-saoghalsa thachairt; Sud a bheart, &c. Gu rachadh do bháthadh Gu brath gun chuan farsaing. Gu rachadh, &c. Tha do bhreacan ur uasal Air uachdar an aigeil: Tha do, &c. Tha ruidh nann tonn uaine Mu bhruachaibh do leapa; Tha ruidh, &c. Tha t’ fholtan donn dualach ’Na chuachaibh sna preasaibh. Tha, &c. Sár bhuachaille bhò thu N gleann feoir nan crìoch farsuing Sár, &e. [TD 69] Sàr choisiche beinn’ thu, ’S cha bu deireadh air feachd thu. Sàr, &c. ’S moch a ghoireas an ròcus Di-dònuich mu t’ aitreabh. ’S moch, &c. Tha d’fhidheall gun ghleusadh, ’S na teudan air lasach’, Tha, &c. Tha do thig mòr gun thuthadh. O! ’s dubhach leam t’aitreabh. Tha do, &c. Tha do phiuthar gun bhràthair; Tha do mhàthair gun mhacan; Tha do, &c. Tha do bhean òg gun chéile; ’S tha mi fhein deth gun daltan. ’S daor, &c. COMHAIRLE do na Mnai, le DONALL MACMHATHOIN Fear AITIODAIL ann an LOCH-CARTHUIN. NAM bu teagasgach mi air an treud D’an goirear-gu léir na mnài, Cha b’ achmhasan bheirinn gu geur, ’S cha chuirinn droch-bheus os aird. Bhiodh m’ impidh gu math air an cùl, ’S bu leo mo rùn do ghnà; ’S mo chomhairl’ bhiodh aca gu réidh D’an cumail o bheud gach là. [TD 70] [Taobh-duilleig 79 san leabhar fhèin] O’n thòisich mi ’n teagasg ud duibh ’S nach b’e bhur claoidheadh mo mhiann, O’n a dh’innis mi m’intinn gu saor, Na rachadh a h-aon san t-sliabh; ’S ma their mi ribh ni nach bi binn O! innsibh dhomh fhéin mo ghiamh, ’S gur toileach leam cronachadh soilleir Ge do choisneadh mo choire dhomh ’n t-srian. O’n their luchd an iomadaidh eòlais “’S e gach ni ann an ordugh is fear,” ’Se comhairle thoirt air mnài phòsda Ghabhas mi ’n tòs os làimh: ’S o rinneadh thu, bhean, chum na crìche, Umhal mur bi thu dha, Bi’dh deireadh aig comunn mo rùin Is measa na thùs gu brath. Ma fhuaradh leat companach bras Bha riamh ana-caisrigte ’n cùil, ’S gu’n d’éirich dha leantuinn re fhasan A ghabh e mar chleachda o thùs, Na biodh aig luchd tuailis r’a chantuinn Gur iadach a mhaslaicheas thu, Thoir feart nach bi t’achmhasan baoth Mas caill sibh maraon bhur cliù. Ge d’éireadh dhuit focal no dhá At huiteam le gàire uait, Seadh focal no dhà am biodh brìgh ’S a chuireadh a ghnìomh-san suas, Mur maothaicheadh sud e, cia ’m fàth? Cha leasachadh càs no cruas. Th’ air leam gu’n dean faighidinn céile Ni nach dean beum gun bhuaidh. Ma fhuair thu fear danara truagh Nach cuir anns an uailse suim, [TD 71] Fear dreaganta, creaganta, cruaidh, A’s urrainn thoirt fuath do mhnaoi, Cleachd urram is fulangas da, ’S na lasadh air h-ardan daoi. Mur d’thig e le sochair gu buaidh, Gu mair e na bhuadhanna chaoi’ Ma fhuaradh leat sloidhtire misgeach, No slaodaire bristeach ’an céill, Leigeas dheth chuid as a làimh Am barrachd ’s a thàras e féin, ’Nuair théid ort an trustar o stá, ’S a sheasas tu áit’ am feum, Ged’ chuir thu le strùilleadh air geilt Gu’n gabh sinn do leith-sgeul gu léir. Ach ma bha t’fhortan ni’s fearr, ’S gu’n do chuir ort an t-Ard-righ buaidh, ’S gu’n d’fhuair thu fear freasdalach cairdeil Choisneadh do ghrádh gach uair, O! sealgair a’ choilich san fhraoch A choisneadh do ghaol gun ghruaim, Bi thusa a’d’ dhleasdanas da ’S gu guidheam dhuibh slàinte bhuan ’S a rìs, a bhean phòsda mo rùin, Bi farasda ciuin re d’fhear. Nach cuala tu ’n t-Apstol ud Pòl, Mar thug e na mnái fa’near; Oir thuirt e dhoibh sud gur a còir Strìochdadh o òg gu sean. Ach sguiridh mi nise do chiannt ribh, Is éisdeadh a’ bhantrach mhear. ’S a bhantrach, thoir faicill ort féin (Ge do thubhairt mi fein riut mear) Thoir feirt nach e buaireadh an t-saoghail A thogas a chaoidh’ do ghean; [TD 72] Am freasdal ’s gu ’n d’thigeadh do t’iarruidh Suir’ich o’n iar no o’n ear, Da ’n d’thoir thu gu tairis do ghaol, Ge do dh’urraich an t-aog air d’fhear. Ma fhuaradh leat fearann is ni, Na canar gur millteach thu. Bi thusa ’nad’ cheannas math teaghlaich, ’S is barrantach t’aobhar chliu. Tha nàtur nam feara gu léir Cho chreidmheach air bréig gun diù, ’S gur còir dhuit bhi fiosrach co dha Ma ’s innis thu chàch do rùin. Ach aon ni ’s éigin domh rádh, ’S tha e teachd a ghná fa m’ smuain, Nach cuir thu chaoidh’ m’ fiacha dha ’Nuair a gheibh thu fear cairdeil caoin, Nach can thu ris, “Beannachd do m’ chiad fhear, “Choisinn e riamh mo ghaol;” ’S gu’n guidheam dhuibh maireantas buan Air adhairt nam buadh faraon. Ach ma ’sa cailleach gun bhrìgh thu Air nach d’thoir saoi aon luaidh, Cuir t’earbsa ’s do mhuinghin ’an Dia, Leig tharad do mhi-chuis thruagh, Dean samhl’ ann an gliocas do chách, Thoir taisbeineadh áraidh uait. Ge dualchas am bás do gach aon ’S ni dearbha dha ’n aois an uaigh, * * * * * * * * * * * * * * Gu’n teagaisg mi caileag mo rùin, An t-abhall is ùire blath, [TD 73] Cloch-tharruing nam feara gu léir, ’S i bhanoglach bheusach mhnà. A mhaighdin, thoir faicill ort féin, ’S nach ’eil thu ach a’d chrèutair maoth. Cha ’n fhuiling thu cruadal no gaill-shian, ’S do bhuaireadh cha mhair thu bhios baoth. Ma leagas ort fleasgach a shùil, Na Taisbein do rùin d’a thaobh. Fad as uaithe faiceadh e thu An aon uair is mò do ghaol. Mu d’ bheusa bi meachair a ghnà, Gu h-iriosal, àillidh, ciuin. Na rachadh do theanga gu luath’s, ’S na maslaich do shluagh ni ’s mò. Bi’ ùmhal do d’ ghinteiribh talmhaidh, Is faicear neo-fhalbhach thu: Oir creid ’nuair bhios iomadh ag strìbh, Gur meanbh an ni chi gach sùil. Ma’s e ’n t-aoidh a thig chum na h-oidhche A leagas a dhruim re làr, Ma chi e san teaghlach sin maighdean, Caillidh se loinn do chàch; Oir oirre-s’ bi’dh inntinn gu dlùth, ’S e ag iarraidh gu sùgradh tlà; Ach is beag an ni chluinneas a chluas Nach leig e san uair os aird. Bi’dh iomadh fear suarach an déigh Air thusa bhi ’m mi-sta dha. ’Nuair a leigeas tu iarrtannas leis ’S a chailleas tu freasdal a’s fearr; O! coisnidh e sin dhuit gu truagh Le eachdairidh fuath o chàch. Thoir feirt air an fhear ud a chaoidh’ Ma’s d’thig thu le maoim ’na dhàil. [TD 74] Ach ma thig fleasgach mu’n cuairt A shaoileas tu ’s uailse beus, Chleachd cridhealas bhritheagach dha Mar eireig’ a bàrr fui sgéith. Le dànadas amhailteach chiuin Is soilleireachd sùl gu réidh Ma bhios tu gu banail gu bràth, Gu ’n tarruing thu cairdeas cheud. l ’S a nise nan innseadh tu dhuinn Ma thaitinn riut m’impidh thlá, Gu’n do shoilleirich mise gu réidh. Nan d’ thigeadh ort beud gu bràth; Thoir d’achmhasan seachad, ma thoill, ’S ni ’n cuiream fhéin suim sa bhàs. Ma their thu gu’n chuir mi ort gruaim, Bithidh mi gu la luain a’m’ thàmh. TUIRNEAL a’ Chnatain; do Shir EOGHANN LOCH-IALL an deigh latha Sroin-neamhais. Le IAN LOM MAC DHONAILL. CHA b’e tuirneal a’ chnatain A chuir a’m’ dhùisg mi sa mhaduinn, Ach an tùchan-s’ tha mareach air m’ fhéithibh. Do chéill bhi ’n Sagson Gun fhios nach b’éigneach a’ bheirt e, Ma thig eug ort ’an taice Righ Seurlas. Chraobh stáilinn chruaidh chuileann Chaidh uainn air sàil do Lunduinn; ’S tearc mo ghàir ach gu ’n cluinneam deagh sgeul ort. Do thighn fallain slàn uaith Mar ruaig faloisg bhàrr cruadhlaich, No o gharadh a’ ghuail ’s nam bolg-séididh. [TD 75] Dh’fhalbh Mac-Cailein fear buairidh Le sac gearrain do thuaileas A chur a’ ghearain ’an gluasaibh Righ Seurlais. Ge do scrìobhta leat Muile, Bhiodh tu g’iarruidh gu tuille. Cha rebh ’m bliadhna ’s an uiridh cho réidh dhuit. ’S iumad tigheadas òrail, Mhuirneach, aithireach, cheòlar, A ghreas d’athair gu fòrnadh na déirce; Ga ’n robh beathach bòidheach Tha ’n diugh ’ga chaitheadh mu d’ bhordsa: Cleas an fhatha cur fui’ cheart éigin: Cleas a’ bhaigeir mhòir làidir Rinn a shaidseach a cháramh Leis gach paidreig a thàthadh re chéile. Ach b’ait leam Guinich san dranduil Fo dhruim an Tùir Fhrancaich, Agus cuibhreach ro-theann air am féithibh. Mhaduinn duibh-riabhach smachdail Dh’fhàg i ’n t-Iarla gun mharsainn. Thug i ’m fiabhras a Marcus Earr-ghàidheal. Caiptein caol Loch-nan-eala Thug le feill as a bhail’ e, Gu do chaochail e talla ’n àm éiridh. ’S mairg a dhùisgeadh a chadal An laoch nach mùchadh le bagradh, ’S e borb, ardanach, acuinneach, gleusta. Ghabh thu bhráid air do mhuineal Nach gabhadh càch orra chunntart Thoirt do chàirdean a tonnaibh na féithe. [TD 76] Eoghain òig Torra-chaisteil, Rinn thu chòir mar mo bheachdsa. Thog thu crò agus geata nach leum iad. Thog thu bàrd ann an Dubhart. Streap thu ’m bárr croinne giubhais. Leat bu mhiann a bhi ’n druidhcachd an drèagoin. Thog thu ’n t-sròl-bhratach bhuidhe Os ceann stòl nam pìc iudhair, Caol chorcach an siubhal gach tè dhuibh. Nam biodh a’ chuis mar a deirinn, Bhiodh tu d’ Dhiùc fear nan eilean *. Leat bu mhiann a bhi d’ speir-sheog sna speuraibh. ’S ann latha Sròn-neamhais Bu droch còcaire gill’ thu. Chuir thu spògan air bhiribh ’s dhroch gréidh thu. Thug thu fairige fairge Do luchd nam falluinne dearga. Bha ruidh fala is farra-dhearg † mu ’n sléisdibh. Fhuair thu garbh bhata cuilein Cheud la dhearbh thu bhi d’ dhuine, Mu’n d’fhás calg ort do fhionna no dh’fheusoig. Cha bu shùgradh do shean-choin An cnáimh smuais thoirt a d’ dhream-chraos ’Nuair a theannadh tu teanchair do dhèudhaich. Cha bu shùgradh do scoileir Dol a dhrantan re d’choileir, ’Nuair a thionndadhadh thu chorr-fhiacaill gheur ris. Le luchd nam feadana dù-ghorm D’am bu fhreagarach fùdar, ’Nuair a spreigeadh na h-uird re spuir gheura; * Air gach eilein. † Earr-dhearg. [TD 77] Bheireadh dùsgadh le h-ainiochd Air Utluich an langain, Garbh, stùcach, mòr, eangach an t-sléibhe. Bhiodh an t-sùil no dheo an t-ionchainn Mu dheireadh drùthadh bhur n-ionbhruich. Cha bhi mise d’a sheanchas na ’s léir dhomh. An Ciaran mabach, do GHILLEASPUIC RUADH Mac MHIC DHONUILL; le IAN LOM. GED’ tha mi m’ eun fògraidh san tìrsa, Air mo ruagadh as na crìochaibh, Glòir do Dhia ’s do Iarla Seafort, Cha bhi sinn tuille fui ’r binne. O ro ro sin, cò nam b’àil libh? O ro ro sin, cò nam b’àill libh? Call abhar inn o, calman codheal; Trom orach as o, cò nam b’àill libh? Sir Seumas nan tùr ’s nam baideal, Gheibh luchd muirne cuirm a’ d’ aitreabh. Ge do rinn thu ’n dùiseal cadail, ’S éibhinn leom do dhùsgadh maduinn. O ro ro sin, &c. Slán fui d’ thriall, a Chiarain mhabaich, Shiùbhla’ sliabh gun bhiodh, gun chadal; Fraoch fui d’ shìn’ gun bhòsd, gun bhagradh; Chuir thu ceo fui ’n ròiseal bhradaich. O ro ro sin, &c. Rinn thu mhoch-ēiri’ Di-dònuich, Cha b ann gu ’n aitreabh a chòmhdach, Thoirt a mach nan cas-cheann dòite, Chur sradaig fui bhraclaich na feòla. O ro ro sin, &c. [TD 78] Mhoire ’s buidheach mis’ a Dhia dhiot, Cuid do ’n athchuinge bha mi ’g iarraidh, ’N grad spadadh le glas lannaibh liatha, Tarruing ghad air fad am fiacal. O ro ro sin, &c. Di-ciaduinn a chaidh thu t’uigheam Le d’ bhrataich aird ’s do ghillibh dubha, Scrìob Ghilleaspuig Ruaidh a h-Uithist. Bhuail e meall ’an ceann an uighe. O ro ro sin, &c. Cha d’iarr thu bàta no long dharaich Re h-àm geamhraidh ’n tùs na gaillinn; Triubhas teann feadh bheann is bhealach, Coiseachd bhonn ge trom do mhealag. O ro ro sin, &c. Ach nan cuireadh tu gach cùis gu h-àite Mu ’n do sgaoil thu t-itean air sàile ’Nuair a dh’eitich thu Inbher-làraidh, B’ fheird do mheas e measg nan Gàidheal. O ro ro sin, &c. ’S ann leam fhéin nach bu chruaidh an t-sireachd Bh’aig mnaibh galach nam falt sgaoilteach, Bhi ’gan tarruing mar bheul-snaoisein Sealg nam boc mu dhos na maoilseach. O ro ro sin, &c. ’S mairg a rinn fhòlmuinn san droch-bheirt ’N déigh am plaosgadh fhuair bhur ploicne, Claigne ’gam faoiscneadh a copar Mar chinn laoigh ’an déigh am plodadh. O ro ro sin, &c. [TD 79] Le FEAR SRATH-MHATHAISIDH. THA sluagh an t-saoghail-sa ’nan deannaibh Fear ag sgaoileadh ’s fear ag tional, Fear ag carnadh òir ’s ’ga mhùchadh, ’S fear eile ga mhùn re balladh. Uainn e dhaoine, ’s gàbhaidh ’n seòl e, Bhi ro-ghlic, no bhi ro-ghòrach, Leigibh dhibh e s’ leanaibh mise, Seall-sa nise dhuibh mo dhòighsa: Gun bhi ro-chaithteach, no ’nam dhaòlaig, Cruinneach’ òir, no ’ga sgaoileadh. Ma gheibh mi biadh, teine ’s earradh, Tha mi toilichte dheth ’n t-saoghal. ’Nuair bhuailleas an t-eug a ghath orm, Tha mo Shlànuighear air a Chathair; Bheir e mi cho luath do Phàrrais, ’S ge b’e Righ na Spàinne m’athair. COMUNN an UISGE-BHEATHA. Le Fear SRATH-MHATHAISIDH. FEAR mo ghaol an t-uisge-beatha, Air am bi na daoin ag feitheamh! ’S tric a chuir e saoi ’na luidhe Gun aon chlaidheamh rùsgadh. Ciod eile chuireadh sunnt oirn, Mur cuireadh bean is lionn e? ’Nuair choisgeas gach sluagh am pathadh, ’S a théid mac nam buadh air ghabhail, [TD 80] ’S lìonmhor uaisle feadh an tighe ’S biasd nach caitheadh cùinne. Ciod eile, &c. Cha b’e sud an comunn suarach. ’S mairg a dh’iarradh an taobh shuas doibh. ’S iad nach cromadh chun na fuaraig, Ge bu dual doibh ’n lùireach. Ciod eile, &c. Gheibht’ an sin gach làmh bu chruaidhe, ’S cò b’fhearr na clann natuatha? ’M feàr bhiodh aig an amar-fhuail, Gu ’m buaileadh e aon triur dhiubh. Ciod eile, &c. Bi’dh iad làn misnich is cruadail, Gu h-aigiontach brisg tu tuasaid. Chuireadh aon fhichead san uair sin Tearlach Ruadh fui ’n chrùn duinn. Ciod eile, &c. Chluinneadh fear a bhiodh gun chluais iad, Nan deanadh luinneag is fuaim e; Comunn teangach, cainnteach, cuachach, Dannsach, suairc, neo-bhrùideil. Ciod eile, &c. Comun aoidheil, òlmhor, pàirteil Pògach, dornach, srònach, gábhaidh, Spòrsail, ceòlmhor, cornach, gáireach, Nach cuir cás gu smuairein. Ciod eile, &c. Gar am páidhear an fheill-mártuinn ’S ged’ rach an Righ —— mháthair, Leanaidh iads’ an ìoc-shlaint ádmhor Guc am fág an lùths iad. Ciod eile, &c. [TD 81] ’M fear a chaidh choimhead na h-oidhche, Leig a chosan air a dhruim e; Thug e stigh an rud nach d’rinn e, ’S b’oillteil a bha chùltaobh. Ciod eile, &c. Dh’éirich am fear a bha làimh ris Theiche roimh bholadh an fhàile. Thuit e anns a’ mhuighe-làgain, ’S mhill a’ chàth a shùilean. Ciod eile, &c. Dh’éirich an treas fear gu dàicheil Chum ’s gu’n teasairgeadh e’m fear bàite. Chuir e ghrìosach as le mhàsaibh, ’S còta Spàinneach ùr air. Ciod eile, &c. ’N sin dar dh’éirich iad uile Thuirt fear, “Gabhar greim do ’n duine. “Fhuair e masladh, ’s cha b’e munar. “Loisgeadh mu ’na ghlùn e.” Ciod eile, &c. Thuirt caraid an fhir a chaidh losgadh “Tha thu fìor bhreugach, a losgain. “Bi mach fhad ’s tha ’n dorus fosgailt’, “Oglaich, lobhta dhùisg so.” Ciod eile, &c. San uair a ’s fearr a bhios aca Bi’dh làmh air gach cuaill is bata. Bi’dh fear buailte, ’s fear ga thachdadh, ’S fear fui ’n casaibh ciùrta. Ciod eile, &c. Fear eile thig aileag ’na bhràgad. Stiubhraidh e’m brollach a bhràthar [TD 82] Aran pronn, is im is càise, Brucach, blà, cur smùid dheth. Ciod eile, &c. Their bean-an-tighe gu dìblidh, “Dhuin’, is olc an cáramh bìdh sin. “’S mòr a b’fhearr dhomh agam fìn e, “S mòid a phrìs a’s dùthaich.” Ciod eile, &c. ’N sin dar thig na coin sa chom-ith, Leigidh iad air cimith comith. Leasaichidh fear eile an nollaig Le gleus ronnach ùrar. Ciod eile, &c. Dar dh’fhàsas a’ bhangaid goirid, Chuid nach d’tháinig ach mu dheireadh, O nach faigh iad lán an goile, Goiridh iad gu diumach. Ciod eile, &c. Théid iadsan a nise sa chéile, ’S chi gach mad e féin ’an déigh laimh. Bi’dh surd air na h-armaibh gleusta, ’S deudaichean ’gan rùsgadh. Ciod eile, &c. ’S ann an sin a bhios a’ chaonag, Firom farum chon is dhaoine, Clann a’ ránuich, mnái re caoine. ’S baobhail crost’ a’ chùirt iad. Ciod eile, &c. ’S ma chreideas gach fear na chual e, ’S meas’ e na thuirt Callum Ruadh rium. ’Siad na coin a bhios ’an uachdar. ’S bithidh daoin’ uaisle mùchta. Ciod eile, &c. [TD 83] SOIGHDEAN GHLINN-LIOBHUINN. A MHIC an fhir ruaidh, Bha gu misneachail cruaidh, Do thuiteam san ruaig cha b’fheirde mi. Triall ’s tu dìreadh Re cois frìghe, Bhiodh coilibhear * dìreach dearbha leat. Coin air iallaibh, Garg ’an gnìomhan: B’e do mhiann bhi sealgaireachd. Pìc nad’ dhornaibh, ’S mill ni ’s leòr oirr’: ’S ann le treoir a thairngear i. Glac nach leumadh Re teas gréine, Agus céir o’n Ghaille-bhinn oirr’. It an eoin léith Brice na déigh, Air a gleus le bairbeireachd. Sìd a h-Eirinn ’S meoir ’ga réiteach’: Cha d thig brein’ fir-ceird air sin; Ach Fleisdeir fìnealt O Ghleann-liòbhuinn, Sìr-chur sìd air chalpannan. Cinn bhreac sgiathach Air dhreach dìoltaig †: Cha d’thig iarunn garcail orr’. * I.e. cuilbhair. † I.e. ioltoig. [TD 84] Gun chron dlùthaidh O d’ láimh lùthoir; Ite chùi’ is earr air sin. An saoi nach sòradh Air thùs tòireachd: ’S mairg fear lòdail tharladh ort. An saoi nach maimeadh Air thùs feadhna; Bhiodh sgian chaol o’n chearduich ort. Triath na sròine, Ma ’s fhior dhomhs’ e, Gur i chòir a s’ fheirde leat. Dáimh ga d’ mholadh Triall gu solar; Bhiodh do sporan earlaidh dhoibh. Beoir air chuachaibh, Ol aig t’uaislibh, Anns gach uair dha ’n tarladh sinn. Pìob ’ga spreigeadh, Fìon ’ga leigeadh, Luchd leadan ann re cearruchas. Forthann air thì, Dolaran sìos, Galoin dheth ’n fhìon bhairceideach. Cupannan lán Musgar re daimh, Usgar air mnaoi airg-bhraiteach. Bhil a h-Eirin Sin ort sgeula Thig cùig ceud a shealltainn ort. [TD 85] An t-òg is deis’ thu Dh’fhalbh mu fheasgar; Ghabh mi cead san anmoch dhiot. An t-òg is sine, ’S searr do’n Chinneadh, Nach d’rinns ceillein airgid riamh. ’S ann leam a b’aithreach Gun bhi marruit, Dol fui sparradh Ghall-bhodach. ROINN a dh’ALASTAIR MAC COLLA. IS fhad tha mis’ ann am chodal, ’S mi tha fulang; Gun an t-Alastair òg so mholadh Mar threun duine. Do mhac-samhailt mar ealt’ eun o dhubh bheinn Dol trìd choille dharaich; No mar fhrois mhòir ag reubadh tuinne Air druim cuain mara. Is leat Clann-Alastair nan arm guineach A ’s ro-mhath cinseal; Sud na fir nach ’eil dhuit fallsa, Taim d’ an innseadh. Tigfidh Raonull Dhùn-nan-ultach ’Na chraoibh thoraidh, ’M fear nach do ghabh sgàth roimh thi eile; B’e ’n gnìomh doilich. Tigfidh Aonghus mac Mhic Raonuill, Féinnidh, fuileach; [TD 86] Is cha bhi feum air léigh am baile ’An dèidh do bhuille. An uair a thogtadh fraoch is fearg Air Triath an toghair, Chluinnte fuaim do lann ’gan crathadh ’An crìochaibh ’n domhain. Thug thu ’n là ud ’an Cul-radhain ’An tùs t’òige; Leagadh leat an sin luchd làstan Bu mhòr bòsta. Ag ailis air Goll mac Morna La Uilt-eirinn; Dh’fhàg thu Goill gu brònach ’S mnài gu deurach. Ag ailis air Oscar nam beumann tric La Pheirte; Cha ’n fhéudadh duine chuca, leis A’ cheo a bh’ aca, Ag ailis air Fionn mac Cumhail La Chill-saithe; Chuir thu eich is Goill le bruthach Gu breun brothach. ’Nuair thogadh tu do bhratach mhìn ruadh Re crann gatha, Bheireadh tu buaidh air gach rutha, ’S gaoth ’ga crathadh. Cha robh coimeas ann do m’ threun fhear ’An tùs troide, O nach sàiteadh am mòine bhuig e Carragh creige. [TD 87] DI-MOLADH Pioba DHONAILL BHAIN. Le Ian mac Codrum, no Ian Mac Fhearchair mhic Imhir ann an Uibhist a’ Chinn a Tuath, Bard Shir Seumais mhic Donaill, a dh’eug san Roimh. A’ CHAINNT a thuirt Ian gu’n labhair e cearr i, ’S eudar dhuinn àicheadh is páidheadh dh’a chionn. Dh’fhàg e Mac Cruimein, Conduili is Tearlach, Is Dònallan Bán a tharruing gu prìs. Orm is beag mòran sgeig Agus bleid chòmhraidh, Thu labhairt na h-urrad ’S nach b’urrainn thu chòmhdach, Ach pilleadh gu stòlda Far ’n do thòisich thu dian. An cual’ thu cò ’n urram an taobh-sa do Lunduin? Air na Piòbairean uile b’e Mac Cruimein an righ, Le poncannan àluinn a b’fhonnaire fàilte, Thairngeadh ’an càileachd gu sláinte fear tinn. Caismeachd bhinn, ’s i bras dian, Ni tais’ is fiamh fhògradh: Gaisg’ agus cruadal, Tha bhuaidh air an òinsich, Muim uasal nan Leòdach, Ga spreotadh le spìd. A’ mhairisgeach spòrsail bha aig Tearlach ’ga pògadh, An t-áilleagan ceòlar is bòiche guth cinn; Tha na Gáidheil cho déigheil air manran a dh’éisdeachd, ’S na bheil ’an Dun-eidin do luchd beurla air tì. Breac nan dual is neartmhor fuaim, Bras ’an ruaig námhad, [TD 88] Leis ’m bu cheòl leadarra, Feadain nan Spàinneach, Luchd dheisichean màdair Bhi cràdht’ air dhroch dhìol. Nan cluinnt’ ann am Muile mar dh’fhàg thu Conduili, Cho b’uileor leo t’fhuil bhi air mullach do chinn: ’S i bu ghreadanta dealachain air deas lámh na h-armachd; Ag breabadh nan garbh phort bu shearbh a dol sìos. Creach nach gann, sibh gun cheann, Fuidh bhruid theann Sheoruis Luchd nam beul fiara ’Gar pianadh ’s ’gar fògradh: Rinn iad le foirneart Bhur còir a bhuin dibh. Cha d’thug thu taing idir do briofgardaich Thearlaich, Mach o Fhear Bhàli bhi ghnà air a thì. Mhol thu Chor ghliogach nach d’thigeadh a bàidse. Ach deannan beag gràin, o mám a dhroch shoìl. Shaoil thu suas maoin gun ghruaim, Craobh nam buadh ceòlmhor, Chuireadh fonn fuidh na creagan Le breabadaich mheoirean ’S nach fuilgeadh odròchain A thogail a cinn. Cha’n fhaigh a’ chùis bhuirt ud talla ’m bi muirn, Ach áth air a mùchadh le dùdan ’s le sùidh. Cha bhi seithir aig Dònall ’s cha’n éirich e cònard, Ach suidh’ air an t sorn agus sopag re dhruim. Plaigh bhlaigh phuirt, gair dhroch dhuis, Aile cuirp bhròite; Ceòl tha cho-sgreataidh Re sgreadail nan ròcus, No iseinean òga Bhiodh leòinte chean bìdh. [TD 89] Nach gasta chùis bhurta bhi cneatraich air urlar Gun phronnadh air lutha gun siubhlaichean grinn, Sparradh odròchain ’an iurball odròchain, Sparradh odròchain a tòn odrobhì. Màl caol cam le h-aosg rann, Gaoth mar ghreann reòta Throimh na tuill fhiara Nach diònaich na meoirean, Nach tuigear air dòigh Ach otheoin is othì. Diùdha nam fiuidh bh’aig Tubal Cain, ’Nuair sheinn e puirt ghaidhlig ’s a dh’àluich e Phìob. Bha i tamull fuidh ’n uisge ’nar dhruideadh an Airc. Thachair dhi cnàmhadh fuidh uisge ’s fuidh ghaoith. Thàinig smug agus dust Anns na duis bhreotach, Iumadach drochaid ’Ga stopadh na scornan. Dh’fhàg i le crònan Odròchain gun brìgh. Bha i seal uair aig Maolruainidh o Dornan, Chuireadh mi-dhòigheil bhàrr ordugh na fuinn. Bha i treis aig Mac pheatrais a sheinneadh na dàin, ’Nar theirig a’ chlàrsach ’s a dh’fhàilig a prìs. Shéid Balaam ’na màla Osna chràmh chrònaidh. Shearg i le tabhann Seachd Cathan nam Fiantaidh. ’S i lagaich an ciad uair Neart Dhiarmaid is Ghuill. Turruraich an dòlais, bha treis aig Ian òg dh’i. Chosgadh riobhaidean conlaich na chòmhnadh le ni. Bha i corr is seachd bliadhna ’na h-atharais bhialain Aig Mac Eachain ’ga riasladh air sliabh Chnoc-an-lìn. [TD 90] An fhiuidh shean nach dùisg gean, Ghnùis nach glan còmhdach: ’S mairg dha ’m bu leannan A’ chrannalach dhòinidh. Chaithteadh grán eòrna Leis na dh’fhoghnadh dhi ghaoith. Mu’n cuirear fuidh h-inneal Corrabhinneach na glaodhaich, ’S inneach air eudach na dh’fheumas i shnáth. Cha bheag a’ chuis dhéistinn bhi ’g éisteachd a gáirich; Dheanadh i aognaidh an taobh a bhiodh bláth. Riasladh phort, scriachail dhos, Fhir an droch shaothair, Bheir i chiad éubhadh Re séideadh a gaoithe, Mar roncan bá caoilidh ’S i faotainn a’ bháis. Bithidh ’n iunsramaid ghlagach air a lùbadh ’an craiceann; Cha’n fhuirich i ’n altaibh gun chearcail ’ga tádh’. Seirbhe na gabhann re tabhann a cruin-luath, Trumpaid a dhùisgeadh gach Iudas fhuair bás. Mar chom geuraich ’ga chrádhadh Shéideadh lán gaoithe, Turraich nach urradh mi Tiunal a dh’innseadh, Ach rodain ag sianoil No sgiamhail laoigh òig. Com caithte na curra is tachdadh ’na muineal, Meoir traiste gun fhurus cur triulluin ’an dán, Sheinneadh a bhrollaich le solus an eolain, Ruidhle gun ordon an cómhnuidh air lár. ’N aognaidh lom gaoth throimh tholl, Gáir gun fhonn cómhraig, A thaisicheadh cruadal ’S a luathaicheadh teoltachd, [TD 91] Ga beachdail don-dóchais Mu ’n t-sorn am bi ghráisg. Bi’dh gaoth a’ mháil ghrodaidh cur gáir anns na dosaibh, I daonan ’na trotan re propadh odrá. Bi’dh seannsar caol chrochta fuidh chaonaig aig ochdar, Sruth staoineag ’ga stopadh cur droch cheól ’na thámh. Fuaim mar ghlag dh’fhuadach each, Duan chur as frìdhe. Cha ’n abair mi tuille Re di-moladh pìoba, Ach a leigeadh a chluinntinn Gu’n thill mi mac Pháil. Air Constribh eadar dithis ann an Uibhist a’ Chinn a Tuath. Leis an IAN Mac CODRUM cheudna. CHA ’n e dhùisg mo sheanchas domh Chùis mu bheil mi dearmalach, Gach Hungaireach ’s gach Gearmailteach, Gach Francach ’an rùn marbhaidh dhuinn; Muir no tìr cha tearmann duinn. Tha mo dhùil ’s gur fìrinneach, Gach muiseag tha mi cluinntinn deth, Nach dean iad unsa dhìreadh oirn, Nach buidh’n iad na h-Innsean oirn, Gu ’n sguir iad far ’n do dh’inntrig iad. O chaidh na h-airm ’an tasgaidh oirn, Ge tric a’ ghairm gu faigh sinn iad, Nach foghnadh claidhean maide dhuinn Gu seasamh a’ chrùin shagsonaich, Mar thug an Diùc a dh’fhasan duinn? [TD 92] Ge mordhalach Righ Prusia ’S na rìghridh mòr tha ’n trioblaid ris, ’S co neònach leomsa ’m Frisealach, ’S am Bàideannach le measrachadh, Bhi deanamh réit ’s nach bris iad i. Gu m’ slàn dh’an armunn cheanalta, Nach do chuir an rabhard eallach air, Thug dhomhsa càil gun mhearachd dheth, Ge ta cha d’thug e barantas domh An réit’ ud c’àit’ a mhaireadh i. Bha mise uair gu faca mi Nach creidinn uaithe facal deth, Nach bithinn suas ’nar thachradh e, A liuthaid gruag is —————— Bha ’m fuasgladh anns an t-sabaid ud. ’Nuair dh’inntrigeadh an t-ascaoineas, Is àrd a chluinnteadh ’m Pabaidh iad; Fhreagair coill is clachan doibh; Cha bhiodh bean ’an àite faicinn doibh, Iad fhéin ’s mac-talla bas-bhualadh. ’Nuair bhiodh iad sgìth sna tagraichean, ’Se crìochnach’ a bhiodh aca-san, Ag iarraidh iasad bhataichean, Gach tuairisgeul re chlaistinn ann, Nach cualas riamh o bhaisdeadh sinn. Gur mairg a bhiodh ’san ubraid ud ’Nar ghabhadh iad gu tùirneulas. Bhiodh fàsgadh air na sùilean ann; Bu lìonar duirn is glùinean ann; Air bhreaban cha bhiodh cùmhnadh * ann; Bhiodh rocladh air na claigeannan; Bhiodh scornanan ’gan tachdadh ann; * Caomhnadh. [TD 93] Bhiodh meoirean air an cagnadh ann, Bhiodh cluasan air an stracadh ann, Bhiodh spuaicean air an cnapadh ann. ’Nuair thuiteadh iad gu mi-cheudamh Bhiodh rùsladh le is na h-ìnean ann, Bhiodh piocadh leis na bìdeagan, Bhiodh riabadh air na cìreinean, Bhiodh cus na h-uile mi-loinn ann. Mu’m biodh a’ chonstridh dealaichte Bhiodh doirneagan ’gan tarruing ann, Bhiodh scrobaga na malaidh ann, Bhiodh beoil re sileadh fala ann, Bhiodh gu leòr aig fear dha aithris ann. ’Nuair nach maireadh giubhas Lochlanach, ’Sa’ choill’ an déis a stopadh oirn, Bu mhath na h-airm na botrachain; Bu sgiobailt e na ’m bogsaigeadh; Cha bhriseadh e na coguisean. Mac Fhiunlaimh Ghobha tha ealanta, Tha dà iarun deug a ’s teallach aig, Iad uile dìolta garaidh aig, A fear a bheir a tarag dhuibh, Chuid eile dhiubh cha bhean e dhoibh. ’Sann do ’n tìr bu shámhach so; Bu shòlas inntinn Báilli e; Bu lìonar fear gu’n áiteach’ ann, Dul gu sianais ’s fiamh a bháthaidh air, Cuing mu mhnaoi ’s mu pháistean ann. Bha Uibhist air a nárachadh. Bha Iudharn air a fásachadh. Le guidheachan na cáraid ud Bha sòlas air an Abhairsear. Bu neònach leis nach d’tháinig iad. [TD 94] Chluinn mac Cuinn an tolseach e. Chluinn a rìs an Doctoir e, Mar chrìochnaichear na portaidh ud. Cha tairg e làn a’ chopain domh, Gu ’m bàraig e dà bhotul rium. Innsidh mise dh’Uisdean e, Dh’fhear Bhàlai pàirt do’n t-sùgradh, ud, Do’n Bhàilli air an dùthaich e; Air chàch cha dean mi cùmhnadh air, Bheir iad bàids is dùrachd dhomh. Do Shir SEUMAS TRIATH CHLOINN-DONAILL, a dh’eug san ROIMH; leis an IAN Mac CODRUM cheudna. AIR tuiteam a’ m’ chadal a nis o cheann fada Gu’n thachair dhomh aiceid a stad ann am bhràgha. Tha chneidh air mo ghiùlan ta àmhgharach ciùrraidh. Cha bhi mi ’ga mùchadh, gu rùisg mi os aird i. Ach Dia bhi ’ga chòmhnadh ’s a riaghladh a ròidean! An Ti bheil mo dhòchas fuidh chòmnadh an Ard-righ, Lagaich mo dhòrainn, neartaich mo shòlas, Chuir mi an dòchas bhi ni ’s òige na ta mi. ’S iomadh buille so b’eudar dhuinn fhulang. Bha chuing air ar mùineal ’s bu truim’ i na phráiseach Cho trom re clach-mhuileann ’na sìneadh air lunnaibh, Do iargain nan Curaidh ’s iad uil’ air ar fàgail. Gradan a’ gheamhraidh a lagaich gu teann sinn‘ ’Nuair a chaill sinn ar Ceannard, nach robh shamhla measg Gháidheal, Consmunn na h-aoidhealachd, leòmhan na riòghalachd, Dòrainn re innseadh dha ’n linne nach d’thàinig: Dòraìnn re innseadh, an dòrainn a chlaoidh sinn, Thoirleumar n-inntinn cho ìosal re ’r sàilean: [TD 95] Ar Ceann-feadhna mòr prìseil bu mhòr urram san rioghachd, Gu’n do bhuin an t-eug dhinn e, ar mi-fhortan làidir! Fhir a chunnaic ar cruadal, leig umainn am fuaradh, Bi thusa ’nad’ bhuachaill air na fhuair sinn ’na áite. Cuir dhachaidh Sir Seumas gun aiceid, gun éislean, Gu chuideachda fhéin; mhuire ’s éibhinn a tharsail. Chrìosda, gléidh dhùinne ar buachaille cliuiteach, Ar n-uachdaran dùcha; tha chùram antrà-s’oirn. Allail ar n-Iùran, smiorail is grunntail, Fearail re dhùsgadh nan tiunntadh am manran, Ar baranta mùirneach, carraig ar bunntaist, Ar n-aon ’s ar cairt dhùbailt ’s an crùn air an taileash, An ràmh nach ’eil bristeach, ar lann ann an trioblaid, Ar cannard ’s ar misneach, fear bhriseadh a’ bhàire. Ann an dusgadh no’n cadal duinn, ’n ùrnuigh no’n athchuinge Ar déirce ga nasgadh, cuir dhachaidh thu sabhailt. Muint’ ann an chleachd thu, cliùiteach re d’ chlaistinn thu, Muirneach re t’fhaicinn air each no air lar thu, Ar ’n aithear ’s ar sòlas, ar fìon air na bòrdaibh, Ar mire ’s ar ceol thu, ’s ar doigh air ceòl-gaire, Ar connsmunna féilidh a dheònaich Mac Dé dhuinn Gu cóir chur air stéidhe, ’s gu eucoir a smaladh. Gur h-innealt’ an consmunn Ceann-cineadh Chloinn-dónaill, Fear iriosal stólda gun tóir air an ardan: Eireachdail, coimhliont’, soilleir ’an eólas, Gairear an trogbhail, bòchdan mo lamhsa, Cùirteir na sìobhaltachd, urla na h-aoidhealachd, Tlusail re dìleachdain ’s cuimhneach air airidh, Aigeantach insgineach, beachdail air rìoghalachd, Gaisgeach roimh mhìlte nan sìneadh e ’n gairdean. Mo rùn an sár ghaisgeach, fear òg a’ chùil chleachdaich, Fear mórdhalach gasta, gun ghaise, gun táire; Curaidh nam brataichean guineach re ’m bagairt iad, Chuireadh an t-sradag ’na lasair gun smáladh, [TD 96] A bhuaileadh a’ chollaid mu ’n chluan air an cromadh iad, A ghluaiseadh gun somaltachd an coinneamh nan námhad Le spáinneachaibh loma, le musgaidibh troma, Le fùdar caol meallach ’n ám teannadh re lámhach. Ge fad a bha ’n aiceid ’na cómhnuidh fuidh m’asgoil, Fógraidh mi as i, thig aiteas ’na áite; Cuiridh mi airtneul air fógradh gu chairtealan, ’Nuair chuireas Dia dhachaidh na dh’aisig mo shláinte. Moladh dha ’n Léigh a dh’fhág fallain mo chreuchdan, Tharruing mo speuraid ni ’s tréine na b’ábhaist! Aghaidh Shir Seumais, aghaidh na féile, Toghadh gach speuclair thug an léirsinn ni b’fhearr dhomh. Aghaidh na staidealachd, aghaidh na scairtealachd, Aghaidh na maisealachd, tlachd agus áilleachd, Aghaidh na fearalachd, aghaidh na smioralachd, Aghaidh is gloine bheir sealladh ’an sgáthan, Aghaidh na stóltachd, aghaidh na mórchuis, Aghaidh na leómhain, ach tóiseachadh cearr air! Buinidh dha ’n óig-fhear bhi currant ’an constribh, ’S gur iomadh laoch dorn-gheal théid ’san tóireachd is aill leat. Cha sùgradh re chlaistinn bhi dùsgadh do chaismeachd, Bhi rùsgadh do bhratach gu h-aigeantach stàtoil, Pìob thollach ’ga spalpadh sìor-phronnadh nam bras phort, Fraoch tomach nam badan re crann daitht’ air a cháramh, Barant do dh’uaislean ag tarruing mu’n cuairt di; Gu’m b’fhearail an dulchas dol a bhuantach buaidh lárach, Ceathairne ghruamach, gun athadh roimh luaidhe, Dh’fhágadh gun gluasad cuirp fhuar anns an ár-fhaich. Gur iomadh sár ghaisgeach tha urranta smachdail, A thionnadh a steach riut ’n ám aisith no crámhain, Le ’n spainneachaibh scaiteach cho cruaidh ris an ealtainn, ’N am bhualadh nan claigeann gu ’n spealtadh iad cnamhan, Gu fireachail eutrom, air mhir’ anns a’ chaonaig, Bhiodh fuil air na fraochaibh mu ’n traoghar an ardan [TD 97] Le comunn gun chlaonadh, gun somaltachd gairdein, ’N àm lomadh nam faobhar re eudan nan nàmhad. Nam faicte Sir Seumas ’s gu cuireadh e feum air, Gur h-iomadh taobh dh’éireadh leat réisimeid làidir ’An Alb’ is ’an Eirinn co deònach le chéile, O Chlach nan loung gleusta gu leum e Phort-phadrig: Uaislean Chinn-tìre bu dual duit o d’ shinnsribh, Gu rachadh iad sìos leat gun di-chuimhn, gun fhàilinn, Gu biodh iad cho tìdheach ’s gu deanadh iad mi-sta Mar leòmhana miannach ’s gun bhiadh aig an álach. Dh’éireadh na Leòdaich, dh’éireadh ’s bu chòir dhoibh, Dh’éireadh, ’s bu deònach thaobh eòlais is càirdeis; Thigeadh am mòr shluagh briosg ann an òrdon*, Sgiolta na consmuinn ’an tòiseachadh blàir iad, Dhearbhadh na fearralachd calma ’n àm tarruing iad, An calg mar na nathraichean fearann ’ga raiteach, Stròiceach le lannaibh iad, dòrtach air falanan, Còcairean ealamh iad air cheannan ’s air chnàmhan. Dhùisgeadh ’nad charraid fir ùr Ghlinne-garadh, B’e ’n dearmad gu’n ghoinne sìol Ailein a dh’fhàgail. Daoine cho fearrail, cho saoireach air lannaibh, Gu faicte neul fal’ orr’ gan tarruing a scàbard, Inntinneach, togarach, impidh cha ’n obadh iad, Fìor chruaidh gun bhogachadh ’s obair air làrach, Calma mar churainean, ’s mairg air an cuireadh iad; Chuireadh am buillean gu fulang na Spainnich. Dh’éireadh fir Mhuile le éibhe nan cluinneadh iad, Dh’éireadh iad uile gu h-urranta làidir; Dualchas a chumadh iad, gualainn re uileann iad, Bhuaileadh iad buillean mu ’m fuiling thu tàmailt. ’S cràiteach re innseadh bhi ’g àireamh bhur dìobhail, Na thuit dh’an dream rìoghail am mi-fhortan Thearlaich, Iadsan co ìosal fuidh shàilean nan Guineach, Na cairdean cho dìleas ’s a bha inc ris a’ phaipeir. * Ordugh. [TD 98] Do Shir SEUMAS Mac DHONAILL ’an deidh a bhais; leis an IAN Mac CODRUM cheudna. MOCH ’sa maduinn ’s mi ’g éirigh, Cha ’n e ’n codal tha streup rium, Fliuch mo leaba gun seasdar, gun sàmhchar: Fliuch mo leaba, &c. Cho ’n eil agam da éis sin, ’N déidh mo thaic-sa ’gam thréigsinn, Ach maille claisteachd is léirsinn is tàbhachd, Ach maille, &c. ’S trom a’ chuing-s’ air ar muineal. Air ar lìonadh le mulad, Tha sinn sgìth ’s cha ’n ann ullamh a ta sinn: Tha sinn, &c. Sinn re iargain nan curaidh Nach robh ’n iasad ach diombuan, Gun fhear liath a bhi uil’ air an làrach, Gun fhear, &c. Daoine mórchuiseach measail, Daoine còrr ann an iochd iad, Daoine cròdha gu bristeadh air nàmhad, Daoine, &c. Ann an ùine dà fhichead Gur dò-bhail ar briseadh, Gur a dùbailt a nis oirn e làthair. Gur a, &c. Chaill sin cóigear no seisir Do na consmuinn bu treise, Nach robh beo ann am Breatann an áicheádh Nach robh, &c. [TD 99] Ann an uaisle ’s ’an urram, Anns gach deagh bhuaidh bh’air duine; Ann an cruadal gu buinig buaidh lárach, Ann an, &c. ’S bochd an ruaigs’ oirn an còmhnuidh, Dh’fhág ar gualainn ’na ònar, Bhi sguabadh ar n-òigridh gun dáil uainn. Bhi sguabadh, &c. Tháinig meadhoil gu bròn duinn. Tháinig aithear gu dòrainn. Chaill sinn amharc is sòlas ar sgáthain. Chaill sinn, &c. Bás ar n-uachdarain phríseil, Sgeul a’s cruaidhe re chluinntinn: Fhuair luchd fuath dhuinn is mìoruinn an áilleas. Fhuair, &c. Gur e ’m fuaradh-s’ an uraidh Chuir ar gluasad ’an trumad. So ’n ruaig tha ’gar n-iomain gu anrath; So ’n ruaig, &c. Bhi fuidh adhar * an sgeoil ud Gach aon latha re’r beo-shlaint, Air bheag aithir, no sòlais, no sláinte. Air bheag, &c. Fhuair sinn naimheachd ar leatrom. Fhuair sinn naimheachd na creiche. Fhuair sinn naimheachd thug leagadh dh’ar n-ar Fhuair sinn, &c. ’S trom an galar ’s is dó-bhail Móran uallaich re ghiúlan, Rinn ar n-anail a mhúchadh ’s ar dan; Rinn ar, &c. * Mark. [TD 100] Nis o ’s díleachdan bochd mi, Oighre díreach air oisinn, Mi re innseadh cruas m’ fhortain do Phádruig; Mi re innseadh, &c. Mi ag innseadh cruas m’fhortain, Mar a dh’inntrig e ’n toiseach: Cha’n ’eil brigh dhomh, no toirt bhi ’ga áireamh. Cha’n ’eil, &c. Ach an sgrìob thug a’ chreach oirn, Dh’fhág a chaoidh’ sinn ’ga h-acain, So i ’n dìle chuir brat air na tháinig. So i ’n dìle, &c. Dh’fhalbh ar ceannard óg maiseach, Bha gun agradh, gun ghaiseadh, Muir a tháinig le grad a thug bhair oirn. Muir, &c. Chuir ar leaba san dreaghann, ’S gun ar cadal air faighinn, Ar sùil frasach o’n naimheachd a tháinig. Ar sùil, &c. O nach dùil re Sir Seumas, ’S beag ar rùn ’an gáir eibhinn. Bithidh sinn tuirseach ’na dhéidh gu la báis deth. Bithidh, &c. Chaill sinn duilleach ar géige, Gráinne mullaich ar déise. So an turus chuir éis air ar n-armainn. So an turus, &c. ’S eudar fuireach re síochaint, O nach urrainn air stríbh sinn, Ach bhi fulang gu ’n striochd sinn d’ar námhad. Ach bhi, &c. [TD 101] Ma thig foirneart no bagr’ oirn, Sinn gun dòigh air am bacail: Tha sinn leointe ’nar pearsa ’s ’nar càileachd; Tha sinn, &c. O’n là thàinig am briseadh, A thug tearnadh ’nar meas duinn, Ar Cean-tànach ’s ar misneach ’gar fàgail. Ar, &c. Dh’fhág e sinne bochd tùirseach Ann an ionad ar cùraidh, Gun e thilleadh g’a dhùchanna sàbhailt, Gun e, &c. Thug e scrìob air ar n-uaislean. Caoidh’ cha dìrich an tuath e. Tha sinn mi-gheanach truagh air bheag stàdha. Tha sinn, &c. Sinn mar chaoraich gun bhuachaill, ’N déis an t-adhair thoirt uatha, Air ar sgaoileadh le ruaig ghille-mhàrtuinn. Air ar, &c. Ar toil-inntinn ’s ar sòlas, Craobh a dhìdionn ar còrach, Ann an Cathair na Ròimh air a chàradh. Ann an, &c. Thu bhi ’n Cathair na Ròimhe, Goirt re innseadh na sgeoil sin! Dhe! cha dìrich Clann Dònaill ni ’s àirde. Dhè! cha, &c. O’n la sgathadh ar n-ògan, A’ chraobh bu fhlathaile còmhdach, Gun a h-abhall air dòigh dhuinn a thàrsail. Gun a, &c. [TD 102] Mòr an sgeul san Roinn-Eòrp e, Mòr a bheud le Righ Seorsa, Mòr an éis air do sheòrsa gu bràth e! Mòr an, &c. Cha do dhùineadh an còta, ’S cha do ghiùlain na brògan, Neach ann cunntadh iad còmhluath do phàirtean Neach ann, &c. Ann an gliocas, ’an eòlas, Ann an tuisge ’s am mòrchuis, Is na giftinean mòr a bha fàs riut. Is na, &c. Tha sinn deurach bochd tùirseach, Gun ghàir aoibhinn, gun dùil ris, Mar an Fheinn agus Fiunn air am fágail. Mar an, &c. Sinn gun Oscar, gun Diarmad, Gun Gholl osgarra fìalaidh, Gach craobh thoisich ag triall uainn gu Pharrais; Gach craobh, &c. Cinn nam biuinean calma Leis an d’ùmhlaicheadh Alba. ’S iomadh Ughdair thug seanchas mar bha sinn. ’S iomadh, &c. ’S bochd a chrìochnuich ar n-aimsir, Mar Mhaol Ciaran gun Fhearchair, Sinn re iargain na dh’fhalbh uainn ’s nach d’thàinig. Sinn, &c. ’Se ni ’s cosmhuil re sheanchas, Lìonn sinn copan na h-aingeachd Aig ’na bhrosnuich sinn fearg an Ti ’s airde. Aig na, &c. [TD 103] An Ti phrìseil thug uainn e Chum na rioghachd is buaine, O Chrìosda, cum suas duinn na bráithrean. O Chrìosda, &c. MOLADH Chloinn DONAILL, leis an IAN Mac CODRUM cheudna. TOPADH leat, a Dho’ill mhic Fhionnlaimh, Dhùisg thu mi le páirt dó d’ chomhradh. Air bheagan eólais as dùthaich, Tha cunntas gur gille cóir thu. Chuir thu do chomaine romhad, ’S fheirde do ghnothuch an cómhnuidh ’S cinnteach gur a leat ar báidse: ’S leat ar cairdeas ’m fad is beo thu. Mhol thu ar daoine ’s ar fearann, Ar mnaithean baile, ’s bu chóir dhuit. Cha d’rinn thu di-chuimhn no mearachd: Mhol thu gach sean is gach óg dhiubh. Mhol thu ’n uaislean, mhol thu ’n ìslean. Dh’fhág thu shìos air an aon dóigh iad. Na bheil g’an ealainn re chluinntinn, Cha chean dìchil a dh’fhág scód orr’. Teannadh re moladh ar daoine, Cha robh e saoireach air aon dóigh: ’An gleus, ’an gaisge ’s ’an teómachd, Air aon aobhar thig ’nan còdhail Nochdadh an eudan re gradan (Cha robh gaisedh anns a’ phòr ud) Cliu is pailteas, mais’ is tábhachd; Ciod e ’n cás nach faight’ air chòir iad? [TD 104] Cha bu mhisd’ thu mise láimh riut ’An ám a bhi ’g áireamh nan consmunn, Gu innseadh am maise ’s an uaisle, An gaisge ’s cruadal ’n ám trogbhail*. B’iad sud na fir a bha fearrail Thilleadh an-seasgair ’an tòireachd, ’S a dh’fhágadh salach an àr-fhaich Nam fanadh an námhad re ’n còmhrag. Ach nam faiceadh tu na sir ud Re uchd teine ’s iad ’an ordon†, Coslas fiadhaich ag dol sìos orr’, Ag falbh gu dian air bheagan stòldachd; Claidheamh ruisgt ’an làimh gach aon fhir, Fearg ’nan eudan ’s faobhar gleois orr’, Iad cho nimheil ris an iolair, ’S iad cho frioghail ris na leómhain. Cha mhór a thionnal nan daoin’ ud Bha re fhaotainn san Roinn-Eórpa. Bha iad fearrail ’an ám caonaig, Gu fuileach, faobharrach, stróiceach. Nam faigheadh tu iad ’an gliocas Mar bha am misneach is am mórchuis, C’ ait’ am feudadh tu áireamh, Aon daoine b’fhearr na Clann Dónaill. Bha iad treubhach, fearail, foinnidh, Gu neo lomara mu ’n stóras. Bha iad cunbhalach ’nan gealladh, Gun fheall, gun charachd, gun róidean. Ge do dh’iarrtadh nuás an sinnsridh, O mhullach an cinn gu’m brógan, ’N donas cron a bha re inns’ orr’, Ach an rìoghalachd mar sheórsa. Ach ma mhol thu ar daoin’ uaisle, C’uim nach do luaidh thu Mac-Dhónaill? * Togail. † Ordugh. [TD 105] Aon Mhac De bhi air ’na bhuachaill’ G’a ghleidhe buan duinn ’na bheò-shlainte O ’s curaidh a choisneas buaidh e, Leanas re dhualchas ’an cómhnuidh, Nach deachaidh neach riamh ’nan tuasaid Rinn dad buannachd air an constribh. C’áit an dh’fhág thu Mac Mhic ailein ’Nuair a thionaileadh e mhòr shluagh, Na fir mhóra bu mhòr alladh, Re linn Alastair ’s Mhontrós? ’S mairg a dhùisgeadh ruin bhur n-aisith No thionndadh taobh ascaoin bhur cleóca, Ge b’e sùil a bhiodh ’gan amharc Cromadh sìos gu abhuinn Lòchaidh. Ach ma chaidh tu ’nan fealbhaidh, C’uim nach do sheanchais thu air chóir iad, Teaghlach uasal Ghlinne-garadh S na h-iùrana o ghleannaibh Chnoideart ’S iomadh curaidh làidir uaibhreach Sheasadh cruaidh ’s a bhuaileadh stròicean, O cheann Loch-Uthairn nam fuar bheann Gu bun na stuaighe a Morrair. An dh’fhàg thu teaghlach na Ceapaich (’S mòr a’ chreach nach ’eil iad cò’lan) Dh’éireadh leinn suas ’an aisith Le ’m pìob ’s le ’m brataiche sróltaidh, Mac Ian a Gleanna-comhan, Fir chothanta ’n am na constribh, Daoine foinnidh, fearail, fearradha Rùsgadh arm is fearg re ’n srónaibh? Dh’fhág thu Mac Dhùghail a Ladharn (Bu mhuirneach gabhail a chò’-lain) Cuide re uaislean Chinntìre O’n Roinn Ilich ’s mhaol na h-Odha. [TD 106] Dh’fhàg thu Iarl Antrum a h-Eirinn Rinn an t-euchd am blàr na Bòine. ’Nar a dhlùthaicheadh iad re chéile, Co chunntadh féich air Clann Dònaill? Alba, ge bu mhòr re inns’ e, Roinn iad i o thuinn gu mòintich. Fhuair an còir o làimh Chloinn Dònaill. Fhuair iad a ris an Rùta, ’S ioma urra mhòr bha innte Cunntaidh Antrum ge bu mhòr i. Sgrios iad as an naimhdean uile, ’S thuit mac Cuibhilein san tòireachd. Bhuidhin iad baile ’s leth Alba; S e ’n claidheamh a shealbhaich cóir dhoibh. Bhuidhin iad latha Chath Gairbheach. Rinn iad an argumaid a chòmhdach. Air bheagan cónaidh gu trioblaid Thug iad am bristeadh a mòran, Mac Ill-Ian ann le chuideachd, ’S Lachlan cutach mac an Tòisich. Nan d’thigeadh feum air Sir Seumas, Gun éireadh iad uile còmhluath O Roinn Ghallaibh gu Roinn Ile, Gach fear thug a shinnsridh còir dhoibh. Thigeadh Mac coinnich a Bhrathain, Mac Aoidh Strath neabhair ’s Diùc Gordon, Thigeadh Barraich, ’s thigeadh Banaich, Reothaich is Tailich is Ròsaich. Ar luchd dàimh ’s ar cairdean dìleas Dh’eiridh leinn a sios ’an constribh. Thigeadh Uaisle Chloinne Ill-Ian Mu’n cuairt cho daingean re d’ chòta, Iad fuidh ghruaim ’an uair a’ chatha Cruaidh ’nan lamhan sgathadh feòla, [TD 107] Tarraing spàinneach làidir lìobhar Sgoilteadh díreach cinn gu brógan. Bhuidheann fhuilteach glan nan geur lann, Thigeadh Reisimeid nan Leodach, Thigeadh Réisimeid nan Niallach Le loingeas lìonar ’s le seòltaibh, Foirbisich ’s Frisealaich dhéireadh, ’S thigeadh Clann Reubhair ’an ordu. ’Nar a dhùisgeadh fir na h-Iuraich, Co thigeadh air tùs ach Tomas? Fraoch. THE scene of the following poem is said to have been on the south shore, and on the Island near the south side of Loch-Cuaich, or Lochfraochy about two miles to the westward of Amalrie and eleven west from Dunkeld. About a quarter of a mile to the S. E. there is, on an eminence, a very ancient ruin, which has probably been the seat of May, and nearly the station of the Bard too, when he said, Ann san Iraidh tha siar fui dheas, i. e. nigh the shore to the west-ward on the south. May was in love with Fraoch; but her daughter (who by some is called Ceann-geal, or White-head,) and Fraoch mutually loved each other, and because the mother found that he preferred her daughter to herself, she contrived and effected his ruin in the manner related in the Poem. Duan Fraoich. OSNA Caraid an cluain Fhraoich. Mar osna Laoich an caisteal Chro; An osna sin o ’n tuirseach fear: ’S o’n trom ghulanach; bean og. Sud e siar an carn am bheil; Fraoch Mac Feadhaich, an fhuilt-mhaodh, [TD 108] ’M fear a rinn buidheachas do Mhai ’S an air a shlointeadh Carn-Fraoich. Gul nam ban o’n chruachan tuir; ’S cruaidh am fath mu’n guil a bhean ’S e dfhag m’osna gu trom trom Fraoch Mac Feadhaich nan colg sean. Gur i’n ainnir a ni ’n gul Tein ga fhios do chluain Fhraoich Donn or-bhuidh an fhuilt (chais) aill; Aon ninghin Mai mu ’m biodh na laoich. Aon ninghin Chòruill is greinne folt Taobh re Taobh a nochd is Fraoch Ge ’h iomadh fear a (ghradhaich) i Nior ghradhaich i aon fhear ach Fraoch; Nuair fhuair i a muigh e Cairdeas an Laoich bu ghloinne gne ’S e abhar mu’n do reub i chorp, Chionn gun olc a dheanamh lei; Chuir e i gu càth a bhais; (Taobh re mnai ’s na dean a lochd) ’S tuirseach; do thuitim le Beist. Dh innsin duibh gun cheilg a nos. Caòran do bhi air Locha Mai; Ann san traidh tha siar fa dheas Gach a Raithe ’s gach a mios Bhi toradh abuidh ann sa mheas. Bha buaidh air a mheasa dhearg Bu mhilse e na mìl bhla Gu ’n cumadh an caoran is e dearg Neach beo gun bhidh car naoi Trath. [TD 109] Bliadhna do shaoghal gach fir; Dh’innsin duibh anois a dhearbh Gu cabhradh e air luchd chneadh, Brigh a mheasa is e dearg. ’N aimcheist mhor a bha na dhiaidh, Ge b’e leigh a chabhradh na sloigh. A bheist nimh a bhi na bhun; Gràbadh do dhuine dol d’a bhuain. Do bhuail ea-slainte throm throm, Air ninghean Odhuich na’n corn fial, Chuireadh le fios air Fraoch ’S dfhiosruich an laoch ciod e a mian? Labhair i nach biodh i slan Mar fagha i lan a bos maoth Do chàorann an lochain fhuair, ’S gun aon neach ga bhuain ach Fraoch. Cnuasachd riamh ni ’n drìnneam fein Thuirt Mac Feadhaich nan gruaidh tla; Gar an drinneam arsa Fraoch Theid mi bhuain a chaor’n do Mhai. Ghluais Fraoch air cheimnibh aidh, ’S chuaidh è shnamh air an Loch; Fhuair e bheist na suram suain; ’Sa craos suas ris an dós. Fraoch mac Feadhaich nan arm geur. Thanig e o’n bheist gun fhios, ’S ultach leis d’an chaoran dhearg D’an bhall an raibh Mai na tigh. Ge maith uile na rinneadh leat; Labhair Mai bu chaoine cruth [TD 110] Ni ’m fodhain leamsa laoich luinn Gun an t slat bhuain as a bun. Ghluais Fraoch, s nior Laoch tiom A shnamh air an linne bhoig. Bu deacair, ge bu mhor a radh, Teachd o’n bhas an raibh a chuid; Ghlac e an caoran air a bhar, ’S tharuing e ’n crann as a fhreamh, Toirt a chosan do air tir; Rug i air, a ris a bheist. Rug a bheist air, air an traigh, Ghlac i a lamh ann a craos, Ghlac eisin i air dha ghial, Ochoin? gun a scian aig Fraoch? Liodair a bheist a chneas bàn, Liodair i a lamh gu leon, Thainig ninghin ùr nan geal-ghlac ’S ghrad thug i dha scian d’ an or. Cha comhrag sud ach comhrag gearr, Bhuain e an ceann na laimh leis. Fraoch Mac Feadhaich is a bheist, Mo chreach leir mar thug iad greis! Gu do thuit iad bonn re bonn, Air traidh nan clocha donn sa ’n iar. Nuair chunairc an t saor ninghin aidh, Thuit i air an traidh na-nial, Nuair a mhosgail i as a pramh, Ghlac i a lamh na laimh-bhoig, Ge d’ tha thu nochd na d’ chódaibh eun, ’S mor an t euchd a rinn thu bhos. [TD 111] Truadh nach an còmhrag laoch, A thuit Fraoch le ’m pronntadh òr, ’S tursach do thuitim le beist, Aon mhic de! nach mairtheann thu beo. Ionmhuinn Tighearn ionmhuinn Tuath, Ionmhuinn gruaidh a’s deirge ros, Ionmhuinn beul leis an dioltath dan, Air am biodh na mnai ag toirbheart phog. Bu duibhe na ’m fïach a ghruag, Bu deirge a ghruiaidh na fuil-laogh; Bu mhine na cobhair an t sruth, Bu ghile na’n sneachd corp Fhraoich. Bu mhaise na ’n càisein fholt, Bu ghuirme a rosg na eir-leac Bu deirge na cruban a bheul ’S bu ghile a dheud na chailc. Bu treise na Còmhla a sciath B’ìomad Triath a bhiodh r’a chul, Bu chomh-fhad a lamh ’s a lann, Bu leïne a chalb na clar luing; B’ airde shleagh na crann seoil Bu bhinne na teud cheol a ghuth Snamhuiche a b’fhear na Fraoch, Cha do leig riamh a thaobh re sruth. Bu mhaith spionnadh a dha laimh, ’S bu mhaith cail a dha chois; Chuaidh d’ aigne thair gach Righ Roimh churaidh riamh cha diar fois! Gu b’e sud an t uabhar mna A’s mo chuncas air m’ dha rosg, [TD 112] Fraoch a chuir a bhuain a chrainn Ann deis a ’n Caòran a bhi bhos. Togamid anois an Cluain-Fhraoich. Carn an Laoich an Caisteal-Chro; O’n bhas ud a fhuair am fear ’S mairg as mairtheann na dhiaidh beo? Air a chluain thugtadh ’n t ainm? Loch Mai a raiteadh ris an Loch: Am biodh a bheist anns gach uair; ’S a craos suas ris an dos. Osna caraid an Cluain Fraoich, &c. Rainn a riniadh air Oiche Bainse. BRAVE lads be merry le feteran’s le gradh, Most willing attaim le mireadh gu leor As I am a sinner I cannot bhith ’m thamh, While tha ’n cupan am laimh cuir tuille san stop, Come call the lass, fill the glass, Cuir mu’n seach cùmant e. Here’s a health do gach neach Gad bhiodh seachd urad ann, To the new couple that’s buckl’d an trasa, Bragad air bhragad re furan na’m pog, The wheel of Fortune goes often m’un cuairt, Cha’n oil leam san uair a mhalairt a th’ann, I like it, I take it, I make it a suaip. Gach mulad’s gach gruaim a thachair reum ann, I am glad on my bed, fhuair mi cead feadalaich, Leam nach meist, I protest, ge’d raibh treis bheadra ann, Aig deadh Mhac an duine, s a chailir gun ghruaim Gur dmhin bu dual gh’n cinneadh bhur clann, [TD 113] The boy call’d cupid le bhògha ’s le chuibhir; Tha mi san duil nach raibh shuilin sin dall, He charged so brisky and aimed so quickly, Gun chuir e le clisce gu itibh an crann. Such an art had the dart, cha d’rinn neart cumail ris Urchair cheart, he did cast, sticked fast dh’fhuirich i Ma dh’fhuiling an duine gun d’fhuiling i fein, ’S gur barail leam fein nach ea-coir a bh’ann. Oran a rinneadh d’an chath-bhuidhinn Rioghail Ghaoidheallach nuair bha iad dol d’America San bhliadhna 1756. BEIR sorruidh uam le deagh rùn buaidh, Dh’fhios ghaisgeach, stuamach gharbh-chrioch; Ogain uasla bhreacan uaine, Eibhle sguabaidh’s ghear-chot; Lann dubh-ghorm chruaidh air Airm chrios ualach, ’S deilg nan guailibh cear aca; Ur laoich chruadalach thug buaidh, Ann laimhseach luath lann’s thargaid. Buidheann chriodheil Mhoir-fheir Ian, Flaidh dan Fhineadh lamh-thrèun; Ni naimhde dubhach’s cairde sughach, Deagh fhuil Mhuireach’s ceannart; ’S ge hè Loudon theid air lear libh, Tha e fearail suinsair; Glic gun mhaile, trèun san tarruing, Bheir sibh caithream Nall libh. Leomh’ naidh gharg; a fhuil Albnach, Lean re’r ’n airm ’s re’r ’n eididh; Faghaibh taragaid eatrom bhall-bhuidh, Ghabhas dearg-thuadh Chaoilt-Mhach; ’S cuilbheir earr-bhuidh ’n laimh gach sealgair, Seott àir marbhadh chaoil-daimh; [TD 114] O’s mighich d’ Albanìch dol a shealg, Air Francaich chealgach’s Choìlt mhich. Togaibh baideil ard re h aigein, Stiuribh grad trèun Chabhlach; Air Cuan cas thonn, stuadhach, bras, ard, Uaibhreach, glacach, beantach; Bèucach, tartrach, gaileach lasradh, Bhuaileas Craig le tairn-thoirm; Ach shleachdas grad do’r suaith eantas, ’S don Phiob toirt cais meachd falbh dhuibh. Ta’n cuan gu mìn ag tairgse sith dhuibh, Choisg e stribh throm shiubhlach; Ta thonna mion re plubraich bhinn, Seinn iurram dhuibh is thùg air; Ta dearsa grinn na grèine libh, San spèur gach rinn air luasadh; A sheoladh dhuibh bhar sligh thairtaibh, D’ an chala aidh is iunsadh. Air Moir-thir chi sibh oighe rimheach, Teachd le mìle failte; ’S braon ’s gach mìn shuil, mhaodh air shir-chrith, Nan gnuis bhian-gheal ailidh; Ag guidh’ an di dion o’n luchd mio-ruin, Eignich milltidh ’s chraidhidh; A chreach an tir, a mharbh an dilse, ’N gradh, am feir ’s am bràithre. Mas oglaoich sibh a thug gaol, Ars oighe nan eadan ghradhach; Bithibh treabhach ’s buidhnidh saors, Do Mhnaibh’s Chlainn bhar Cairdean; Bheir buaidh air Coilt-mhich’s Frainc na faill, Do rimhinn mhaodh na ’m ban bhas; Mas fios do mhaidnibh rùn maìdin, Libh gu’n aom gun ain-deoin. [TD 115] Mas ail libh cliuth dhuibh fèin ’s do’r duthaich, ’S gloir mar chumh’neamh-bhas mhor; Ruagaibh’s sgiursibh null gach mùsi, Leim thair sruth Naomh Laurainn; Gu deas O bhruaich na fagaibh cluain, O cheann gu Cuan ag Francach. No near O Mhisisipi na cuairt, Gu muir an lùailteach Cabhalach. ’S tearuint dochas chuir ’sna leomh’naibh, Chleachd o’n oige ’n cruadal; Bhith measradh crodha, air bheg lòin, Ag siubhal mointich’s fh’uar-bheann; Bhìth luthmhor seolt air marbhadh eoin, Aìr feachd, àir thoir, s an tuasaid; Air claigne stroiceadh ’n cuis na corach, ’S saltr àir mor chuis uaibhreach. ’S Cuimseach sealgaire nan Garbh-chrioch, ’N am an dararich theintich; Ni aid call le ’m peiler tairnich, Ge be ball re ’n caog iad; Re rusg an lann’s ard screatraich chnamh, Bithidh ar na laimh dheis ’s maidhm romp; Bithidh sgrios do shasach le ’sguaib lair, A chaoidh ’m bun sail bhar Naimhde. Re leanail ruaig mar ghaoidh O thuath, No seabhag luas nan eibhl-fhear; Nach leag as uadha Francaich luaineach No cos luath nan coilt-mheach; A dh’ fhogras ruadh-mhad, Frainc gu tuath, Bhèir sioth-shaimh shuas a bheinn dhoibh; ’S le giulan suairc a bheir or buaidh, A chaomhnas luaidh a chaoidh dhuinn. ’N sin gabhaidh craobh na sith le freamh, Teann ghream do ’n doimhne thalmhainn; [TD 116] Is sinfidh geuga gu rig neamh, Gach aird le seamh-mheas ’s geal-bhath; Bithidh ceiler ebhinn eun na meaghlan, ’S daoine le’n clainn ag sealbhachadh; Toradh is saoth’r an lamh gun mhaom, Faoi dhubhar caomh a sgailsi sgailsin. Gach gleann ni ebhnis’s maoth-bhlath eirigh, Air gach beinn bha fas-mhail; Bithidh daoin is spreidh ’s tuath iteach spèur, Re mireig ’s seirm luadh ghairich; Thig pailtes, saorsa, gradh is aoidheachd, A measg dhaoine, dh’aiteach; Bheir sith dan ghrein teas ’s lonrachd’s glèus, Do choimh-sheirm neamh luaidh’s natuir. Air fagail sith’s gach maith thig dhi, Is ceannacht ’s tìr mar b’abhaist; Mun Ohio rimhich nan lub lionmhor, Thig sibh ris gur n’ aros; Thair cuan le piob-cheol sughach grinn; ’S le Caithreim binn na’r Cabhlach Bithidh mai’dne rimheach mar na miltibh, ’S eisg mur piob ag damhsadh. Bithidh cumh o’n Righ is buigh’chas tire, ’S cliuth gach linn gù brath dhuibh; Dhion coir bhar tìre o shant a mhilteir, ’S a dhearbh mor-bhrigh na’n Gàoidheal; ’S nar thig sibh rìs bithidh cairde mìn, Is baird bheul-bhinn’ da’r failteach; ’S cho diult an rimhinn lamh do ’n fhior-laoch, Thug ’s gach strìbh buaidh-laraich. Ni ’r deagh ghiulan Deors a lubadh, ’S bheir e dhuinn ar ’n Eididh; ’N Eididh shurdail bha o thùs ann, O linn Abhlan’s Ebha; ’S ma bhèir e ’n tras dhuinn mar a babhist, [TD 117] Air ninbh, ar ’n airm ’s ar Eididh; ’S inn saighde ’s fearr a bhios na bholg, ’S e ’n tiochd ni Alb dho feìn d’ inn. Bithidh Breatuinn ’s Erinn’s Eorp gu leir Geur amhrac Ghaoidhl Albnach; Bhar tìr ’s mi fèin mar mhathair, chaomh Ag guidh Neamh libh soirbheach; Re ceol na caoidh, rèir mar thig dhuibh, Chaoidh cunnbhaidh ’n cuimhn bhar ’n Aithreachd. Nios beannachd luibh, lan shonas’s buaidh Gu ’r Cluithsa luadh-ghair, chairdean. An t Eoin Gasta. M‘Donald’s Highland Airs, No 98. GE do theid mi do m’ leaba ’S beag mo shunt ris a chadal, ’S mi caoidh’ an Eoin ghasta so dh’eug. Gur e b’ aighir do m’ shuilin A bhi ’g amharc air t urluinn; ’S tu m’ ailegan ùr air gach feill. ’S tu m’ altrachan guaillneach, Rinn mi altrum sa chuallach; Tha mi ’n diu gun do luach agam fhein. ’S ann am chichibh bha ’m bainn’ A chaidh liontachadh t fhala Riut a dheanainn mo ghearan am fheim. Dh’fhalbh do bhrath’rin is t athair Leat gu Crosg mhic Ghill-Iain; Dh’ fhag sud sinne gun aighir ’nar diaidh. [TD 118] Tha do pheathraichin thall ud, ’S beag an luaigh air tigh’n thairis, O na dh’ fhuaigh iad an t anart mu d’ bheul. ’S iomad bain-tighearn’ òg uasal A bha reubadh a cuailein, Agus rosg air an d’ fhuascail thu deur. Their gach Tea ga ’m bheil gliocas ’S nach d’ fhuair aobhar mo chliscidh, Bhean mo ghaoil deansa meisneach na dhiaidh. Cha d’ fhuair mi d’ar giftin Ach cead bhi ’g amharc do lice, Bha mi aic na bu tric’ na b’ e m’ fheim. O’s mi th’ air mo chlisceadh Mu ’n fhear a leaghadh mo litir; Tha do Leabhraiche ’n ciste gun fheim. Tha do Leabhraichin duinte Ann an ciste gun dusgadh; Chuir sud mulad ’s gun dhruith e orm fhein. Ge b’ e chitheadh air faich thu, ’S a ghabhadh far bheachd ort, Gu ’m bu cheannard mo dhalt-s’ air chuig ceud. North Highland Airs, No 40. LATHA dhamhsa siubhal bheann, Falbh gu teann eadar chragaidh, Thachair orm a chruinneog dhonn ’M bun nan tom buain nan dearcog. Thogainn fonn gun bhi trom Air nigh’n duinn a bha ’n Cat-thamh Nighean òg a chuil chruinn Dh’eireadh sunnt orm re t fhaicinn. [TD 119] ’Nuair theid mise chun na feill’ ’S e do bhreid gu ’n tig dhathigh, Ribein ùr air a chul Bu lúr sùl a bhith ’g fhaicinn. Thogainn fonn, &c. Theid mi sios, theid mi suas Bheir mi ruaig do Lochabar, ’S ge d’ robh Rodhaich air a chàl Bheir sinn pairt d’an chrodh bhreac uadh. Thogainn fonn, &c. B’ fhearr leom fhein na mile bo ’S na tha dh’ òr aig Righ Sagsonn Gu ’m bithinn fhein ’s a chruinneog dhonn ’M bun nan tom buain nan dearcog. Thogainn fonn, &c. ’S tu mac-samhail na geil-ghrein Moch aig eiridh sa mhaduinn! Na ’m biodh tu edir mo dha laimh Luidhinn teann ort san leaba. Thogainn fonn, &c. Tha Duthrachd mo chridhe dhuit. THEID mi dh’ Inbhir-neis o Seachduin o’ m maireach, Theid mi gun amharus Gu faidhir na Feill-Aindreas, Biaidh leann air na tulaichin Is tunnachan gle lan d’e, ’S gu dearbh ge d’ chost e ’n t or dhamh Gu’n ol mi do dheoch-slainte. Tha duthrachd mo chridhe dhuit Seach nighin tha foi ’n Ghrein, Ciod e ’m ball am bitheadh tu Nach bithinn ort an deidh? [TD 120] Gur binne leam do chomh-radh Nan smeorach air gheig, Gu ’m b’aite leam bhith d’ phogadh An seomar leinn fein. Cha teid mì d’ an tigh ost’ Far an olar na cruintin, Gun an nighean òr-bhuidh Air bord cuide rium; Dhamhsadh i re fidhleir Is scriobhadh i le peann, Cha ’n iarrainn leat mar storas Ach pogan ìs leann. Tha duthrachd mo, &c. Chunnaìc mi Dia-domhnuich An rimhinn òg a’s t searmoin, Ga ’m maith ga ’n tig na brogan Le’m feoirneinibh airgid; ’S ioma fleasgach boidheach Is ogan deas mainmneach, Tha ’n lan doigh re d’ phosadh ’S nach gabhadh òr an geall ort. Tha duthrachd mo, &c. ’S moch a ghabh mi eolus Air ainnir oig na feile, Ann sna bailtibh mora ’S i foghlam na beurla, Mu’n d’fhead mi bhi lan eolach Air boìchid a h eadain, Gun leir i mo chrìdh’ uam ’S a ris cha ’n fhaìgh mi fhein e. Tha duthrachd mo, &c. Tha corp is gil’ nan eala ort Ag snamh air bharraibh thonn, ’S cumhraidh’ leam blas t analach Na’n canal is e donn; [TD 121] A ghaoil na bith ’g am mhealladh O tha m’anam ort an geall; Gu ’m b’ ionnsa pog do d’ liopaibh Na Inbhir-neis an geall. Tha duthrachd mo, &c. Cha ’n ’eil mo chrodh * air ailein, ’S cha ’n ’eil mo lair am preas; Cha ’n ’eil m’ fheur am fasach ’S cha ’n ’eil mo chàl an lios; Cha ’d fhead mi a bhith ’n caoirich, A ghaoil gabh mo lei-sceul; An crón a bhios san eadain Cha ’n fheadar a cheiltin. Tha duthrachd mo, &c. Chunnai’c mi Dia’rdaoin i, ’S i rimhinn nam ban grinn, Chunnai’c mi Di-h-aoin i ’S i cireadh a cinn; Leis na ghabh mi ghaol Air a caoil mhala ghrinn, Gle mhoch an la air mhaireach, Gu ’n d’ fhas mi gu tinn. Tha duthrachd mo, &c. Dh’eirich mi maidineach Gle mhoch-thrath Di-domhnuich, Bha mi tamull roimhe sin Am luidh’ am meadhon seomair, Chunnai’c mi a ghruagach ’S a cuailein mar an t òr uirr’, ’S dh’fhas mo chridh cho ebhìnn ’S gu ’n leiminn mar an fheorog. Tha duthrachd mo, &c. Is ann am Baile-chaolais A tha mo ghaols’ a chomhnuidh, * Chrobh? [TD 122] Innis d’ i nach fhaod mi Bhi d’aonan am onar; Le mhead ’s a thug mi ’m ghaol duit ’S nach d’ fhead mi do phosadh, Mur furtaich thu le d’ ghaòl orm ’S e ’n t aog m’ aite comhnuidh. Tha duthrachd mo, &c. Oran Gaoil. GUR muladach ata mi ’S mi scith ’s mi siubhal fasaich ’S mo ghunna ga charamh foi shion. An cuimhne leat a mhaltog An oi’che luidh mi laimh riut, ’S mo lamh foi d’ chul faineach gun scios. Do shuilin mar na dearcan, No mar dhruchd air maduinn dhealt-mhoir Le feill chaidh do ghlacadh san lion. Deud shnoighte thanadh dhluth gheal Do phogan mar an siucar Do chomhradh ’s e lub mi o shion *. Tha d’ anailse cho chumhradh Re aile bhlath nan ubhlan ’S e sin a chuir mi ’n tus air do thi. Air leom fhein gur gorach An seol a th’ aig mo sheorsa, An gaol a bhi cho og air an claoidh. ’S i comhairle na corach A nis a thug mo shron orm, ’S e dh’ ionnsuich i dhomh-sa bhi crionn. * Chian. [TD 123] Fanaidh mi mar tha mi ’S cha ’n iarr mi bean an trasa, Gus am bi mi saibhir an ni. An sin cha dean i tair orm, Ach glacaidh i air laimh mi, Nuair bhias agam aite do mhnaoi’. Gur muladach, &c. Tigh-tarladh nan Uailsin. BEIR soruidh no dha Gu Tigh-tarladh nan uailsin, Far am bheil an aon nighean Tha tri fir an luaidh ri. O hug eile O hi ri ri ri O hi ri a hu O hug eile, na hoa ho ro. Far am bheil, &c. Calum donn an fhuilt channaich Caol mhala gun ghruaman. O hug eile, &c. Is Alastair eile Cuim an ceileam mo luaidh ort? O hug eile, &c. Is Donacha do charaid, O Bhaile nam fuaran. Mo chomhairle fhein duit ’S mur fhiach i fag uait i; Leig dhiot a Ní ghreannach ’S glac bean a chuil-dualaich: [TD 124] ’S i chumadh do leine ’S bu cheatuich a dh’ fhuaidheadh; A dh’eireadh ’sa mhaduinn ’S a ghlacadh a bhuarach; ’S nuair thig an crodh dhathigh Reachadh fasant’ d’an bhuaile: Dheanadh mulchog is mioscan, ’S biaidh meas aig Daoin uails’ uirr. Dheanadh còta is cosag Breacan daite re h uail duit. Perthshire Airs, No 91. ’S fhad tha mi ’m onaran. ’S Mi air airidh a ghleinne ’G eisteachd binneas nan smeoraichin; ’S fhad tha mi ’m onaran ’S fhad tha mi ’s mi leom fhein ’S cian o thir m’ eoluis mi ’S fhad tha mi ’m onaran. Ann am buthan beag barraich Cha tig caraid ga m’ fheoruich ann. ’S fhad tha mi ’m onaran, &c. Mi gun fhidheall gun chlairseach ’G eisteachd gairich nam bòthanan. Beir mo shoruidh thair linne Gu tigh gleinne am b’ eolach mi; Gu ’m bu mhiann leom bhith dluth dhuibh ’Nam dunadh dar seomraichibh. [TD 125] Bhiodh Cuadril aig bhur mnaidhin Flut re aighir cuir ceoil aiste. Bhiodh greis ann air dhistin, ’S farum phioba roimh ’r seomraichin; Greis eil air chloich iomain, Bhiodh bhur gillin cuir bost asaibh. Moladh Oig-fhir air a Leannan. AN nochd gur faoin mo chadal dhamh, Sior acain na bheill uam, Do chomun le deadh-choimnealachd, Dh’fhag mi o’n raoir fuidh ghruaim, Gur tric mi ann an aisling leat, Gach uair da’n dean mi suain, Trom-osnach ’n uair a dhùisgear mi, Air bhith dhamh t iundrainn uam. Air bhith dhamh ’g iundrainn suairceais uam, ’S tu leagh mo shnuadh ’s mo bhlàth, O chuaidh do ghaol air fuaradh orm, Cho dualchas dhamh bhi slan, ’S ann riut a leiginn m’ uireasbhuidh Air ghleus nach cluinneadh càch, Dh’fhag taogasg mi co-muladach, ’S gur cunntart nach e ’m bas. Ga d’ chuireadh ’m bàs gu m’ fhulang mi, ’S tu b’ urrain ga chuir dhiom, Le t fhior-chorp seang ’s e furanach, O’n d’ fhailnicheadh mo mhiann, Gur bochd an staid ann d’ fhag thu mi, ’S a bhi ga m’ thaladh riamh? ’S gu deanamh la do d’ chairdeas dhamh, Mo aisioc slan mar Righ. [TD 126] Is mòr ata do ghiftin ort, Ata gun fhios do chàch, Corp seang gun fheill gun fhollachd ann, Gur sàs thu mhealladh gràidh, ’S a liud oig-fhear deas furanach, A thuilleadh orm an càs, D’an tugadh t eadan faothachadh, ’S an t aog ga ’n cur gu bàs. Cho chuireadh gaol gu geilteachd mi, Na’m freagradh tu mo ghlòir, Gur e do chomhradh maighdineil, Mo roghain do gach ceòl, ’S gur iomad oidhch’ neamh-aoibhneach, Chum d’ chaoimhneas mi fuidh leòn, Is biaidh mi nochd a’ m’ aonaran, Ag smaoin air bean do neoil. Tha bean do neoil am braithreachas, Re Eala bhàn nan speur, Gur binne leam bhi màran leat, Na Clairsichin nan teud, Is tha do thlachd is t aileallachd Ag cur do ghraidh an ceill, Gur cosmhuil thu re h àilleagan, Da’n umhlaich càch gu leir. ’Dubh’rt cach gu raibh mi amaideach, ’S tu ’s gloine gam bheill m’ iul, ’S gur b’ ann leam fein nach b’ aithreachas, Bhi ’n aon-fheachd agus thu ’S a dhain-dheoin beus d’ an cleachdadh tu, Cho d’theid do thlachd air chùl, ’S e liud sgeul ta ann cadal ort, A chuir am fad do chliu. Fhuair thu do chliu ’s do eireachdas, Nach teiric dhuit a choidhch’, [TD 127] Le gifteileachd is adh-mhorachd; ’N ti thàrlas ort mar mhnaoi, Is tha do thlachd is t ailleileachd, Ga m’ sharuchadh le gaol, Gur nàir dhuit bhi ’n droch-chairdeas dhamh ’S gun d’rinn do ghradh mo chlaoidh. Is beart a chlaoidh mo shochair thu, ’S a shocruigh ort mo ghaol; ’S gur e mheaduigh tuirse dhamh, Gun thu bhi dhamh mar shaoil, Sgeul fior a fheadar aireamh leam, Gur leir a bhlath ’s a chaoin, Gu d’fhàg gach caoin a bh’agam riut, An nochd mo chadal faoin. Gu’n d’rinn mi Alb a chuairteachadh, O Chluaidh gu uisge Spea, Is bean do neoil cha chualas Bu neo-luainiche na beus; Is corrach gorm do shuilin, Gur geal ’s gur dlu do dheud, T fhalt buidhe ta na chuachaibh ort ’S a shnuagh air dhreach nan teud. Thug mise gaol do rireadh dhuit ’Nuair bha thu d’ nìonàig oig, Is air mo laimh nach dibrinn e Air mhile punt dhe ’n òr; Ge d’ fhaighinn fhein na chruintibh e Ga chuntadh dhamh air bord, Cha treiginn gaol na ribhinne Tha ’n Ilea ghlas an fheoir. Och oin mo Chaileog. DH’EIRICH mi moch air mhaduin an de ’S gun ghearr mi ’n ear-thalmhainn do bhri mo sceil [TD 128] An dùil gu ’m faicinn fhein rùn mo chleibh Och oin gu ’m facas ’s a cul rium fein. Och òch mo chailin ’s mo shuil a’ d’ dhiaidh Och òch mo chailin ’s mo shuil a’ d’ dhiaidh Mo Lili mo Lili ’s mo shuil a’ d’ dhiaidh Cha leur dhamh ’m beallach aig cumha nan deur. Na ’m biodhadh sud agam mo luth ’s mo leum Mi ’m shuidh air a bheallach ’s mo chuth air eill Gu’n deanainse cogadh gu laidir treun Mu’n leiginn mo leannan le fear tha foi ’n ghrein. Och òch, &c. Tha mulad orm-sa is fiabhras mòr O chualas gu’n deach’ thu le Brian a dh’òl Mo chomunn cha deanain re mnaoi tha san fheoil O rinn thu mo threigsinn ’s mi fhein a bhith beo. O cha’n ’eil uiseog no aoilinn bhàn Am barr a chaisteil san robh mi ’s mo ghradh Nach bheil re tuireadh do dh’oi’che ’s do la O chual iad gun ghlacadh mo chailinn air laimh. Nan tigeadh tu ’m baile le d’ ghille ’s le t each Gu’m fosglainn an dorus ’s gu leiginn thu ’s teach, Gu’n deanuinn do leaba ’s gu’n luidhinn fhein leat ’S cha b’ fhad leinn an oi’ch’ ge d’ bhiodh mios innt air fad. Oran do Lachlann og Mac Ionmhuinn, leis an Aigeannuich Nighean Donuill Ghuirm. GU d’ thug mi ’n ionnsuidh bhearraideach, Mur do mhill * thu m’ aithne mi, Cha b’ e t fhuath thug thairis mi Ach t aithris air bhith falbh: Cha b’ e t fhuath, &c. * Mheal. [TD 129] Ma chaidh * thu nunn thair linntichin, O gu ma slàn a chi mi thu Fhir chuil dualaich shniomhainich ’S ann leat bu mhian bhith mòr; Fhir chuil, &c. Bu mhiann leat bata dionach ’s i Gu cumtadh, fuai’te, finealta Arachadh suas ’s nach dibreadh i ’S a chiosuicheadh muir mhor. A rachadh, &c. Le d’ sciopa threibhich fhurachail Bu ro mhaith feim sna ruinigin † A ghleitheadh air bharr tuinne i Cheart ain-deoin cuir is ceo. A ghleitheadh, &c. Gu ’n innsinn cuid do t abhaistin, ’N am dol air tir am baghan duit Bhiodh fion is branndai laidir ag Cuir blas air ghillibh òg Bhiodh fhion, &c. Gu ’m fuighte cuirm gun easbhuidh A ’s tigh mhor nach foghnadh beagan doibh Bhiodh òl is ceol nam feadan ag Coi-fhreagaradh mu d’ bòrd Bhiodh òl, &c. Bu dual duit sud o d’ shinnsireachd ’N am suidheadh gu do dhinneir dhuit Bhiodh clairseirin, bhiodh piobairin, Bhiodh fileirin re ceol. Bhiodh clairseirin, &c. Gur maith thig leine ’n anart dhuit Thig triubhas caol ro channach ‡ dhuit, * Theid. † Ruinigil. ‡ Ainneamh. [TD 130] Brog bhileach dhubh ga teannachadh Mu ’n traigh nach gearain leon. Brog bhileach, &c. Thig cota ’n eadach spaineach dhuit Theid ginea ’s crùn a phaidheadh air, O cha ’n ’eil cron r’a airimh ort Ach aillealachd do neoil. O cha ’n ’eil, &c. Gu ’n tig na h airm gu h innealta Air eile an crios iomachair; Lann thanadh, gheur, ghorm, ghuineach, Is i fulangach ni ’s leor. Lann thanadh, &c. ’N lann ris an caint an tri-chlaiseach I ùr is sar cheann Ileach innt’ Fuidh ’n ghualadh thiugh * nach dibreadh i ’S i dileas sios gu d’ dhorn. Fuidh ’n ghualadh, &c. Airm eile gu ’m bu mhiannach leat, Bhiodh dagaair ghleus † sniomhain ort, Scian chaol d’ an t seorsa liomharra Fior innleachtach o’n ord. Scian chaol, &c. Gur maith thig adharc bhall- ‡ bhreac dhuit Streang shiod’ is stapuil airgid innt’ Guna caol air ghleus neo-chearbach Leis an deant’ an earb a leon. Guna caol, &c. Ge b’ e chasadh ea-coir ort ’S tu ann san airm ’s an eideadh ud Gur barail leom gu ’m feimeadh e Bhith tei’n ad reir || da dheoin Gur barail, &c. * Dheas. † Ghleusaibh. ‡ Mhean. || Foi d’ mhein. [TD 131] Gur sealgair Geoidh is Cathain thu, Ròin mhaoil re taobh na mara thu, Theid miol-choin ann an tabhann leat ’S biaidh abhaic air an lorg. Theid miol-chion, &c. ’S beag iongnadh thu bhi ailleasach Gur rioghail am Mac Gaidheil thu ’S a liuthad teaglach staiteil ’m bi Do shlaint aca ga h òl. ’S a liuthad, &c. ’S beag iongnadh sud a thachairt duit ’S tu dearbh mhac ùr nam macanan ’S tu ’n leomhan trèabhach tartarach Ceud oighre Lachluinn oig. ’S tu ’n leomhan, &c. Biaidh chlann * sin mhic mhic Alastair O Chnoideart ’s o Ghleann-garadh leat An aon Triath neart’ gach cáraid leis Am maith sibh a bhi beo. An aon, &c. Biaidh mac mhic Ailein Armailtich Is uachdaran Chlann Chamroin leat Ag sir dhol suas an ainmealachd Le ’n aignidh mainmneach † mor Ag sir dhol, &c. Biaidh oighre Chaisteil-tirim leat, Gur fai’neachdail luchd cinnidh air O ghrunt na fola mireadh, bhiodh Ag im’eachd feadh do phor ‡. O ghrunt, &c. Tha ghaoth an iar co caithreimeach ’S gun chunn i ’n rair am chaithris mi * Clann † Meamanach ‡ Phoir [TD 132] Ag smuainteach air na fearabh sin ’S mo mhile beannachd leo. Ag smuainteach, &c. Cha ’n ’eil mi fein gun churam orm Mu ’n dh’fhalbh air a chuan Mhuideardach Ach thus a Righ bhith d’ stiuireadoir Air chul nam feara og. Hch thus, &c. Lamh slaodadh rium. Leis an urramach ALASTAIR MAC-PHARLAIN. DH’AIN-DEOIN duine, no gun fhios do, ’N tog mi chreach no ’n goid mi chuid? ’N lamh fhuair mi gu h obair chneasda, ’N sin mi ’mach gu creich no braid? ’S mealltach faoin an ni do ghaduich’ Duil bhi aig re buidhinn chreach: ’S crioch gu tric do theagar salach, Gad mu mhuineal ris a chroich. Co dhiu’ ’s crioch dh’a croich, no tinneas, Bas le h arm no anradh cuain, Tilgear anam dh’ ionnsuidh ’n donuis; ’S leis mar chòir luchd-braid is cluain. Nach tric a chunnairc sinn og-ghaduich? ’S tionnsgnadh beatha dh’a mion-bhraid; Ach air fas d’a na phriomh-shladaidh, ’S crioch d’a bheatha bàs a ghaid. ’N saoil sibh gu fead meirle fantainn Foluicht’ a chaoidh’ o bheachd gach sul? Air goideadh dhuinn an ni nach buin duinn Chi an ti d’an leir gach duil. [TD 133] Gleidh mo chridh’ a Righ is Athair, O shant maoine nach buin damh; O ghoid fheadail * ann do lathair, M’ anam gleidh agus mo lamh. Oran air Sealgair am monadh Adhoill. O Gur mòr mo chuid mulaid; Gar am fuiling sibh luaidh; Dol a dh’ iarruidh nan caochan, Do na daoinibh dh’fhalbh uainn. Dol a dh’iarruibh, &c. Is e Donull is Iain a Dh’fhag snigh air mo ghruaidh: Is e Donull, &c. D’ar comunn cha scith mi Gus an sintir mi ’n uaigh; D’ar comunn, &c. Ach gu’n cuirear mi ’n leabuidh, Far nach acain mi ’m fuachd: Gus an cuirear mi ’n ciste, As nach tig gu la † luain. ’S ann a tha mo chion faluich Air fear a bhaile so shuas: Gur mòr mo chion fein air Lamh threun nan arm cruaidh. ’S tric a thug do lamh teine Mu loch-oireachd so shuas; Leis a ghunna nach diultadh Is leis an fhudar chaol chruaidh. * Eadail † Dia. [TD 134] Bu tu marbhaich a Choilich Is moich * a ghoirreadh sa bhruaich; Agus marbhaich an fhir-eoin, ’S eoin chrin nan sgiath ruadh: Mar sud ’s an roin mheillich A thig o sceiribh a chuain: ’S na circeige duine A bheireadh gur as a bhruaich. ’S tric a shuibh’l thu mon’ Adhoill Re la ceathaich fliuch fuar: Ort cha chuireadh an laithe, Cur no cathadh; sion cruaidh! ’S tric a thug mi ort comhairl’, Nan gabhadh tu uam; Gun bhi ’n gaol air no mnaibh Mu’n luidh ort leann-ruadh. Oran do dhuin uasal a chaidh bhathadh. No 90 M‘Donald’s Perth-shire Airs. THA loingeas foi breidibh Dol a dh’ eiridh an ceart-uair; Dh’ fheuch’n am faigh iad beachd sceula, Ciod a dh’eirich d’an ghaisgeach. U oirinn o i ri rïu, U oirinn o ro ho ïo u oirinn o. Dh’fheuch’n am faigh, &c. [TD 135] Aon mhac sin Sir Iain Ga ’n robh ’n cridhe neo-ascaoin; U oirinn o i ri rïu. U oirinn o ro ho ïo u oirinn o. Aon mhac sin, &c. Sar cheannuich’ an fhion’ thu Ga scaoileadh fial farsuing. U oirinn o i ri rïu U oirinn o ro ho ïo u oirinn o. Sar cheannuic’h, &c. Bu mhath san tigh mhoid thu ’Nam na còrach a sheasamh. U oirinn o i ri rïu U oirinn o ro ho ïo u oirinn o. Bu mhaith, &c. Tha thu fein ’s do chuid gillin Ann an linne gun fhaicinn. Tha do ghartana sioda Nan siomain mu d’ chasamh. Tha do bunaid ghorm aillidh, Snamh ard air chuan farsuing. Tha do leine chaol Ho’laind Aig na rònaibh ga sracadh. Tha do chean aig an fhaoilinn, Tha do thaobh aig an eascuinn. Righ gur muladach tha mi ’S mi air àiridh lan airt-neil; ’S nach fhaic mi e tighin ’N t Iaïn cridhe Mac Lachluinn. [TD 136] Tha nighean Iaïn oïg an Agus leois air a basaibh, ’Nighean bhuighe na gruaige Leom is truadh bhi ga d’ fhaicinn, ’G amharc caigeal a bhata Far ’n do bhathadh na gaisgich. Oran le fear Chrannard an Gleann-ilea do thigh Piteaghabhann, do mhnaoi do mhuintir Mharr a thug se am fuadach oi’ch’ a cluiche. ’S Mor mo mhulad ’s cha ludh’ m’ eis-lein Ge b’ e dh’ eisteadh rium; ’S tric mi ’g amharc thair a bhealach Is m’ air’ air dol a nunn. ’S tric mi ’g amharc, &c. ’S iom’ oi’ch’ anmoch a mhol mo mheanma Dhamh dol d’ an ghleann ud thall; ’S iom’ oi’ch’, &c. Far am biodh a ghruagach shul-ghorm Is i gu cul-bhuidhe cruinn. Shiubhlainn Giusach re oiche dhu’-dhoirch Ge do bhiodh an druchda trom: Shnamhuinn thairis gun raimh gun darach, Na’m biodh mo leannan thall; Sruth d’a chaisid cha chunn air m’ ais mi, Ge do bhiodh mo leac foi thuinn. Bheirin’s d’ i-sin a phaltog rimheach Is siod air bun a duirn, [TD 137] ’S bheireadh ise dhamhs’ an criosan disteach Air ’m bu lion-mhoire buill. Gaol na ribhinn a rinn mo lionadh, ’S i bean nam min-rosg mall. Ge d’ rach mi ’m leaba cha ’n fhuigh mi cadal, O cha ’n ’eil m’ aignidh leam. ’S tric mi t fhaicsin ann am bruadar, A bhean a chuailein duinn. Do shlios mar fhaoilinn, do ghruaidh mar chaoran Do mhala chaol foi thuinn. Do bheul lùrach ag cuir orm furain, A ghaoil cha duilich leam. Anna bhoidheach is geanaile cheol-mhoir,’ O! ’s truadh nach poist’ thu rium. Is mis’ tha bronach ’s thu dol a phosadh, Is mi bhi chòir nam bean *; Gun bhearn am dheudaich, gun chais’ am eadain, Tha uchd mo chleibh gun srann. Cha b’ e lughad m’ eadail thug ort mo threigeadh, Ach comunn geur nan Gall. Gar am bheil mis’ eolach mo chur an eorna, Gu ’n gleidhinn duit feoil nam mang; Fiadh a fireach, is breac a linne, ’S boc biorach donn nan carn; An lachog riabhach, geagh glas nan Iar-inns’ Is eala ’s ciatfaiche snamh; * Gleann. [TD 138] Eun ruadh nan ciar-mhon’, mac criosgheal liath-chirc Is cabaire riabhach coill. Ge bu leom-sa gu Loch-abar Is ni b’ fhaide thall; Ailginn Muireadh, ’s Dun-eidean mar ris, ’S na bheil do dh’ fhearann ann; Chuirinn suarach na rinn mi luaidh riut, Mu’n tugainn uam an geall. Aoire. THOIR fios gu breabadoir na beirte A thuirt rium gu ’n bhris mi aitreabh, Gu ’m fuigh e paidhe air an fhaiche Le tri chairt do mhaide seachduidh *. O co-thorm laidir d’ an chuth Thug a bhairlin ud duinn, Sud am paidhe ’s maith lïum Thu bhi fag’ail na duth’ch. Tha’r † leom fhein gur mor am beud sud, Do dhuine gun bhraid gun bhreuguibh, Dol ghabhail comhdach na beiste, Gu ’n deachuidh e le dhalt a dh’ Eirinn. Gur h e ’m buabastair blàr Bheireadh ruaig air an spàl Fhir bu chruadaluich’ lamh Timchioll builg am biodh snath. Nuair thogadh tu ri a h eadach, ’S a lionadh tu bolg na gaoithe, Cha bhiodh crann gun ropa caol ris Toirt abhsadh o thaobh gu taobh dh’i. * Seacuidh. † Air. [TD 139] O iomairt chruaidh air a deic, Siubhal chuach agus leac; Fhir a b’ fhuasuiche sceith Bhïodh gach cuth riut ag streap. Cha do chuimhnich mi do bhoineid Air ’n do chairich thu ’m breid soileir, Air a chùl a dh’fhas neo loinneil Dh’fhag na gadmuinn gartach * greannach. O brogan ard air mo ghaol, Da chois stabhaich ’s iad caol, B’ e sud meirleach nam faob Ceann nan cnambh a dh’fhas faoin. Cha ’n iarradh tu solus gu d’ shuipeir, Ach síthe chrom mar a mhuc ann, Bu leathann do lorg anns a bhútar Bhiodh forc nan coig miar ga phútadh. O fhir nach iarradh an scian Gu dol siobhalt air im, Gu ’m b’ i ’n ordog do mhian Chuir greim geocuich gu d’ bhial. An fhiasog a b’ fhaide gun ghlanadh, Cha ’n fhagadh an siabunn geal i, Cha daoine beo air an talamh A dh’fheadadh seasamh re t anail, Aig a cheo bha d’an bheist, Fuil ïs feoïl agus crèis; Fhir bu chailltiche spreidh Tuitim dluth air a chleith. Comhradh edir luchd gaoil. Ise. CO theid far rium d’ an tigh fhaire, No ni sugradh ris a ghealuich? * Gortach. [TD 140] Fhir a chuil duinn * ’s a bhrolluich sholuis, Ghlac thu mi sa choille dharuich. Faill ill o agus o ro u eile Faill ill o agus o ro u eile Faill ill o agus o ro u eile Ich irinn o ’s tu m’ anam is m’ fheadail. B’ fhear leom fhein na bonn is peghinn ’S làn mo chroige d’an òr bhuidhe, Gu ’m biodhainn fhein is gradh mo chridhe ’N leaba chaoil re taobh an t suidhe. Faill ill o, &c. Eise. B’fhearr leom fhein na bo laoigh is gamhnach, ’S na bheil do chnodhan an diaidh na samhnadh, Gu ’m biodhainn fhein ’s mo chaileog ghreann’or Am badan beag coile gu’n duine gar leanmhuinn. Faill ill o, &c. Ise. Dh’fhoscuil mi ’n dorus is leig mi ’s teach thu, Leig mi suas air bruaich mo leap’ thu, Ghabh mi lei’sceul gu ’m b’ e ’n cat thu, ’S mur b’ e sin b’ e my sweetheart thu. Faill ill o, &c. Eise. Chaidh mi suas air bruaich do leapa ’S fhuair mi min † thu ann mo ghlacaibh! Gabhuibh Albain, Eirinn ’s Sagson, ’S leigibh leom-sa na bheil agam. Faill ill o, &c. Ise. Fhuair mi pòg ’s cha b’ i phòg bhúis i, Cha b’ i pòg an roibein duibh i Fhuair mi ’n rair, ’s an de, ’s an diu’ i. ’S na rach eug sa bheul thug dhamh i. Faill ill o, &c. Eise. Fhuair mi pòg ’s cha b’ i phog bhroin i, Ge d’ bhithinn crion gu ’n deanadh i mòr mi, * Dualich, chuachuich, channuich. † Blath. [TD 141] Ge d’ bhithinn sean gu’n deanadh i òg mi, ’S ge d’ bhithinn marbh gu’n d’ thugadh i beo mi. Faill ill o, Oran le Silis ni Mhic Raonuill Bain Tighearna Bhail-Dornui, air Bas a fir. ’S i so blia’na’ ’s fhad a chlaoidh mi, Gun cheol gun aidhir gun fhaoilteas, * Mi mar bhàt air traidh air scaoileadh, Gun stiuir, gun seol, gun ramh, gun taoman. O ’s coma’ leom fhein na co dhuibh sin, Mire, no aidhir, no sugradh, ’N diu’ thionn mi r’a chunntadh, ’S e ceann na blia’na’ thug riadh dhiom dùbailt. ’S i so blia’na’ a chaisg air m’ ailleas, Chuir mi fear mo thighe ’n caradh, ’N ciste chaoil ’s na saoir ’ga sabhadh; O! ’s mis tha faoin ’s mo dhaoin’ air m’ fhagail. O ’s coma, &c. Chaill mi sin ’s mo chuilein gradhach, Bha gu foinnidh, bha gu aillidh, Bha gun bheum, gun leim, gun ardan; Bha guth do bheil mar theud na clairsich. Ma ’s beag leom sud fhuair mi bàrr air Ceann mo stuic is pruip nan càirdin, A leag na ceuid le bheum sna blàraibh, Ga chuir foi ’n fhoid le òl na gràisge. Ceud nan creachan a thug uainn thu Thug do dh’ Inbhir-neis air chuairt thu, Dh’ òl an fhiona lás do ghruaidhin ’S a dh’fhag na d’ chorp gun lot gun luaidh’ thu. * Aoibhneas. [TD 142] ’S mor a tha gun fhios do d’ chairdibh San tìr mhoir tha nunn o ’n t saile, Thu bhith aig na Gaill ga d’ charamh ’S do dhuthaich fein air a mort’ le nimhdibh. Bu tu ’n Curaidh fuilteach, buailteach, Ceannsgalach, borb, laidir, uasal, Na ’m b’ ann am blar no ’n spairn a bhuailt’ thu, Gu ’m biodh do chairdin ag tair-leim suas orr’. Curaidh gasta, crodha, feimeil, Tionnsgalach, garg, beodha, euchdach; ’N Coille-chriothnuich ’s la an t sleibhe, Bu luath do lann ’s bu teann do bheuman. Mo chreach long nan leoghan garga, Na ’m bratuiche sroil ’s nan dath dearga, Gur tric an t eug gu geur ag sealg oir’bh Leigeil bhur crainn-siuil gu fairge. ’Nise o na dh’fhalbh na braithrin ’S nach bheil ach Uilleam dhuibh a lathair, A Righ mhoir, (ma ’s deonach) dail do, Gus an deang an t oighre ’n t aite. Ach a Righ mhoir tog s’ an aird iad, Mar chraoibh iulair, mheulair mheaghair, Mar ghallan ùr nach lùb droch aimsir, Mar phreasa fiona ’s lionmhor leanmhuinn. O ’s e so deireadh ’n t saoghail bhruidhnich Aird-Righ dean sinn orsta cuimhneach; An diaidh an latha thig an oi’che ’S thig an t eug air chaochladh Staidhle. Oran air Cath Raon-ruairidh, le Aonghus Mac Alastair Ruaidh o Ghleann Cumhan. ’S E do latha Raoin-ruairidh Dh’fhag luaineach am dhuisg mi, [TD 143] Mu na thuit do Chlainn Domhnuill ’S nach bu leon o’n taobh cuil doibh, Toïrt amuigh an Ratreuta Choisinn ceutfaidh le diu-bhail; ’S ge bu thearnadh gu leir dhoibh Bha bàs Chlebhris r’a chunntadh. Leoghan fulangach rioghail Nach d’ rinn fhirinn a mhuthadh, Chunn gu daingeann a lanntachd, Mar a gheall e o thùs e; Cha d’ thug òr ort no eagal Gun seasamh le dùthrachd; ’S ge do thuit thu le h onoir Gu ’m b’ ann do dhónus na cùis e. Seabhac fireannach suairc thu, Sar bhuachaille treud thu Ga ’n cunbhail o ghabhadh, Thoirt doibh ait agus reithlein, ’S tu nach cuireadh re ball’ iad Thoirt an dainginn air eigin Dh’ fheuch latha Dun-chailliann Nach robh anam ’nad chreabhoig. A Thighearn’ oig Ghlinne-gáradh Luidh smál air do shugradh, Bu mhor do chall re * Righ seumus Ge do dh’ eigheadh e d’ Dhiuc † thu; Chaill thu Domhnull Gorm gaolach ’S fhuil chraobhach ag bruchdadh; ’S eiginn fhulang na thainig, Dh’fhalbh do bhrathair na ùr-ros. ‡ Bu duin’ urranta seolta, Bu chraobh chomhruig roimh cheud e, Do dh’fhear mòr bu mhaith cumadh Bh’ aig gach duine na speuclair, * Do. † Diuc dhiot. ‡ Fhiuran? [TD 144] Ge d’ thug ro mheud do naire, Braise ’s ardan le cheile, Ort gun athadh bhith d’ phearsa, Oig-fhir ghasta na feile. Truadh gun chomus relibha O d’ dhilsibh ’s o d’ chairdibh, Foid * air aghuidh gach duine Ni gun chumadh gun airimh, ’S ann roimh d’ fhraoch a bha ’n curam, Giod bha diubhail is call ann Fhuair thu ’n earalas chliuteach, Ort a dhubladh na rancan. ’S truadh nach robh iad ga d’ dhubladh Na bha t iunais † do d’ chairdibh Air an tarruing mu ’n comhair Fir Ghlinne-comhainn ’s a bhraighid; ’N tùs an latha ghil sholuis Chit’ am follais gach faillinn; Ach ’s ann duinne is com’ e ’N deis na phronnadh d’ar cairdibh. Gur h e mheaduich mo champar A liuthad banntr’ach tha d’ dhuthaich Agus oganach treubhach Nach d’ eigheadh am pusadh, Thuit le luaidh ann san am ud Bualadh lann, ’s cha bu shugradh, Thoirt a muigh an adbhansa ’S cha do shantuich sibh puiceadh. ‡ Leig bhur ’n inntinn an socair Air chosnadh ’s air chruadal, Ag dol air bhur n adhart Ann an aghuidh an fhuathais; Cha do shantuich sibh pilleadh O nach slinnein bu dual duibh, * Thuit. † Eug’ais. ‡ Cubadh. [TD 145] ’S bha a chluiche sin caillteach ’S iad ag raite gur buaidh e. Cha b’ ann leis na cloidhin Fhuair na daoine an leonadh, Ach nach d’ fhuair iad riamh fuireach An lathair cumaisg re comhrug ’S mairg a chunnairc na saoidhin, An tùs iorghuill na doruinn, Bhith ’gan spadadh le luaidhe, ’S gu’n tilgeadh buachaille bho i. A Dhomhnuill nan Domhnull ’S og a fhuair thu do dheuchainn, ’S iomad bean a bha bronach Edir Troturneis ’s Sleite, Mu chinne mor * t athar ’S iad nan luidhe gun eiridh, Luchd a bhualadh nam buillin Air fuireach ’san teugbhail. B’ ann diubh Domhnull is Seumus, ’S iad gun eiridh o’n chumasg Mo chreach leir mar a dh’eirich A chuid bu leithe bu duillich Dhoibh bu dual a bhith treubhach O’n athair fein thaïr gach duine, Sgeul bu dona na dhiadh sud Re leigheas leigh cha d’ rinn fuireach. Mo chreach mhor nan tri truaighe Càradh Uaislin Chinntire! Tighearn’ og sin na Learguinn ’S goirt ’s gur searbh bhith ’ga innseadh, Mu d’ Thuit’eir maith ciallach, † ’S cuis iargain a chaoidh e, Air tuitim san doruinn, ’S bu duin’ og san dol sios e. * Maith. † Ciatfach. [TD 146] Gun do mhac a bhith d’ aite, ’S gun ’ad bhrathair ach leanabh, Gun aon duine bhith lathair Do na thainig o d’ sheanair; Sud an tigheadas rimheach * Air nach direadh riamh scainneal ’S a bha fiudhantach rioghail, Air dol sios mar an ráineach. A Shir Eoghainn o’n Chorpuich ’S e do dhochunn nach iarruinn, A chneadh fein thair gach duine, Bhios sinn uile ga iargain; Mheud ’s a bhuilich an righ ort Cha bu ni e gun fhiachan, ’S ge d’ fhaigheadh tu barr air ’S daor a phàidh thu e ’m blia’na. Chaill thu rodhadh do dhaoine Ann an abhar a bhrathar, O t oige gu dó shineadh Chunn thu ’n iomairt gun fhaïlinn; ’S iomad sonn do dhuin’ uasal An robh cruadal is tabhachd, A chaidh sios leat do d’ chinne O ’n la ghineadh gu h ait thu. O ’n la ghlac thu ’n ceud chloidheamh Gun aon athadh do d’ namhad, Bu mhaith do chuis thionnscuil An aghuidh Chrombail is Lambeirt; ’S na maireadh tu † uile O ’n úiridh mar bha thu, Gu ’m falbhadh Righ Uilleam ’S cha chunbhadh Mac Aoidh e. Ach Fhir Airde-seile ’S mor do dheireas le ’m ‡ feachduibh * Sud na suinn a bha uasal. † Iad uile. ‡ Do ’m. [TD 147] Chaill thu brathair maith ciatfach ’S diol Iarla do mhacuibh; Iad fein ’s fir a Bhraghad Bhith ’gam marbhadh re caisteal Le diobhail deagh cheannairt, ’S gun an naimhdin re fhaicsin *. Tha Tuitfhear na h Apuinn Foi airtneal an comhnuidh, ’S lionn-dubh air ag druthadh Foi dhunadh a chota, ’S e ag iargain mu bhraith’rin, B’ iad na h ailleagain bhoidheach, Ge d’ thug lughad an athadh Orr’ an la ud bhith gorach. Chaill thu Tainisteir féaruinn, ’S gu ’m b’ e ’n t Alastair suairc e, ’S mor am bearn as do dhuthaich Thu † bhith ’ga t iuntraichinn uatha; Cha b’ aithne dhamh cuis A bheireadh cliuth do dhuin’ uasal, Nach robh fuaite riut daingeann Aig a bhail agus uaithe. Bha thu urranta dana, Bha thu aillidh deas treubhach, Bha thu cinneadail cairdeil, Bha thu garbh re am feime; ’Na ’m fuireadh an luaidhe Gun do bhualadh san leim sin, ’S mairg fear do mhio-rùine Air am bruchdadh làn feirg’ thu ‡. A mhic Dhomhnuill mhic Ailein Gu ’m bu Bharraiche tir || thu Fleascach suairce ciuin ceanalt Fior fhearail ad’ thiom thu; * Ga fhaicinn. † A bhith. ‡ Bruchtadh foi t fheirg thu. || Mharuiche fior. [TD 148] Bu mhor do bhai’ ’s cha bu taobhghail Ris na daoinibh chaidh sios leat, Bha triuir Iar-odh Mhic Raonuill Air an taobh, ’s gu ’m b’ i diobhail, Cha ’n aithne dhamh dileas Ann san rioghachd so ’n ceart uair O bhreothadh Clann Domhnuill ’S Clanna-chamaroin gun seachnadh; Mac Ghill-iain o’n Dreolluinn ’S maith bu choir dho bhith ceart duinn, Marr is Adholl * le duthrachd, Mac Ian Stiuart ’s mac Neachduin. Oran Gaoil. AS mo chadal cha bheag m’ airtneal Gun thu agam ghraidh, Tareis dhamh t fhaicinn ann mo leaba Edir mo dha laimh; Sud an aislin uai nach ceart mi, Chuir as damh gu brath; Ta saighead Chupid gu geur guineach, Ionamsa an sàs. Ge b’e chi’eadh na chunnairc mis! Cha b’ ann gun fhios damh bha Do chùl donn, dualach, bachlach, snuadhmhor, Lom lan chuach gu bharr, Deud is gile, beul is binne Meoir is grinne ta Do chiche cumhraidh thaitneadh riums’ Air uchd nan tùr geal bàn. Ann do mhuineal ta ’n deagh-chumadh ’M bheil gaol gach duine ’n tamh; * Mac mhic Iain. [TD 149] Corp siong fallain ort mar eala Air bharr tuinne snamh. Thugsa ceist is cha bu bheag Do bhean nan leadan tla, Ur shlat shuairc thu nach fhaigh uamsa Croidhe fuar gu brath. Mar shlait d’ fhiogh aluinn ann an garaidh Air an d’ fhas a meas; No grainne cruineacht ann am pàirc Nach d’fhas a meadhon dreish’; Do theanga ghasta nach d’fhas lappach Leis ’n do ghlacadh mis; Do chiche bana air t uchd sair-gheal, ’S galar bais damh ’nois. An gaol bha aguinne o shean Is cheangail reinn an uir: Ann aite diomhuir no air leath Cho ’n fhead mi chleath ni ’s mo ’S eigin d’a nois bristeadh ’muigh Olc ar mhaith sin duinn; An gaol ta ceangailt ann mo chroidhs’; Cho leighis Lighich thu. Thugsa gaol gu grad am shuain Do bhean an scuab-fhuilt thla, Ta teacht am inntin fein gu tric Gun fhios agam cia ’m fa; Ach ma’s cuis e mhaireas buan Gur paidhe duais damh ’m bàs: Is fios bhith aic bhith ’m luidh gu tinn ’S nach d’ fharraid cia mar bha. Cul aoibhin, meachair, cuanta, grinn, Aig geug nan cuachan reidh; Aghaidh thanadh faoi chaoibh-mhala; Slios mar chanach sleibh; [TD 150] Deud mar chailce, gruadh na maise, Bean o’n tlacht-mhoir gleus; Mar ghallan ùr air am fas ubhlan Lubta sios gu feur. Ann mo chadal thug mi gradh dh’i Leag gu làr mo mheas, M’ fhuil aig dortadh ann mo bhrogabh As mo phor gu tric: Deidh do phoig’ a rinn mo leon Am fad ’s as beo mi nois, Chaoidh cha phos mi ach re Coirneil Bhios re foirneart glic Beir an t sorruidh-s’ uam air chuairt Gu bean an sguab-fhuilt reidh, Is guirme suil ’s as buighe cùl ’S a snuagh air dhreach nan teud; Cul faineach cas nan imid cleacht Mar dhealradh teacht o’n Ghrein. Ochoin! mo chreach! ’s e dh’ fhag mi lag Am fad’ ta uam an cein. Do rosg ghorm, chaoin fui mhala chaoil ’S thu ’g amharc orm gu tla, Gach sealla suairc a bheir thu uait ’S e bhuannuich dhuit mo ghradh: Ge h iomadh crois bhiodh air mhile troch Da phaipeir scriobhuidh bàn Gur liutha lot ata am chorps Ag osnuich ort gach la. Mar chobhar traigh a chaoidh’ gach la Do bhragad ta gu dearbh, No faoluinn bhàn air cuan ag snamh, No èiteag gheal nan carn; Falt fada reidh air fiamh nan teud, No ’n t or as deirge neul [TD 151] Ga t amharc uam mar bhoisg d’an Ghrein As t eugmhuis ta mi dall. Do bheul mu d’ dheuduigh lan do cheil Nach breugaich * sgeul ach dearbh: As lionmhor creuchd a dh’fhag thu ’m chre O’n ghabh mi speis do d’ dhealbh; Gur truadh nach mise bha am aon A dh’fheadagh teacht os aird Gach uair re ’m fheum a d’fhios mo leigh Tra smeintichinn a h aill’. Do chos o’n ghlun bu ro mhaith lùs ’S thu dul air urlar ard Tra chluineadh tu na teuda ceuil ’S iad dhuisgeadh tu o d’ phramh. Gach cleas is mais ta fuaidhte riut A dh’fhag mi caoidh gach la: O Righ nan dùl cuir ceart gach cuis Is leig dhuinn bhith mar b’àill. Air Cath Raon-ruairidh, Le Ian Lom. ’N Ainm an aigh ni mi tùs Air a mhainm-s’ a tha ’m rùn Cha ’n i so ’n aimsir mu ’n duin An Ceitein duinn †. Nach fhaic sibh loingis an Righ Cuir an spionnuidh gu tìr Cha ’n e ’n t Uilleam Tha mi cho deigheil air. Nach Fhaic, &c. Ach Righ Seumas ’s a shiol A dh’ orduich Triath gu ar dion’; Cha Righ iasachd d’ am fhiach Dhuinn geilleachduinn. Ach Righ Seumus, &c. * Breugach. † Oirn. [TD 152] Ach mur tig thu aìr ball ’S do leinte criosa ’ga ’n call ’S ceud miste leom thall ’S an Eiphit thu Ach mur tig, &c. An comunn ciotalach tla Shuidh an ionad nan Stait, Mar choi-meata * chuir satan Seula riu. Paca slioghach nan cealg Do ’m bu dligheach a mheirg, Dhubh am fiach le salchar Ea-coir sibh. Cha b’ e ’m brathadoir coir Bha cuir gabhail foi ’n fhoid, Ach fear † an tigh’ nach bu choir Bu pheacan duibh ‡. Ann sa bheatha bheag òg Bha foi bhaile Mhic Dheors’, Gur h iuma fear sroil Bha reubtadh am. ’S iomad biorraid is gruag Bha ’ga ’n spealtadh mu’n cnuac, Bha fuil daite na stuaigh Air feur a-muigh ||. Fhuair sibh dionnal sa choill O lannuibh shiol Chuinn § Chuir ’nar deannuibh thair tuinn Trom chreuchtach sibh. Ann Raon-ruaridh nam bad ’S lionmhor uaigh is corp rag * Co-mate, cho-chaidreach? † Mac an athar. ‡ Na sheconds orr. || Feuruibh ann. § Choll’. [TD 153] Mile sluaisid is caib ’Ga ’n leidigeadh *. A shar Chlebheris nan each Bu Cheann feadhn’ thu air feachd Mo chreach-leir an tus cleachd † Mar dh’eirich dhuit. Bu lasair theine dhoibh t fhearg Gus an d’ eirich mi-shealbh, Bhuail am peileir fuidh earball T eididh thu. Bu mhor cosgradh do lamh Fuidh ‡ aon chloguide ban: ’S do chorp nochduidh geal dàn Gun eididh air. Cha robh eas-caraid suas Edir Arc’amh is Tuaid Mur bhiodh ’n tacaid a bhuail ’S an eadain || thu. Nuair bhruchd t Uailsin amach, Cha scaoth bhuachaillibh mhart, Ach luchd buala’ n’ an cnap Gu speuradoil. Air a bhrudhach a stad Os cionn dubhar n’ am bad Luchd cuir n’ an siubhal gu grad Nan ea-corach. Clann Domhnuill an aigh Luchd a chonnsach gach blair, Cha do ghabh iad riamh scàth Roimh Reubaluich. * Cuir sleite orr. † Gleac. ‡ O aon. || Foi t eididh. [TD 154] ’S lion’ar spalpaire * dian Bha foi d’ Bhrataich dol sios; Cha b’ ascardach lion Do Reiseamaid. ’S ioma fiuran deas og, Gun lan duirn aïr a dh’fheoil, Ghearradh cloigne, is smois, Is feidhinnin. Mo ghaol an Domhnull gorm og O ’n tùr shleibhteach ’s o ’n Ord, Fhuair thu deuchain ’s bu mhor An sceula e. Mo ghaol an Tainisteir ùr ’S a gheur Spaineach na smuid Cha b’ e ’n t umadih air chul Na sceithe e. Gradh an t Alastair ’duth O Ard-gharadh n’ an sruth, Chuir n’ an siubhal gu tiugh Na Reubaluich. ’S do bhrathair eile Ian og, Dh’ aonuich peileir throimh † fheoil, ’S caol a thearuinn e beo O’n speileireachd. Tha ’n cogadh so searbh Air a thogail gu garg; ‡ Ge ceann naithreach bithidh earball Peacoig air. Oran an aghaidh an Uinein, le Ian Lom. GE b’ e dh’ eireadh san lasair Nam fadadh na smuide, * Lascaire. † S mar cheann mar ’s ceann. ‡ Threir. [TD 155] Theid an cuimhreach mu’n chapull Mur bhiodh fada foi gluinibh; Ach fhir a dh’ eirich le gradachd Chuir am fastadh nan taod ria Spar thu ’n goisnein mu ladhar Mar eun chladhach an rucain. Bhris thu lairg ann sa chrann sin ’S chuaidh an seann damh a mearachd Na daimh oga ag beucaich Chuaidh an Drobhair a mearoll Fhir a b’ abhaist an ceansach ’S an tiontadh le h ain-iochd ’S e Diuc Adhoill le durachd A bhris do luban a dh’ ain-deoin. Ge b’ e leanadh gu direach Diuc fireannach Adhoill ’S Rainn * chruthaicht’ thair sluagh e Bhuidhneadh buaidh mar rinn athair, Bha thu ’n aghaidh luchd cise Ghabh na miltin mar rodhain Ach fagaidh mis iad gu h iseal Nan luidhe shios anns na spleadhan †. ’S mor tha ghliocas na Rioghachd Deagh scriobht ann ad mheodhail Bha thu g’ fholmuinn as t oige Chuir na corach air adhairt ’N aghaidh Banntairin misgeach Bha re briseadh an lagha Nam biodh iad uile gu m’ ordu Gheabhadh iad cord agus teadhair. Na biodh ortsa bonn airtneal Tha Fir Adhoill nan seasamh Luchd nan gorm lanna geura Dheanadh feum dhuit ga d’ fhreasdal * Rodhainn. † Spadhan. [TD 156] Mar sud ’s do dheadh Bhraithre Luchd nan sar bhuillidh scaiteach * Fir a chaitheadh nan saighead ’S a ro ghleitheadh na cartach. Na biodh ortsa bonn mighean Tha fir do thire gle ullamh Corr mor is deich mile Ge do libhinn † a thuille Mhead ’s a bhuinnig e phris duit Chuaidh e scribhte do Lunduinn, Na chuireadh dragh air an Alba Gu roibh nan armaibh gle ullamh. La Ranndabu ’n ’t sleibhe Bha mi fhein ann is chunnairc Bha na trupana srein ann Bha na ceudan ag cruinneach Ge b’ e ghabhadh air anam Gu raibh mnaï mar dhuin’ ann Gu rachadh saighead nan arnaibh Gus an tearrail i ’n fhuil ast’. Mhor’air D—pl—n gun fhuireach Dh’fhoscail fhuineog do scornain Dh’eirigh roscal ‡ ad chroidhe ’Nuair chual thu tighin an t òr ud, Shluig thu ’n aileog d’an gheanach Dh’at do scamhan is bhoc e, Dh’fhoscail teanscal do ghoile ’S lasaich greallog do thona. Cha b’ iunadh sud duit a thachairt Odha Bhaigeire Luinsai ’S a liudh dorus mor Caisteal Ris ’n do stailc e chnaimh tiompain Cha d’fhag e baile gun siubhal O Chille-rudha gu Frainse || * Gastadh. † Relate. ‡ Joy. || Grainse. [TD 157] Mar ghabhas sin ’s an t ord gallach Gu ruig e baile Earl Andrum. Odha Baigeir na luirich Ciod e do chuis an Tigh-Pharla Mur deach thu dh’fholmuinn a gheanaich Mar bha ’n seana’ir o’n d’fhas thu Cha d’fhag e ursuinn gun locradh Edir Rois is Ceanntaile Bhiodh a dhiosg-san gle ullamh Nam cromadh fui ’n fhardorus. Tha Queensberry an trasa Mar fhear straice cuir thairis Eis’ ag tarruing gu direach Mar ghearran dian ann an greallaig ’S luchd nam Putagan anairt * Lan smior agus geire, ’S na ’m bu mhise an Ceannair’ Bhiodh an ceann d’ an amull air deireadh Tha Diuc Adhoill ’s Diuc Gordon Gle chloiste ’s iad duinte Air an scriobhadh gu daingeann Ach tha Hamilton dubailt; Earla Bhrathainn bhiodh mar ris Cha bhiodh’ mealla sa chuis ac, Toirt a Chruin uain le ceannach ’N ceart fhradharc ar sul fhein †. Tha Meinearach Uaimh ann Gle luaineach na bhreathal, ’S e mar dhuine gun suilin ’G iarraidh iuil air feadh ceathaich; Ach thig e fa’sd le umhlachd, Chum an Diuc, ma’s i bheatha, ’S biaidh a shannt ’s a mhio-dhuthrachd Ann san smur, gun aon rath air. * Pock pudding. † Suilin. [TD 158] Earla Bhrathuinn a Seaforth Cha bhith sioth-shaimh re d’ bheo dhuit, Gu ’m bith ortsa cruaidh fhaodhaid Thall a stigh d’an Rainn Eorpa; Ach nam faighinn mo roghainn ’S dearbh gu ’n leaghainn an t or dhuit A stigh air faochaig do chlaiginn Gus an cás e do Bhòtin. * Miann a Bhaird aosda. 1 O! Cairibh mi ri taobh nan àllt A shiubhlas mall le ceimibh ciùin Fo sgàil a bharraich leag mo cheann, ’S bi thus a Ghrian ro-chàirdeil rium, 2 Gu socair sìn ’san fhèur mo thaobh Air bruaich n’ an dìthein, ’s na’n gaoth tlà: Mo chos ’ga slìobadh ’sa bhraon mhaoth, ’Sè lùbadh thairis caoin tre ’n bhlàr. 3 Biodh sòbhrach bhàn is àillidh snuadh M’an cuairt do m’ thulaich ’s uain’ fo dhrùchd, ’S an neoinein beag ’s mo làmh fo chluain, ’S an ealabhuidh ri m’chluais gu cùr’. 4 M’an cuairt do bhruachaibh àrd mo ghlinn’ Biodh lùbadh ghèug, is orra blàth, ’S clann bheag n’ am preas a’ tabhairt sèinn. Air chreagaibh aosd le h òrain graidh. 5 Briseadh tre chreig na ’n èithean dlù, Am fuaran ùr le torraghan tròm; Is freagradh Mac-talla gach ciùil Ri srann-fhuaim srutha dlù na ’n tònn. 6 Freagradh gach cnoc, agus gach sliabh, Le binn-fhuaim gheur n’ an aithean mear, ’N sin cluinnidh mise mìle géum A’ ruidh m’an cuairt dhomh ’n iar ’s an ear. * This poem is more complete than the one published in M’Donald’s collection. [TD 159] 7 * Sruthadh air sgèith na h osaig mìn Glaoghain mhaoth na ’n crò gu m’ chluais; ’N sin freagraidh mheanbh-sprèidh ’n uair chluin. An gineil, ’s iad a’ ruith a nuas. 8 M’an cuairt dhomh bithidh lùth-chleas na ’n laogh, Ri taobh na ’n sruth, no air an leirg; ’S am minnein beag do ’n chòmhrag sgìth. A’m’ achlais a’ codal gun cheilg. 9 O! ceum an t sealgair ri mo chluais, Le srannadh ghath, is chon feadh slèibh; ’N sin dèarrsaidh an òig air mo ghruaidh ’Nuair dh’èireas toirm air sealg an fhèidh. 10 Duisgidh ’n smior a’m’ chnàimh ’n uair chluinn’ Mi tailmrich dhos, is chon, is shreang; ’Nuair ghlaodhar “Thuit an damh” tha mo bhuinn A’ lèum gu beo ri àird na ’m beann. 11 ’N sin chi mi, air leam, an gaothar, A leanadh mi anamoch is moch; ’S na sleibh bu mhiann leam bhi taoghall, ’S na creagan a fhreagradh do ’n dos. 12 Chi mi ’n Uaimh a ghabh gu fial ’S gu tric ar ceimibh o ’n aoich: Dhuisgeadh ar sùnnd le blàs a crann, ’S ’na sòlas chuach bha mòr aoibhneas. 13 Bhiodh ceò ar fleadh bhàrr an fhèidh, Ar deoch a Trèig, ’s a tonn ar ceòl, Ge d’ sheinneadh † Tathaisg, ’s ge d’ rànadh slèibh, Sìnnt ann san Uaimh bu shèimh ar neòil. 14 Chi mi Bèinn-ard is àillidh ‡ sniamh, Ceann-feadhna n’ am mìle beann; Bha aisling n’ an damh ’na || ciabh, ’Si leaba n’ an nial a ceann. * Ruidhadh. † Ghosts. ‡ Snuadh. || Cluain. [TD 160] 15 Chi mi Sgur-eilt air bruaich a ghlinn’ An goir a chuach gu binn ’an tùs; Is gorm mheall-ailt n’ am mìle giubhas, N’ an luibhean n’ an earba, ’s n’ an lon. 16 Biodh tuinn òg a’ snàmh le sùnnd Thair linngidh, ’s mìne giubhas gu luath, Srath-ghiubhais uain’ air a cheann, Is lùbadh caorran dearg air bruaich. 17 Bithidh * nighean àluinn an uchd-bhàin A’ snàmh le sprieich air bhàrr n’ an tonn: ’Nuair thogas i sgiath an àird A measg n’ an nial, cha ’n fhàs i tròm. 18 ’S tric i ag asdar thair a chuan, Gu aisridh fhuar n’ an ioma tonn, Ann snach togar brèid ri crann, ’S nach do reub sròn daraich tuinn. 19 Bithidh d’ thusa ri dosan n’ an tòm Le cumhadh do ghaoil ann ad bheul, Eala thriall o thìr n’ an tonn, ’S tu sèinn dhomh ciùil ’an àird n’ an spèur. 20 Co ’n tìr o’n ghluais a ghaoth Tha giùlain glaoidh do bhròin o’n chraig, Oig-fhir a chaidh uainn a thriall, ’S a dh’fhàg mo chiabh glas gun taichd? 21 Bheil deòir do roisg mo thùs na rìbhinn Is mìne mais’, ’s is gile làmh? Sòlas gun chrìoch do’n ghruaidh mhaoth A chaoidh nach gluais o’n leaba chaoil. 22 Eirich, O! thus’, le d’ òran ciùin, ’S cuir naigheachd bochd do cheòil a’m’ bheul: Eisd thus’ a mhic-talla gach ceòil, Ach an gath geal ’na muinnach pìll. * Uchd-gheal n’ an sruth. [TD 161] 23 Tog do sgiath gu borb thair chuan, Glac do luathas o neart na gaoith: ’S èibhinn ann am chluais an fhuaim, O d’ chriodhe lot’, an t òran gaoil. 24 Innsibh, o thrèig mo shùil a ghaoth C’ait’ a bheil a chuilc a’ gabhail tàmh, Le * glaodhain bròin, ’s na geal-bhric ri taobh Le sgiath gun deò a’ cumail blàir. 25 Togibh ’s, càiribh mi le’r làimh thrèin, Is cuiribh mo cheann fo ’n bharrach ùr: ’N uair dh’èireas a ghrian gu hàrd, Bithidh sgiath uaine os cionn mo shùl. 26 ’An sin thig thusa aisling chiùin. Tha ’g astar dlù measg reult na h’ aoich Biodh gniomh m’ aoich ann ad cheòl, ’S thoir aimsir mo mhùirn gu m’ chuimhn’. 27 O m’ anam faic an Rìbhinn òg, Fo sgiath an daraich, Righ n’ am flath; ’S a sneachd-lamh am measg chiabhan òir, ’S a meall-shùil chiùin air òg a gràidh. 28 Esan a’ sèinn ri taobh, ’s i balbh, Le criodhe leum, ’s a’ snàmh ’na cheòl: An gaol o shùil gu sùil a’ falbh, ’Cuir stad air fèidh n’ an slèibhte mòr. 29 ’Nis thrèig an fhuaim, a cliabh geal mìn, Ri uchd ’s ri criodhe a gaoil a’ fàs; ’S a bilibh ùr mar ròs gun smal Mu bheul a gaoil gu dlù ’an sàs. 30 Sòlas gun chrìoch do’n chomunn chaomh: A dhùisg dhomh ’n t aoibhneas ait nach pìll Is beannachd do t anams’ a rùin, A nighean chiùin n’ an cuach chiabh grìnn. * Iurram. [TD 162] 31 ’N do thrèig thu mi, Aisling n’ am buadh? Pill fathast, aon cheum ele, pill; Cha chluinn thu mi, Ochoin, ’s mi truagh: A bheannaibh mo ghráidh, slán leibh. 32 Slán le comunn caomh na h òige, Is òigheannan bòidheach, slan leibh. Cha lèir dhomh sibh; dhuibhse ’ta sòlas Samhruidh, ach dhòmhsa ta ’n geamhradh a chaoidh. 33 O cuir mo chluas ri fuaim eas-mhòir, Le chrònan a’ tèarnadh o’n chraig, Biodh cruit agus slige ri m’ thaobh, ’S an sgiath a dhìon mo shinnsr ’sa chath. 34 Thig thu le d’ cháirdeas thair a chuan, Osag mhìn a ghluais gu mall: Tog mo cheò air sgiath do luathais, Is imich grad gu eilean Fhlaitheas, 35 Far a bheil na Laoich a dh’fhalbh o shean ’An cadal trom, na’n dol le cheòl; Fosgluibhs’, talladh Oissain is Dhaoil; Thig an aoich, ’s cha bhi ’m Bàrd air bhrath. 36 Ach O! m’an d’ thig è, seal m’an triall mo cheò Gu teach n’ am Bàrd, air Aird-bheinn, as nach pill; Thugaibh dhomh cruit, ’s mo shlige dh’ ionnsui ’n ròid, ’S ’an sin mo chruit ’s mo shlige ghráidh, slán leibh. Cath Righ Sorcha. TA sgeul beag agam air Fionn, Ge bè chuireadh an suim è Air Mac Cuthail bu dearg dreaeh, ’S eibhinn leam re mo rè, Lath dhuinn air bheagan sluaigh. Aig eas ruadh na n’ éighin mall, [TD 163] Chunnacas fui sheòl o ’n Ear Curachan oìr is bean ann. Caogaid Laoch sìnne fa thre. Bu mhaith air gniomh cairt, Fir nar deigh gur mairg do chi, Ge be tir am bi mid cuairt Dh’eirigh sìnn uile gu dian, Ach Fionn n’ am Fiann agus Goll, Dh fheitheamh an Curachan a b’ ’airde ’S do bhi treun aig sgolta thonn. Nior ghabh si eùradh no cosg, Nior ghabh si caladh a’m port gnàth, Air teachd don churachan air an eas, ’Se dheirich as macaibh Mnà. B’ionann dealra dhi ’S do n’ Ghrèin, ’Saoibhir a mead, maith a deilbh, An Inghin ùr do thàinig an cèin, Do bha sinn fein roimpe soirbh. Do ghluais ì gu pobull Fhinn, Is bheannuigh i gu grinn dhà Fhreagair Mac Cuthail gu binn Am beannacha a roin li dhà “Brigh do thurais air gach ròd, “Inghean òg as àilte dealbh, “Airis an toisach do sgèul, “Cia thu fein no creud è d’ ainm” ’S Inghean mì do Righ na Suain Innsìm Dhuit gu cruinn mo sgèul, Is ni bhuil sruth fui luidh grian, Nach suibhlain, air iarrtas Fhiannibh fial Mo chomarich ort fein ma’s tu Fionn Se thuirt ruinn an macaibh mnà, [TD 164] Do bhri do mhorachd ’s do bhuaidh, Gabh mo Chomruich uam gu trà, “Ghabhamsa do Chomruich a bhean, “Thaìr aon fhear ga bheil sa Chrìch, “Labhair mo Righ bu mhaith fios, “Cia noise atà aìr do thi”. Fiachaibh ata orm thair muir, Triath is mòr gaol air mo lorg Mac Righ na Sorcha is gèur Airm, Gur è ’s ainm dha Daighre borb, Do chuirfeas geasa ann a cheann, Gu’m beireadh Fionn mi air sàil, ’S nach bithin aigesan mar mhnaoi, Ge mòr leis a ghniomh is àgh. Se thuthairt Oscar le ghloir Mhir, An Laoch sin a chaisgeadh gach Righ, No gu ’n cuireadh Tionn do Gheis, Ni ’n rachadh tù leis mar mhnaoi. Chunnaca a teachd air steud, Fear ’s a mheud thar gach fear, Marceach na fairge gu dian. ’San iùl cheudna, thainig a bhean. Da Chraòiseach Catha na dhòrn. A teachd san ròd air a stéud, Air ghile, air dheirge, ’s air dhreach, Ni ’m faca mar neach mar e, Do bhi flath agus rosg Righ, ’S an aoghaidh b’ ailte lì is cruth, Bu bhinne a ghuth no gach teud, ’S bu mhireadh a steud no gach sruth. Cloidheamh trom trosdail nach gann, An teannt air taobh an fhir mhòir, [TD 165] Sgiath leobhar nach mochd air ais, Se g ’iomairt a chleasa corr. O thuinn trá thainig se gu tìr, Labhair mo Riogh bu mhaith cliù, An aithnuigh thu fein a bhean, ’Ne sud am fear a deir thù? Aithneachas a Mhic Cuthail ghrinn ’S mòr am pughar leibh gur he, Tairgidh se mise a bhuin leis, (Ge mòr bhur treis) as an Fheinn. Na dean’sa bòsd a bhean, As aon fhear da bhuil da phòr, Ge ’d shiubhladh se n ’domhain gu leir Gheibh’t san Fheinn fear da chomh, Dheirich Cairioll agus Goll, Dias a fhuair an losgadh trom an cath, ’Nan seasamh an gar an t’ sloigh, Eadar am fear mor ’s na Flaith. Ni ’n d’fheuch é lann no sgiath, Do Laoch na Triath da ’n rabh ann, Gu ’n draoinn é tair air an Fheinn, Gus an d’ thainig é gu Fionn, Air teachd do oig fhear bu mhaith, dreach Thugainn le neart, feachd, is feirg, Gu’n d’fhuaidich e uainn a bhean Bhi ’n deas-ghar do laimh Fhinn eilg, Thug Mac morn an urchair dhian, Gu fada na dheigh do shleagh, An urchair nior chuaidhe da reir, ’S da steud chearna si da bhloidh. ’N trà thuit an steud air an leirg, Thionnda e le feirg ’s le fraoch, [TD 166] Smaoinntich e ge cruaidh an càs, Comhrag na’n tri chaogad Laoch. Mar-bhith na laoich a bhi garg, Is fhagail doibh do t’ airm an leoir, Bhidh siad fa chobhair a smachd, Da n geibhte uaithe a cheart choir. Leig e nào naònar gu luath. San iarguil chruaidh mu’n do sguir, Ceangal guineach nan tri chaol, Air gach Laoch dhiubh sin do chuir, Clann Morna cruaidh an càs, Fhuair iad bàs bu mhor an sgeul, ’S ni n’ raibh aon neach a chuaidhe as, Gun a chneas fa ioma créuchd. Dheirigh Goll an aigne mhir, Leadairt an fhir an cath gh’leo, Ge be chifadh iad an sin, Bu gharbh an gaoil is an sgleò. Re sgoltadh sgiath, ’s re leadairt chorp, Gu feardha feur treun calma cruaidh, Na leoghainn laidir, ghuineach, dhisgir, Araon comh chiocrach gu buaidh. Do chlaoidh Ioluinn na mòr fheachd Mac Righ na Sorcha sgeul truagh, Gur mairg gus an ’tainig a bhean, Far thuit am fear on chuan. Do Dhalaicmar aig an eas, An gaisgeach bu mher treis is brìgh, Is chuirfadh air fa bharr gach meòir, Fail òir ann onoir mo Righ. Do bhi inghean Righ fa thuinn, Bliadhna na mhnaoi aig Feann san fheinn [TD 167] Taréis tuìteam an fhir mhòir, Le neart an t sloigh, truagh an sgéul! Marbh-rann Oscair. AN cuala sibhse truas fhinn, ’N uair a ghluais è gu h innse Eirionn, Cairbhair sleaghach lamhach garga, Ghlac è Eirionn fa aon smachd. Sud sgeul bu duilich leinn, E bhuntainn uain ar Tighearnais. ’S dh’fhalbh sinn le dean damhair, A lion do ’n Fheinne uile ’s a bha sinn, Leagadh leinn ar feachd ’s ar sluagh, An taobh mu thuath do dh’ Eirionn. Chuireadh le Cairbhair anuas, Fios air Oscar óg na Féinne; Dhol a dhionsuidh feisd an Righ. ’S gu faigheadh e cìs da rèir. Ghluaìs (o nach d ób e namh,) An t ’Oscar aluin gu teach an Righ, Tri-chéud fear trein a dh imich leis, A fhreasdal da thoil ’s da fheum, ’S dhás briathra garbh leith mar leith, Eadir Cairbhair agus Oscar, CAIRBHAIR. Malairt sleagh a baill leam uait Oscair dhuinn a’ h Albuinn: An t sleagh a bha an talla an Righ, Gur ann dhomh fein bu dual ì, OSCAR. Ciod a mhalairt sleagh a th’ ort, A Chairbhair mhoir n’ an long-phort? ’S tric bu leat mi fein ’s mo sleagh An la cuir catha na comhraig, [TD 168] Ach malairt cinn, na iomloid croinn, B’ eucorach sud iarradh oirn, ’Se am fath mu ’n iart oirn è, Sinn a bhi gun Fheinne gun athair, CAIRBHAIR. Ged a bhitheadh an Fheinne ’s t athair, Co maith sa bha iad re n lathaibh, Cha builear leamsa re m’ linn Na seoid a dhiaruinn gu ’m fuighinn. * ’Na’m bitheadh an Fheinne agus m’ athair ’Co maith sa bha iad ra’n laithaibh, Cha’n fhuigheadh tus a Charbhair Ruai Leud do thraighith do dh Eirinn. † Ghluais fuarachd na’n Laoch gach lamh, Ri cluinntin na h iomairt aca bha, CAIRBHAIR. ’N sin nuair a labhair Chairbhair ruadh, Briathra bheirimse gu m’ uaimh, An t sleagh sin ann ad laimh, Gur ann uimpe tha luaidh do bhàis. Chualas Orran le guth tiom, Air clarsaich bhinn a tuireadh bais, Dheirich Oscar le mor th’eirg, ’S è mosgladh gu Righ na h Eirionn, An t seisear a b fhaisge do ’n Righ, Da m bu dual gaisg ’s gniomh, Thuit sud le lamh Oscair thall, ’S é mosgladh gu Righ na h Eirionn. Nuair chunnaic an Cairbhair ruadh Oscar asnuigheadh a shluaigh, An t sleagh neathe bha na laimh Leig è sud na cho-dhail. Chuaidh Oscar air a ghlùn deas, ’S an t sleagh neathe t-roimh a chneas, * Oscar speaks. † The bard speaks. [TD 169] Thug e urchair eile nunn— ’S mharbhadh leis Righ na h Eirionn. CAIRBHAIR. Art mhic Carbhair glac do chlaimh, ’S dean seasamh an aite t Athar, ’S mar dean an ’t eug do thoirt Diol mo bhas le meud do ratha, Thuit le Oscar gniomh nach cuimseach Art mac Chairbhair air ’n ath urchair, Sgar è dheth an clogaide, ’s an ceann, Be gniomh mu dheirre mo dheagh-mhic. Chualas aig an traigh mu thuath, Eigheach sluaigh is faoghair arm, Chlisg air gaisgich gu luath, ’S fhuaras Oscar—leith-mharbh. ’Sin nuair thainig oirne Fionn, Air an tulaich os ar ceann, Shileadh na deoir air a rosga, Thiondaidh é ruinn a chul-thaobh, “Mo laogh fein thu ’s laogh mo laoigh! “Leanamh mo leinimh ghil chaomh! “’S é mo chridh th’ air a lot gu trom, “’Sgula bhràth cha ’n eirigh Oscar, “——’S measa a mhic a bha thu dheth “Ann la cur catha beinn Eudain “Shnamh na corrain roimh d’ chneas, “Si mo lamhsa roinn do leigheas.” OSCAR. “Mo leigheas cha n’ eil è n’ dàn, “’S cha mho nithear è gu brath, “An gath domhain am thaobh deas, “Cha dual do n’ Leigh a leigheas.” Chuir Carbar sleagh na ’n seachd seang, Eidar m’airnean agus ’m iomlag [TD 170] Thug mise urchair eill a nunn Mu chumachd fhuilt agus eadain, ’S n’an ruigeadh mo dhuirn a chneas Cha deanadh Leigh a leigheas. FINGAL. ’S truagh nach mise a thuiteadh ann, An cath ’g árach gniomh nach gann; ’S thus a near ’s a niar. Bhi roimhe na Fiannaidh Oscar! OSCAR. Ge ’d bu tusa thuiteadh ann, An cath ’g àrach gniomh nach gann; Ochoin! a near no niar T’ iarguin cha deanadh Oscar. Cha didir duine riamh, Gur criodhe feola bha am chliabh, Ach criodhe do chuilbhne cuir, Air achomhdacha le stàilinn Tathanntaich n’an con re ’m thaobh, ’S buireadh n’an sean Laoch, ’S gul a pannail ma seach Gur è sud a chraidh mi ’m chridh, Thog sinn oirn an ’t Oscar aluin, Air ghuailibh n’an sleagh a ’b airde, Thug as iomchar ’s giulan grìnn Gus an d’ thainig sinn Tigh Fhinn, Cha chaoineadh fear a mhac Fein ’S cha mho a chaoineadh fear a bhrathair Cia lion s a bha sinn mu’n teach Bha sinn uile a’ caoineadh Oscair Mu mharbhadh Bhran. AN la mharbh sinn an Torc, ’S iomad Fiann a bha san t sliabh, [TD 171] ’S iomad Cuilean taobh gheal seang, Bha taobh re taobh sa bheinn bhuig. ’Nuair a shuidhich Fionn an t sealg, ’Sin nuair a ghabh bran fearg ra chuid; Throid an da choin sa ’n t sliabh Bran gu dian agus Cu Ghuill. Mun d’ fheadas smachd a chuir air Bran, Dhealaich è naoi uilt ra dhruim, Dh’eirich Goll mòr mac smàil, Cuis nach ba choir mu cheann coin Bhagair e’ n lamh an raibh Bran Gun dail a thoirt da ach a mharbha, Dheirich Ossian beag mac Fhinn, ’S cuig ceud deug an codhail Ghuill. Thainig bran mun cuairt, Sann leam bu chruaidh gu n’tainig, Bhuail mi buille do ’n eil bhuighe, ’S do na bailgibh fui an dairnich, Dh’ adhlaic me ’n tòr na cheann, ’S truagh a roinn me am bèud ra theinn! Sheall mo chuilain thair a ghualainn Bioghnadh leis mi ga bhualadh; An lamh sin leis an do bhuaileadh Bran, ’S truagh on ghualain nach do sgath, Mun d rinn mi am beud a bhos, Gur truagh nach ann eug a chuaidheas —Ciod a bhuaidh a bhith air Bran? (Arsa Connan uaibhreach mear) On a ’b aois Cuilean do Bhran, ’S on chuir mi riabh Coin-ial air; Cha’n fhacas le Fiandaibh fàil, Lorg feigh an deigh ’s fhagail, ’S bu mhaith e thoirt a Bhruic a tuill, Bu mhaith thu chuman Dorain duin, Achèud leigeadh fhuair Bran, Air druim na caoilleadh coir-liath, Naonar do gach Fiadh air bith, Mharbh Bran air a cheud rith, [TD 172] Cosa buighe bhiodh, aig Bran, Da shlios duth, is tarr geal; Druim uaine on suighe sealg, Cluasa corracha cro dhearg An lamh sin leis an do bhuaileadh Bran Struagh o ’n ghualain nach do sgath. [TD 173] ORAN DO’N OLLA SHASGUNNACH, SAMUEL JOHNSON; Eir fonn. ’S i laoidh mo chagair Mōrag, &c. TUIRIBH. CHORUS. O mosgladh Mit a Ghāidheil, A’s nochdadh Mit gu lāetheil, Do’n Fhocalair ro Strāiceil, Nach fuigheal fochaid dh’ā Sinn. A’ (a) Lunduinn thainig (b) Siar Oirn (c) Fear-turais na droch Scialachd, Neo bhunailtach, gun Riasan, Mar (d) Ulabeist (e) Mi-chiallach; ’S e (f) fuileachdach gu (g) Riasladh. O mosgladh mit a Ghāidheil, &c. Ach ma’s Mac Iain fior thu ’S neo-dhlioghach thu re d’ (h) Shinnsir, ’N uair rith thu a chur bhin orr’; ’S a shuidhich thu a’ d’ Inntin, Gach Uithim a chum Miltich. O mosgladh mit a Ghāidheil, &c. Cia mar fhuair thu dh’ Aodunn, Ceart bhualadh eir ar n (i) Aoireadh, Le (k) Tuairisgeul gun A’bhar, (a) London. (b) West. (c) Journalist, tourist. (d) Monster. (e) Mad. (f) Sanguine. (g) To tear asunder. (h) Ancestors. (i) To satirize. (k) Sgeul-duaireachaidh, i.e. Dissuasive tale, slander. [TD 174] ’Sa (a) gluasad feadh an t saoghail, Lan Uaibhreachais a’ d’ shaothair? O mosgladh mit a Ghāidheil, &c. Bu tuile ’s mōr an t eanchain Dhuit, (b) sōnas chur eir Albainn, ’S a liughad (c) Dōruinnn (d) ghailbheach, A (e) chreònadh le’ gu (f) Meamnach: Faic Leabhraichean an t sean’chais. O mosgladh Mit feadh Albainn A’s Nochdadh mit gu Calma, Do’n Fhocalair ro dhalma Gu’m boicnich Sinn gu garbh e. O n’ bha thusa (g) Dōlum, Lan Musaich agus (h) Rōice, Bu ghusaire gu Mōr leat, Le (i) rucas bhi ga (k) t fhōirneadh; Na (l) trusadh do’n Tigh-ōsta. O mosgladh mit a Ghāidheil, &c. Nach b’e Aird (m) a Mhi-mhoidh Dhuit, bhi to’irt Ghāsaid Scriobta, Mu d’ chāradh eir gach (n) Dīota, ’S tho’irt mar phaidheadh (o) Cīse Dhoibh, (p) Tāir a’s Nāir a’s (q) Mīchliu. O mosgladh mit a Ghāidheil, &c. Tha (r) Mi-mhodh co’fuaighte, ’S nach h innleachd dhuitse fhuasgladh; A’s (s) Mionos tiugh a’ d’ ghruaidhean, (a) To move, to circulate. (b) To disoblige, to vex; to put into a pet. (c) Calamity. (d) Terrible, boisterous. (e) To crush or depress; to prevent the growth of a young person by extreme poverty or sickness. (f) Magnanimously. (g) Sordid, nigardly. (h) Luxury of the table, fondness of fat meats. (i) Arrogance. (k) Intruding. (l) To go to; to repair to. (m) Impertinence, unmannerliness. (n) Dinner. (o) Custom, tax. It is said in burlesque, of a person that sorns upon others, Tha e togail Cis diubh. (p) Contempt. (q) Defamation, infamy. (r) Immodesty. (s) Unchastity. [TD 175] A thī nach d’ rug eir (a) Suirceas: Tha ’n fhirinn dhuit ro fhuathach. O mosgladh mit feadh Albainn, &c. Tha (b) Droch-Oilein Spāirt ort, ’S cha deilich e gu brāth riut: ’S ge d’ theirinn e cha (c) bhārdachd, Gur trom an t eir’ eir (d) fārdoich, Do (e) Sheileir chumail (f) Sāghach. O mosgladh mit feadh Albainn, &c. Thug thu Leasan mōr dhuinn, Na h uile (g) peasan (h) spōrsail, A thig an feast ’n ar (i) Corsaibh, A (k) sheiseachd mar bu chōir dhoibh; ’S an (l) eiteach o ar (m) Bōrdaibh. O mosgladh mit a Ghāidheil, &c. Fhuair thu ainmbhi (n) Ionnsaicht’, Eir (o) Canmhuinnin gach Prionnsa, A dh’fhalbh, s na thann, O (p) thionnsgnadh; Ach ’s olc a dhearbh an ionnsaidh, Thug thu eir Albainn, Dhuinn sid. O mosgladh mit feadh Albainn &c. Cad an fēum tha t fhōlum ’S nach ēighear Duine Cōir riut, Gun spēish aig beag no Mōr dhiot; Ach dēigh Aca Mar chōmhla, Do chur do’n Eipht’ eir (q) fōgradh. O mosgladh mit feadh Alb. &c. Shocraich thu mar Mīneach’, Eir (r) Focalair, a’ d’ Scrīobhadh, “(s) Gur Duine bochd ro dhīblidh, (a) Clemency. (b) Bad breeding, ill behaviour. (c) Sarcasm. (d) House, a dwelling-house. (e) Cellar, pantry. (f) Satisfied, full-bellied. (g) Varlet. (h) Foppish. (i) Coasts, districts. (k) To treat, to entertain. (l) To refuse. (m) Tables. (n) Learned. (o) Languages. (p) Beginning. (q) Banishment. (r) Fhocal-fhear, no fhear-fhocal. Lexicographer. (s) A harmless drudge cannot be rendered otherwise here. [TD 176] Neo-lochdach,” is ceart bhrīdh dha’: Ach nochd thu nach tu fhīn sid. O mosgladh mit feadh Alb. &c. Nach mōr tha ghabhail Cealgoir, A’ d’ Stōruidh (a) labhar (b) chearbach? Gach (c) Congnadh Rathaid, ’s (d) tearmad, A dhēonaich Maithibh Alb’ dhuit, (e) A sprēodadh, ’s (f) faigheil Cearb orr’. O mosgladh mit feadh Alb. &c. ’S tric le Daoine (g) faoine, Bhi ’n (h) drip mu ghnothach aotrom; ’S ma gheibh iad lide ’s caoile (i) Chuis mhīosgoinn, eir aon taobh dhiubh; Gu ’n (k) cuir iad ris na dh’ fhaodas. O mosgladh mit feadh Alb. &c. Rinn thusa suas do shean’ chas, Le (l) tuairisgeul, a’s (m) aim’sgeachd, Nach (n) luaigheadh Duine (o) geinmni: Tha t (p) fhuarlanachd do dh’ Albainn, Eir cruaghachadh a’ t ean’chainn. O mosgladh mit fealdh Alb. &c. ’S e do Thuras (q) Aimilisc, A bheir an (r) Dunaidh (s) gharbh ort, Bi’dh gach Duine ann Albainn, Gu (t) guineach ann do (u) shealbhan; A’s cō is urrainn (x) teanachdas? O mosgladh mit fealdh Alb. &c. (a) Loquacious. (b) Awkward, inconsistent. (c) Assistance. (d) Defence, protection. (e) To censure or blackguard, to treat scurrilously. (f) To cavil. (g) Trifling, vain. (h) Perplexity. (i) A reprehensible or blameable affair; or an affair causing indifference or a slight disdain in the beholders. (k) To exaggerate. (l) Slander. (m) Impurity. (n) To mention. (o) Chaste—Moderate. (p) Malignity. (q) Confused. (r) Infelicity—Affliction. (s) Great, Grievous. (t) Keen. (u) Throat. (x) To defend, to save from imminent danger. [TD 177] Chuala mi na (a) chōmhra’ Gu ’n d’ fhuair thu O Righ Deōrsa, Tuarasdal re d’ (b) bheo’laint’: Cha chual’ e leath do (c) Dhō-bheairt, No dh’ (d) fhuadaich e thu ’n Olaint. O mosgladh mit feadh Alb. &c. Cad an (e) tlachd no (f) chiatfa’, A bhio’s ’n ar (g) beachd mu (h) Riagháilt, Na h (i) aitim sin na (k) Diaghachd, Thug (l) fasga dhuit fui’ n sciathan? ’S cuis mhaslaidh sid d’an Iarmads’. O mosgladh mit feadh Alb. &c. Tha mi ann an (m) imcheist, Cad a (n) bharail chuimiseach, ’S (o) airidh dhamh bhi ’g (p) iomachar, Mu ’r Fearaibh; ’nuair a dh’ fhuil’geadh Iad, (q) anablas sin t (r) uirighioll. O mosgladh mit feadh Alb. &c. Thug thu (s) Ionnsaidh (t) fhiadhaich, Eir (u) Fionn a chur a’ (x) miadh oirn, Nochd sid do dhiom a’s (y) t iadach, A’s t ionnsachadh lan (z) iargain; ’S cha Chungaisich thu (aa) Iarmad. O mosgladh mit a Ghāidheil, &c. Chi thu fein le d’ shūilean, Gu bheil a Ghāilig (bb) sūghar, Gun fhaillin Deiseachd (cc) mūnaidh, Gu lāidir, seasach, siubhlach; Ge d’ (dd) Chāin thus’ i mar (ee) fhionnsgeul. O mosgladh mit a Ghāidheil, &c. (a) Conversation. (b) Liferent. (c) Vice. (d) To banish, to chase away. (e) Liking. (f) Favourable opinion. (g) Pointed thought, or conception. (h) Regulation. (i) Persons, folk. (k) Divinity. (l) Shelter. (m) Anxiety. (n) Suitable idea. (o) Worthy, deserving. (p) To entertain. (q) Insipidity. (r) Narration, oration. (s) Essay, attempt. (t) Wild. (u) Fingal. (x) Regard, esteem. (y) Jealousy. (z) Sediment, dregs. (aa) Posterity, offspring. (bb) Substantial. (cc) Instruction. (dd) To rail, revile. (ee) Fable. [TD 178] Tha Ghāilig (a) Ri’teach, (b) lionmhor, (c) So thá na h uilt, ’s ro (d) shiolar, (e) Ro-thlā, (f) neo-thuisleach, Cinteach: Bu dāna dhuitse diteadh, ’S gu brāth nach tuig thu h (g) iomhaigh. O mosgladh mit a Ghāidheil, &c. ’S e Leabhair Mhai’sdir Dōmhnul, Thug Rabhadh dhamh mu d’ (h) Rōisgeul; Na ’m faighinn e na b’ ōige Cha mhathainn dhuit do (i) bhōilich Gun (k) chathachadh san chōir riut. O mosgladh mit a Ghāidheil, &c. MAC NEACAIL a’ Gleannurchaidh, (l) Bheachdaich ceart le (m) cuimis’ ort, ’S e thug o t eachdraidh (n) bunchar, Mar leaghas sneachd’ na (o) thuil-mhoim; Le (p) leacontachd, gun (q) tulgadh O mosgladh mit a Ghāidheil, &c. Dean aithreachas neo-chealgach, Le caithris re math t anma, A’s aithris le balla chrith, Gu ’m b’ airidh thu eir Damnadh; Mu ’n tarruing e ro anmoch. O mosgladh mit feadh Alb. &c. Dean t aithri’-bheatha scriobhadh, ’S na bi’ ’g a ghleathadh diomhair; Bi h uile latha ’g inseadh, Nach b’ aon (r) fhear-noigheachd fior thu: A’s ni sinn fathast sioth rïut. O mosgladh mit feadh Alb. &c. (a) Fluent. (b) Copious. (c) Easily connected. (d) Generative. (e) Soft, smooth, bland. (f) Infallible, stable. (g) Image, idiom. (h) Romantic tales. (i) Blustering. (k) To contend, to battle. (l) To point, to remark. (m) Exactness. (n) Foundation. (o) Inundation, torrent. (p) Precision. (q) Firm, unshaken. (r) Novelist, newsmonger. [TD 179] Cha’n Aideachadh no (a) faoisid, Re sagairt no Fear adhraidh, A (b) chabaicheas ar faobhar, No lagaicheas a chaonnag; Ach aidmheil feadh an t saoghail. O mosgladh mit feadh Alb. &c. Labhradh mit le chēile, Le farmad Co is (c) gēire, San Charmasg thog an (d) t ēisg-fhear, ’S na dealcha’ mit r’ar Reusan, Cha ’n (e) Arrghloir a ni fēum dhuinn. O mosgladh mit feadh Alb. &c. So (f) Chaisiomachd ro Ghrādhach, Do Ghaisgich-scriobhuidh Gāilig; ’S e M’ (g) Athuinge gu brāth dhuibh, Gu ’n taisbein sibh bhur (h) tābhachd, Do ’n (i) Ascul a Rinn tāir Oirn. O mosgladh mit a Ghāidheil, &c. (a) Confession. (b) To blunt. (c) Accutest. (d) Satirist. (e) Nonsensical prattle, trifling loquacity. (f) Alarm, i. e. Casiomachd, no Gluasad le Cabhaig. (g) Entreaty or supplication. (h) Valour. (i) Ablach—The remains of a creature destroyed by the fox or eagle, &c. which is said to persons in contempt. [TD 180] [Blank] [TD 181] ORAN CONNSACHAIDH, &c. Eir fonn, Dainty Davie, as played upon the fiddle. CHORUS. TUIRIBH. Riasanaiche mit a Chūis Ris an Olla, thog an Alla *, ’S feacha’ mit ann sin Co-dhiū, Gheibhir ann san eacoir. ’S Gach Cūis theid eir bhialabh brithe; Eir tūs, ’s ’ēadar scial na dithis, A scrūdadh O fhreamh an Croidhe; Man dlioghar an Rēiteach. Riasanaiche mit, &c. The CHARGE. Thog thu oirn an Scainnil Oilteil, Gu bheill sinn ain-eolach, boisceil, Mar Mhadaidh-alla nan Coiltean, Bhios eir Scoim feadh Slēabha. Riasanaiche mit, &c. Rud eile chanadh gu dearbh leat, Gu bheil sinn (a) An-fhiosrach, (b) All’mhar’, ’S gach Eilein, Camus, a’s Garbhlach; ’S barbarra, Michēillidh. Riasan. &c. * Alla here signifies Defamation, though in other cases it means Fame. As Droch alla, a bad report: Deagh alla, good report. Also wild, or not tame. (a) Ignorant, (b) Savage. [TD 182] Athais a thilg thu ’s i ’s (a) Neonaich, Nach athach leinn bhi’ gun Eolas ’S nach Moa tha sinn ann tōir eir, O’r n oige gu’n ēug sinn. Riasan. &c. Osbārr, thu’irt thu ni ’s mor (b) iūnadh, Nach bheil grādh againn do dh’ ionnsach’, ’S nach pāirtich sinn aon ni ’s (c) fionn duinn, No chluinn sinn, re chēile. Riasan. &c. Maraon, thu’irt thu, ’nuair a mhūthas A h aon againn eir a Dhūthaich, Nach radhnaich e ria tiūntadh, Thaobh nach fiu a (d) gne leis. Riasan. &c. Dh’ airis thu le briotal bōilich, Nach aithne dhuinn (e) Litir-fhōlum, No Chann’ainn ann tric ar Comhradh, Chuir ann Clō, no lēughadh. Riasan. &c. Chuir thu (h) Sāradh ann sna Fiantaibh, Ag āicheadh nach rabh iad riabh ann, ’S gur ni dh’ āraich sinn an scialachd Chum ar Miadh a (g) Shēideadh. Riasan. &c. Thu’irt thu Mōran tuille mearachd, Ach fōnaidh na rinn mi airis, Abhōradh gach Cluais tha (h) Screamhail San bheil ceineal ēisteachd. Riasan. &c. (a) Strange. (b) Curiosity. (c) To know by experience. (d) The native property. (e) Literary learning. (f) Opposition, obstacle. (g) To spread by report; to sound the praise. (h) Disgustful. [TD 183] REPLY. Chuaidh tu mu Thuath eir droch Thuras, Gabhail ort suaircis a’s furain; San cheart uair a bha thu guineach, Thun ar fuil a (a) dhēabhadh. Riasan. &c. Ge d’ tha ar n aineolas ainmeil, Ann a d’ sclāmhruinn, shalaich, aimsgis’. Nam b’ aithne dhuit Cāil ar seanchais, Dhearbhadh e do bhreug dhuit. Riasan. &c. ’S ioma Duine cōir ’n ar Dūthaich, A chuireadh (b) Scleō eir do Shūilean, Nan cluinneadh tu chōmhra’-dūrachd, Eir chūisibh na Clēire. Riasan, &c. Bheir iad ann Caint Cūntas Riochdail, Eir gach Clann, a’s co d’an Sliochd iad; ’S gach aon Dream ata ’n a’r Measg-ne: ’S nach fiosrachadh gēur sin? Riasanaiche, &c. ’S ioma fear-riomhach tha ’n Sasgunn, Nach urrain innse co as d’a, No co shinnsearrachd chuaidh seachad, Gu beachdail, tri (c) lēabhaidh. Riasan. &c. Tha sinn gu suithichte, ciallach; Le lan bhuitheachas do’n Trianaid; ’S gun a liuthad cron ’g a dheanadh ’S tha measg Chiadan (d) Easaics. Riasan. &c. (a) To drain, to dry up. (b) Glaucoma, to cloud the sight as after looking long at the sun, &c. (c) Generations. (d) Essex. [TD 184] Ge d’ dh’fhalbhas mi eir feadh Albainn, Gun Armachd, ann srath san Garblach; Cha mharbh iad mi eir son M’airgid; ’S cha tairg iad mi-bhēus damh. Riasan. &c. Feuch an d’ ēirich sin do shasgunn? Ma dh’ fhēumas tu dol eir Astar, Bio’dh an (a) Clēireineach a’ tachlais, ’S paithir Dhag ’s gach sgēath ort. Riasan. &c. Cia lion latha thig sa bhlia’nna, Nach cluinn sinn nuaigheachd le (b) iargain, Eir millteachd Rathaid, ’s luchd trialla, ’Niarmhain’steir, no’n Dēvon? Riasan. &c. ’S ioma Fear-spuinnidh a’s Murt-fhear, Fear-millidh Cuinnidh, a’s Cusmuinn, Tha d’ Dhuthaichse faidheil (c) Duischill; Seach aig luchd an Fhēilidh. Riasan. &c. Caite bheil Mnāidh tha co’lochdach ’S tha eadar Fālmouth a’s Portsmouth? ’S mor an tamailte do’n Dotair Bhi ’n fochar nam bēistean. Riasan. &c. B’ainmeil Sodom a’s Gomōrah, Eir ana-cneastachd, agus Do-bheirt, Ach bu mheanbh an Ainiceachd fheōlar, Seach an Pōr tha d’ (d) chlēabhsa. Riasan. &c. (a) Sword. (b) Sympathetic sorrow. (c) Sanctuary. (d) Association, connection. [TD 185] (a) Bhur mor Luchd-adhraidh tha Stoirmeil, A ni mōrchuis as na h Orgain, Cha sōr iad Dōmhnach gu Mearrachdas, ’N uair dh’fhalbas ’n luchd-ēisteachd. Riasan. &c. ’S lionmhor (b) Deadhan, a’s Pears’-Eaglais, A chiotar Saoth’reach nan Teagaisg; Le iota, ’s gaorrsachd, nam breislich, Mu eadradh ag ēiridh. Riasan. &c. A chrūnadh bhur Rag-bheirt thrāilleil, Dh’ fhūdraich fibh sagairt, a’s Pāpa, (c) Ath urach’ againn, mar b’ ābhaist; Ave-Māiri, ’s (d) Easb’loid. Riasan. &c. Cha ’n fhior nach Spēiseil leinn Eolas, Do-rīreadh tha sinn ann tōir eir, Ag strī cō is Moa porsan, ’S gach cōmhdhail ann d’ theid sinn. Riasan, &c. Tha ionnsachadh leinn ro luachar, ’S e prionnsapal gach deadh-bhuaidh e; G’ar n ionnsaidh gabhaidh, ’s bheir uainn e Gun uabhar, gun (e) ēislein. Riasan. &c. Tha mis’ ann am fhia’nuis Mairionn, Measg nan Ciad dhe’ ’n iarmad thairis, Le ’m bu mhiann bhi ’g iarruidh barrachd, Gach Bealach a thēid sinn. Raisan. &c. Ge d’ tha mi sann am so chōmhnuidh Ann sa Ghleann aig Ceann na Mōintich; (a) Your. (b) Dear. (c) To renew. (d) i. e. Easbulloid, viz. Absolution. (e) Grudge. [TD 186] Tha mi ’n Geall eir Rann a’s Rōsg ann, San Chōmhradh nach lēugh thu. Riasan. &c. Na’m bio’dh Clō-bhualadh cho’ ulladh D’ar cōirne, ’s tha dhuits’ ann Lunduinn; Bheire’ mit fōlum do’n (a) Chruinne, A’ (b) ionnas ar (c) Sēudan. Riasan. &c. Ge do scriobhadh mit na Ciadan, Eir na firinnibh is Ciataich; Dheannadh tu ’n dīteadh nach b’fhiach iad, Mar na Fianntaibh thrēubhach. Riasan. &c. Bi’dh an Fhiann gu mōr na ’s alloil, (Mar is fiach ’s is Math an Airidh.) Cuig Ciad blia’nna ’n dēigh dhuit (d) faileadh, Na do Scallais Eisceils’. Riasan. &c. Dearbhadh lāidir agus fallain; An ainm dh’fhāg iad eir am Fearuinn, Gun tearbadh a ghnā, ’s a’mairionn O’n (e) Alloid, gun trēigsin. Riasan. &c. ’S beag a chunnaic thu do Ghāidheil; Chuaidh eir Turas do (f) Thir-nābaidh, A thuinich ann fad an lāethean, ’S nach tāirneadh gu ’n (g) Rēlic. Riasan. &c. Tha sinn cho’ Grādhach, ’s cho’ ēudmhor, Mu’r naite tāmh, ’s ar (h) reamh-chēumaibh; (a) Universe. (b) Riches. (c) Jewels. (d) To putrify; this is said of a creature that lies dead till its hair is falling off. (e) Antiquity. (f) Neighbouring country. (g) Church yard. (h) Ancestors, generations that were before us. [TD 187] ’S a bha Jacob mu Mhachpēlah; ’S e san Eipht’ eir chēilidh. Riasan. &c. B’ fhiu dhuit an Earaoil ’san fairebhein, Bhi ūr a’ t’ arie gun Dearmad; “Gun smuirnein tharruinn a’ m’ bhalg-shuils’, “Feadh tha spealg a’ d’ Rēasp-shuil” *. Riasan. &c. Nois a Bhrithe tha gun leath-phairt, Chual’ thu nar dithis ar Teisteas, Innis O d’ Chroidhe, co ’s treise, Gun Eisimeil, ’s ēisdim. Riasanaiche mit a chuis, Ris an Olla thog an (a) Doirionn. ’S feacha’ mit ann sin Co-dhiu, Gheibhir ann san ēacoir. * The Author is sorry for the violence he has been obliged to do the sacred text here, for metre’s sake. (a) Dov-shion; Sion dona: Storm. [TD 188] [Blank] [TD 189] ORAN DO MR. DOMHNUL MACNEACAIL, MINISDEIR LIOSMOIR, Eirson a ro scairtealachd agus a Chothaich e, ann Adhaigh an Olla Lunduinnich. Eir sēisd; ’Scoma leom Mur d’thig thu idir, &c. To the Tune of, Sir ALEXANDER M‘DONALD’s Reel. TUIRIBH. CHORUS. ’S e Mai’sdir Dōmhnul Mac Neacail, An (a) Gaisgeach Cōmhraig tha (b) reachdmhor, Chuir (c) Gasd’ ann ōrda an eachdraidh, Thug (d) feachdadh do’n (e) daormunn. ’NUAIR a bha Albainn (f) fui’ lighe, Aig a Chealgaire Mac Iain, Chuaidh tu gu Calm’ ann a tuighim, ’S thug thu rithis Saor i. Se Mr. Domhnul, &c. Bha na Gāidheil aig Mac Iain, Mar a bha Saul aig Goliah: ’S tusa Mar Dhaibhidh ’n deadh Chroighe, O (g) Righe nan Caorach. ’S e Mr. Domhnul, &c. ’Nuair bhā sinn uile fui’ (h) Mhasladh, Gun Aird sa Chruinne dol as duinn, (a) Conflicting hero, or champion. (b) Energetic, pithy; high-spirited. (c) Handsome, prettily. (d) Flexure, curve, a bend. (e) Curmudgeon, a niggard. (f) Overwhelmed. (g) Sheepfold. (h) Reproach. [TD 190] ’S tu (a) thārr sa Chumasg gu Tapaidh, Agus (b) thachd thu ’n (c) Craosair’. ’S e Mr. Domhnul, &c. ’S ni bhā sinn uile mar bhalbhain, No Duin’ eir am bio’dh (d) Glascharbaid, Gus ’n do chuir thu umad tarmachd, Ghuineach, Ghailbheach, (e) fhaoluimt’. ’S e Mr. Domhnul, &c. ’Nuair a bheachdaich thu Mu’n cuairt duit, ’S nach deachaidh do thaic re d’ Ghualainn, Chuir thu (f) spraic ort ris a Chruadal, ’S bhuail thu Steach do’n (g) Schaonnaig. ’S e Mr. Domhnul, &c. ’S mor an t ēibhneas bh’ orm re fhaicsin, Gach lēum thug thu eir an t Sas’nach, A’s tu ’g ēiridh eir le d’ Chasan, Ann an Clais an Aolaich. ’S e Mr. Domhnul, &c. ’S mor Maoitheadh nan Cinneach Tuathach As an (h) Saoithean a’s an Cruadal; (Eadar Siol-Chuinn ’s an taobh shuas diubh.) Gun ghluasad a’ tabhar. ’S e Mr. Domhnul, &c. Ge d’ theirir gu bheil a (i) Chēolraidh Ann sna h Eileinibh ann Comhnuidh, Cha d, rinn iad (k) Ceileir, no Oran, Do Dhōmhnul mo Ghaoilse. ’S e Mr. Domhnul, &c. ’S mall leam gach (l) Filidh ’s luchd fōlum, Feadh Galtachd, Innis, a’s Mōrr-thir; (a) Tharr ann; entered into, or engaged. (b) Suffocated: To stop a person from speaking by, exposing his falsehood, &c. (c) Gaper. (d) Jaw lock. (e) Disciplined. (f) Terrific countenance. (g) A battle or fight. (h) Brave or gallant men. (i) The muses. (k) Recitative. (l) Philosopher. [TD 191] Nach d’rinn rann, no (a) grinneas rōsg dhuit, Chuir ann Clō gu (b) Scaoileadh. ’S e Mr. Domhnul, &c. Cha Mhoa fhuair iad do Chroighe, Dol san tuasaid re Mac Iain; Ge do ’s iad a fhuair an (c) Ruigheachd, Le (d) Fiothach nan Aoirean. ’S e Mr. Domhnul, &c. Ge d’ thā ar Colaisdean (e) Oirdheirc, Fui’ (f) dholaidh (g) scoilim an (h) oilbheum; Cha do chronaich iad na (i) lorg sid, (k) Coirbeach a (l) bheoil scaoilte. ’S e Mr. Domhnul, &c. ’S tusa an t aon Duin’ ann an Albainn, Dhei’ ’n d’ rinneadh (m) umpair na h (n) arguin; Chhaidh t (o) ungadh mar (p) radha (q) seanchaidh, ’S dhearbh thu gu (r) neo-chlaon e. ’S e Mr. Domhnul, &c. Nois O na sheas thu ’n ar āite, Tha sinn a’ t (s) eisimeil āraid, ’S mor an easbhuidh e ’n ar (t) Cāileachd Mur pāidh sinn thu t saothair. ’S e Mr. Domhnul, &c. ’S duillich leom gu ’m faod mi īnse, Eir (u) guinich do Dhaoine (x) spiochdach, Tha cur (y) cuinnil thaobh do Ghniomhsa ’S aig īnse gur (z) baoth e. ’S e Mr. Domhnul, &c. (a) Finery elegance. (b) To promulgate or spread abroad. (c) To penetrate or affect the mind. (d) Raven. (e) Excellent. (f) Harm, loss. (g) Trivial loquacity, chatterer. (h) Offence. (i) In consequence of. (k) That which corrupts or vitiates. (l) Open-mouthed, brawling. (m) Umpire. (n) Argument. (o) Anointed. (p) Choice, best. (q) Genealogist, historian. (r) Honestly, not declining from the right. (s) Under obligation to, owing regard or reverence. Beholden. (t) Constitution. (u) Bitter minded, keen antagonists. (x) Low-lifed, mean spirited. (y) Objection. (z) Morally bad. [TD 192] Ach (a) dhainn-deoin a (b) miosguinn (c) ascaoin, ’S mor a’ meas th’aig luchd blas eir; ’S cha ’n fhag (d) luchd-tiolpaidh nan facal Co’ taitneach san t saoghal. ’S e Mr. Domhnul, &c. ’S ioma Pears-Eaglais ro scairteil, B’ ionunnsan (e) dreug, leo gu ’m faicte, Do Leabhar (f) Eigse na ’n (g) t asguidh, Le ’n gealtachd roi’ ’n (h) daor-chu. ’S e Mr. Domhnul, &c. ’S tusa fhuair an Barrachd Misnich, Cha ghabh thu fuathas, no (i) miotag; Bheir thu uabhar (k) Fir na brisc-ghloir, A chlisgeadh gu (l) faoisid. ’S e Mr. Domhnul, &c. Eir leam fein gur (m) breamas (n) Cearbach Do’n Ardsheanadh sin na H Alba’, Nach d’rinn ni (o) Ceinealta thairgse ’N co’ leanmhuin do shaoth’reach. ’S e Mr. Domhnul, &c. ’S ioma gniomh (p) suarrach (q) neo-shnasor, Tha ’g iomachd mu ’n cuairt (r) fui’ fhasga, Nach ionunn luach re d’ Remarksa Dh’fhāg ar (s) Macaibh aobhach. ’S e Mr. Domhnul, &c. Bi’dh (t) beannachd (u) coisrigte ghaidheil, Leanailt do chois-cheum sgach aite, Eadar Oisein a’s a Chairdean ’S ar Bardan is aosda. ’S e Mr. Domhnul, &c. (a) In spite of. (b) Malice. (c) Inclement, unsound; harsh. (d) Cavillars; captious disputants. (e) A meteor supposed to foretel the death of great men. (f) Science. (g) Repositary; custody. (h) Dobhur-chu, i. e. King of the otters. (i) Fright. (k) Tatler, or prattler. (l) Confession, i. e. to confess his demerit. (m) Accident. (n) Absurd. (o) Genteel. (p) Invaluable. (q) Inelegant. (r) Shelter, patronage. (s) the Macs; meaning the Highlanders in general. (u) Benediction. Consecrated. [TD 193] ’S cinteach mi gur (a) cliuteach t (b) alla, Diaidh dhuit a bhi d’ smur san (c) Taladh, Na san uine tha thu Mairionn; Thaobh nach d’ ’ainich Daoin’ thu. ’S e Mr. Domhnul, &c. Na ’m bio’dh (d) MacCailein na Ghāidheal, Mar na h Athraichean o ’n d’ thāinig, B’ airidh dh’a Baile, no dhā dhiubh, Tho’irt re d’ lāethean saor dhuit. ’S e Mr. Domhnul, &c. Insidh mis’ an fhirinu trā dh’a; Ma leigeas e sios a Ghāilig, Bi’dh meas iosal ann sna Blāimeir, Le (e) how’s a’ ’s le’n Caoirich. ’S e Mr Domhnul, &c. Na ’m bio’dh ar Roigh Deorsa na (f) shuighe, Mar bu (g) deōnach leom a (h) ghuighe; Bheireadh a (i) Mhōrrachd dhuit (k) luigheachd, Bu (l) chuibhidh dhuit fhaotainn. ’S e Mr. Domhnul, &c. Bheireadh e dhuit cāraid Chiadan, Fad do lāethean h uile bliadhnna, Bharrachd eir (m) Pārraiste (n) fiacheil, Bhios tri Chiad na h (o) aoradh. ’S e Mr. Domhnul, &c. Righ nach mise fhuair an Comas, Duais tho’irt duit eir son na (p) Comain; An Ruaig a chur eir an Olla: ’S bu (q) sheomalta (r) maoin dhuit. ’S e Mr. Domhnul, &c. (a) Famous, renowned. (b) Report. Popular fame. (c) Earth. (d) The Duke of Argyle’s most ancient Galic name. (e) Alluding to the shepherds usual salutation. Settled, free from disturbance. (g) Willingly, very fain. (h) To wish, to imprecate. (i) His Majesty. (k) Recompense, allowance. (l) Due, fit, proper. (m) Parish. (n) Valuable, worthy. (o) Adhering, following; peculiar to. (p) Obligation; favour which binds to gratitude. (q) Largely, bulky. (r) Wealth, means. [TD 194] Gabhaidh mi ’n uair so mo chead diot, ’S na bio’dh gruaman ort re m’ bheadachd, Ge d’ rinn mi ’n Duanag (a) neo-eagnaidh, Mar Eisempleir (b) aotrom. ’S e Mr. Domhnul, &c. (a) Inexact, inaccurate. (b) Light, slight. [TD 195] ORAN GAOIL LE SOMHAIRLE CAMERON, ann an RAINACH. ’S mi m’ shuidhe m’ ònar air Tulich bhoidhich, ’S mi gabhail òrain ’s cha d’ thèid e leam; Mo chriodhe ’n comhnuidh mar chloich air moinntich, Is mòran seoil aig air dol gu grùnnt; Gu grùnnt cha d’ thèid e gun fhios d’ an Eucaig, ’S ma ni i rèite rium gur fheard a chùis; ’S mur taobh i fèin mi gur leis an èug mi, Le shaighidibh gèuradh teachd orm as ùr. Do shaighiden gèur annam taobh ga chèile’, A dh’fhàg mi rèibte le iomad lott; Gur turrisach m’ èislein gach là ’g èiridh, Gur trichd mo lèine’ co fhliuch ri lòn; Mar ghaoidh o thuath a thig bharr n’an cuainntan, A dh’ fhalabhas uainne mar chi sibh an ceò; ’S e ’n samhladh thuair mi do ghaol na gruagaich, A rinn mo bhuairadh air iomad seol. Ochòin! a ghruagach nach gabh thu truas rium, Do ghaol a bhuair mi gun fhios do’n t-sloigh; ’S mur faigh mi fuarach o ’n ghaol so bhuair mi, Gu dearbh cha dual domh bhi fada beò; Mo chriodhe luaineach gach là air luasgan, Mar Luing air chuan agus i gun seol; Na tuinn le buairas ’g eiridh suas ri, S mur eirich buaidh leith cha d’ theid gu seor. Gu seor cha d’ thèid i ’s gur beg mo speis dhi, Mur faigh mi an Eucag as gile’ dreach; [TD 196] Do shliosan glè-gheal mar shneachd air ghèugaibh, Gur turrisach m’ èiridh gun luith leat; Tha m’ intinn cianail gach là ga riabadh, ’S mi ’n tòìr air d’ iarraidh le cogais cheart; Do nàdur comhnard a chlaoidh as m’ òig mi, ’S cha’n e do stòras a bh’ ann mo bheachd. Stòr no fèdail ga mòr ar speis dhiubh, An diugh cha leir leam a bhi g’ an dìth; Is stochd no airnnais cha’n e a b’fhear leam, ’S cha bhraid no meilre air a bheil mi’n tì; Cha chrodh air bhuailtibh ’s cha ghreidh air fuaran, A chuir an duairas so ann mo chrìodhe; Ach Eala bhuaidhach ’s ì snamh n’an cuainntan, ’S mo lìan m’an cuairt dhi ga toirt gu tìr. ’S mas d’ thus an Eala tha air a chuan sin, Gur mise ’n t-uan a tha air an traigh; ’S na mengain bhuaidhach ag fàs m’an cuairt domh, Mur tuit mi ’an buair air do shon a ghraidh; Cha dìbhail ceille’ thug miad mo speis dhuit, ’S ma ni thu rèite’ cha deigh dhomh e; O’s tu mo chèad ghradh ’s gu’n lùb thu fein leam, Gu ’m bith mi aoibhneach dheth gach aon là. Do chuach-fholt boidheach air dhath, an neònain, ’S e fàs gu modhar na dhualibh grinn; Na chiobhan òr-bhuigh mar shiain eòrnna, Gu bann do chota’ o chùl do cheìnn; Camlubach dualach gu cleachdach cuachach, Is car m’an cuairt anns gach foiltain mìn; Air a thrusa’ suas ann an sìodadh buaidheach, An leadan dualach nach dochinn cìr. Do shlios mar chanach mar bhrèid do ’n anart, Mar shneachd air bharrach gun dol gu làr; Do ghruaidh dhearg thana mar chaorrann mengain, Fo d’ fhuil ghuirm mheallaich gun ghoimh gun sgàth; [TD 197] Tha maise a’ d’ aodann thar clann n’an daoine, ’S e dh’fhàg mi daonnan co daor a’ d’ ghràdh; Ach thig le d’ ghaol ’s thoir a’ glacaibh an aoig mi, No dhain-deoin daoine gun faigh mi bàs. ’S ma gheabhter bàs leam air son do ghraidhsa’, Cha bheg an tamailt e m’ chairdibh mòr; ’S na craoinn o’n d’fhàs mi co maidh ri d’ phairti ’s, Ge d’ iarr thu naird iad gu nuig na meoir, O linn gulinn, iar a mach mo shinnsir, ’S ma gheibh thu mì-mhodh do dhuine ’n t-sloigh; Grad chul do cheinn ris gach gèig a chinn diubh, ’S cha raibh do thiom dhiubh ach gearr gu leor. ’S ma chumar uam thu le goimh an t-sluaigh sin, A thogas tuailas le cainnt am beoil; Tha cairdean dìleas m’ an cuairt O’s ’n iosal, A thogas mi-thlachd ’s nach striochd d’an choir; Luchd bhrèug is tuailais ga’n gnath bhi buaireadh, Tha m’ fhuil air fuachadh riu, ’s m’ fheoil; Buinidh an trèud ud do mhammon dèistneach, Le ’n tèngibh èisgail toirt bèum do’n choir. Tha naimhdean fallsail fo sgaile cairdis, A togail fhannsgeulen oirn le cheile; Luchd mi-ruin teanga pioca taingeadh, A dealbh an aimhlais ’s a dèanibh bhrèug; An puinsain mar lòn agus neimh re ol doibh, Is e bhi ’n comhnuidh gu searbh ’n am bèul; Luchd dheanaibh sgeoil buinidh iad do Mhomman, ’S iad a sheilbh gu sonruight luchd dheanibh bhreug. Ma chi sibh neach bhis a cur re cheile, Mar Phiaid thrèubhaich ’s i deanibh neid; Bithidh neach a cuairtachadh steach le h’ èginn, Is neach a reiteachadh cuairt an neid; Ma thig gaodh luaineach oir’ bhar n’an cuainntan, A chuireas luasgan air meoir a phreis, [TD 198] Falbhi uaipeadh an nead ’s a chuairtag, Is faic an truaigh cia mòr i nis. Mar sin mo Bhantag na gabh’s angar, Ge d’ their do chairdean gu bheil mi bochd Tuig Righ Daibhe san staid an b’ aird e, Bha chriodhe trailleil mar dhuine bochd; Cha d’ ghabh an Righ sin a bheg thoilintinn, ’S a chaithair righeil ách moran sprochd; ’S ma lèubh thu an pìoball tha pairt de ’g inseadh, Gu’n d’ rinn e ìsleach mar dhuine bochd. Thug mise as m’ òige re tamaill gorrach, Nis tha tha mi deonach air cintinn glichd; Tha tiom gu bròn agus tiom gu sòlas, ’S e dara seol air na chaochail mis; Glacfidh mi gu seolta mo rìbhaid cheolbhar, On tha mo shòlas a nis air teachd; Is theid mi chomnuidh gu Tulich bhoidhich, ’S bithidh mi mar smeorich ’an barr a phris. Iseabail Nic Aoidh. ISEABAIL Nic Aoidh aig a chrobh Laoigh Iseabail Nic Aoidh ’s i na h aonar. Iseabail Nic Aoidh aig a chrobh Laoigh Iseabail Nic Aoidh ’s i na h aonar Iseabail Nic Aoidh aig a chrobh Laoigh Iseabail Nic Aoidh ’s i na h aonar. Iseabail Nic Aoidh aig a chrobh Laoigh Iseabail Nic Aoidh ’s i na h aonar. Mhuire ’s a Righ! A dhuine gun Mhnaoi, Ma thig thu a chaoidh’ ’S i so do linn: Nach faic thu nic Aoidh, Aig a Chrobh laoigh, Am bonnaibh na frith ’S i na h aonar? [TD 199] Nach faic sibh bean tigh’ Air Righean nan damh Muigh aig a chrobh Gun duine mar ri Nach faic sibh bean tigh Air Righean nan damh Muigh aig a chrobh ’S i na h aonar? Ach duine sam bith Th’ air son a Cluich, Do chinneadh mhaith, Le meud a Croidh, Deanadh e ruidh Do Rithean nan Damh ’S gheabh e Bean Mhaith Cuireadh e ri Nach faic sibh an obsec A ’s coslach r’a glacadh Am bliadhna ga cleachda Air acha na h aonar? Nach neonach am fasan Do fhleascaich tha dh’ easbhuidh Na’n nithin bu taitneach Dhoibh fein a bhith aca; Bhith fulang ga faicin? Am bliadhna ga cleachdadh Le Crobh agus Eachaibh Air Acha na h’ aonar: Nach faic sibh fein a cheannuidheachd Ann imealaibh nam mullaichin Am bliadhna ’s i gu muladach Na h’ uile la n h aonar Innsidh mis ann rannuidheachd Do na h’ uile neach a chluineas iad Gu m bheil i air a cunbhail As na h’ uil aite follasach Am bliadhn’ is i gu Mulladoch [TD 200] Le ballanan is cuineagan Ann imealaibh na Mullaichin ’N ha uile la na h’ aonar. Thogaireadh bean Aoith. THOGAIREADH, Bean Aoidh, Thogaireadh Bean Aoith Thogaireadh, Bean Aoidh, Uain do dh’ Aishear Thogaireadh, Bean Aoith, ’n aghaidh na gaoith Rinn iad Mac Aoidh ’n lochan nan claimheach. Nach suarach an t uighim Do Ghruagach no Ninghin Bhith pronnadh ’s a bruigheann ’S Caib orra Gaireachdaich Bhi trial chum na h uidhe Gun ghnothach gun ghuidhe Ach do mhealladh le n teangaidh Paisteachan ba-bhuachaill Ma ta aguibhs do chriodhe Na philleas mo bhruighin Theid mis chum na h Uidhe Agus feachaidh mi n taite Dhuibh An raibh sibh nar deis Nar luidhe ’s nar suidhe ’S mun ruithe Ghillduibh B’fhearr gun chlaistin e Cairdean bu dealaidh a stigh Chairich iad iomad fear reimh Dh’ fheachain an cumadh iad uaith Ailleas nach fhuilig an Lagh Thiondadh i bus ris an fhraidh Bhoidich i nach tilleadh i traigh Chaoidh gus an rigeadh i n fheadh B’ abhaist do n ghille bhith reimh [TD 201] Dh’fhag i an t aran bha bruigh ’S dh’fhalbh i o thilleadh a chroidh Dh’ aicheadh i comhairl sam bith ’S shnamh i n Amhain air chrith ’N diaidh a ghille Mhoileinich Dhuibh Thogairiadh bean Aoith, &c. Ann Comunn. ’N Rair a chunna mi ’m Bruadair, Ribhinn shuairce nam choir; Beul meochair gun ghruaman, O’n Suairc an tig gloir, Nar a Dh’eirigh mi ’m Shuighe, Los ruighin air Poig, Cha b’ fhas a dhamh feadain, Na na Reult os no Neoil Chuidh an Comunn an Comunn, Chuidh an Comunn air chul, Dhealuigh Comunn re cheile, ’S deanaibh fein d’ e sgeul urr O nach raibh mi co gleusta, ’S gun tugin beum air do chul, ’S gaoil an Comunn o cheile, ’S thug e deur air mo shuile. ’M fear a thigeadh an Tosach Gheabh e cost an da thradh, ’M fear a thigeadh a ris Gheabh e criodh ’s e blàth, ’M fear a thigeadh fa Dheireadh Gheabh e soileireachd Graidh, Car san Iuchar ’s na ceil e, Lasair choi-’liont dam Ghraidh, Ninghin og a chuil dualich, Bha Mi uair is tu reidh, [TD 202] Nios on thiontadh thu t fhuath orm, Chuir sud suarach mi fein, Chiur thu t aireadh air Duine uasal, Deang an Cruas ’s dean da feum, Dh’fhag thu mise mu’n cuairt duit, Mar chaoradh fhuadain air Spreidh. Dh’innsin aogas mo Leannain, Cul Clannach, Cas, Dluth; Ruit a dheilcheas gach sgannaill Ruit a Leannas gach Cluith, ’S maith sineadh do mhala, ’S glan sealladh do shuil, Aghaidh shoillear an sgathan, ’S glan Dearsa do ghnuis. Dh’innsin Cleas nam ban Diolan, Co cinnte re bas, Bios iad Bead arach priosail, Car tioma na dha, Nar a dh’eireas an Criosan, ’S a bhios na Ciochan fas lān, Togaidh ’n t ogan a ghaol dhuibh, Mar Ghaoidh air Cuan ard. Ach na ’m faice sibh Maighdin, ’S i gu faireachail glic, Mis am am adan Gorach, Cost mo Storais ’s mo Neith? Nar a thiondadh i Cul rium, Bhiodh mo Chrun air a crios, Fear eile toirt phog Dhi, ’S ag cost a Storais gu tric. Righ gur Carrach an Sionnach, Theid air thuris d’ an Ghlean, Bheir e Baite do Chuilein, Agus fuil as a Mheann? [TD 203] Gam bheil fhiacail co guinneach, ’S i fuireach na cheann, Gun sgoilt i ’n Cuillin Bhiodh an uilleann nan Ald. Tha na Maighdinin Seolta, ’S tha na h’ Og-fhearran ba, Ge do ghealladh iad Pog Dhuit, Bhiodh car na Seoltachd nan Dail, Am fear a Leagadh iad Seachad, B’ e sud fasan a b’ fhearr. An tea a’s Ailt’ thig a stech dhiu, Biaidh na faicill do ghna, A Cheithir Bliadhna na taic so, Ghabh mi tlachd dhiot an tos, Le sugradh ’s le Macnus, Mar a ’s cleachd le Cloinn Oig Bha Car fo d’ laimhse gun fhios, Nach do Dh’fhiosraich mi nos, Dh’fhag thu mise mar thalcais, Beannach leat ma’s i Choir. ’S gur truadh nach bheil mise, Faoi Lic an diaidh Bhais, Mun tug mi ’n Gaol falaich Dan Ealla chaol bhain? ’S mi mar sheabhaig na h’ ealta, Bhios ag Glacadh nan Eun, Ciod e ’m fadh bhi ga Chuiltin, Sud i Bh’acsan Air Laimh. Tha mo chion air a mhaidin, Gur h i maidhre glan ur, Ge do dhiult thu mo chaimhneas, Air ’n aile dh’fhaineachdainn tha ’S tu mo Chainil ann Cailleir, ’S tu mo Reul ’s mo Chirt Juil, [TD 204] ’S mo bhan chompanach Chacail, Tair gu ’m facadh mi thu. Och, nan och, mar tha mise, Gun fhios do ’m luchd daimh, ’S nach innis me Dhuine, Faddh mo mhulaid ’s mo phraimh? Mar Chraobh as a bun mi, ’N deis a Duilich a chall, Threig mo spionadh ’s mu luth mi, Agus lùb mi gu lar. Mile mallachd dh’aon Duine, ’S ann tuile gu brath, A chreidas sgeul Cinnte. Bh’ arr Inntine mnaise? Nar mheabladh i d’ chuid uait, ’S bhi gad shior chuir air Dail, ’S a ghealladh a beul Duit, Na Reultan a b’ Laimh. Bealach a Ghraidh. Ochain a Laoigh, leag iad thu, Ochain a Laoigh, leag iad thu, Ochain a Laoigh, leag iad thu, ’M bealach a ghraidh. ’S Truagh nach raibh mis ann sin, ’S truagh nach raibh mis ann sin, ’S truagh nach raibh mis ann sin, As Ceathr’ air cach laimh Dhamh. An Leann thog iad gu d’ bhanais, An Leann thog iad gu d’ bhanais, An Leann thog iad gu d’ bhanais, Air t fhaireiri’ bha e. Bha Mi ’m Bhreidich, a m’ Ghruagaich, Am bhreidich, a m’ Ghruagich, [TD 205] Am bhreidich, a m’ Ghruagich, ’S a ’m bhantraich san aon uair ud. Gun chron air an t saoghal ort, Gun chron air an t saoghal ort, G unchron air an t saoghal art, Acù nach d’fheud thu saoghal buan fhastinn Leag iad thu laoigh, &c. Do Mhinistair Cill-an-Inair. CHUNNE mi bruadar a chuir smuairean gu leòr orm, Bha mi a’ m’ chaddal a’s dhuisg sud mì; An leannan bha agam a’ nochd dol a phòsa, Bha mi, &c. ’S tu’s millse pòg ’s as folminnte labhairt, ’An Gaelic ’an Bearle ’an Grèigis ’s ’an Laiddinn; Cha ’n fhaichdear a d’ dheigh fear d’ èugais ’an crannaig, G’ an rabh mi a’ m’ chaddal a’s dhùisg sud mì. Aig taobh na h-aibhne bo chaoineil leam d’ fhailte. Bha mi, &c. Le soilse na grèine cha bo lèir dho bhi nàrach; Bha mi, &c. Cha rabh aon ni ’an folach nach fhaca’ tu ghraigheìn, O mhullach mo cheìnn gu bònn mo shailte; G’an rabh mi ma d’ choinnibh mar bha mo chèid mhathair, Bha mi, &c. ’Nuair thain’ fios cinnteach gu’n deacha’ tu seachad orm. Bha mi, &c. Thàr leam fhèin ga’m bo mhòr a’ mearachd sud; Bha mi, &c. Nan dianadh d’ thu m’ iarruidh reachainn gu d’Bhainis leat, [TD 206] A’s dhenainn duit maiddeann dhileas thairist; Cha bhiodh air do chùl aon ni ann an an-fhios duit, Bha mi, &c. Ach thaoth thusa cailin n’an meall-shuile’ mòdhar, Bha mi, &c. Tha * a mala gun ghruaman ’s ì ’s binne † guth òrain; Bha mi, &c. ’S i m’ achuinge bhuan gach buaidh bhi maille ribh, Sibh bhi gu muirnneach ceòlar aithearach; Crodh air ar buailidh ’s clann m’ ar teallach, ’S ’n uair thèid sibh a chaddal g’an fairich sibh slàn. Cuachag an Fhasaich. A Bhanarach dhonn a chroidh Chaoin a chroidh dhonn a chroidh Cailin deas donn a chroidh Cuachag an Fhasaich. A Bhanarach mhiagach ’S e do ghaol thug so chìs mi, ’S maith thig lamhinnean siod’ Air do mhin-bhosabh bàna’. Bhanarach dhonn a chriodh, &c. ’S mòr bo bhinne bhi d’ èisteachd ’An àm bhi bleothan na spreidh, N’an smeorach ’s a Chèiteain ’An barr gèig ann an fàs-chaoill’. Bhanarach, &c. ’N úair a sheinne’ tu chaoilleag A leigeil mairt ann an caoilleidh, Dhèleaigh eunlaidh gach daoire’ Dhèisteachd caorail do mhàrrain. Bhanarach, &c. * A-mute. † Gu oran. [TD 207] ’S ga b’ fhònnar an fhiodhall ’S a tèudan ’an rithidh, ’S e bhèireadh damhns’ air gach criodhe Ceòl nighinn na h-àiridh. Bhanarach, &c. Ceòl farasta fior-bhinn Fònnar faramach dìanach, A Shèinn an Cailin donn mìagach A bheireadh bìog air an Arainn. Bhanarach, &c. Gu’m bo mhòdar mo bheadradh Teachd do’n bhuaile’ m’an ead’ thra, Seaghach seang-chorpach beitir A’s bùarach greasad an Ail aichd. Bhanarach, &c. ’Scìatach nùallan na gruagaich, A bleothann croidh ghuaillinn, A’ steolladh bainn’ ann an Cuachaig A’s boghar ùaim aig a chlàrabh. Bhanarach, &c. Da mhao-bhois bo ghrinne’ Fo’n da ghaoirdean bo gheile’, ’Nuair a shinnt iad gu sgileil Gu sininnean fhasga’. Bhanarach, &c. Glachd gheal a b’ aird gleothar A Steolladh bainn an cuaich bhleoinn, A seinn luinneagadh seaghach Na suidh an gothal na blaraig. Bhanarach, &c. Do chùl amlagach teudach Buchdlach feoirnn eanach cèutach [TD 208] Do chnomhan na gèige’ A cheapadh gleatach a làn diu. Bhanarach, &c. Chuireadh maill air do lèirsinn Ann an madainn dhrùchd chèitein, Na gaithnean grèine Thig o d’ thèud-chul cas fainneach. Bhanarach, &c. Bheireadh dùlan na grèine A dearsa’ moch air fhoir d’eùdainn, ’S gum b’ aite leam r’a lèirseinn Bòisgeadh èibhinn Cùil Màri. Bhanarach, &c. ’S taitneach siubhal a Cùailein Ga chrathadh m’a cluasaibh, A toirt Muigh air seit lùachrach ’An Tigh buaile’ an gleann fàsaich, Bhanarach, &c. Do mhuineal geal boidheach M’an iathadh an t òmar, A’s dhàth fèin air gach seòrsa’ Chìte dorte tre d’ bhràgad. Bhanarach, &c. ’Nuair a thogadh i bhuarach Cuach a’s currasan na buaile’, B’e-coltach a gluasad Ri Guanaig na sraide’. Bhanarach, &c. Do chalapanna menmneach Mar Philerean marabill, Co-ghile re canachein Chinneadh fanna-gheal ’s na blàraibh. Bhanarach, &c. [TD 209] Tha dèirg agus gile’ Cleachd an gruaibh na fine’, Bèul mìn mar an t-shirist G’an milis thig failte. Bhanarach, &c. Mar phàirc thaitnich d’an Ibhi Tha deudach na Rìbhinn, Gur ì an Donna-ghealach smideach Is ro mhìg-shuilich failte. Bhanarach dhonn a chruidh Chaoin a chruidh dhonn a chruidh Cailin deas donn a chruidh Cuachag an Fhasaich. Oran Luathaidh. ’TOGAMID fonn air luathadh a chlolain, Gabhamid ceol is orain mhatha. Horo gu’n togain air shugan fhathasd, Horo i io man d’ theid mi laidhidh; Horo gu’n togain air shugan fhathasd. B’fheaird’ an clo bhith choir nan gruagach, Dheanadh an luathadh le ’n lamhan. Horo, &c. Nuair thiondadh iad air cle e Chluinteadh fuaim gach te dhiu labhairt. Horo, &c. Orain ghrinne, bhinne, mhisle Aig na ribhinan ’g an gabhail. Horo, &c. [TD 210] Mhahline’s Brughdar le Ossain. ’S E guth anaim mo ruin a tha ’nn, O! ’s ainmach gu aislin Mhalmhin’ thu, Fosgluibh-se talla nan speur, Aithir Oscair nan cruaidh-bheum; Fosgluibh-se doirsa nan nial, Tha ceumma Mhalmhine go dian. Chualam guth a’ m’ aislin fein, Tha fathrum mo chleibh go ard. C’ uime thanic an Ossag a’ m’ dheigh O dhubh-shiubhal na linne od thall? Bha do sgiath fhuaimneach ann gallan an aonaich, Shiubhall aislin Mhalhine go dian, Ach chunnic is’ a run ag aomadh, ’S a cheo-earradh ag aomadh m’ a chliabh: Bha dearsa na greine air thaobh ris, Co boisgeal ri or nan daimh. ’S e guth anaim mo ruin a tha ’nn, O! ’s ainmach gu m’ aislin fein thu. ’S comhnuidh dhuit anam Mhalmhine, Mhic Ossain is treine lamh. Dh’eirich m’ osna marri dearsa o near, Thaom mo dheoir measg shioladh na h oiche. Bu ghallan Aluin a’ t fhianais mi Oscair, Le m’ uile gheuga uaine ma m’ thimchiol? Ach thanic do bhas-sa mar Ossaig O ’n fhasach, i dhaom mi sios. Thanic earrach le sioladh nan speur, Cha d’eirich duill’ uaine dhamh fein; Chunic oigha me samhach ’s an talla, Agus bhuail iad clarsach nan fonn. Bha deoir ag taomadh le gruaidhean Mhalmhine; Chunic oigh me ’s mo thuirladh gu trom. C’ uime am bheil thu co tuirseach, a’ m’ fhianis, Chaomh Ainnir-og Luath-ath nan sruth. An robh e sgiamhach mar dhearsa na greine? Am bu cho tlachdor a’ shiubhal ’s a chruth? [TD 211] ’S taitneach t fhonn an cluais Ossain, Nighean Luath-ath nan sruth dian. Thanic guth nam bard nach beo, Am measg t aislin air aomadh nan sliabh, Nuair thuit codal air do shuilean soirbh, Aig cuan mor -shruth nan ioma fuaim, Nuair phil thu flathail o ’n t seilg, ’S grian la thu ag sgaolta na bein.—— Chual thu guth nam bard nach beo: ’S glan faiteal do chiuil fein. ’S caoin faiteal nam fonn o Mhalmhine! Ach claonidh iad anam gu deoir; Tha solas ann Tuireadh le sioth, Nuair dh’aomas cliabh tuirse gu bron; Ach claoidheadh fad-thuirse siol dorthuin, Fhlath-nighean Oscair nan cruaidh-bheum. ’S ainmach an la gan nial Thuiteas iad, mar chuisag, fo ’n ghrian, Nuair sheallas i sios ’n a soilse, Andeigh do’n dubh cheathach siubhal do’n bheinn, ’S a throm-cheann fo shioladh na h oiche. Claidhamh Guth-ullin. CHUIR e an claidheamh, fada, fiorchruaidh, Fulanach, tean, tainic, geur, ’S a cheann air a chur ann gu socair, Mar chuis mholta gan dochair lein, ’S e gu direach, diasadach, dubh-ghorm, ’S e cultuidh, cumtadh, conalach, Gu leathan, liobhadh, liobharadh, Gu socair, sasdadh, so-bhuailte, Air laimh-chli a’ ghaisgich; Gur aisaiche do naimhdean a sheachnadh, Na tachairt ris ’s an am sin; Cha bu lughe no cnoc sleibh, Gach ceum a dheanadh an gaisgeach. [TD 212] Moladh Moraig. Air fonn Pibaireachd. URLAR. ’S Truagh gun me ’s an choill ’Nuair bha Morag ann, Thilgimid na crainn Co ba bhòich againn: Inghean a chùil duinn, Ar a bheil a loinn, Bhimid air ar broinn Feadh na ròsanan; Bhreugamid sinn-fein, Mireag air ar blìon, A buain shobhrach mìonbhui Na cosagan: Theannamid ri strì ’S thaoghlaimid ’s an fhrì, ’S chaillimid sinn shìn Feadh na strònagan. URLAR. Suil mar ghormdhearc driùchd Ann an ceo mhaidin; Deirg’ is gil’ na d’ ghnùis Mar bhla òirseidean. Shuas choi’-min ri plùr; Shios garbh mo chuluidhchiuil; Grian na planaid coùrs, A measg oigheanann; Réula glan gun smùr Measg na rionag-uill; Sgathan-maise air flour No bòichid u; [TD 213] Aileagan glan ùr, A dhallas ruisg gu’n cùl; Ma’s ann do chriaghaich ù ’S aobhar mòr-iunaidh. URLAR. O’ n thainig gné do thùr O m’ aois òige dhomh, Nir fhacas créatair dhiu, Bu chomh-glormhoire; Bha Malli’s dearbha caoin, ’S a gruaigh ar dreach na’n caor; Ach caochlaideach mar ghaoi, ’S i ro òranach; Bha Pegi fad an aois, Mar bhith sin b’ i mo ghaol; Bha Marsaili fìor aotrom. Làn neonachais; Bha Lili a taitne rium, Mar bhith a ruisg bhi fiunn; Ach cha bu shà buirniunlaid, Do ’n Mhoraigs’ iad. SIUBHAL. O! ’s coma lium, ’s coma lium, Uile iad ach Morag; Ribhainn dheas chulach Gun uireasabh fòlum; Cha ’n fhaidhir a tiunnail, Air mhaise no bhunailt, No ’m beusamh neamhchumanta, Am Muile no ’n Leoghus. Gu genmni deas furanach, Duinail gun mhòrchuis; Ar thaogha na cumachd, O mullach gu brogamh; Ar néul tha neamhchuri, ’S a h aignidh ro lurach; [TD 214] Gu brìdalach, cuireadeach, Urramach, seolta. SIUBHAL. O guilieagag, guilieagag, Guilieagag Morag! Aice ata chuluidh Gu cuiridh na ’n òigfhear’: B’ é ’n t aidhir ’s a sulas, Bhi sìnte ri ’t ulaidh, Seach daonan bhi fuireach Ri munaran pòsaidh. D’ am pianadh, ’s d’ am ruagadh; Le buaireadh na feola; Le aislingin connain No colna d’ am leonadh; ’Nuair chidhinn ma m’choinnimh, A ciochan le coinneal, Theid m’ aignidh air bhoille, ’S na theine dearg sòlais. SIUBHAL. O Fairigan, fairigan, Fairigan Morag! Aice ata chroiteag As toite ’s ’n Eorpa; A ciochan geal criostoil, Na faice tu stoit’ iad, Ga ’n tairnidh ga beagnair’, Ceann eaglais na Ròimhe. Air bhuige ’s air ghile, Mar lili na lònan; Nuair dheana tu ’n dinnidh Ga ’n cinnidh tu deonach; An deirgiod, an grinniod, Am minead, ’s an tinniod; [TD 215] Ga ’m b’ àsainn chur spionnaidh, Agus spiorad a feoil iad. URLAR. Thogamid ar fonn, Anns an ògmhadin; ’S Phebus ’dath na ’n tonn, Air fiobh òrensin; Fa’r céil cha bhiodh conn. Ar sga’ dhor’ is thom, Sinn air daradh trom Le ’r cuid gorraileis; Direach mar gu ’m bìodh Maoiseach ’s boc a frì, Cromruaig a cheile dìan Timchiull òganan; Chaillimid ar clì Ag gaireachdich linn-shin, Le bras mhacnas dian sin Na h’ ògalachd. SIUBHAL. O dastram, dastram, Dastram Morag! Ribhinn bhui bhastalach, Leacruiteach ròsach; A gruaidhin air lasadh, Mar an lasair chlach dhaite, ’S a deud mar a sneachda, Cruinn-shnaite an dlu òrdu. Ri Venus chomhtlachdor, An taitneachdainn fheolar; Ri Dido cho’-maiseach, Cho’-snasor ’s chomh-còrr r’i; ’S e thionsgain dhomh caithibh, ’S a laodaich mo raithin, [TD 216] A bhallag ghrinn laodhach, Chuir na gaithionsa m’ fheoils’. SIUBHAL. ’S mar bìthinn fa ghlasamh, Cruaigh paisgte le pòsadh, Dh’ iobrainn chridhe mo phearsan Air an altairse Moraig; Gu n’ libhrain gun air steal, Ag stòllibh a cas e; ’S mar gabhadh i tlachd dhiom, Cha b’fhad a sin béo me. O n’ urram, an urram, An urram, do Mhòraig! Cha mhor nach do chuir i M’ fhuil uile as a h òrdu; Gu ’n d’ rug orra ceumtuislidh, Fa iomach dmo chuislion, Le teas is le murtachd, O mhochthra Diadonaich. SIUBHAL. ’S tu réula na ’n caillean, Làn lainnir gun cheo ort; Fior chomhnard gun charraid, Gun arral, gun bhéolam; Choi’-min ri cloigh eala, ’S choi’-geal ris a ghaillinn; Do sheangshlios séamh fallain, Thug barrachd ar mòran. ’S tu Bainrigh na ’n ainir, Cha sgallais an còmhradh; Ard foinni na d’ ghallan Gun bhallart, gun mhòrchuis; Tha u coimhliont na d’ bhallamh Gu h insgineach ealamh; [TD 217] Caoin, mechair farast, Gun fhathrom, gun ròpal. URLAR. B’ fhearr gu bithinn sgaoilt As na còrdamhsa, Thug me tuilleadh gaoil A’s ba chòir dho’ dhuit; Go d’ thig fa dhuine taom, Gu droch gniomh bhio’s claon, Cuireadh é cruaigh-shnuim Air on ghòrraich sin: Ach thug i so mo chiall, Uile uam gu trian; Cha ’n fhaca me riabh Tiunnail Mòraigs, Ghaid i uam mo chrì, ’S shlaid i uam mo chlì, ’S cuiridh i ’s an chill, Fa na fòdamh me. SIUAHAL. Mo cheist agus m’ ullaidh Do ’n chunnaic me d’ shéors’ thu, Le d’ bhroilleach gealthuireid, Na mullaichion boidheach; Cha ’n fhaidh me do dh’ fhuras, Na ni mionaid uait fuireach, Ga d’ tha buarach na dunach D’am chumail o d’ phòsadh. Do bheul mar an tsirist, ’S e milis ri phògadh, Choimhdearg ri bhermilion, Mar bhileagan ròsan: Gu ’n d’ rinn thu mo mhilleadh, Le d’ Chupid d’ am bhioradh, [TD 218] ’S le d’ shaighdean caol biorach, A rinn ciothram fa ’m chòta, SIUBHAA. Tha me lan mullaid, O ’n chunnaig me Morag, Chomhtrom ri cloch mhuillinn, Air lunnabh d’a séoladh: Macsamhailt na cruinnaig, Cha ’neil anns a chruinnidh; Mo chri air a ghuin leat, O ’n chunnaig me t òrchul Na shlamagan bachlach, Casurlach, còrnach; Gu fainneagach, cleachdagach, Dreachlubach, glòrmhor; Na reullagan cearclach; Mar usgruichion dreachor, Le fudar ’s an fhasan Grianlasda, ciabh òrbhui. SIUBHAL. Do shlios mar an canach; Mar chaineal do phogan; Ri Phenix cho’ ainnibh; ’S glan lainnir do chòta: Gu mùirneaneach banoil, Gun àrdan gun stannart; ’S i còrr ann an ceneal, Gun ainnis gun òtus. Na faichte mo leannan ’S an mhathshluagh Diadòmhnaich, B’ i coltas an aingil, Na h earradh ’s na còmhradh; A pearsa gun talach Air a gibhtin tha barrachd; [TD 219] A ’n, ti dh’ fhàg thu gun ainimh, A rinn do thalamh rud boidheach. URLAR. Tha saoghal lan do smaointeanan feolar, Mamon bi’dh d’ar claonadh Le ghoisnichion; A choluin bheir oir’n gaol Ghabhail gu ro fhaoin, Ar striopachas, air craos, Agus strothalachd: Ach cha do chreid me riabh Gu’n do sheas air sliabh, Aon do bha choi’-ciatoch Ri Moraigs’; A subhailcean ’s a ciall, Mar gu ’m biodh baindia. Leugh i crì am cliabh Le cuid òrrachan. SIUBHAL. Ar comhairle na ceilibh or’m. Ciod eile a h eir na ni me? Ma ’n ribhainn ba tearc ceileireadh, A sheinneadh air an fhìdeig; Cha ’n fhaidhir a leit eile so, Air tir-mòr na ’n oiienibh; Coimhiumlain, ’s coimheireachdail, Coimhteiridneach, ’s coimbhìogoil, ’S nì cinntéach gur ni deireasach Mar ceilir so air Sìona, Me thuitim an goal leathphairteach, ’S mo cherenion am dhiobhail; Cha ’n eil do bhùrn a Seile sud, No shneachd an Chru. nan eilideach, [TD 220] Nabheir aon fhionnachd eiridneach Do ’n teine a ’t’ ann am ìnsgin. SIUBHAL. ’Nuar chuala me ceol leudanach An fheadain a bha ’g Moraig, Rinn ’m aignidh damhsa beudarach, ’S é freagra dh’ à le sòlas; Sèamh ùrlar, sochdair, leudurra A puirt, ’s a meoir a breabadaich; B’ e sid an oirfeid euggurra, Do ’n bhéus na creuga mòra. O chòin! a feadan bailleugach, Cruaigh sgailleugach, glan céolar, Nam bionn-phort stuirteoil trileonta, Ré mindhìonach, bog rò chaoin; A màrsal comhnard staideoil sin, ’S e lùthor grasor caismichdeach; Fior chruinnlùadh, brisg, spalppara, Fa clialù baschaoin sporsoil. SIUBHAL. Chinn pròis, is stuirt, is sprachdolachd, Am ghnuis ’nuair bheachdaich guamag, A seinn an fheadain ioroltaich, B’ ard iolach ann am chluasabh; A suain cheol, siatha mireneach; Mearstoirmeil, poncoil, mionaideach; Na b’ fhoirmeile nach sireamaid, Ar mhirid ri h uchd tuasaid. O ’m buille meoir ba lommorra, Go pronnadh a phuirt uairich! ’S na h uilt ba luthor cromaidhin Ar thollabh a chrainn bhuaghaich! Gun slaoidmheoirich, gun ronnaireachd, Brisg, tioram, sochdair, collaideach; [TD 221] Geal-lùdag na ’n gearracholluinnin, Na craplù, loinneoil, guanach! URLAR. Caisgimid ar n ìot Le glain fhion a sin, ’S bhuailimit gu dian Air gloir shìbhalta; Tuilleadh cha bhiodh ann, Gos an tigidh am, A bhi cluidh air dam, Air na tìodhan-sin: Dh’ òlaimid ar dram, Dh’ fhògradh uainn gun tainc, Gach nì chuireadh maill A bhi mìogchuiseach; Maighdean na’n ciabh fann, Shniomhanach na ’n clann; Mala chaol, dhonn, cham, Channach, fhionalta. AN CRUNLUATH. Mo cheann tha làn do sheillenibh O dheilich me ri d’ bhriodal; Mo shròn tha stoìdte a dh’ elebor, Na deil, le teine dìmbis; Mo shuilean tha choi’-deireasach, Nach faic me gné gun telescop. ’S go d’ bhiodh méadach beinnidh ann ’S ann h eirinn gur e frìd é. Dh fhalbh mo chéudfa corporra Go docharach le bruadar, ’Nuair shaoil me fortan tha chairt domh, ’S me ’m thorroichim air mo chluasaig: Ar dusgadh as a chaithream sin Cha ’d fhuair me ach aon failéus d’eth [TD 222] An ionad na maoin bearraideach A mheal me gu seachd uairion. Ach, ciod thug me gu glan fhaireachadh, Ach carachadh rinn Cluanag: ’S co so, o thus, ba Mhorag ann, Ach Siona an òrfhuilt chuachaig; ’Nuair thùr i go ’n do lagaich me, ’S go féimin rag chuir stalcaidh ann, Go ’n d’ rinn i draoidheachd-cadoil domh, Rinn cruaigh fìor rag d’ am luaidh’ibh Bha chleasachdsa choi fìonalta, ’S coimhinnleachdach mancuairt d’i, Nach faoidainn shìn thaobh siobhaltachd, Gun dligheadh crìon thoirt uam dh’i; Go ’n thiuntaidh me go h orduil r’i; ’S gu ’n shaoil me gu ’m b’ i Mòrag i; ’S gu ’n d’ aisig me na pògan d’i, ’S cha ro d’ a coir dad uaith’. Oran na Comhachaig. A Chomhachag bochd na sroine, A nochd is bronach do leabadh, Ma bha u ann re linn Donnaghail, Cha n iunadh ge trom leat t aigne. ’S co-aoise mise do’n daraig, Bha na fhaillein ann sa choinnich, ’S ioma linn a chuir mi romham, ’S gur mi comhachag bochd na stròine. Nois o’n thà u aosda, Deansa t aoisid ris an t shagart, Agus innis dhà gun èaradh, Gach aon sgèul ga bheil agad. Cha d’ rinn mise braid no brèugan, Na claodh na tearmad a bhriste, [TD 223] Air m fhear fèin cha d’ rinn mi iumluas, Gur cailleach bhochd iùnraig mise. Chunncas mac a Bbrithe chalma, Agus Feargus mor an gaisgeach, Agus Torradan liath na sroine, Sin na laoich bha domhail taicail. O’n thòisich u re seanchas, A’s èigin do leamhuinn nas faide, Gu ’n ra ’n triur bha sin air foghnadh, Ma ’n raibh Donnaghail an san Fhearsaid. Chunnaic mi Alastair carrach, An Duine is alloile bha ’n Albainn, ’S minig a bha mi ga èisteachd, ’S e aig reiteach na’n tom sealga. Chunnaic mi Aonghus na dheaghaidh, Cha b’ e sin raghuinn ba tàire, ’S ann san Fhearsaid a bha thuinidh, ’Sroinn e muileann air allt Laraich. Bu lìonar cogadh a’s creachadh, Bha ’n Lochabar ann san uair sin, Caite am biodh tusa gad’ fhalach, Eoin bhig na mala gruamaich. A’s ann a bha cuid do m’ shinsridh, Eadar ann Innse a’s an Fhearsaid, Bha cuid eile dhiu’ ma’n dèathagh; Bhiodh iad aig èabhach sa’n fheasgar. ’N uair a chithinnse dol seachad, Na creachan agus am fuathas, Bheirinn car beag fàr an rathaid, ’S bhi’inn grathunn sa chreig ghuanich. Creag mo chridhe-se a chreag ghuanach, Chreag an d’ fhuair mi greis do m’ àrach, [TD 224] Creag na’n aighin ’s na’n domh siùbhlach, A chreag aidhireach urail ianach. Chreag ma’n iathadh an fhàoghaid, Bu mhiann leam a bhi ga taoghal, ’N uair bu bhinn guth gallain gaodhair, A cur graidh gu gabhail chumhainn. ’S binn na h h iolarain ma bruachabh, ’S binn a cuachan ’s binn a h eala, A’s binne na sin am blaoghan, Ni an laoghan mean-bhreac ballach. A’s binn leam toraman na’n dos, Re uilin na’n corri-bheann cas, ’San ellid bhiorach is caol cos, Ni fois fuidh duilleach ri-teas. Gun do chèil aic ach an damh, ’S e ’s muime dhi fèur a’s cneamh, Mathair an laoigh mhean’-bhric mhir, Bean an fhir mhal-rosgaich ghlain. ’Siùbhlach a dh’ fhalbhas e raon, Codal cha dean ann sa’n smuir, B’ fhearr leis na plaide fui thaobh, Bàr an fhraoich bhadanaich ùir. Gur aluinn sgeamh an Daimh dhuinn, Thearnas o shireadh na m beann, Mac na h eilte ris an t shonn, Nach do chrom le spid a cheann. Eilid bhinneach, mheargant, bhallach, Odhar eangach uchd re h àrd, Damh togbhalach croic-cheannach sgiamhach Cronanach ceann-riadhach dearg. Gur gasda a rithe tu suas Re leachduinn chruaigh a’s i cas, [TD 225] Moladh gach aon neach an cù, Ach molams ’n tru tha dol as. Creag mo chridhe-se a chreag mhor, ’S ionmhuinn an lòn tha fuidh ceann, ’S annsa an lag tha air a cul, Na machthir a’s * mùr na’n gall. M’ annsachd beinn sheasgach nam fuaran, ’N riasgach o’n dean an damh rànan, Chuìreadh gaodhar is glan nuallan, Feidh na’n ruaig gu h inbhir-mheorain. B’ annsa leam na dùrdan bodaich, Os ceann lic aig eararadh sìl, Bùirein an daimh ’m bi gne dhuinnid, Air leacainn beinne ’s e ri sìn. ’N uair bhùiris damh beinne bige, ’S a bheucas damh beinn na craige, Freagraidh na daimh ud da cheile ’S thig feidh a’ coire na snaige. Bha mi o’n rugadh mi riabh, Ann an caidribh fhiagh a’s earb’, Cha n fhachda mi dath air bian, Ach buidhe, riadhach, a’s dearg Cha mhi fhin a sgaoil an comunn, A bha eadar mi ’s creag ghuanach, Ach an aois ga’r to’irt o cheile, Gur grathunn an fheil a fhuaras. Si creag mo chridhe-se chreag ghuanach, A chreag dhuilleach, bhiolaireach, bhraonach, Na ’n tulach àrd, aluinn, fiarach, Gur cian a ghabh i o’n mhaorach. * Daingneach. [TD 226] Cha mhinig a bha mi’g eisteachd, Re seitrich na muice mara, Ach ’s tric a chuala mi moran, Do chrònanaich nan Damh allaidh. Cha do chuir mi duil san iasgach, Bhi ga iaraidh leis a mhadhar, ’S mor gu’m b’ annsa leam am fiaghach, ’S bhi air falbh na’n sliabh is t fhaghar. ’S aoibhinn an obair an t shealg, ’S àit a cuairt ann airde beachd, Gur binne a h, aidhir ’s à fonn Na long a’s i dol fuidh beairt. Fad a bhithinn beo na mairinnn. Deo dheth ’n anam ann mo chorp, Dh’ fhanainn am fochar an fheigh, Sin an spreidh ann robh mo thoirt. Càite an cualas ceol bu bhinne, Na mothar gaodhair mhoir a’ teachd, Daimh sheanga na’n rith le gleann, Miolchoin a’ dol annta ’s ast’. ’N uair a bha mi air an da chois, ’S moch a shiubhlain bhos a’s thall, Ach anois on fhuair mi tri, Cha ghluais mi ach gu mìn mall. Tha blagh mo bhogh’ ann am uchd, Le aogh maol odhar is ait, Ise geanail ’s mise gruamach, ’S cruaigh an diu nach buan an t shlat. ’S truagh an diu nach beò an fheoghain, Gun ann ach an ceo do’n bhûidhinn, Leis ’m bu mhiannach gloir na’n gaodhar, Gun mheoghail gun òl gnn bhrithinn. [TD 227] Bratach Alastair na’n Gleann, A strol faramach re crann, Suaic heantas soilleir shiol Chuinn, Nach d’ chuir suìm ann clannabh gall. ’S ann an Cinn-ghiubhsaich na laidhe, Tha namhaid na graighe deirge, Lamh dheas a mharbhadh a bhradain, Bu mhath e ’n t shabaid na feirge. Dh’ fhag mi san ruidhe so shios, Am fear a b’ olc dhomhsa bhas, ’S tric a chuir e a thagradh an cruas, Ann cluais an Daimh chabrich ann sas Raonull Macdhomhnuill ghlais, Fear a fhuair fòghlum gu deas, Deagh Mhac Dhonuill a chuil chais, Ni’m beo neach a charaig leis. Alastair cridhe na’n gleann, Gun e bhi ann mor a chreach, ’S tric a leag u air an tom, Mac na sonn leis a choin ghlais. Alastair Mac Ailain mhoir, ’S tric a mharbh sa bheinn na féigh, ’Sa leanadh fad air an toir, Mo dhoigh gur Domhnullach treun. A’s Dòmhnullach u gun mhearachd, Gur tu buinne geal na cruaghach, Gur càirdeach u do Chlannchattain, ’S gur a dallt u don chreig ghuanaich. Ma dh’ fhàgadh Domhnull a muigh, Na aònar a’ tigh na fleagh, ’S gearr a bhios gucag air bhuil, Luchd a chruigh bioidh iad a stigh. [TD 228] Mi’m shuidh air sìth bhruth na m beann, A coimhead air ceann loch a treìg, Creag ghuanach am bioidh an t sheàlg, Grianan àrd am bioidh na fèigh. Chi mi na dubh-lochain uam, Chi mi chruach a’s beinn bhreàc, Chi mi strath Oissian na m Fiann, Chi mi ghrian air meall nan leàc. Chi mi beinn iobhas gu àrd, Agus an càrn dearg re bun, A’s coire beag eile re taobh, Chìt a’s munadh faoin as muir. Gur ríomhach an coire dearg, Far ’m bu mhiannach leinn bhi sealg, Coir’ na’n tulachanan fraoich, Innis na’n laogh ’s na’n Damh garbh. Chi mi braidh bhidin nan dòs, ’N taobh so bhos do sgura líth, Sgura chòinneach nan Damh seang, Ionmhuinn leam an diu na chi. Chi mi strath farsaing a chruigh, Far an labhar guth na’n sònn, A’s coire creagach a mhaim, A’ minig an tug mo làmh toll. Chi mi garbh bheinn na’n damh donn, Agus slat bheinn na’n tom síth, Mar sin agus a’n leitir dhubh, ’S tric a rinn mi fuil na’ frí. Soraidh gu beinn allta uam, O’n ’si fhuair urram na’m beann, Gu slios Loch-eireachd an fheigh, Gu’m b’ ionmhuinn leam fèin bhi ann. [TD 229] Thòir soraidh uam thun an Loch, Far am faic mi ’bhos a’s thall, Gu uisge Leamhna na’n lach, Muime na’n laogh breac ’s na meann. S è Loch mo chridhse an Loch, An Loch air am biodh n Lach, Agus iomad eala bhàn, ’S bhioidh iad a snàmh ma n seach, Olaidh mi a’ Trèig mo theann-sath, Na dhèidh cha-bhiodh mi fui’ mhulad, Uisge glan na m fuaran fallain, O’n seang am fiagh a ní ’n langan. ’S buan an comunn gun bhristeadh, Bha eadar mise ’s an t uisge, Sùgh na mor bheann gun mhisge, Mise ga òl gun trosgeadh, ’S ann a bha an communn bristeach, Eadar mise ’s a chreag sheilich, Mise gu brath cha dirich, Ise gu dilinn cha teirinn. O labhair mi sibh gu lèir, Gabhaidh mi fhein dibh mo chead, Dearmad cha dean mi san àm, Air fiaghach ghleann na m beann beag. Cead is truaighe ghabhas riàbh, Do ’n fhiaghach bu mhòr mo thoil, Cha ’n fhalbh le bogha fui’ m’ sgè, ’S gu la bhràth cha leig mi coin. Mise a’s tusa ghaodhair bhàin, ’S tursach air turas do ’n ealain, Chaill sinn an tathunn ’s an dàn, Ge d’ bhà sinn grathunn re ceanail. [TD 230] Thug a choille dhiotsa an earb’, ’S thug an tàrd dhiomsa na féigh, Cha n eil nàire dhùinn a Laoich, O’n luidhe an aois òirn le chèil’. Aois cha n’eil u meachair. Ge nach fèadar leinn do sheachnadh, Cromaidh tu ’n duine direach, A dh’ fhàs gu mileanta gàsda. Gearraichidh tu a shaoghal, A’s caolaichidh tu ’chasan, Fagaidh tu cheann gun deadach, ’S ni u eadunn a chasadh. A shine chasaodunnach, pheallach, A shream-shuileach, odhar, èididh, Cum ma ’n leigin leat a lobhair, Mo bhogha thoirt diom airèiginn. O’n ’s mi fhin ab’ fhearr an airidh, Air mo bhogha ro-mhath iubhair, Na thusa aois bhothar sgallach, Bhios aig an teallach ad shuidhe. Labhair an aois a rithis, ’S mo ’s righinn tha thu leantail. Ris a bhogha sin a ghiùlan, ’S gur mò bù chuibhte dhuit bàta. Gabh thusa uamsa ’m batà, Aois ghrànda chairtidh na pléide, Cha leiginn mo bhogh’ leatsa, Do mhathas na d’ar, eiginn. ’S iomadh laoch ab’ fhearr na thusa, Dh’ fhág mise gu tuisleach an-fhann, ’N dèigh fhaobhach as a sheasamh, Bha roimhe na fhleasgach mainmnach. [TD 231] Luinneag le Calum a Ghleinne. Mo Chailin donn òg ’s mo nighean duth thogarrach, Thogainn ort fonn ’s neo thròm gu’n togainn, Mo nighean duth gun iarraidh, mo bhrìathar gan Togainn, ’S gan innsinn an t-aobhar, mu nach eil is gad Thogradh, Mo nighean donn og. GU bheil thu gu boidheach bànndaidh Banail Gun chron ort fo’n ghrein, gun bhèum gun sgainir; Gur gile thu fo d’ lèine’ na èiteag na mara, ’S tha chaoir agam fèin gun chèile’ bhi ma’ riut. Mo Chailin, &c. Gur muladach mi ’s mì’n dèigh nach maith leam Na dheanadh dhomh stà aig càch ga mhalairt; Bhiodh d’ athair an comhnaid ’g òl le caithream, ’Se eòlas n’an còrnn a dh’fhag co-falabh. Mo Chailin, &c. Nan bithinn ag òl mu bhòrd na dithe ’S gu’n faichdinn mo mhìann ’s mo chiall a’ teighinn; ’S e ’n copan beg donn thogadh fònn air mo chriodhe ’S cha d’ ugainn mo bhriathar nach ìaruinn è rithist. Mo Chailin, &c. Bithidh bodaich na dùcha’ ri bùirt ’s ri fanaid, A canntainn rium fhein nach gèill mi dhainnis, Ge d’ tha mi gun sprèidh tha tèud re tharrainn ’S cha sguir mi do’n òl fad as beò mi air thalamh. Mo Chailin, &c. ’S iomad bodachan gnù nach dùrig m’ aithris, Le theanal air spreidh ’s iad ga threigsinn a’s t-earrach, Nach cosg ann an bliodhnna blaigh trìan a ghalain ’S cha d’ oir e fo’n ùir ni’s mòth na bheir Calum. Mo Chailin, &c. [TD 232] Na’n bithinn air fèill ’s na cèudan ma’ rium Do chuideachda’ chòir a dhola’ drama’; Gun suidhinn mu bhòrd’s gun traighìnn mo shearag; ’Scha duirt mo bhean riamh rium ach Dia leat a Chalum. Mo Chailin, &c. Ge d’ tha mi gun stòr le h-òl’s le h iomairt Aìr bheagan do nì le prìs na mine’; Tha m’ fhòrtan aig Dia ’s e fialaidh uime ’S ma gheibh mi mo shlàinte gun pàigh mi na shir mi. Mo Chailin, &c. Ge mòr le cach a tha mi milleadh Cha d’ thugainn mo bhòid nach òlainn tuilleadh; ’Se gaol a bhi mòr tha m’fheoil a’ sireadh; Tha ’n sgeul ud ri aithris air Calum a Ghleinne. Mo Chailin donn òg ’s mo nighean duth thogarrach, Thogainn ort fonn ’s neo-thròm gun togainn, Mo nighean duth gun ìarraidh, mo bhrìathar gan Togainn, ’S gan innsinn an t-aobhar, mu nach eil is gad Thogradh, Mo Chailin donn òg, &c. Translation from A. R. BHEIL fhios co chunna’ mise an raoir, A teachd a nuas an t-sraid a’m’ chòir, Mo leannan fèin ’an breachdan ùr, Bo mhaiseach ì ’sa cùl mar òr; Thuirt mise buicheas d’an ùair *, Nach d’ iar luchd gaoil a chuir ’an call; ’S on tha do mhathair gun bhi d’ chòir, Nach doir sinn sraid d’an bheinn ud thall. A Cheit a ghaoil nach fhalbh thu leam, A’s fàg an Baile’ so gun tamh; Tha chaoille’ ’s gach gleann fo bhlàth gu tròm, ’S an samhradh seoltainn air gu caomh; * Aòiche. [TD 233] Bithidh smeorach ’s uisag air gach bac, ’S an Eilit bheag le a meann ’s a choill’: ’S gach ailein gorm a’s lòn a’s pairc, Bheir dhuit buan shlainte ’s beath oil. Nis on thaìn’ an samhradh blà, ’S a dhoirteas è a nuas a dhirùchd; Theid sinn gu taobh an aoilt gun tamh, A thrusadh lus mu bhun n’an stùchd; Gheibh sinn an neonain a’s an creamh, ’S a bhuigheag anns an lòn gu dlù; ’S aig glachda’ chèileadh laimh air laimh, Gun tuit sinn air a chòinich ùir. ’Sa ghleannan chèutach bhrighear bhlá, Tha dháras taitneach m’ Athar dlù; Chì thu easan lusach tlá, ’S an beatha fásm’an cuairt mar bhù; ’S’an am d’an ghrèin bhi ard a’s blá, Gu áite duthair gluaisidh sinn; ’S a’ m’ lamhaibh glachda’ mi thu trà, A’s bhéir mi gaol a’s pòg a’s rùn. Ceardach Mhic Luin. LA dhuinn air Luachar Leobhar Do chearar chrogha do’n bhuighinn Mi fein *, is Oscar † is Daorghlas Bha Fionn fein ann, is b’e Mac-Cumhail. Chunncas tighinn o’n mhagh An toglach mor is e air aòn chois Le chochal dubh, ciar-dubh craicion, Le cheann-bheirt lachdainn is i ruadh-mheirg. Bu ghranda coslas an òglaich, Bu ghranda sin agus bu duaicnidh, * Ossian. † Diarmad. [TD 234] Le chlogaid ceann-mhor cèutach, Mar mhaol eidi’ dh’fhàs duaicail. Labhair ris Fionn Mac-Cumhail, Mar dhuine bhiodh dol seachad; Cia i an tir am bheil do thuini’ Ghiulla le do chulai’ chraicion. Lun Mac-Liobhain, ’s e m’ ainm ceart, Na ’m biodh agaibhse beachd sgeul orm, ’S gu ’m bithinn re obair Gobhainn Aig Ri Lochlainn ann an Spaoili’. Thainig mi gur cuir fo gheasaibh O ’s luchd sibh tha freasdal armaibh, Sibh gu mo leantain buighinn shocair, Siar gu dorsaibh mo Cheardaich. Ciod am ball am bheil do Cheardach? Na ’m fearda sinne g’a faicsin? Faiceadh sibhse sin, ma dh’ fhaodas, Ach ma dh’ fhaodas mise, cha’n fhaicsibh. Sin n’ar chuaidh iad nan siubhal, Mar chuige mugha na luimedheirg Air sliabh buidhe mar bheithir Gu’n robh sinn’ nar ceathrar buighnibh. Bu bhuighinn dhiubh sin an Gobhainn ’S bu bhuighinn eile dhiubh Daorghlas, Bha Fionn ’nar deidh san uair sin Is beagan do dh’uaislibh na Fèine. Cha deanadh an Gobhain ach aon-cheum, Thair gach gleannan faoin ’n robh fàsach Cha ruigeadh oirne ach air eigin, Cearb d’ar n’ aodach shuas ar masaibh. Tearna gu urlar a choire Dìre re bealach na saothair; [TD 235] Fosa beag ort, ars’ an Gobhain, Druidse romham arsa Daorghlas. ’S na fàg mi ’n dorsaibh do Cheardaich Ann aite tean is mi’m aonar. * * * * * * * * * * * * Fhuaras ann sin builg g’an seide Fhuaras air eigin ceardach Fhuaras ceathrar Goibhnibh re meirbhidh Do dhaoine dairbhe mi dhealbhach. Gu’n do labhair fear do na Goibhnibh Gu grimeach agus ga gruamach Co e am fear caol gun timeadh, A shineadh mach tinne Cruadhach. Dubhairt Fionn fear fuasgla’ na ceiste, (An lamh nach teagamh ’san fhiadhach) Cha bhi ’n t ainm sin sgaoilte, Bha Daorghlas air gus an uair so. Bha seachd lamhan air a Ghobhin Agus seachd teanchair leobhar aotrom, Na seachd ùird a bha gà spreige, ’S cha bu meas a fhreagra Caoilte. Caoilte fear fhaire na Ceardaich, Sgeul deirbhte gu’n troid e Gu’m bu deirge na’n gual daraich A shnuadh, a toradh na h oibre. Fhuaras ann sin na’n sìne, Do armaibh dìreach daite ’S an coliana air an deanaibh Do dh’armaibh sìnte na faiche. Fead, agus Faoi’ agus Fasdal, Is a Chonnlann nic na Ceardaich, [TD 236] ’S an lann fhad’ a bh’aig Diarmad ’S ioma’ la riamh a dhearbh i. Agam fein a bha Deire na’n colag, Bu mhor farum a truide ’S Mac-an-Lùin a bh’aig Mac-Cumhail, Nach d’ fhag fuigheal do fheoil dhaoine. Gu’n do ghabh sinne ma shiubhal, Ghabhail sgeula do Rì Lochlan; Sin n’ar labhair an Rì uasal, Le neart suairc mar bu chuma. Cha tugamaid air bhur eagal Sgeul do sheisir do’r buighinn Gu na thog sinn na sleaghan ’S gu’m b’ann re aghaidh na’m bratach. Bha iadsan ann na’n seachd cathan, Cha do smuainich fllath re teiche Ach air lar na foide fineadh, Cha robh sinne ann ach seisir. Bu dithis diubh sin mis; agus Caoilte ’S bu triuir dhiubh Faolan feall, Bu cheathrar dhiubh Fionn air thoiseach, ’S bu chuigear dhiubh an t Oscar calma. B’ e sheisir Goll Mac-Mòrna, Nach d’ fhuiling tàir re m’ chùine Togaibh mi tuile dheth ’n àireamh, O chuaidh ’n Fheinn gu sodra’. Ba mhath mi la na teann-ruith Ann am Ceardaich Lònaich Lìubhain. An nochd ’s anmhann mo chàil An dèis a bhi ’g rireamh na buighne. [TD 237] ORAN cumhadh Choire-’n eas-a leis a Phiobaire dhall. MI ’N diu a’ fàg’ ail na tìre, ’Siubhal na frìgh air a leath-taobh, ’S è dh’ fhàg gun airgid mo phòca. Ceann mo stòir bhi fuidh na leacabh. ’S mi ag gràighe ’n alltain riabhaich, Aig iaraidh gu beallach na fèatha, Far am bi Damh dearg na cròice M’ fhèill-eoin-roid a dol san dànshuair. ’S mi ’g iaraidh gu Coire an easa, Far a minig ’n do sgapadh fùdar, Far am biodh miol-choin ga ’n teirbairt, Cur mac na h èilte gu dhùbhlan. ’Coire gun easbhuidh gun iomrall, ’S tric a bha Reabard ma d’ chomraich, Cha n’eil uair a ni mi t imradh, Nach tuit mo chridhe gu trom-chràdh. ’S è sin mise coire an easa, Tha mi seasamh mar a b’ àbhaist, Ma thà thusa an t fhear ealain, Cluinneamid annas do làimhe. An aill leat mise a rusgadh ceoil dhuit, ’S mi am shuidhe mar cheò air bealach, Gun speis aig duine tha beò dhiom, O’n chuaidh an Còirneilair fuidh thalamh. Mo chreach mo thùrsa ’s mo thruaighe, Ga chuir san uair so dhomh ann fhire, Mhuintir a chumadh rium uaisle, Bhi ’n diu ann san uaigh ga m dhì-se. [TD 238] Na’n creide tu uam a choire, Gur e doran sud air m’ inntinn, ’S cuid mhoir e dh’ abhar mo lei-sgail, Nach urraim mi seasa re seinn duit. Measar dhomh gur tu mac Ruairidh, Chunairc mi marris a Chòirneal, ’N uair a bha è beo na bheatha, Bu mhian leis do leathaid na sheòmar. Bu lion’ar do mhaithin na h Eirinn, Thigeadh gu m’ rèlain le h eälaidh, Sheinneadh Ruairidh dall dhomh fàilte, Bhiodh mac Aoidh ’s a chairdin mar ris. O’n tha thusa a’ caoidh na’n armunn, Leis am b’ abhaist bhi’ ga d’ thaghal, Gu ’n seinnims’ eälain gun duais duit, Ge fada uam ’s mi gun fhradharc, ’S lìonar caochladh teachd san t shaobhal, Agus aobhar gu bhi dubhach, Ma sheinneadh san uair sin dhuit failte, Seinnear an tra so dhuit cumha. ’S è sin ceòl is binne thruaighe, Chualas o linn mhic Aoidh is Dhòmhnuill, ’S fada mhairis è na ’m chluasabh, An fhuam a bh’ aig tathunn do mheòirin. Beannachd dhuit agus buaidh làrach, Ann ’s gach aite ’n dean u seasamh, Air son do phuirt bhlasda dhionach, Sa ghrian aig teannadh re feasgar. ’S grianach t uirsin fèin a Choire, ’S gun fhèidh a’ tearnadh gu d’ Bhaile, ’S iomad neach da m b’ fhiach do mholadh, Do chliath chorrach, bhia’char, bhainneach. [TD 239] Do chìob do bhorran do mhìnlteach, Do shlios a choire gur lianach, Lubach, luitheach, daite dionach, ’S fasgach do chuilidh ’s gur fiarach. Tha t èideadh uil air dhreach a chanaich, Cìreain do mhullaich cha chreannaich, Far ’m bi’ na fèigh gu torach, ’G èiridh faramach ma d’ fhireach. Sleamhuin slios fhad do shliochd araich, Gun an gart na’n cal ma t iosail, Mangach, mabhach, aoghach, tearnach, Graidheach craiceach fradharc frithe. Nòineineach, gucagach, mealach, Lòineineach, lusanach, iumaidh, ’S bòrcach do ghorm luachair bh’ealaich, Gun fhuachd re doinionn ach cireach. Simragach, sealbhagach, duilleach, Min-leachdach gorm-shlèiteach gleannach, Biachar, riabhach, riasgach, luidheach, Le ’n dilte cuìdeachd gun cheannach. ’S scuirtail leam gabhail do bhraighe, Biolaire ’t uisge ma t innsibh, Miodar maghach, cnochdach cathair, Gu breac blathair ann uchd min fheoir. Gu gormanach, tolmanach, aluin, Lochach, lachach, dosach, crai-ghia’ch, Gadnarach, faghaideach, braieach, ’G imain na h eilid gu namhaid. Bùireineach, dubharach, bruachach, Fradharcach, cròic-cheannach, uallach, Feòirneineach uisg na ’m fuaran, Grad ghaisgeant’ air ghasgan crua’laich. [TD 240] Balg shuileach fàileantadh, biorach, Sheangshronach, eanglarach, ’S an anmoch is meanbh-luath sireadh, Air mhire a’ dìreadh sa chòire. ’Sa mhadin aig èiridh le’r miolchoin, Gu muirneach, maiseach, gasda, gniomhach, Lubach, leacach, sgiamhach, Carach, cabrach, cnagach, fiamhach. ’Nam da’n Ghrèin dol air a h uilinn, Gu suilteach, rèubach, glèusda, gunnach, Snapach, armach, calgach, ullamh, Riachach, marbhach, tarbhach, giullach. ’Nàm dhuinn bhi’ tearna gu d’ rètlain, Teinnteach, cainteach, cainnleach, cèireach, Fìonach, cornach, ceòlar, tèudach, Ordail, eòlach, ’g òl le rèite. Sguiridh mi nois dhiot a choire, O’n tha mi toilicht do d’ sheanchas, Sguiridh mise shiubhal t aonaich, Gu’s an tig mac Aoidh do dh Albain. Ach ’s è mo dhùrachd dhuit a Choire, O’n ’s mor mo dhùil re dol tharad, O’n tha sinn tuisleach sa mhunadh, Biodh mid a’ triall thun a Bhaile. ORAN le Uilliam Mac Coinnich, do inghean Choinnich ruaidh mhic sir na Comraic. ’S Cianail m’ aigne o na mhaduinn, Ghabh mi cead do ’n ribhin, Tì Chomh-thaitneach riut cha’n fhaic mi Ann an dreach no fiamhachd; Bu trian do m’ lòn do bhrìathribh beòil A teachd mar cheol a sioth-bhruth, [TD 241] ’S an t sheirc atà’nad’ bhraighe bàn, A thaisg mo ghràdh gu diomhair. Ciochan corrach, lìonta soluis, Air do bhroilleach rè ghlan; Do sheang-shlios fallain mar an eala, Na mar chanach sleibhe; Bas ionmhuinn caoin na’n geal mheur caol, A’ dealbh na’n craobh air pèurlain, ’S tu fialaigh glic ’s do chiall gun tig, Air diamhaireachd na rèultan. Do bhràighe gle-gheal mar ghath grèine; T aghaidh re ghlan mhòthar; Tiunnail t eug’ais tearc re fhèatuin, Gur tu rèul na n òighean; Gur bachlach, dualach, casbhui, cuachach, T’ fhalt ma’n cuairt ann òrdubh; ’S ann tha gach ciobh mar fhàin air sniamh, ’S gach aon air fiamh an òir dhiubh. Inghean aingil na rosg malla, ’S na’n gruaigh glan tha narach; Dà shùil ghorm mheallach, fuid chaol mala, ’S gach aon a’ mhealladh graidh dhiubh; Tha maise ad ghnuis, gun easbhuidh muirn; Beul meachair ciuin ni màran; Do bhriodal caomh, ’s do loinn màraon, A rinn mo ghaol-sa shàradh. Corp seamhaidh bàn, cho-lìonas gràdh Gach tì a tharbhich iul ort; ’S ann tha do shnuagh, to’rt bàr air sluagh, ’S tu ’n ainnir shuairc chliuiteach; Do dheas chalpannan ro dhealbhach, Gun bhi’ meanbh na domhail; Troigh chruinn chòmhnard’ fhalbhas mòthar, Nach dean fèoirn’ a lùbadh. [TD 242] Choimh glain is tù ’s neo-shoilleir dhùinn, ’S mar gheallach u ’n tùs èiridh; Beul tana dearg mùint’ ’s anail chùbhraidh, ’S tiùnnail u do Vènus. ’S e chrùn do thlachd deud mùirn mar chailc, Air a dhluth a ceart re chèile, O’ n tig an t oran, èatrom ceolmhor, Mar an smeorach chèitain. O thla nan dùl tùs rath’ fhuair thu, Bhiodh modhail, ciuìn gun àrdan; Tha iochd is cliù, as loinn, as muìrn Air a ghlaoigh dlù re d’ nàdor; ’S tu air do bhuain a freamh na’m buagh, Do ’n trèun fhuil uasail statoil; U fialaidh pailt ann gniomh san tlachd, ’S do chiall co-shreip rè t àilteachd. Os cìonn t àilteachd riäbh cha dàinig Gnùis o laimh na trianaid; Gur soilleir dhùinn, ’n uair rinneadh thu, Nach robh na Dùilin diamhain; Ur riomhin thlà ’s ro rioghail gna’s, Do dhìlsin graidh tha lion’ar; A ghèug na m buàgh, ge cian mi bhuat, Na gèill-sa chluain luchd mì-ruin. Mi cian o d’ chaidribh, ’s buan dhomh fhaidid, Dh’ fhàg sùd m’ aigne piänail; Osnadh ghna gun fhois gun tamh, A fhrois gach blàth do m’ fhion-fhuil. ’S e bhrosnaich deoir ’s a chlaoidh mo threòir An ribhinn òg so thrial uain; ’S tu ’s trom a dh’ fhag mi, oigh mo ghràidh, Le d’ bhron atà mi cianail. Oran le Oig-mhnaoi d’ a Leannan. GUR e m’ anam is m’ eudail Chaidh ’n de do Ghleann-garradh; [TD 243] Fear na gruaig’ mar an t òr ’S na poig air bhlas meala. Ho ao o ho u o Ho ao o ho u o I ri ri o ho ao o I ri ri ’s i o dhiali o. Fear na gruaig, &c. ’S tu ’s fhearr do ’n tig deise Do na sheasamh air thalamh. Ho ao o, &c. ’S tu ’s fhearr do ’n tig culaddh Do na chunna mi dh’ fhearuibh. Coitain Lunduinneach du-ghorm, ’S biaidh na cruintain ga cheannach. ’S tu ’s fearr do ’n tig osan ’S brog shocrach nam barr-iall. ’Nuair a rigeadh tu ’n fheill ’S e mo ghear-s’ a thig dhathigh. Mo chriosan, mo chire ’S mo stiomag chaol cheangail. Mo lamhainne boidheach ’S deis oir air am barruibh. Mo sporan donn iallach Mar re scian nan cas aineamh. Thig mò chrios a Dun eudain ’S mo bhreid a Dun-chailliunn. Cuim am biodhmaid gun eadail Agus ni aig na Gallaibh? [TD 244] Gheibh sinn Crobh as a Mhaorann Agus Caoirich a Gallamh. ’S an a bhios sinn ga ’n arach Air airidh ’m Braidh-raineach. Ann am bothan an t sugraidh ’S gur e bu dhuna’ dha barrach. Bhiodh a chuag ’s an smudan Ag gabhail ciuil duinn air chrannaibh. Bhiodh an damh donn sa bhuireadh Gar dusgadh sa mhaduin *. A Bhainnis bhan, le Fear Srath-mhaisidh. AIR FONN. Mo rùn air a chomunn ud Cha somolta neo-thomadach, Mo dhùrachd do ’n chomunn ud Gun bhò gun bholla gann doibh †. AN cuala’ sibhs’ a bhainnis bhàn, Bh’aig Eohban Mac-Dhùghail Dia-mairt, Ann am Pachd-ulla gu h ard Aig na thràigh iad angar. ’Nuair a thainig iad a nios Rinn iad ath-chuinge re Brian Iad a bhi uille co-liath, Re ciabhag Fhir na bainse. Labhair Fear na bainse fein Tha dath airgid oirn’ gu leir Ciod an cron tha oirn fui’ ’n ghrein Mar dean fear-beurra rann oirn. * Le langan. † Pacculla. ‡ Orr. [TD 245] Thuirt Paul Mac-Mhuirich gu fòil Agam-sa ’ta bhratach shroil Is mar sguir am Bàrd ga sgleo Mar tha mi beo theid sreang air. Thuirt an Cleireach gu dàn’ Agam-sa ’ta ceart thair chàch; Theid am Ministair am’ phairt ’S gun d’ theid am Bàrd sa Bhrangas. Thuirt am Maighisdir-Scoile liath Mu ’se gleus air mhas a mhiann, Mo roghuinn-s’ e th’air seachd ciad ’S i cheaird bha riamh cuir ann damh. Thu’irt fear bu dàine na càch Agam cha’n’eil speis d’ar dàn, Eiribh ’s cuimt’ * an t urlar blà’ ’S gu’n lion mo lamh-sa dram dhuibh. Dh’eirich iad uil co bhras ’S ann an sud bha farum chos, Mar gu’m bìodh an Troup ghlas, Ag dol am baiteal Frangach. Cha di-chuimhnich mi gu bràth Gus an d’ theid mo chridh o ’n lar Comunn ciar-duth glas mo graidh A bha san am so dannsadh. Duanag. CHUNA’ mise mo leannan ’S cha d’ aithnich e ’n de mi. Na hi u i horin, o O ho chall eile Na hi u i horin o. [TD 246] Cha d’ fhiosraich, cha d’ fharraid, Cha do ghabh e mo sgeula. Na h u, &c. Cha bann aig bha choire, Ach nach d’ fhuirich mi fhein ris. Gu’n cinnich an Domhnach Le Clann-Domhnuil nan geur lann. Luchd na’m boghanna iudhaïr Chuiridh siubhal fuidh shaighdibh. Luchd nan claidheanna geala Chuireadh faileas re grein diubh. Luchd nam musgaide tromabh Chumail coinneamh re cheile. Thug sibh mionnan a Bhiobail Ann srath iosal uilt-eirinn. Nach d’ re’ cloidheamh an duille Gus an cruinte Righ seumus. Oran le oigh d’a leannan, a bha ’n cunntart a treigeadh. TRI nithean gun iarruidh ’S e eagal, is iadach is gaol, ’S bu bheag a chuis mhaslaidh Ge d’ ghlacadh leis mis air a h aon, ’S a liuthad bean uasal A fhuaras sa chiont ud robh mi, A thug an gaol fuadain Air ro bheagan duaise ga chionn. Faïl irin illirinn uillirinn. Oro laoidh [TD 247] Cruaidh fhortan gun fhios A dh’fhag mise fo thruim do ghaoil. Bu laoghaid mo thamailt Na m b’ earruinn a b’ fhearr a bhiodh ann, Ach dubh chail’ a bhuachair ’Nuair ghlacadh i buarach na laimh; ’Nuair a thig an droch earrach ’S a chaïllear an ni ann sa ghleann, Biaidh aois’ air an tulaich Gun tuille ga bunailteas ann. Fail irinn, &c. Fhir a dhireas am beallach Beir mo shoruidh d’ an ghleann o thuath Is innis do m’ leannan, Gur mairionn an gaol ’s gur buan Fear eile cha ghabh mi ’S cha ’n fhuiling mi rium a luaidh; Gus an dean thu ghaoil m’ aicheadh, Cha chreid mi o chach gur fuath. Mur d’ thig thu fein tuilleadh Gur taitneach ata mo chliu, Cha d’ rinn mi riut comunn ’S cha do luidh mi leat riamh an cuil, Cha ghabhain bonn maslaidh O dhuine chuir ad air a chrùn, Bha m’ intinn cho beachdail ’S gu’n smachduichinn gaol nach b’fhiu. Mur d’ thig thu fein tuilleadh Gur aithneamh ’m mhalairt a bh’ann, Nach robh mi cho beairteach Re cailinn an achaidh ud thall Cha toirinn mo mheisneach, Mo ghliocas is gniomh mo lamh Air buaïle chrobh ballach Is cailinn gun iul nan ceann. [TD 248] Fhir nan gorm shuile meallach O’n ghleannan am biodh an ceo, Ga ’m biodh a chaoin mhala Mar chanach an t sleibh fo dhriuchd; Nuar rachadh tu air h uillinn Bhiodh Fear dhireadh nan stùc, ’S nam biodh do ghaol mar riut Cha b’ aireach an ceile leam thu. Cha b’ ann air son gaduichd No idir mar thailceas air spreidh, Cha b’ ann do shiol bhodach Bha m’ osna cho trom ad dhiaidh, Sar mhac an duin’ uasail Fhuair buaidh air an duthaich gu leir Ge do bhithmaid falamh ’S ioma caraid a chitheadh oirn feum. ’S truadh nach bheil mi ’s mo leannan ’S a chrannaig air stiuireadh le gaoith, No ’m buthaig bhig bharraich Aig imeal na mara fo thuinn, No ’n loistean d’ an darach Aig taobh na mara o thuath, Gun chuimhn’ air a chailinn A dh’ fhag mi an caraibh chruidh laoidh. Oran do Mhac Baroin nan Crun an Arasaig. AN diu ’s mor lium a ghaoth Th’ aig buigheann mo ghaoil Air ruidheachuibh faoin gun aird orra. ’S tu m’ anam ’s mo ruin Mar ai-leus an t iuil, Mhic Baroin nan Crun air Arasaig: A mhic an Athar gun ghruaim Air an ro mhor mo luaidh, Gu ma fallain ’s gach uair slainte dhuibh. [TD 249] Clann Domhnuill mo ruin Luchd a dhioladh nan crun, Bheirin tosach air thus failte dhuibh. Sud an comunn gun gho Ga ’m bu chomus an t ol, ’Nuair a shuidheadh na h oig san tabhairne. Dream eile fo dheas Gu’n eirgheadh sud leat Clann Neil cha b’ e ’n treas fagalach. Siol Dughaill a ris, Fir ura ’s mor pris ’S iad nach fhuilngeadh an spid thamailteach. Mac Mhic Mhastair oig O Chaisteal an t sroim, ’S Mac Ionmhuinn o’n Chro ’s gu’m fheird sibh e Thig sud oirn a nall Mar sud anns gach am, Fir mhuideart nar ceann is Arasaig. B’ ait leam sud or r’a sheinn Ga ’m bu Thormaideach treun, Siol Torcuill o’n Bheinn ’s o’n Bhana leat. Ri gu ’m b’ ait leam bhur cliu Dhol farsuing ’s gach taobh, ’S e ’m pailteas a’s tus natuir dhuibh. ’N taobh eile d’an chaol, Cuim an ceilinn na laoich, Tha Mac-Coinnich ’s Mac-Aoidh cairdeach dhuibh. Clann Ghill-Eoïn nan tur, Cha mhearachd da m’ run, O ’s sean agus ur bhur cairdeis riu. [TD 250] Ach beir soruidh no dho Da m’ Ghraugaich ghil oig, Ann di-chuimhn’ da m’ dheoin cha ’n fhagàin i. Ach nam faighin o m’ Righ Mar thaghain damh fhein Cha chluinninn fhein gniomh bhur naire chaoidh. Duan a Mhuireartuich, no Mhuileartuich. LATHA d’ an Fheinn air tulaich shoir Ag amharc Eirinn mu’n timchioll Chunnairc iad ag teachd air fonn An t arracht eitidh creathoil crom. ’S e b’ ainm d’ an fhuath nach robh tiom Am Muireartach maol ruadh Muingeann Bha eadan du-ghlas air dhreach guail Bha deud a charbuid claon ruadh. Bha aon suil ghlogach na cheann S bu luaithe e na rionnach maodhair Bha greann ghlas-dubh air a cheann Mar choille chrionuich fo chrith-reo. Re faic’inn na Feinne bu mhor goil Shantuich a bheist a bhith nan innis An tosach mireadh agus àir Rinneadh leis gean gun chomain, Mharbh e le abhachd ceud laoch ’S a ghaire na gharbh chraos. O loch nan Cuach thainig mi Gu teith diomasach deadh dhian, Geill as gach aon fhear sa chath Gur e dh’ iar am fuath gu comhrag. Fear is fear mar chomhrag cheud Chuireadh an righ dh’ fhios na beist, [TD 251] ’S mar ruitheadh a mhuir-chlach muigh Mharbhadh am Muireartach Muingeann. C’ait am bheil fir a’s fear na sud; ’S e labhair am Muireartach Muingeann, San tir san tainig mi chugaibh, Mhic Cumhaill, gu grain nan oilein. Chuirinn-se sud air do laimh A Mhuileartuich Mhuingeann chlaoin chaim, Air scath luchd chumail nan cón Na bith oirnne ga d’ mhaoitheadh. Gheibh thu cumhadh ’s gabh sith, Thuirt Mac Cumhaill an t ard righ, Deich ceud ubhall d’ an òr ghlan ’S tog dh’inn a chulanuichnan coin. Ge d’ gheabhuinn-se brigh Eirinn uile A h or a h airgiod ’s ah ionmhas B’ fhearr leam fo chosgairt mò shleagh Oscar, is Raoine, is Cairioll. Labhair laoch nach d’fhuiling tair Mac Mornai d’am b’ ainm Conan, Caillidh tu dos a chinn chrin Re deagh Mhac Oissain d’ fhoir righ. B’ asadh dhuit ord crothadh nan cloch A chagnadh fo d’ dheudaich Na comhrug nam Fiann fuileach Air nach do bhuadhaich aon duine. Dh’eir’ich Fionn flath na Feinne, Nuair chunnairc e colg na beiste Dh’eir’ich Oissain flath nam fear Dh’ei’rich Oscar agus Iulunn. Dh’eir’ich Ceothach nan arm nuadh Dh’eir’ich sud is Raoine ruadh [TD 252] Dh’eir’ich Ciar-dhubh Mac Brabh Dh’èir’ich Art Mac Morain nam Mionn, Dh’eir’ich diais a b’ aluin dreach Cuchuluinn is Faolan neo mheas. Dh’eir’ich na laoich nach bu tiom Laoich Mhic Cumhaill nan arm grinn Rinn iad cro chum a chatha mhoir Mu’n arracht air faiche nan scleo. A cheathrar laoch a b’ fhearr san fheinn Chomhruigeadh e iad gu leir Is fhrithealadh e iad mu’n seach Mar ghath raìnne na lasrach. Thachair Mac Cumhaill an aigh Is a bheiste laimh air laimh; Bha taobh a cholla re guin bualuidh Bha braon d’ a fhuil air na fraochuibh. Thuit am Muileartach leis an righ, Ach ma thuit cha b’ ann gun stri Deuchainn cha d’ fhuair e mar sin O la ceardaich Lóin Mhic Libhainn. Dh’fhalbh an Gobhain leis a bhrigh Gu teach athar an aird righ; Rinneadh beud, deir Gobhain nan cuan, Mharbhadh am Muireartach ruadh. A righ Beatha dhuit is nair Ar saruchadh le luchd aon oilein. Mur do loisg teine, mur do bhath tonn, Mur do shluig muir leathann lom, Cha robh do dhaoinibh air domhain Na Mharbhadh am Muileartach Muingeann. Cha b’e mharbh e ach an Fhiann Buidheann leis nach gabhtadh fiamh; [TD 253] Cha d’ theid fuath na airrachtas O’n t sluagh aluin fhalt-bhuidhe chas. Bheir mise briathar a ris Ma mharbhadh am Muileartach min Nach tog mi do Eirinn aigh Tom, innis, no oilein; Nach tog mi an corruibh mo long Eirinn chorranta cho-throm Cuiream breabanuich air muir Ga togbhail as a tonn-bhalla, Crocain chroma re tir Ga tarruing as a taibhe. Is mor an luach do loingis bhain Eirinn uile a dh’ aon laimh ’S nach deachaidh loingear air sal A thogadh cuige do dh’ Eirinn. Chuir e fios gu flathaibh Fail Am Muireartach fhaotain da slan No barra brigh Eirinn uile Eadar mhac righ is aon duine. Gabh mo chomhairle, ’s in choir Labhair Mac Cumhail mhic Trein-mhoir, Is fearr or cruinte nan clach Na comhrag nam Fiann fuileach. Marbhadh, no Fionnghuill Ghlinne-cumhainn. LAMH Dhia leinn * a shaoghail! Tha thu carach mar chaochladh nan sian; Beirt nach guidheamaid fhaotuin, ’Taid † na sruthuidh ag taom ‡ oirn anios; ’S a chneadh fein air gach aobhar, Bhios gach duine ag caoineadh ’s e tinn, * Marbh-phasgort. † Marb na. ‡ aomadh. [TD 254] Breth Mhic-samhain * r ’ar n aois oirn † S iad ag gleac rinn o thaobh cuil ar cinn. A Righ fheartuich na greine A tha ’n cathair na feile dean sith Re cloinn an fhir a bha ceutach ’S nach bu choslach re feileagan crion; ’Nuair a thogtadh leat bratach Nan crann caol, nan srol daite ’s nam piob Bhiodh mnaoi ag caoidh le fuaim bhas O neart laoch nan arm scaiteach san strï. Gheibhte aignidh duin’ uasail Aig a bhail’ agus uaidh’ agad beo, Cha b’ i ghèire gun tuigse Bha sa bheul bu neo thuisliche gloir, Ceann na ceille ’s na cuideachd Ge d’ rinn eacoruich cuspoir do t fheoil Cha b’ e ’m breugair a mhurtadh ‡ Aig luchd a sheideadh am pluice mu d’ stol. Fear mor bu mhaith cumadh, Bu neo scathach an curuidh gun ghiomh Cha robh barr aig mac duin’ ort Ann an aille no ’n uiricleadh § cinn Ann sa bhlar fhuair thu urram Toirt cath’ laidir an cumasg an righ; Mo sgeul craiteach am fulach Bha ’s tigh chlair || an robh furan nam beus. Cha robh do chridhe mar dhreugan Tarruing slighe na h ea-coir a’ d’ chuis ’S tu le d’ chloidheamh aig eirïdh As leith t athar ’s righ seumus a chruin; ’Taid ann Albainn ’s ann Eirinn Luchd a thaithich ’s a reiteach do chuis, Biaidh la eile ga dheuchuinn ’S tu d’ luidhe an ceiste san uir. * shamsain. † air saoidhin. ‡ Cha b’ e ’m breugaire Murtaidh bh’aig. § Gun uireasbhuidh cinn. || tigh-lair an robh iomairt. nam pias. [TD 255] Thrus do chinneadh r’ a cheile Dheanamh coinne an de ann san dùn; Cha d’ aithris thu sceula, Fhir a b’ urra a reiteach gach cuis; Eite dhaingeann an sceith thu, ’S am baranta treun air an cul; Biaidh la eile ga reiteach ’S mise druidt’ fo dheilibh san uir. Cha b’ i sud an fhuil shalach A chaidh dhortadh le falachd * sa ghleann, A liughad umuidh mar ghearrann, Bha cuir fuduir na dhionnuibh mu ’r ceann! A Righ dhuluich nan aingeal Gabhsa curam d’ ar ’n anam-ainn thall Chaidh ar cuntus an tanaid O gharbh dhusgadh na malart a bh’ ann. B’ iad mo ghradh na cuirp gheala Bha gu fïughantach, fearoil, neo-chrion; ’S mairg a chunnairc bhur n uailsin Dol fo bhinne luchd suathadh an lìn; Na ’m biodhmaid uile ’nar armuibh Mu ’n do chruinnich an t sealg ud da’n tir, Bhiodh luchdcho tacha dearga Gun dol tuille’ do dh’ armailt an righ. Cha robh gnothach aig leighibh Dol a leigheas nan creuchd a bha slan, Ag call am fola fo ’n leintibh Sud na fir bu mhor feileachd roimh dhaimh † Na’m b’e cothrom na Feinne A bhiodh edir sibh fein ’s Clann-Gall * Gu talamh, air talamh, le faileachd. † Cha d’fhuair sibh riamh leigh a Dhol a leigheas bhnr creuchd gu bhi slan, Ach call am fola foi’n leìntibh Bha na fir bu mhor feil’ re luchd dhàn. [TD 256] Bhiodh eoin shalach an t sleibhe Gairsinn molach air chreabhugan chaich. Cha b’e cruadal bhur cridhe Choisinn buaidh dhuibh air sithinn * mo run Ag tilgeadh luaighe na srithibh, Sud an uair a bha mi-shealbhach † dhuinn Edir uaislin is mhithin Sud an uair a bha ruidh oirn o thus O’s i ’n uaigh ar ceann uighe Biaidh na sluaistin ag frithealadh dhuinn. Cha bu chorcana gioraig Chumail comhnard an slinnein roimh chach Uaidh ’n la thoisich an iomairt Chaill Clann-domhnuill ceann fineadh no dha; ’N gleacair og ar Ceann-cinnidh Chuir a dhochas an smioruibh a chnamh; Gheabhadh cocaire biora Rogha spoig o dheagh spionna a lamh. Luchd a thraoghadh nam buideal Bheireadh earach a ruban do ’n fhion ’Nuair a tharladh sibh cuideachd Bu neo-bhrudeil mu ’n chupan ud sibh Aig iomairt thaileasg is chluichidh Air a chlar bu neo thruineil bhur gniomh; Cha bu cheaird a measg truid sibh ’Nam paidheadh na cuideachd ’s ga ’n diol, Gu’m bheil mise fo mhulad Ag amharc bhur gunna air steill, Sar ghiomanach ullamh Leis an cinneadh an fhuil ann sa bheinn; Ann am frith nan damh mullaich Far an deantar libh munasg air seilg; Ge bu tric sibh gan rusgadh Cha d’ iar sibh riamh cuntas sna bein. * Buidhinn. † Mio-altrach. Mio-thorach. [TD 257] Cha bu sclealpuirin gealtach A bhiodh ag maoidheadh an gaisge gach la, Tha san oilein nan cadal Is nach duisg gus am faicear am brath; Luchd a dhireadh nan eit-bheann Le ’n cuilbheiribh gleust’ air an laimh ’S lionar fear nach d’ fheud eirïdh Bha na ghiomanach treun air a h earr. Ata mise lan artneil Re am a bhith faicinn bhur beann, Cha luidh’ mo chuidh curaim Re bhith cuimhneach bhur duchanna thall; Mura bhiodh dhamh mar thachair Is ann leomsa gu ’m b’ ait a dhol ann, Ach gu’n tainig * a chreach oirn Mar gu ’n ruitheadh † a chlach leis a ghleann. Is lion ar fear faraid ‡ Th’ aig tighearn’ og loch-nan-eala so th’ ann, Edir ceann Locha-raineach, Rugha-shleite ’s bun gharaidh nam beann: Bha thu t fheichean gle dhaingeann Far an eisdte re d’ theanga an caint, Mar earball § peacoig ga tharruing ’S mar ghath reubaidh na nathrach gu feall ||. Leum an stiuir bharr a chlaiginn Le muir suigh ’s gun sinn ath-chainteach dho, Dh’ fhalbh na crainn ’s na buill-bheirte, ’S leig sinn ullach na slait air an sgoid **; ’S bochd an dusgadh sa mhaduinn So fhuair sinn gu grad a theachd oirn; Ma gheabh sinn uine r’a fhaicinn ††, Bheir sinn fucadh mu’n seac air a chloth. * Gus an d’thainig. † Tuiteadh. ‡ Molaidh. || Ga’m biodh feich-iondas dhaingeann, ’s nach eisteadh re maithibh nan caint. § Eite, pheann ga taruing. ** Reubta na nathrach gu call. †† A scoid. [TD 258] Oran Gaoil. BEIR mo shoruidh le duthrachd A dh’ fhios na h ùr * chalin oig, Air an d’fhas na meoir ghrinne O’n tig binneas is ceol; ’S e do ghradh chuir orm mulad Agus doilichinn † mhor, Nach d’ fhead mi dol laimh riut A dh’ eisleachd marain do bheoil Moch maduinn ’s thu ’g eir’idh ’S tu ’n ribhin glan ur, Cha b’ e ruaidhe nan eibhleog A chit’ ag eirïdh na d’ ghnuis, Ach t fhuil shoileir ghlan uasal Mar shruth fuarain o ghrunt, Corp a’s gile na’n fhaoilinn Ag snamh air chaochaladh buirn. O ’s ioma duin’ uasal A th’ air a bhuaidreadh mu d’ ghradh, ’S e na shineadh air uileann Mar dhuine foi phraimh; Ge do dheantar dho leaba Cha chadal ’s cha tamh, Ach smuain air bean t fhasain A Ribhinn ghast’ a chuil bhain. A Ribhinn ghasta ghlan speiseoil D’am bi’ ceutfaidh ro mhor, Tha do dheud mar na distin, Blas fion’ air do phoig, Slat d’an abhall ur uasal Do ’m bu dual bhi re spors; ’S lionmhor sruthan ard uaibhreachd Tha ’g eiridh suas an ad phor. * Uir. † Duilichinn. [TD 259] Tha mulad air m’ inntin Agus mi-ghean gu leor, Mur gabh thu grad thruas rium ’S mi ’n cruadh-chas ro mhor; Cinnte ’s gorach a bharail Do dh’ fhear falamh bochd og, A bhi’ staor’ a bean fearainn, Is e gun earras gun stor. Cha ’n earras ’s cha storas A tha mi ’g ionndruichinn uam, Ach do phearsa dheas direach A dh’ fhas gu siobhalta suairc; ’S ceart co lionar do shloinne Anns gach oilein mu ’n cuairt, Beul o’n tairise comh-radh! ’S tu ’s boich’ tha ’s Taobh-tuath. Ge mor e ra raiteadh Na chaidh is na theid, C’ait am bheil e sa chruinne Neach a chumadh riut beus, Ann an aille do phearsa ’S gach aon tlachd tha da reir; Calb is cuimire ’n osan, A’s luthair coiseachd air feur Bheirinn mionnan air Biobla Ceart co chinnte ’s am bas, Ge d’ bhiodh agam-sa oighreachd Agus staile ro cheart, Coir bhi agam air duthaich Gun aon duil re dhol aist’, Na ’n deanadh tu lubadh, Na bu leam gu ’m bu leat. [TD 260] CAOI’ Dhoirdir airson Naois agus Clan Uisnich, dhimich Deurdir uaith Chonchair righ Ulamh le Nais Mac Uisnich agus a dhithis bhrathairibh, (iodhain, Ailbhe agus Ardan) gu h Albain, ionad ann rabhadar gu sona snaibhneach re uin’ fhada, gus na chuir Conchair teachdaireachd shithaimh chairdeil nan dei’ gus na phrill iad gu Righ-Eirinn, ach d’ imir an righ feall orra, agus mharbh, an triuir chùraibh ’n am dheidh teachd air tìr, an sin dhruid, Deirdir nis na cuirp agus chaoine gu cumhach iad agus chuir, lamh am ach anam fein. CLANN Uisnich nan each geala; Thainig a tir nam fear fùileach, Creud so do bhiodh air ar n eachaibh No creid e a ta g’ar cumaìl, Ta g’ar cumail fada uaine, Creid is fa nach cumhain an ruaig * Lamhan air bhog attaibh bàn Nir cheol cadail dhuinn an cogadh. Còdal uìle ’s beag a lochd, Do dhaoìne bhiodh ri deoireachd; Ge d’ nach biodh coga fo na ghrein Ach daòine bhi as an tir fein. Chuirmear ar luingeas amach, A chaith’ a chuain gu h eolach, Bha sinn subhach ri seoladh Is bha Deirdir dubhach do-bhronach. Creud e fa do thuirse bhean Agus sinne beo ’n ar beatha Ni h aithne dhuinn neach d’ar bualadh Ni h eagal luinn fuath no sichaimh. Aislinn do chunnacas an raoir; Oirbhse thriuir braithre barra chaoin (a) * (Soft brooks) threatning white hand. More than mild. [TD 261] Ar cùibhreach is ar cuir san uaigh, Leis a Chònchair chlaoin ruagh. Air chlochaibh sin is air chrannàibh. Agus air lachaibh na linne Is air chuileinibh na’m fiadh chor Is air earbas fiar an t Seannaich. Creud bheir sinne ’n daill an laoich Is farsaing na fairge amach ’S a liughad cala caol is cuan A b’ fheudar tarruing (a) gun uabhas. An am luidhe do na ghrein Nìr b’ aobhar suain dhuin e C’ait ionnar ar ghabh long tìr Ach fo Bhaile mor Righ Conchair. Thainig Conchair amach le Sheachd fichid laoch cheann-uallach Is dh’ fhiosraich le briara brais Cia na sloi’ ’ta air an luingeas. Clann do pheathar àta ann; Sin triar a thainig air tuinn Air oineach ’s air chomairc an Ri Aig tagradh dilseachd ar cairdeas Cha chlann peathar dhamsa sibh Nir bheairt saoi (b) do rinn sibh orm Thug sibh mo bhean uam a b’ fhoill (c) Si Dèirdiri dhonn shuileach ghlei’ gheal. An uair a sgaoìl do long mu làn Is tu a mullach na mara dìllin Thug sinn dhuit ar long fein Do bhi’mar ann nair sin a’ do reir. (d) (a) Without fear. (b) Sona. (c) Le foill. (d) Friends. [TD 262] De d’ mhàrbha sibh caogad righ Air mo bhui’eachas gu fior Ni am faigheadh sibh an diu do m’ shith Ach gach uil’ èasai’ ’m faodain (e) Do rinne mar dhuit bài’ bheag eile O ’s e nis an tam do chuimhnicheadh Chuir sinn’ thu ’n comaonibh lionar. ’S dìlleas ar còir air do chomraich. An tann do chuir Murcha Mac Briàn Na seachd caithibh am binn Eadair (f) Thug sinn’ thugan gun easbhui’ Cinn Mhic righ na h Earrdheise. Ge d’ mharbha sibh caogad Ri’ Air mo bhui’eachas gur fior Ni am bheil sibh an diu do m’ shith Ach gach uil’ eas-shith do ’m feadain. Eirich a Naois is glae do chlai’ A dheagh mhic an Ri is glan coimhead Creud fa ’m faigheadh a cholain shuairc Ach a mhàin aon chuairt do ’n anam. Chuir Naois a shalta (g) ri clàr Is ghlac a chloi ’n a dhorn ’S bu gharg deanal nan laoch Tuitim air gach taobh do bhord. Gluais a Dheurdruinn as do luing A gheug ur nan (h) abhra dhuinn Is ni h eagal do ghnuis ghloin Fuath no ’eud no achmhasan. (i) Ni ’n rachar am seasd as mo luing Gu ’m faighe mi mo raogha achuinge (e) (Ea sith) mischief. (f) Eadinn. (g) Resolved. (h) Brown complexion. (i) Reproach. [TD 263] Cha tir, cha talamh ’s cha tuar Cha triuir braithre fa ghlan snua’ th Cha ’n or, cha’n airgiod ’s cha ’n eich Ni mo is bean uaireach mise. Ach mo chead a dhol an trai’ Far am bheil clann uisnich nan tamh, Gu’n tibhrim mo thri poga meala Do na tri corpa caomh geala. Sgabileadh a falt dualach tlà (k) Aig a mhnaoi bu chuana cail’ Mu ’m bearra si leith a b feill (l) Atrad a bhruid bu choirle, Do ghluais Deirdir an trài’ Is fhuair si Saor aig sna (m) isheadh raimh A sgian aige cion (n) na leith lamh Is a thuagh iona (o) na lamh eile A shaoir is aile am facas riamh Creud air an tiubhra tu an sgian Gur e bheirinn duit g’a ceann, Aon fhaine buaghach na h-Eirinn C’ait an robh am fàine geasach (p) An la do bhaòghluisheadh clann uisnich ’L iongna le buaighibh an fhaine, Mar fhuarah an cràdh no ’n guinsin (q) La gu ’n robh Naoine cur cloiche Ann ’n ursainn cath fiann na faiche; Do sgaoil an fhàil (r) oir fa mheur ’S thug dhamhsa i mo ghragh da ta sgai, Och do chuimhnich mo ghradh gealsa Am faine feartach a bhi na fhochair N baoghal do o ghoil nan sluaghaibh A ghuin le thuath no le sochai’ (k) Strong constitution. (l) Uninteligible. (m) Shaving oars. (n) Aon. (o) Ann. (p) King of Charms. (q) Guin, stitch. (r) Failbheag. [TD 264] An sin do shannntaich an saor am faine Air dheise ’s air àilne Gur e bheirin duit ga cheann Aon sgian aghmhor na h Eirinn. Caoi’, no Triabhunn Deirdir Cha ghairdeachas gun chlann uisnich O! s tuirseach gun bhi’ nar cuallach Tri mic righ le ’n diolfai deoraibh. Tri leoghain a chnuic na h-uamha Tri manuinn a bh’ Ti Bratain, (s) Tri seobhaig o shliabh a chuillinn; An triar d’an geile na gaisgich ’S do n tiubhra na h amh thuis uram. Thri Steallain do ’n ubhal oir Nach fuilingeadh deannal nan tir, Tri mic uisnich o Dhun mona,’ O tri eoin a chochail chaomh. Na tri eoin a b’ aille snuagh, A thainig air chuan nam bare Tri mic uisnich o ’n charra-chruinn (t) Tri lachaibh air tuinn a snamh. (u) Soiri’ soir gu h-Albain uam Farma mhath fraorac cuain is gleann Ann am biodh clann uisnich ri sealg, Bu aobhain suidhe air leirg a beann. (x) Nior b’ iongna mi thabhairt grai Do dh’ Albain ur fa re roid Bu ghlan mo choili na measg Bu leam a h-eich is a h-or (y) Bail’ agus leath Albain fein Do bhiodh agam ard an ceum, Is le Fergus nan colg laidir Gur maisg a thainig gu h-Eirinn. (s) Albainn. (t) Round rock. (u) Bheir soiri. (x) Rion bhi agam bu bhreagh .oidin. (y) Seirc. [TD 265] O ghlinn Maisinn sin gleann Maisin, Gor a chreamh is geal a dhosan Minic do romneas codal iorrach Air do mhulachsa ghlinn Maisinn Gleann Daruaill sin, Gleann Daruaill An gleann is binne guth cuaich Is binne guth gaodh-air fo ’n choille chruim. Os ar ceann ann Gleann Daruaill. Aoibhinn Dòn Meaghr is Dun Fhionn Aoibhinn an dùn bha os a cheann Aoibhin Innis Dreoghainn leathain Leis sin agus Dun suibhne. Cearthar sin ann Innis Dreoghain Far nach faodfadh na slogh ar noisheadh Mise fein ’s ni moid an àgh, Naois Aillbhe agus Ardan. Bhiodh Aillbhe againn ri toirbheirt Is Ardan ri seilg sèanta Is Naois fein ceann ar muintir Is mise ri fuaim nan teuda La gu’n robh fir Alba ’g ol Is clann uisnich bu mor cean (z) Do inghean Draosach Dhun Ireoir Thug Naois dhi pog gun fhios Gu na gheall e dhi alldaimh aon Agh allaigh is lao’ na cois Is thaghaill se aic air chuairt Air pilleadh o shluagh Innarnis Thug a bhean sin o Dhun Ireoin Briaran is a boid mhear Gur an racha Naois a dh’eug Nach i racha si fein le fear (z) Gheall e nar philleadh e chuairt. [TD 266] O choin nar chuala mise sin Lian mo cheann lan do ’n eud Tilgeadar mo churach air tuinn Coimheas leam bhi beo no eug Do thug naois a bhriara fior Is a lugha more am fianuis arm Nach cuireadh ormsa feirg no gruaim Gus an rachamad air sluagh nam marbh Do leanadar mise amach Aillbhe is Ardan a bha treun Is philleadar mi ris a steach An diais a chuireadh cath air cheudan. O da chluinne sibhs anochd Naois dhol fo bhrot an cre Throm ghuile sibh gu bras Is ghuilinse a sheachd leath. ’S iad clann uisnich sud tha thall Is iad nan luidhe bonn ri bonn Is da ’n suimluigheadh marbh roimh mhairbh eile Gu’n suimlighe sibhse romhamsa Tri Dreagno dhunmonai Triar currai’ na craobh ruaighe Tareis nan Triath nior bheo mise Triar a bhriseadh gach aon ruaigh. Do threigeas aoibhneas ulamh Fa ’n triar curaibh do b’annsa Mo shaoghal am feasd mor fhade Na ’n laighear aon fheas leamsa Dair fosgladh a phartainn Na deantaran uaibh le gu docair Biaidh mi ’m fochair na huaighe Far a deantar truai’ agus ochain, [TD 267] ’S mor a gheibhinn do shochair Ann am fochair nan curaibh. Le (a) ’m fuinn iad gun teach gun teine Och mise am feasd nach biodh dubhach. An tri sgiatha is an tri sleagha Ann san leabai dhuinn gu minic Cuiri’ an tri cloi’ cruadha Sint’ osceann uaigh nan gillaibh An tri conaibh is an tri sealbhaic Biatar am feasd gun luchd seilge Tri triari choimhead catha Triar dhalaibh chonnail chearnaich. Tri iallaima nan tri Iun sin Do bhuin osna o mo chridhe ’S ann agamsa do bhiodh an tasgai’ Ga ’m faicsin is aobhar caoi. Och is truagh mo shealla orra ’S e dh’fhag mi fo dhochair is fo thuirse Trua’ nach deach mise san talamh Sol fa ’n do mharbha clann uisnich, O’s truagh ar tuirse le Fergus Gur cealgach chum na craobh ruaidhe Le na briara blasda binne Fadh ma n’ mhilleadh sibh aon uair Och ’s mise Deirdir gun aoibhneas Anis aig criochnacha mo bheatha Bronnfam do’n triar mo thri pogaibh Is duinas ann am bron mo laeth. (a) Na’m faighinn. [TD 268] ORAN le Iain Lom air dha fearg aghabhail ri Mac mhic Alasdair Ghlinnne garradh thoisich e air moladh Shir Alasdair Mac Comhnuil, agus Shir Seumas a Mhac. A BHEAN leasaich an stop dhuinn, ’S lion an cupa le solas, Mas a branndi na beoir i, Tha mi toileach athola ’N deochsa air Chaiptain chlann Domhnuil, ’S air Shir Alasdair òg thig on chaol. ’M fear nach duirig athola Gun tuit ’n t shuil air a bhord as, Tha mo dhurachd don oigfhear, Crann curi chlann Domhnuil, Righ nan dùl bhi gad chonadh fhir chaoimh. Greas muguairt feah ’n taigh i, Chum gun gluaisain le aidhir, Le slliochd uaibhreach an athar, A choisin buaigh leis chlaideamh, Fion ga ruagadh ’s ga chaitheamh gu daor. Sliochd a ghabhail nan steud u, Dh’ fhas gu slaitheasach faoili, Do shiochd gasta chiuin cheutaich, ’S d bha tathaich n Eirin, Gad a fhuair an claideamh ’s an tèug oirbh sgrib. Bhigh an t iubhar ga lubadh, Aig do fhleasgaichin ùra, Dol a shiubhal nan stùc bheann, Ann ’s an uighe gun churam, Leis a bhuithin ro an ruisgte na gill. ’S tha mo dhuil ann ’s an Trianaid, Gad thainig laigse air t fhion’uil, [TD 269] ’S lat don chuilin bha ciatfach, Dh’ fhas gu furanach fialai, ’Theasadh duineil air beulamh an Righ. ’S an am dhuit gluasad o d aitreamh, Le d cheol cluaise agus caismeachd, O thir-uasal nan glas-charn, Gan ro cruadal ’s gaisge, Cam bu shuaicheantas bar gaganach fraoich. Nuar a chairte fo luchd i, Bhi tarruing suas air a cupail, Bord a fuarach ’s ruidh chuip air, Snaim air fuathail a fliuch a bhuird, ’S truth mu guailibh ’s i suchta le gaoith. ’S nuar a chairte fo seol i, Le crainn ghasda ’s le cocaich, Aig iomart cleasan ’s ga seoladh, Aig a comhlann bu bhoighich, Seal mun togta orra roseal o thir. Gu Duntuilm nan fear fallain, Far an greadhnaich luchd eallaigh, Gabhail failte le cairrim, As na clairsiche glana, Do mhnaoi oig nan teud banala binn. Sliochd nan cuirinn talmhai, Leis n do chuireadh cath garabhach, D fhuair mi urrad gar seannachas, Gun robh an turas ud ainmail, Gun ro tigh ’s le alba foir cis. ’S iuma neach a fhuair coir uaibh, Ann sann àm ud le’r goraich, Ban diu Rothaich ’s Rosaich, M‘Coinich ’s Diuc Gordon, M‘Illeain o Dreolain ’s M‘Caoi. [TD 270] Be do shuachainteas taitnich, Long ’s leomhan ’s braddan, Air chuan liobhara an aiggeal, A chraobh fhiguis gun ghaise, A chuireadh fion di le pailteas, Lamh dhearg roi ghaisgeach nan tim. Nuair bu sgi do luchd theud e, Gheibhte bioba lga leubhadh, Le fior chreidimh ceile, Mar a dh’ orduich mac De dhuibh, ’S gheibhte teagasg na cleir uaibh le sìth. Mhic Shir Seumas nam bratach, O bhun sleitibh nam bradan, A ghlac an fheile ’s a mhaise, O cheann ceile do leapa, Cum do reite air a casabh, Bi gu reusanta macanta min. Sliochd na mile na fear u, Na srol ’s nam pios ’s na cup geala, Thogadh sioda ri crannaibh, Nuair bu rioghala tarruing, Bhi pic ribhach na mealllan na teinn. Gum bu slan ’s gum bu h iomlan, Gach ni tha mi g iomra, Do theaghlach Righ Fionghall, Oighre dligheach dhùntuilm thu Olar deoch air do chuilm gun bhi sgì. ORAN Rinnruari, le Eoin M‘Alasdair Ruaidh. ’S e Latha Rinnruari, A dh fhag luanch mo dhùsgadh, Mu thuitim chlann Domhnuil, Cha bu leoghain thaobh cuil iad, [TD 271] Thug sibh mach an ratreate, Choisin ceitibh le diu bhail, Ga bu thearnadh gu leir dhuibh, Bha bàs Chleibhir ra chunnta. An leoghan fuileachdaich rioghail, Nach drinn fhirinn a mhuchadh, A chum gu dainginn a lanntachd, Mur a gheall e o thus e, Cha d thug òr ort na eagal, Gun seasabh ri’d chumhnant, Ach ma thuit u le onair, Bann do dhonas na cùis e. Bu sheobhag fireannach suairc u, Bu mhath am buachaille air treud u, Gan cumail a gábhadh, Thoirt dhoibh aite agus rèlain, ’S tu nach cùiridh ri ball iad, Thabhairt an danguing air eiginn, Dhinnis sinn Dunchailean, Nach ro anam a d chrebhaig. Thighearn og glinn a gairidh, Luidh ’s màl air do shugradh, ’S mor do chàll ri rìgh Seumas, Gad a dheighidh e diuc dhiot, Bha Domhnul gorm gaolach, ’S fhuil chraobhach a bruchdadh, ’S eigin fhulang na thainig, Dh fhalbh do bhrathair.———na ùr-às Bu duine urranta seolta, ’S bu chraobh choraig roi cheud e, Do dh fhear mor bu mhá cumá, Bhaig gach duinne na speachlair, Gad thug ro mhead do nairidh, Bras is ardan le cheile, Ort gun athadh gad phearsuin Oig ghaiste na feile. [TD 272] U gun a fhuasgladh o tiom sa, Od dhislin na d chairdin, Fòid air aghaidh gach duinne, Ni gun chumadh gun aireamh, San ro d fhraoich a bha n cùram, Gad bha diubhail is call ann, Thuair u n tearalas cliutach, Ort a dhubailt na rancan. ’S truadh nach ro iad gad dhubladh, Na bha tianais gad chairden, Air an tarruing mun comhair, Fir ghlinn cothan ’s a bhraighe, ’S toisich latha ghil sholais, Chite am fòlais gach fàilin, ’S gur thainn duine a coim e, Ar deigh bhi pronadh. Cur he mhiadaich mo champar, Liuthad banntrach tha d dhuthaich, Agus oganach treibhich, Nach d’ eithidh am pusadh, Thuit le luaith e san àm ud, Buala lann cha bu shùgradh, Thoirt a mach an a d bhanse, ’S cha do shantaich sibh pùicidh. Leag bhur n intin an socair, Air chosnadh ’s air chruadal, Adol air bhur naoghairt, Ann an aoghaidh an fhuathais, Cha do shàntaich sibh pillidh. Bho nach slinnein ba dual duibh, S bha an cluidhe sinn cailtich, ’S iad ag raithin gur buaidh e. ’S cha n ann leis na claidhean, Fhuair ar daoine an leonadh, Ach nach d’ fhuair iad riamh fuirich, An lathair cumasg ri còmhrag, [TD 273] ’S mairg a chunnaic na sùighin, An tùs irraghail na dorin, Bhi gan spadagh le luaithe, ’S gun tilgidh buachaille bho i. S a Dhonail nan Donul, ’S òg a fhuair u do dh’fheachain, ’S gur iumad bean bhrònach, Eadar troitrnis ’s sleitibh, Mu chinnidh mor t athar, ’S iad nan luidhe gun eiridh, ’S tha luchd bhualadh nan buillin, Air furich san teipail. B ann dhiu Do mhnul ’s Seumas, Iad ann eiridh fon chumasg, Mu chreach mhòr mar a dh’eirich, A chuid bu leithe bu duilich, Dhoibh bu dual a bhi treibheach, O n athair fein thar gach duine, ’S geul bu dona na d’ eigh sud, Ri leighis leigh cha d’ rinn fuireach. Mo chreach mhor nan tri truaighe, Caradh uaislin chintire, Tighearn òg sin na leargann, ’S goirt ’s gur searbh bhi ga innse, Mud tuit fhear mà calfhach, ’S cuis iargain a chuigh e, Air tuitir san doirinn, ’S bu duin og san dol sios e. Gun do mhac a bhi ad aite, ’S gun ad bhrathair ach leanabh, ’S gun aon duinne a lathair, Do na thainig od sheanair, Sud an sonn a bha uasal, Nach d fhuair riamh an scainneal, [TD 274] ’S a bha ga fiughantach rioghail, Air dol a sios mar an ranach. A Shir Eoin fon Chorpaich, ’S e do Dhochain nach Iarrain, A chnadh fein thar gach duinne, A bhis sinn uille ga iargain, Meid ’s a bhuillich an Rìgh ort, Cha ba ni e gun fhiachain, ’S gad fhaithidh tu bàr air, ’S daor a phaigh u e am bliadhna. Chaill u raodha do dhaoine, Ann an adhbhar a bhrathar, Bho ’t oige gud shinne, Chum u an imairt gun fhailin, Siumad fonn do dhuin uasal, An robh cruadal le abhachd, Chaidh e sios leat dod chinnidh, On la a ghinnidh gu h’aite u. On la a ghlac u do chlaidheamh, Gun athadh dod nàmhaid, Bu mhath do chuis thuins gail, An aoghhaidh chrombail ’s lambeat, ’S nam mairidh tu uille, On uirridh mar bha u, Gun falamha righ Uilliam, ’S cha chumadh M‘Cai e. Ach fhir aird a seille, ’S mor do Dheireas le’m feachdabh, Chaill u braithrin ma ciatfhaich, ’S diol do Iarla Mhacabh, Iad fein ’s fir a bhraidhe, Bhi gam marbhadh ri caisteal, Le dibhail commande, ’S gun an naimhdin ga fhaicsin. [TD 275] Tha tuitfhear na h apuin, Fo airsneal an comhnuidh, Slinn duth air a druthadh, Fuidh dhunadh a chòta, ’S e ag iargain mu bhrai’ribh, B iad na hailigin bhoigheach, Gad thug luighid an athaidh, Orra n là ud bhi gorach. Chail u t ànaisdir fearrain, ’S gum be t Alasdar suairc e, ’S mor am bearna as a dhuthaich, Bhi gad uintrachain uatha, Cha b aithne dho cùis, A bheiridh cliu do dhuin ùasal Nach ro fuaite riut daingin, Aig a bhaille agus uaithe. Bha u urranta dàna, Bha u aili diagh reibhich, Bha u cinneadail cairdail, Bha u garbh ri àm fèime, Nàm fuiridh an luaithe, Gun do bhualadh san leim sin, ’S mairg fear do mhi rùine, Air am brùichde lann d feirg u. ’S a mhic Dhomnuil mhic Ailein, Gum bu mhairiche fior u, Fleasgach suairce ciuin ceannalt, Fir shearrail ad thìm u, Bu mhor do bhaigh ’s cha bu taobhghail, Ris na daoine chaidh sios leat, Bha triuir Iar-o mhic Raonuil, Aìr an taobh ’s gum bu di bhail. Cha n aithnidn dho dilis, Ann san righachd so ’n geart uair, [TD 276] O bhreothadh clann Domhnuil, ’S clann Chamerain gun seachnadh, Mac Illean bhon dreoillain, ’S ma bu choir dha bhi ceart dhuinn, Mar ’s a bhuil le dhurachd, Mac Iain Stiuart ’s M‘Neichdin. Mac Grigair a Ruaro. Perth Shire Airs No 88. THA mulad, tha mulad, Tha mulad gam lionadh, Tha mulad, bochd truadh orm, Nach dual damh chaoidh’ direadh. Tha mulad, &c. Mu Mhac Grigair a Ruaro, Ga’m bu dual bhi ’n glein-liobhuinn Mu Mhac Grigair, &c. Mu Mhac Grigair na’m bratach Dha ’m bu tartarach pioba. Mu Mhac Grigair, &c. Ga’m bu shuaicheantas giubhas, Re bruthach ga dhireadh. Ga’m bu, &c. Crann caol ar dheagh locradh, ’S ite dhosach an fhir-eoin. Crann caol, &c. Crann caol air dheadh shaithedh, Cuid do dh’ aighir mhic Righ e; Crann caol, &c. [TD 277] Ann an laimh dheadh mhich Mhuirich, Ga chumail reidh direach. Ann an, &c. Ge do bhuail e mi ’m ba-laoch, Gu n’ ghearan cha bhi mi. Ge do, &c. Ge do dhean iad orm ea-coir, A thi fein co ni dhioladh? Ge do, &c. ’S luchd a ghabhail mo leith sgeul, Ann san t sheapail so shios uam, ’S luchd a, &c. Luchd a sheasamh mo chorach, Is e mo leon am bi dhi orm. Luchd a, &c. Mo chomh-altan gaolach, Ann leabai chaoil ’s an ceann iosal. Mo chomh-altan, &c. Ann an lein chaoil anairt, Gun bhannan gun sid orr. An an, &c. ’S nach d’ iar sibh ga fualadh, Mnaiean uaisle na tire. ’S nach, &c. Ort a bheirinse comhairle, Na’n gabhadh tu dhiom i. Ort a’ &c. Nuair a theid thu ’n tigh-osda, Na h ol ann ach aon deoch. Nuair i, &c. [TD 278] Gabh do dhrama na d’ sheasamh, Is bi freasdlach mu d’ dhaoineadh. Gabh do, &c. Na dean diuthadh mu d’ shaitheach, Gabh an ladar no’n taoman. Gabh an, &c. Dean am faoghar do’n gheamhra, ’S dean an samhra do’n fhaoilteach. Dean am, &c. Dean do leaba ’s na cragaibh, Is na caidil ach ea-trom. Dean do, &c. Ge h aineamh an fheorag, Gheabhar seol ar a feadain. Ge h, &c. Ge h uasal an seabhag, Is tric a gabhar le feall e. Ge h, &c. Tha mulad, tha mulad, Tha mulad gam lionadh. ODE. ’S Luaimnach mo chodal an nochd, Ge beo mi, cha bheo mo thlachd, Mo chridh air searg ann ’m uchd, ’S trom dubhach m’ intin gu beachd. ’S anns an arach, annso shios, Tha bean is meachire, min-gheal cruth, Deud air dhreach cailc ’n a beul, Bu bhinne no teud chiuil a guth. Mar chobhar an uisge ghloin, Mar shlios eala ri uisge merr, [TD 279] Glan leug mar an cathamh-cuir Dfhag thu me gan chobhair ann d’ dheigh Slat ur nam faina fionn, Bean is mine, moghar, suil, ’S a gruaidh, mar an caoran dearg, Air lasadh mur dhealbh an rois. Meoir fhionn air bhasa ban, Uchd soluis is aile snuadh, An gaol a thug mi dhi r’a luadh Ochan nan och, is cruaidh an cas! Cho dirich mi aonach no bein, Mo cheum air a lagadh gu trom, Aighar cho tig air mo ghnuic, Gus an dean an uir me slan. Mar ghraine mulaich na deis, Mar ghallan ’s an og-choille fas, Mar ghrian ri folach nan reul, Bi thu fein am measg nam mna. Air fonn, Coire ‘n Easa. M‘anam, iomuigh thusa samhach, Fuidh gach amhghar, agus Leatrom, ’Se do thruailleachd a thaobh nadair, Adhbhar t anrath mar mo bheachdsa. Greas is amhairc cia mar tha thu, Seall le naire re do chleachdadh, ’S faic an sac tha air do Ghuailleabh. Le do ghluasachd bhi gun fhaicill O’n a rugadh ann do thrail thu, Thaobh do Phairtidh sa cheud seachran, Iomruich foidhidneach gach Doruinn, ’S biodh do bhron arson do Pheacuidh. Tha do thoil an deis a truailleadh, Rag re gluasad chum do Leasa; [TD 280] Dh’easbhuidh Cumhachd a bheir buaidh orr’ Gheibh thu m’bas is duais do’n pheacadh. Seall anoise ciod a ni thu’, ’S teich le dichioll dh’ionnsuidh Taice, Fàg do chud throm air do † Rathan, Tha e ghna cbomh maith re fhocall. Thig le Irisleachd is Dochas Dh’iaruidh Comhnadh o’n Aon bheartach, Creid an tus gu bhuil e maoineach, ’S iar do Dhoannachd reir a Phailteis. Thig le d’ Dhoille, Ciont’, is Daoirse, Fag na Aonar airsan ’n Leathrom, Dh’iarruidh Teagasg, Riaghladh, ’s Saoradh; Ta e annta re ’n toirt seachad. Seall le muinighin an airde, Chum na m Beann da’ m bhuil do thaitneadh, ’N uair is triobloidich a Chual duit, Amhairc suas re Triath na m feartan; Cairich d’ Eallach air a Ghuailleabh; Oir ’s ann uaithe thig do Neartsa. ’S ge nach beachduich thus’ a Ghluasachd, Creid gu luath gu’ m bhuil e faisg ort, ’S feith gu foighidneach re thiomsan, ’S imich direach reir a Rachda; Rith do Reis le fair’ is dichioll. ’S ann le stri’ a ni thu streapadh. ’N uair bhios Fiaradh ann do Chrannchar, Creid gu’n tiunndaidh e gu d’thaitneadh. Bheir Seillein maith o Luithean Searbha, Mil bhios tarbhach, brigherr, blasda. Ge’d ’bhiodh Freasdal dhuit ar Uaireabh, Tuill’ is cruaidh a reir do bheachdsa, † Urras [TD 281] Tuig gur Gliocas thug ma’n cuairt e; ’S gheibh thu buannachd as am pailteas.’ Biosa furachar mu Aitheantaibh, O staid naduir teich na thaice; ’S Glac a Ghealladh lan do shi-chaimh, Ann an Criosd, a dhiol a Cheartas. Air do Thuras do Chanaan, Ge d’ robh ’n fhasach lan do chrosadh ’S iomadh bruthadh air do shailibh, Leansa ghna’ re Lorg a Ghaisgich, Thug e buaidh oscionn do shailibh, ’S bheir e gras an am na h airce Rith d’a ionnsuidh le fein Aicheamh ’S dearbh’ nach failnich do Chultaice. An t Ailleagan. O Soruidhslan don Ailleagan Bha ’n so mu ’n tra-s’ an de, Gu’n lot i mu na h airne mi ’S mi craitealach a d’ dhiaidh; Ma ’s teachdair tha o’n bhas thu ’S nach slanuich mi gun leigh, Gu’n tugas gaol o ’m chridhe Do dh’oig nighean nan rosg redh. Dh’fhalbh thu ’n de mu’n tra-sa uain ’S dh’fhag mi fo chradh ’s fo leon; ’S e ’n gaol a thug mi ’n ciad la dhuit A thaigh air m’fhuil ’s air m’fheoil: Ach chi mi ’n diu’ cha d’ thainig thu ’S air ’n aile cha b’ i choir; Tha m’ osna trom an uagnuidheas Ag smuain air bean do neoil. [TD 282] O tha mo smuainean cairiseach O dhealuich sinn Dia-luan, Gheug ur na’n glaca min-bhasach, A leannain chaoimh gun ghruaim: Ma ta buaidh mu ’n t sugradh ort ’S nach lub thu le meud stuaim, Do ghaol a leasaich m’ iomagain * ’S a chuir an giorrad m’ uair. ’S e chuir an uair an taice rium Gu ’n ghlac thu ’n cleachdadh ur, Gu’n d’ rinn thu ’n gniomh nach b’ abhaist duit, Mo ghradh-s’ a chuir air chul: Cha d’ aithnich mi riamh failing ort O chairich mi ort iul, Gu h uasal, banail, baruigeach, Min tairis, cairdeil, ciuin. ’S min, tairis, ciuin a labhradh tu, Gheug ur nach gann mu d’ cheill; Air Mach-thir no air Gaidhealtachd ’S tearc samhla bean do bheus: Cha ’n iongnad cliu bhith fuaighte riut, ’S gun d’ fhuaras thu gun bheud Do shiol na fola connspuilluich D’ an suaich’nteas ceann an fheidh, ’S min, soimhe, † seamhuidh, suaimhneasach An ribhinn uasal og; Gur lionar cis a bhuannuich leat Nach d’ fhuaras riamh ’n co mor, Do dha ghruaidh dhearg co taitneach, Do shlios mar shneachd an loin, Do shuile mealla, miogach Mar ghrian air tionntadh neoil. ’S ann riut a lean na h abhaistin, Leann-talaidh na’m fear og; * Immeadan. † Soidheamh. [TD 283] Gur lionar fear is oighreachd aig Bhiodh faoìdhneachd bean do neoi’l: A measg bhan og is mhaidne Mar dhaimein thu an òr, Le d’ chul buidh’, daite, faileasach Mar chiabha faoidh nam bo. * ’S e mheud leom feīn ’s a fhuair mi dhiot A ghaoil is fuath d’a cheann, D’an ni nach robh mo choire ris; A ghaoil na dealich rium; Ma ta tlas air haire rium Na bith ga chealach orm: O scuir mi fein do d’ mhithilein ’S e dh’fhag mo chridhe trom. Tha ni air m’ aim ’s cha ’n àr mi e, Ge nàr a chuir an ceill, Fharaid na ’m bu deonach leat Mo phosadh o na chleir? Cha do chuir mi teachdair uam Gu’m facadh mi thu fein. Ach soruidh slan d’an ailleagan Bha ’n so mu’n tras’ an de. Domhnull Ruadh gaolach. OCH a Dhomhnuil Ruaidh ghaolaich, Call o ho i ri hu o, ’Se do ghaol th’air mo mhealladh; I i ri ri u, io o ho hug eile, Call o ho i ri hu o. ’S e do ghaol th’air mo mhealladh, Call o ho i ri hu o. * Cha ’n ’eil an t aite so soileir. [TD 284] ’S truadh nach fhaicinn do bhata, I i ri ri u, io o ho hug eile, Call o ho i ri hu o. ’S truadh nach fhaicinn do bhata, Call o ho i ri u o. Teachd air aird an t siuil mhara; I i ri ri u, io o ho hug eile, Call o ho i ri hu o. Siuil arda r’a crannuibh; Sciop uirre dhaoin’ uailse, Chuireadh cluain a muir greannach. * Bhiodh mo ghradh-s’ air an stiuir ann, Og ur a chuil chlannuich: ’S e do ghradh thug do ’n tir mi, Fhir na mig-shuile meallach. Bas Dhiarmuid. EISTIBH beag † ma’s aill libh laoidh Air a chuideachd’ chaoimh so chuaidh, Air Grainne, air Fionn fial ’S air Mac o Duimhne nan scial truadh. ’N Gleann sith sin ’s an gleann r’a thaobh ‡ Far ’m bu bhinn guth feidh || is loin, Far am minic an robh ’n Fhiann An Ear ’s an iar an diaidh an con. Air an t suth sin Ghulbunn ghuirm Is aillidh’ tulachain tha fo ’n ghrein, ’S tric a bha na sruthain dearg An diaidh na’m Fiann bhith sealg an fheidh. * Muir ghreannuich. † Beagan. ‡ R’a’r thaobh. || Fead feidh. [TD 285] Dh’imir iad ’s bu mhor a chealg Air Mac o Duimhne bu dearg li, Dol do Bheinn-Ghulhunn a shealg Tuirc nach feadadh airm a chaoidh. A Dhiarmuid na freagair an fhaghaid ’S na tadhaill am fiadhach breige, Na rach teann air Fionn Mac Cumhaill, O ’s cumhadh leis a bhi gun cheile. A ghradh nam ban a Ghrainne Na toill-se naire do d’ cheile, Fhreagairinn-se guth na seilge Dh’ain-deoin feirge fir * na Feinne. Dhuisg iad a bheist as a shuain, Bha freiceadan air shuas an gleann, ’G eisteachd re garaich nam Fiann Is iad gu dian fo cheann.† An seann torc nimhe a bha garg Thainig o Bhall ard nan Alla-mhuc, B’ fhaide iongna na gath sleagha Bu treise fhriogh na gath builge. Leig iad ris na deadh ghadhair, Gadhair Fhinn is fir na seilge, Chuir iad a mhuc a bhan le liodra ‡ ’S bha na t-eun choin air a tionntadh. A mhic o duimhne fhir threin, Ma ’s e ’s gu ’n d’rinneadh euchda leat, Bith-se cuimhneach air do laimh, So an ti fa ’n dearnar leat. Mac o Duimhne nan arm aigh, Air faicinn do a bheist uile, O’n t slos thaobh-gheal shlamhnuich thla Chas e ’n t sleagh an sail an tuirc. * Fhear. † Is iad ag cuir gu dian mu cheann. ‡ Mhan gu leath-trath. [TD 286] Tharruing e ’n t sleagh o’n dorn gheal bhan Chum a sathadh ann a chorp, Bhriseadh leis an cran na thri Gun aon mhir dh’e bhith san torc. Tharruing e ’n t seann lann as an truaill, O’s i bhuidhneadh buaidh ’s gach blar, ’S mharbhadh leis an uile bheist Is thearuinn e na dhiaidh slan. Luidh sproc air Fionn fial Is leig e siar e ris a chnoc, Mac o Duimhne nan arm aigh A dhol as gu slan o ’n torc. Air dh’a bhith tamull na thosd Labhair Fionn ’s gu’m b’ olc r’a radh; A Dhiarmuid tomhis an torc Cia meud traigh o shoc gu shail. Cha do dhiult e achuing’ Fhinn, ’S aithreach leinn a theachd o’n tigh, Thomhis e ’n torc air a dhruim Mac o Duimhne nior throm traigh Se traighe deuga do dh’fhior thomhas A tha ’n druim na muice fiadhuich, Cha n e sin idir a thomhas Tomhis e ris a Dhiarmid.a A Dhiarmid tomhis a ris Na aghuidh gu min an torc; Roghainn a gheabhadh tu ga cheann Togha nan lano rinn-gheur goirt. Thomhuis e, ’s cha bu turus aigh, Mac o Duimhne nach trom traigh; Tholl am friogh nimhe bha garg Bonn an laoich bu gharg san trod. [TD 287] Aon deoch dhamh-s’ a’ d’ chuaich Fhinn Dheadh mhic mo righ do m’ chabhair; O chaill mi mo bhlagh ’s mo bhrigh, Ochoin! is truadh mi mur tabhair. Cha toir mise dhuit deoch ’S cha mho choisgeas mi air h iota, O ’S beag a rinn thu do m’ leas ’S is mor a rinn thu do m’ aimhleas. Cha d’rinn mise cron ort riamh Thall no bhos, an ear n ’n iar; Ach im’eachd le Grainne am braid ’S a tuar gam’ thabhairt fo gheasuibh. Thuit se an sin fo chreuchd, Mac o Duimhne ciabh nan cleachd, Sar mhac fulangach nam Fiann, Air an tuluich siar fa dheas. Cumhachdach gu mealladh bhan Mac o Duimhne bu mhor buaidh; An t suireadh cha do thog a suil O chaidh an uir do ghruaidh. Bha guirme bha glaise na shuil, Bha mine bha maise na ghruaidh, Bha spionnadh bha tabhachd san laoch Bha sud saor fo chneas bàn. Dh’ adhluic iad air aon tuluich, Air sith-dhun na muice fiadhuich, Grainne Ni Chormaig a churuich, Da choin gheal’ agus Diarmud. Eas Mhor-oir, Le Eachann Mac Leoid ann Uibhist a Chinn a Deas. ’M ionmhuin, is ’m annsachd, ’s mo thlachd, Ga ’n tug mi toirt; [TD 288] Cho’n aicheadhain do’n Chleir nach deanain stad, ’Sa Choill sin Chròs. S binn Cruit Cheolar is Clairseach cheart, ’S Piob le cuid dos; Ach ’s binne na h eoin aig seinn mu’n seach, ’S a choill sin Chros. Dh’ aon intleachd d’an d’ fhuaradh amach, Gu dion o’n olc, B’ fhearr dubhar nan craobh le smuaintin ceart, ’Sa Choil sin Chros Ge do bhiodh tu gun radharc sul gun luth do chos, A d’ dheoire bochd; Na’m bu mhaith leat do shlainte philleadh air nais, Ruig Coille chros. Aig ailleachd a lùs aig misleachd a meas, ’S aig feabhas a bhlas; Cho’n iarradh tu sholas nam bi tu glic, ’Sa Choill sin Chros. Am bheil ceol cluaise san t saogal-sa bhos, Co binn ’s co brás? Re sior-bhorcadh stoir mil an Eas, Re taobh Coille Chros. Tearnadh na buinne le creag, Gun uireasbhaidh neart; Nach traoth ’s nach tradh ’s nach fas beag, Nach rodh ’s nach stad. Is lionar bradan tarra-gheal duirm-bhreac, A leimeas ris; Co luath ’s a tharas iad as, Ag comh-ruith o’n Eas. ’S luath an Iag-shamh le h iomadaidh saoth’r, Aig an ruig iad a mathair; [TD 289] Far am fèad iad an anail a thraotha’ Gun fhiamh gabhadh. Eas Mhor-oir sóraidh le d’ stoirm, Bu mhoradhalach, gleodhrach do thriall, Bu bharra-gheal fliuch dortadh nam Bàrc, Bha toir-leim le braidhidh do chleibh. Na maodh-linntin tha balbh mall, Far nach bith saobh-shruth ag leim, ’S gile ’n cop re ’n taobh tha tamh Nan canach is ail’ air an t sliabh. ’S a choille tha timchioll do bhruach, Bu cheolar ceileiridh ian, Gu lúrach air bharraibh nan geug, ’Nam do’n ghrein togbhail o nial. As t Samhra nar thigeadh am blàs, Bu chumhraidh faile nan ròs A dh’ fhasadh ’s na fasaichin fraoich, Tha ’n taobhs’ d’an Eas mheadhrach mhòr. As t Fhobhar anns a Choill sin chros, Nam biodh tu coiseachd na measg, Chitheadh tu croit air gach gas, A lubadh fa chudrum a meas. Bu nuallanach, binn-ghuthach spreidh, Geimhich, iad fhein ’s an cuid àil, Mu Innis mhullaich an Turr, Far am bith ’n t sobhrach a’ fas. Nar thigeadh am Buachail a mach, ’S a ghabhadh e mu chul a Ni, Mu’n cuairt do Bhad-nan-clach-glas, A bhuail’ air ’m bu mhinic am Bliochd. Thigeadh Ban-aireach na spreidhe, Ballog do Nighin chruinn aluinn, [TD 290] Falt clannach fionn-bhuighe dualach, Mu’n cuairt da guaille gu faineach. A gruaidhin air dreach meas a chaorain, ’S a ciochan nan cnocanaibh àluinn, Air uchd geal is sollta mhine Na sioda is fris na bhelbheid. Shealladh i air feadh na spreidhe, ’S dh’ eibheadh Buigheag is Blarag, Niosag is Donnag is Guailleann, Brine ’s an t Agh ruagh is Casgag. Shuigheadh i gu conard cruinn. ’S cuman edir a da ghlun, ’S ghabhadh i ’n t òran gu binn, “Thoir am Bainne a Bho dhonn.” Nar thigeadh an spreidh a ris, Dh’ A cha-uladail air fhodar, B’ òranach ceolar Clann Iän, Nan suidheadh fon chrodh g’am bleodhan. Bu bhinne na cuachan an fhasaich, Nuallan nan gruagaichin boidheach, Ann’, is Catriona is Mairi, Fionnaghual is Beathag is Seonaid. Lionadh iad gach uile shoitheach, ’S cha b’ eagal gu’n tradhadh an dithe, Giod thigeadh na sluaigh san radhad, Gheabhadh iad linntin na dibhe; Gu slamanach, finne-mheogach, ònach, Mulchogach, miosganach, blachach, Muigheach, miosrach, miodrach, cuachach, Gruthach, uachdrach, sligeach, spaineach. Nar dhireamid o’n Bhuaile, Suas ris na glacagan aluin, [TD 291] ’M bi Creamh ’s am bi Mianan, ’s an Neonain, An t sobhrach, ’s am Braonan, ’s an t sealbhag. Bu ruideasach gamhan’ agus laoigh, Bu mhigideach min is uain, B’ aigiondach fiadh agus earb, Ag direadh ’s tearnadh nan cruach. B’ ebhin an sealladh o’n traidh Loingis a’ snamh troimh na caoil; Turadh, is teas anns gach aird, ’S an Fhairge na clar co-reidh caoin. Nuair stadaimid aig a bhaile An diaidh a bhi sgith ’s a mhunadh, Bhiodh duil aguinn re lan glaine A searrag Mari Ni Cholla. Seanchas na Piob’ o thus, le Nial Mor Mac Mhuirich. EATROMAN Muice o hò, Air a sheideadh gu h an-mhor, A cheud mhala nach raibh binn, Thainig o thus na dilinn. Bha seal re Eatroman mhuc, Ga lionadh suas as gach pluic, Craice an sean mhuilt na dhiaidh sin, Re searbhadas agus re dùrduil. Cha raibh ’n uair sin ann sa phiob, Ach siunnsair agus aon liop, Agus maide chumadh na fuinn, Do ’m cho-ainm an sumaire. Tamull doibh na dhiaidh sin Do fhuair ais-innleachd inneil, [TD 292] Fear fada, leobhar, garbh, Do dhùrdan reamhar ro shearbh. Air faghail an dùrdain sheirbh, Agus a ghoithin gu loma leir, Chraobh-scaoil a Chrannaghail mar sin, Re seirbhidis agus re dùrdan. Piob sgreadain Ian mhic Artuir, Mar eun curra air dol air ’n ais, Lan ronn is i labhar luirgneach, Com galair mar ghuilbnich ghlais. Piob Dhomhnuill do cheol na Cruinne Crannaghail bhreoite is breun roimh shluagh, Cathadh a mhuin do ’n mhala ghrodaidh, Fo ’n t suil ghrande robaich ruaidh. Ball Dhomhnuill is dos na pioba. Da bheist chursta a chlaïginn mhaoil, Seinnidh Corra-ghluineach a ghathuinn Fuaim truilich an tathuinn sheirbh. Do-cheol do bhi ’n Ifrinn iochdrach, Faodhar pioba nan dos cruaidh, Culaidh a dhusgadh nan deamhan, Lùgail do mheoir reamhair ruaidh. Mar fheasgar ann Earrach min, Mar mhart caòilidh teachd gu tlus, Thig sgreadadh a chruim riabhaich, Mar bhreim toine ’n diabhail duibh. Chuir bhènus a bha seal an Ifrinn, Mar dhearbhachd sgeul gu fearaibh Dhomhuin, Gur corranach Bhan is piob ghleadhair, Da leannan ciuil cluas nan Deomhan. [TD 293] Bean gun Leannan. NA ’m faiceadh tu Bean gun Leannan, Bean gun leannan, bean gun leannan, N ’m faiceadh tu bean gun leannan Cha bhiodh fana’ uair aic’; Bith còta ’s deacaid, gùn is breacan, Brogan daite ùr mu casan, Falbh gu faic’leach air feadh faiche, Ma bhios eisin shuas roimp’. Na ’m faiceadh tu gaol nan nighean, Gaol nan nighean, gaol nan nighean, Na ’m faiceadh tu gaol nan nighean ’S i na ruith roimh ’n bhuaile. Sud amach i, cuman aice, Buarach paisgte ’s teach fo h achlais, ‘A chuilein sheircich, deansa stad rium ’S gheabh thu scailc do ’n uachdar’. Do bheathasa ghaoil nan nighean, Ghaoil nan nighean, ghaoil nan nighean, Do bheathasa ghaoil nan nighean, Na biodh cridhe fuar agad. Sud a shladai’ bu tu bradaidh, Bith dol da-thigh le d’ dhroch cleachdaibh Cuim a chaisg thu ’m fear a bh’agam, No na bhac thu uam e? Na ’m faiceadh tu beadradh bodaich, Beadradh bodaich, beadradh bodaich, Na ’m faiceadh tu beadradh bodaich, ’Nuair bhiodh sógan uair air; E lan meisnich, s e lan gliocais, Nigheadh iosgaidin an uisge, Paighir phiostal air a chrios aig, ’S a cheim brisg mu’n luaithre. [TD 294] Duil aige gu’m faigh e cailin, Faigh e cailin, faigh e cailin, Duil aige gu ’m faigh e cailin, Ma bhios barrachd gruaig air; Ach och mo chlisge, mar tha mise, Cum a gliogaid uam mas tig e Ge d’ raibh a mheisneach ud air tiotan Cha ’n fhear brisg no buan e. Na ’n tugadh tu ’n aire chailich, ’Naire chailich, ’n aire chailich, Na ’n tugadh tu ’n aire chailich, Nuair bhios barrachd uaill oirre Gu ’m bi’ spaid oirr’ bith raspars oirr’ Craicionn cas oirr’ is ceann glas oirr’ Agus caisbheart mhaith mu casan, Breid is breacan uallach. Duil aice gu’m faigh i fleasgach Faigh i fleasgach, faigh i fleasgach. Duil aice gu’m faigh i fleasgach, Ge ’d raibh peirclin cruaidh aice; Fear gun mheisnich a gheabh ise Dh’ aindeoin britis, no cuid nith-sin, Cha tig piseach air fear idir Phosas Briogaid shuarach. Na ’m faiceadh tu fear mor fáda Fear mor fada, fear mor fada, Na ’m faiceadh tu fear mor fada, Nuair a lagadh fuachd e; ’S moran taip’ aige mo chasan, Bhiodh a chasadaich ga thachda, Gun aon tachas na Bhall bearta, Ach mar ghád air ruadhadh. Na ’m faiceadh tu maighdin mhoiteil, Maighdin mhoiteil, maighdin mhoiteil Na’m faiceadh tu maighdin mhoiteil ’S i lan stuirt is gruaime; [TD 295] Cha chan facall, cha dean casad, Dha ’n ith dadum, deur cha bhlais i, Bith och aice dol na leaba, ’S b’fheird i acuinn shuaite. Greasaibh duine dh’ iarruidh liaïch Dh’ iarruidh liaich, dh’ iarruidh liaïch, Greasaibh duine dh’ iarruidh liaïch, Cha bhith ’n nighean buan dé. Mur teid thus ann gun teid mis ’ann Dh’ iarruidh Cliostair ’s luithin bruiche, Rud beag peapair ’s barr na’m brisgein Beirear sud da uair dhi. Comhairlin Duine Ghlic do mhac. COMHAIRLE’ a thug ormsa Brian, Gun mo chiall a bhi gu tais, Gun dol an cogadh no ’n sgleo, Mun’ saoilinn teachd beo as. Thug e orm comhairl’ eile, ’S ar leamsa nach i bu taire, Ge bu leam earras an Domhain, Gun a chuir ann comh-ard re m’ naire. Cuimhnich sior-thathaich an Teampuill, ’S na cuir do theann-gheall san ea-coir, ’S na tugadh art or no beatha Mionnan eithich a thoirt ar eadail. Ma chluinn thu faoin-sgeul air fann, Na cuir do leath lamh na luib, Na bith na d’ urruinn anns’ a bhreig, Leig an sceul ud seachad uait. Bith ceutfach macant air h eolas, ’S na tog trogbhail air h ain-eoil, [TD 296] Na h abair gu ’n diult thu coir, Na h ob is na h iarr onoir. Bior na d’ dhearn fein na faisg, T easbhuidh re d’ namhad na ruisg, Faobhar sgine re t fheoil no h eist, Beist nimhe do d’ dheoin na duisg. Na bi gu sracanta borb, Na taghaill gun lorg an sruth, ’S na tigeadh amach as do bheul, Aon ni thoilleas duit fein guth. Na dean taïr air buirbidh fir, ’S na h ol balgum garbh a goil, ’N tra chi thu ’n ealtain gheur ghlan, Saltair gu seamh seach a saigh. Na bi ro mhor is na bi beag, Air fal-ni na caith do chuid, Air ghradh h oinich na tog troid ’S na h ob i ma ’s eiginn duit. Na bi cairiseach air sra Na dean cnàid air duine bochd, Na mol ’s na dis-moil an daoi Na gu’m faighear saoi gun lochd. A laoigh o ’s leor h oige, Na comhduich cuis chonnspoid, Na ruisg le rabhladh do bhlagh, Is na tog a’bhar gun ughdoir. Comhairlin Chormaig do mhac. An tus ga fheachain, thubhairt e. NUAIR a theid thu thigh an oil, Tionntadh choir bonn os cionn, [TD 297] Suidh gu somalt’ air cuid chaich, Di-mail is na pai’ an leann. Na d’ theirig san oìche ’mach, Air eagal gu ’n glac thu fuachd, Dean na bhias agad na d’ leaba fein, ’S na eirich gu pris an fhuail. Smachduich t athair na am, Tuig nach fearr e na thu fein, Aon fhocal air am bi blas, Na leig a mach as a bheul. Bi neo-shiobhalta re mnaoi. ’S bi gu garbh re duine bochd, Bi gu di-chuimhneach air t arm, ’S bi gu tla re dol an troid. An Cormaig ceudna da rireadh. SEACHAIN caonag dhiomhidis, Is ni e ciall a ghleitheadh dhuit. Seachain a mhuintear mhi-ruineach, Da’m biodh an teanga bhaobh-rathach, Leis an ionnsa breug na fireantachd, Mu’n toill e naire saoghalt duit. Na bi striudhail frisealair, * Ann tigh an oil ma thuiteas tu, Gle teangaidh sheamhaidh shicir ann, Nach toill nair an cuideachd dhuit. Dean taghall beag na’n companach, O ’s ol gu costach millteach dhoibh; Bi ceart air cul gach aon duine, ’S cha ’n fhead iad aon lochd innseadh ort. * Doichiollach. [TD 298] Na h innis-se do d’ chompanach, Ann uaignaidheas d’ uil’ inntin, Air eagal ’s ma thig amh-ghar air, Am feirg gu’n dean e innseadh ort. Thoir gaol do d’ mhnaoi a ris-dich, Ma ’s ail leat gras * mu chomhair sin; ’S aon fhuil is fheoil ’nar diais sibh, An fhad ’s is beo air Domhain sibh. Na bi bruineach an tigh mor; Na bi saoith’reach air sean-fhear. An onoir nach fhaigh thu ghna, Na bi ga h iarraidh aon tra; An fhailt bhruineach gun bhi buan, Mur runnnach an cuan ag snamh. Beannachd ort ’s na cum an fhearg, ’S na dean cealg air duine bochd, Na bi dian ge d’ robh ort dith, Oir ’s e Dia a bheir ni dhuit. Thoir do chomhairle mu’n seach, Air gach neach a bhios na feim; An rud a dhi-moileas tu ’chach A shamhuil gu brath na dean fein. Comhairle do chomhairlin Phoil, Na d’ theirig an spairn do d’ dheoin; Na dean sugradh riu sud, O ’s tric friogh air an fhior-bhruid. Caoidh Oig-mhna ann deis a leannain a mharbhadh le h Athair agus le Brathairin. GE grianach an latha, o † ’S beag m’ aighir ’s is mor m’ eislein; * Gradh. † Re bhi gabhail an rathaid o. [TD 299] Mu mhac Dhughaill Mhic Ruaraidh, o Cha ghluaiseadh da fhear dheug e. Mu Mhac Dhughaill, &c. Re bhi cuimhneach mo leannain o Cha bu greannach air feil thu Re bhi cuimhneach, &c. ’S maith a thigeadh an t suaineach, Ghlas uaine gu feur dhuit. * Gur maith thigeadh balg dhuit o Agus calg a bhruic leith air. Agus bogha do ’n iuair o Chuireadh siubhal fo shaighdibh. Crios do leathar na’n aighin o Ceann leathann is deadh thaim air. † Agus cloidheamh geur tharad o Neul fala o dheis air. Mile malachd d’ an bhuachaille Chaidh chuairteach na spreidhe, Chaidh dhusgadh na’n abhac o, Roimh latha mu’n d’ eirich. ’S ann am bealach a gharaidh o, Fhuair mo gradhs a cheud eislein. ’S i mo ghradh do chos lu-mhor o, A chaidh gu glun ann san fheidhe. S ann an sin a bha triumir ort o Mu ’n d’ fhuair thu riamh eirigh. Truadh a Righ nach robh mis’ anno ’S tri fichead fear treabhach; * Air uachdar do leine. † Air dhea’-ghreadha. [TD 300] Chuirin sgaoileadh na m’ bhraithrin o, ’S dheanain àr air luchd m’ eislein; Mu’n do chuir iad t fhuil bhruite Air urlar do chleibhe; Mu’n robh fuil do chuirp chiuirte A ghaoil druthadh fo d’ leine: Gur diumach mi do m’ mhathair o, ’S i naraich o m’ cheil mi; ’S cha bhuigh’ mi do m’ athair o, ’S tric e gabhail droch sgeil orm. Truadh nach mise bha ’n sason o, No air Machair na beurla; Mu’n do chuir mi riamh bac ort Moch maduin is tu ’g eiridh. Dearg Mac Deirg. BHA fhios aig an Dearg gu’n robh mór ghradh aig a mhnaoi dho; ghabh cuid fa laimh a dhearbhadh dho nach robe agradh treibh-dhireach, agus chum na criche-sin; chuir iad teachdair d’a h ionnsuidh, le cuid eadach lan fola, a dh’innseadh dh’i gu do mharbhadh an Dearg le Fiachullach. Air cluintin an sceil dhubhaich, chum i an dan so, ghabh i air a clairsich e, bhris a cridhe agus chaochail i. AN Dearg Mac Deirg gur mis a bhean; Air an fhear ni ’n * d’ fhidir lochd; Ni ’m bheil saoi nach d’fhuair a leireadh † ’S truadh ata mi fein an nochd. Dearg Mac Cholla ‡ craobh d’ an Tu’r || Leis an seinnte gu ciuin cruit; * Sud am fear nach. † Leir. ‡ Mac cholla || An iuil. [TD 301] ’S ionmhuinn aoidh air nach luidh fearg: Chlaoidheadh an Dearg leis a mhuic. B’ ionmhuinn t aghaidh mhin-dearg mhor, Bu deacair a cloth ann an cath Sin is cridhe farsuing fial, ’S bu ghile na Ghrian a dhath. Mac Cuinn * a Innis Da-bhi, B’ionmhuinn Righ air son ar sealbh; † Giolla gun ghaol bo no eich Re am creich, ach cloidheamh Dearg. Ni ’n eitich e duine mu d’ ni, ’S ni ’n d’ iarr ni air neach fo ’n Ghrein: Fear bu mho ’s bu ghlaine dealbh: Cha’n fhacas ann ach Dearg fein. Ni’n d’ iarr tha duine fa sheud, Ni ’n d’rinn breug ’s ni ’n d’ fhidir lochd; ’S niar mho dhiult thu comhrag arm O neach ’gan robh an’m na chorp. ’S mi nighean Laomuinn Mhic Roidh, Dha ’n tric ’na phronnadh or air cheird; ‡ Ge b’ iomadh ga m’ iarruidh saoi B’fhear leam bhi ’nam mhnaoi aig Dearg. Gur mi nighean Athain fheinn Leis am fiosraichteadh gach dealbh; O sgaradh mo cheud fhear uam Cuirear mi san uaigh le Dearg. Sud a sheabhac ’s a dha choin, Leis an doi’lich || cron na sealg; An tea leis am b’ ionmhuinn an truir Cuirear i nochd uir le Dearg. * Print, picture. † Saoghn’. ‡ B’ionnann ’s Righ ar sonn ’s ar sealbh. || Le ceard. [TD 302] Bha mi ann tigh an rair, * Dia an t sliabh sin Chnoc na learg, ’S biaidh mi ann an uaigh an nochd Mu’n scarar mo chorp re Dearg. Laoidh Laomuinn Mhic an Uaimh-fhir. IS cian o sin a Thulach ard, Gu facas air do bharr uair A bhuigheann nach diultadh roimh neach, Ge d’ tha thu ’n diu gun teach gun tuar. ’S ann ortsa bhiodh Laomann mor Mac Nuagh-fhir † a chlaoi gach treis, Fear a chuir Alb fo aon chain, Le spionna dha laimh ’s a chleis Acruineachd, a h airgiod ’s a h or, A h iasga geal, a feoil ’s a fion, A leuga logmhor is a maoin Ghabhadh leis an laoch gun fhiach. A ris thainig cairioll ’s an Fhiann Mac Righ Alba na’n sciath ’n oir; Cha bu ladhaid thu sud mu d’ rath A thulach dhaite dhea’ ghlan snuagh. Bha sinn ann cath niar thiom, Nach do phill re aite cruaidh, Gun easbhuidh faobhair no rainn, Ge mor a bh’air ar ceinn do shluagh. Thainig Diarmad ’s Caoilte cruaidh, Fo ’n bhrataich euchdaich arm-ruaidh, Le ’n eathaibh millteach gun dail Bu dearg sochair an iomairaidh. Thaing an ceathramh Cath d’ar Feinn, Curaidh bu mhaith feim air tos, * Gorta. † Cha bhi mi ’s an laoch a riar. [TD 303] An laoch nach tugadh briathar tais, Iolunn bras Mac Mornai moir. Naoi mic-fhichead Mornai moir Thainig chugainn le ’n sloigh mhear, Naoi fichead sciath gharg ann goil, A dheangadh ceud gach aon fhear. Thainig chugainn Faolan fial, Deich ceud sciath is cloidheamh glas, Goisridh do mhaithibh na’m Fiann, Gu Dun-laomunn nan ciabh cas. Glaisein connachdach na’n tonn Choncas an cath trom ag teachd, Fa choinne Feinn flathail Fiann Gu Dun-laomunn na’n ciabh cas. Thainig chugainn Galdui’ mor Agus Fiannachd Abarneachduinn, Fa choinne Feinn flathail Fiann, Gu Dun-laomunn na’n ciabh cas. Thainig chugainn an deis noin Cath Fheinn Mhic Cumhail Mhic Treunmhoir; Gu ’m b’ i sud an Toirc ghreadhnach Fionn fein ’s a lan teaghlach. Thainig an Fhiann ghaolach gu mor, Leis na glas laoich bu chruaidh neart; Sluagh, fothrom is caithreim na’m Fiann, Thainig sin, ’s bu trom am feachd. Bha fear rompa bu caoine gloir, Gun easbhuidh sioda na saor-shroil, Bhiodh air taobh deas an fhir mhoir An cuiseir gasta an-mor. Or gu pailt air na h earluinn Air slios an laoich mhoir mheanmnich [TD 304] Chuige thionaileadh an Fhiann As gach sliabh an ear ’s an iar. Bu lionar sin a bha sinn ann Lireach agus lann is fear. Corr agus naoi mile Burc Dh’ iath sinn iad mu Dhun na’n dos; Raineadh sinn Tulach na ’m blath Ghabh sinn tur is tamh is fois. Chuaidh sinn fo ’n Ghil-ghreine Seachd catha na gna Fheinne, Fo ’n chrann chiuil bu mhath buaidh, Foi ’n Reilin daite arm-ruaidh. Chunnaic sinn mu ’n cuairt d’ an Dun Comhlaoich re daoradh dluth shleagh, ’S an laoch fuileach air an ceann, ’S cinnteach gu ’m bu sean a bhias. * Dh’eirich Laomunn gu deas, Air teachd oirne greis d’an lo, ’S iomadh lamh agus cos A theasgadh leis agus ceann. ’S iomad sleagh a chorcradh leis, ’S lionar cneas sna chuir e lann, Bu lionar draoiseach ’nar Feinn, B’ aillsidh creachdan fo laimh. Dh’eirich Oscar an aignidh mhoir, A chosgadh ’n fhir bha ’n gar dho; Dhosan comhrag chaogad laoch Niar dh’eitich an saoi sa chleo. An t Oscar mor bras-bhuilleach Fear a reubadh gach cath, An tuil mhor gharbh ghasta, Ur mhacan an ard-fhlath. * Sean, no teann a mheas. [TD 305] Mo mhac-sa bhuadhaich an cnoc, Le h Oscarr a thuit an t aoidh, ’S ioma’ reuba bha na chorp, ’S ioma’ loit na dheas-thaobh. Seachd ràthain do ’n Almhain uir Ga leigheas ann cuirt na’n Gall, ’S cha dubairt Oscar aich no iòd, Ge h ioma cnead a bha ann. Is mise Oisain dea’ mhac Fheinn, Is ann rinn gu leigeadh e run; An la sin bu mhor mo rath, Bu mhi an dara cath air thus. Beir mo bheannachd uam an nochd, Beir m’ anam bochd gu Dia; Soruidh uam ad’ chuideachd Fheinn; Leinn a Thulach ard is cian. Teanntach mor na Feinne. Dearmad fleadha gu’n d’ rinn Fionn, San Albhainn * re linn nan laoch, Air cuid d’an Fheinn shuas Druim-dearg, Gun d’ eirich am fearg ’s am fraoch. Ma dhibir sibh sinn mu’n ol, Thuirt Mao Ronain le gloir bhinn, Bheirims agus Alde ùr Breiteach bla’na re mur Fheinn. Thog iad gu sciobalt an triall, An cloidheamh ’s an sciath d’an luing, An diais fheinnidh, armaidh, fhial, Gu Righ Lochlainn na’n srian sliom. Bu Righ air Lochlainn san uair, Fear a bhuidhneadh buaidh gach blar, * Almhain [TD 306] Earragan Mac Ainnir nan long, Gu ’m bu mhaith a lann ’s a lamh. Muintearas bliana d’ an Righ, Tug an diais a b’ fhearr dreach, Mac Righ Conchair na’n sleagh geur, Agus Ailde nach d’ ear neach. Thug Bann-ri’nn Lochlann na’n sciath donn, Trom ghaol trom ’s cha b’ ann gu deas, Ba ilde greadhnach an fhuilt deirg, Is dh’fhalbh i an ceilg lois. Ghluais i leis a leabai ’n Righ, Sud an gniomh mu’n doirtear fuil, ’S a dh’ ionnsuidh Flaitheas na’m Fionn, Thogadar an triall thair muir. Chruinnich Righ Lochlainn a shluagh, Cabhlach cruaidh a dh’fhas gu deas, ’S e dh’eirich re aon uair Na naoi Righrin ’s an sluagh leis. Lochlainich a bhuidheann bhorb, Is ro mhaith colg re dol am feim, Thug iad am mionna ag triall Nach pilleadh iad is Fiann nan diaidh. Thogadar an Albaist ard, Seach criocha Eirinn nan colg teann, ’S ann Albain leathann na’m Fiann, Thugadar an Triath air traidh. Shuidhich iad am puible gu tiugh, Righ Lochlainn ’s a shluagh nach tim, Air an tulach a bha muigh, Guairid o’n bhrughann raibh Fionn. Teachdaireachd thainig gu Fionn, Teachdaireachd chuir rinn gu truadh, [TD 307] Comhrag dluth d’ Fhiannaibh Fheinn, Fhaotain air na gleinn mu thuath. Thairg Fionn doibh cumha mor, Do na sloigh a thain’ ann cein, Do Righ Lochlainn nam arm sean, Far aon is a bhean fein. Comhairle chinn aig Fionn ’S aig maithibh na Feinne gu leir, Nighean righ na’n gabhtadh uap, Thoirt do Righ Lochlainn nan arm geur. Ach Lochlainnich a bhuidheann bhorb, Aig feabhas an colg is am mein, Ni ’m b’ ail leo cumha chunnaic grian, ’S an Fhiann fhagail na’n diaidh. Ach Mun foghain leasta sin, Thoir leat do bhean is dean rinn sith. Earragan. CHA d’ thugainn-se sith d’ Ailde fein, No mhathaibh na Feinne gu brath, Ach Fionn fein a chuir fo ’m bhreth Is a chreach a thoirt gu traidh. Cha ’tug thusa leat do neart, Do bhrigh mo bheachd-sa, thair sal, Na chuireadh dhuit Fionn fo d’ bhreth, No na bheir a chreach gu traidh. Fhreagair Ailde na’n comhrag cruaidh, Sceul a thainig truadh dha fein, Ceann mhic Neimhe ’s mhic Lir Madhar leis an dara beum. [TD 308] Seachd fichead do mhaithibh ar Feinne, Agus Ailde fein air thus, Thuit sud le laimh Earrgain mhoir, Mu ’n deachaidh na sloigh ann dlus. ’S e labhair Fionn flath na’m buadh, ’S e ’g amharc air sluagh Innse-fail, Co dheangas Earragan sa ghreis Mu ’n leigeamaid leis ar tair? Do bhi freagradh sud aig Goll, An sonn bu deacair a chlaoidh, Deanamsa Earragan sa ghreis, Leagar eadrinn le’r cleas-luidh. Cuimhnichibh cath feagarra Feinne, A Chlanna Morna ’s mor cli A Chlanna Baoige na’n arm deas, Leigibh ris bhur dea-ghniomh. Beir leat Oissain is Diarmad donn, Fearr-chuth crom is Mac an Leigh, Ga d’ dhionadh o bhuillibh an laoich, Cuir diais air gach taobh mar sceith. Buin leat cath feagarra na Feinne Nach d’fhidir ceum a thoirt air cul, Cuir sud air do ghualain deas, Do shiol Chumhail nan cleas-ludh. Ochd latha dhuinne gun tamh Sior chuir air ais an t slogh, Ceann Righ Lochlainn na’n sciath donn Bhuighinn Goll an naodhamh lo. Naoi fichead is mile sonn Thuit sud le Garaidh ’s le Goll, O na dh’ eirich a Ghrian moch Gus an deachaidh i siar anmoch. [TD 309] Seachd fichead do chlannaibh Righ, Ga ’m bu dual gaisg’ is mor ghniomh, Thuit sud le Oscar an aigh Is le Cairioll Corra-chnamh. Mun’ fear a chuaidh as o fhaobhar arm, No ’n comhrag le maom do threig, Do Righ Lochlainn no do shluagh, Cha deachaidh duine do thir fein. Na’m faigheadh e co’throm na’n arm, Earragan Mac Ainnir na’n arm glas, ’S an Albhuidh na’n abairt, air Triath, Cha ghlactadh ach an Fhiann as. Corr agus leath ar Fiann, Thuit sud air an t sliabh mu dheas, Ach na’n luadhimid a Ghrian, Cha mho na ar trian thainig as, Ach na’n luaidhimid ar Righ, Cha mhnaoi is Triath fo bhron, ’S ge d’ thainig d’ar maithibh as, Cha d’rinn sinn ar leas san lo. Na Bratichean. Manus Righ Lochlainn. GE d’ gheabhadh Righ Lochlainn sud, Na bha mhaoin ’s do sheuda ’n Eirinn, Cha philleadh e shluagh air ais, Gus am biodh Eirinn uil’ air earras. OISSAIN. Scaoil Fearghus a Bhratach o chrann, Mar chomhar gu’n dhiult Righ Lochlainn cumha, Ghluais an Fhiann ghaolach gu foill Gus am biodh Eirinn uil’ air earras. [TD 310] Thainig sluagh fairim chairim nan tonn, Thainig sud ’s bu throm an fheachd; Suil d’an tug Righ Lochlainn uaidh, Chunnaic e Bratach ag tidh’n amach, Agus gille gasta air a ceann, Air a lasadh do dh’ òr Eireannach. MANUS. Cia i a Bhratachsa Fhili dhuanaich; An i sud Bratach Mhic Treun-bhuadhaich? Chi mi gille gasta air a ceann, Is I fein ag togradh thair * sluaghadh. FEARGHUS. Cha ’n i sud ach an Liath-luineach, † Bratach Dhiarmuid o Duibhne, ’N tra thigeadh an Fhiann uil’ amach, Ghabhadh an Liath-luineach toiseach. MANUS. Cia i a Bhratach-sa fhili dhuanaich, An i sud Bratach Mhic Treun-bhuadhaich? Chi mi gille gasta air a ceann, Is i fein ag togradh thair sluaghadh. FEARGHUS. Cha ’n i sud ach an Aon-chosach ‡ ruadh, Bratach Raine na ’m mor shluagh, Bratach leis an sgoiltear ceinn ’S le ’n doirtear fuil gu aobranaibh. MANUS. Cia i a Bhratach-sa Fhili dhuanaich, An i sud bratach Mhic Treun-bhuadhaich? * Bhar. † Luidneach. ‡ Fhionn-chosach, [TD 311] Chi mi gille gasta air a ceann, Is i fein ag togradh thair sluagh. FEARGHUS. Cha ’n i sud ach a Bhriachaill Bhrochaill, Bratach Ghuill mhoir mhic Morna, Nach d’ thug traigh riamh air a h ais; Gus ’n do chrith an talamh trom glas, Gur h e bu shuaimhneas d’ an t srol bhuidhe, Toiseach teachd is deireadh falbh. MANUS. Cia i a Bhratach-sa Fhili dhuanaich, An i sud Bratach Mhic Treun-bhuadhaich? Chi mi gille gasta air a ceann, Is i fein ag togradh thair sluaghadh. FEARGHUS. Cha’n i sud ach an Dubh-nimhe, Bratach Chaoilte Mhic Reatha; Air mheud d’ am bitheadh sa chath, Cha bhiodh iomradh ach air an Duibh-nimhe. MANUS. Cia i a Bhratach-sa Fhili dhuanaich? An i sud Bratach Mhic Treun-bhuadhaich! Agus gille gasta air a ceann, ’s i lasaradh le h òr aoibhin. FEARGHUS. Cha ’n i sud ach an sguab-ghabhaidh, Bratach Oscair chrodha laidir, Nuair a rigteadh cath na’n cliar Cha b’ fhiu a fiaraich ach an sguab-ghabhaidh. [TD 312] OISSAIN. Thog sinn an Deo-ghreine * re crann, Bratach Fheinn bu teann sa chath, Lom-lan do chlochaibh an or ’S cosmhuil gu ’m bu mhor a (meas) rath. MANUS. Saoilidh mi gu ’n thuit a bheinn. FEARGHUS. Is doilich dhuise na bheil ann, Gath-greine Mhic Cumhail re crann, Is maoi slabhraidih aiste sios Do ’n or bhuighe gun dall-sgiomh; Agus naoi naoi lan ghaisgeach, Fo cheann na h uile slabhraidh, Ag togairt air feadh do shluaigh, Mar chliath † traodhadh gu traidh Biaidh gair chatha ga d’ iomain. MANUS. Breugach do bheul Fhili bheinn, Trian na ta agam ann so do shluagh Cha robh riamh agaibh-s’ ann Eirinn. Ge beag leats’ an Fhiann thearc-sa, ‡ Bheir thu do theann leim mu’n tig am feascar Roimh lanna glas, no ni thu d’ aimhleas. FIONN. Cromaibh bhur ceinn sa chath, S deanadh gach flath mar gheall. OISSAIN. Bu liona ceann ga mhaoladh, Ag us gualain ga shnaigheadh, * A Ghile-ghreine. † Chliabh. ‡ Earrasuidh-se. [TD 313] O eirigh Greine gu feascar. Cha deach’ o fhaobhar lann gu loingis, Ach aon mhile do shluagh barr; Theich iad mar shruth o bharraibh bheann, Is sinne san chath ga ’n iomain. Bu lionmhor Fiannaidh agus sonn, Agus curaidh bu throm trost; Ach samhuil d’ Oscar mo mhac-sa Cha robh aca bhos no thall. Seachd cathai do bharr an t sluaigh Thuit sud le Oscar na ’m buadh, ’S an naonar mac a bh’ aig Manus Ruadh. Seachd fichead agus mile sonn Thuit sud eadar Conan is Goll; Ach Mac Cumhaill ’s a shluagh garg, Mar chaor theine na ’m mor fhearg; Le shradagaibh diana cas, Bha buille gach laoich ann sa ghreis Fhad ’s a mhair Lochlannaich ris. Bas Oscair. Cha ’n abair mi mo thriath re m’ cheol, Ge b’ oil le h Oisein e nochd Oscar agus Cairbre calma’, Tradhar iad an Cath Ghabhra. An t sleagh nimhe ’s i ’n laimh Chairbre, Gu’n croithteadh i re uair feirge; Deireadh am fiach ri * ghoimh, Gur ann lea’ mhairbhteadh Oscar. ’S measa deireadh e ris fein, Am fiach dubh mu mhi-cheill, A chuigear ata sibh mu’n chlar Ach suil fir a bhith ga thachdadh. Dh’ sharai finn, a Rath † gun cheil, Cuim an tacdadh ar suil fein; * Thre. † Bhaobh. [TD 314] Ciod i ghiomh a th’air ar rosgaibh, Nuair a choineamaid a chaol reachda? Gairidh am fiach moch am maìreach Air do ghrudhsa ann san àr-fhaich, Cuireadar do shuil * a gluc, As e sin a thig a thuiread. Is dearg an fhaobh sin ta thu nigheadh, ’S dearg an t aogas do bhi uirre, Ach gus an d’ thainig an diu’, An fhaobh sin cha b’ olc a h inneal. A Bhaobh a nigheas at t eadach, Deansa dhuinne faisd’neachd cheudna, An tuit aon duine dhiubh leinn, No ’n d’ theid sinn uile do neo-ni? Marbhas leasta cuig ceud, Is gonar leat an Righ fein, Araon ’s am fear a laghadh † dh’e, Bhar saoghal uile gu’n d’ thainig. Na cluinneadh e thu Rosg Mac Ruaidh, No duinne bhuineadh d’ a shluagh, Na cluinneadh an Fheinn thu nochd, Mu ’m bith sinn uile gun mheisnich. An cuala sibhse turus Fhinn, Nuair ghluais e gu h Eirinn? Thainig an Cairbre sleaghach garg, ’S ghlac e Eirinn fo aon smachd. Dh’ fhalbh sinne le dian damhair A lion d’ an Fheinn as a bha sinn, Leagadh leinn ar feachd ’s ar sluagh An taobh mu thuabh do dh’ Eirinn. Chuireadh le Cairbre anuas Fios air Oscar cruaidh na Feinne, * A shuil. † Laoidheadh. [TD 315] Dol a dh’ ionnsuidh fleadh na Feinne, ’S gu faigheadh e cìs da reir sin. Ghluais, o nach d’ ob e namh, An t Oscar aluinn gu leachd an Righ, Triachad fear treun dh’ imich leis, A fhreasdal d’a thoil ’s da fheim. Fhuair sinn onoir fhuair sinn biadh, Mar a fhuair sinn roimhe riamh, Bha sinn gu sughach as teach, Maille re Cairbre san Teamhraidh. An la mu dheireadh d’ an òl, Thuirt Cairbre le guth mor, Iomlait ceinn sleagha b’ ail leam uait, Oscair dhuinn na h Albhainn. Creud an iomlait ceinn a bhiodh ort, A Chairbre ruaidh na’n Long-phort? ’S tric bu leat mi fein ’s mo shleagh, Ann latha catha agus comhraig. Cha b’ uileor leamsa cis no cain, No aon seoid a bhiodh na’r tir, Cha b’ uileor leam re m’ linn a bhos, Gach seoid a dh’ iarrain gu ’m faighinn. Cha ’n ’eil òr no earras gu fior, A dh’ iarradh oirne an righ, Gun tair gun tailceas duinn d’e, Nach bu leatsa Fhighearnas. Ach malairt cinn gun mhalairt crainn B’ ea-corach sud iarraidh oirn, ’S e ’m fath mu ’n iarradh tu oirn e, Mise a bhith gun Fhiann gun athair. Ge do bhiodh an Fhiann is t athair, Co maith ’s a bha iad riamh na ’m beatha. [TD 316] Cha b’ uileor leamsa re m’ linn, Gach seud a dh’ iarrain gu ’m faighinn. Na ’m biodh an Fhiann agus m’ athair, Co maith ’s a bha iad na’m beatha, Is teann ar am faigheadh tu sinn Leud do thaighe an Eirinn. Lion fuarachd na laoich làn, Re claistin na h iomar-bhaidh, Bha briathra garbha leath mar leath Eadar an Cairbre ’s an t Oscar. Bheirin-se briathar buan, ’S e thubhairt an Cairbre ruadh, An t sleagh sin ata na d’ laimh Gur h ann innte tha do luath-bhas. Briathar buan sin briathar buan, A bheireadh an Cairbre ruadh Gu’n cuireadh e sleagh nan seach siong, Eadar airne agus imleag. Briathar eil’ ann aghaidh sin, Bheireadh an t Oscar calma, Gu’n cuireadh e sleagh nan naoi siong, Mu chuma’ fhuilt agus eadain. Briathar buan sin briathar buan, A bheireadh an Cairbre ruadh, Gu ’n d’ thugadh e sealg agus creach A h Albainn an la ’r na mhaireach. Briathar eil’ an aghaidh sin, Bheireadh an t Oscar calma Gu’n d’ thugadh e sealg agus creach Do dh’ Albainn an la ’r mhaireach. Bha ’n oiche sin duinne gu’n chabhair, Thall agus a bhos mu’n amhainn, [TD 317] Bha doirlinn leath mar leath Bha doirlinn mhor eadar-inn. Chualas Olla le guth tiom, Air chlairsich bhinn ag tuireadh bais; Dh’ eirich Oscar am feirg Is ghlac e airm na dhornaibh aigh. Dh’ eirich sinn an la ’r na mhaireach, Ar sluagh uil’ ann fin na bha dh’inn, Thogadh sealg agus creach leinn, Gu’n fhiaraich do Righ Eirinn. Mharbh sinn Righ Luthaidh na’n lann, Laoch fuileach le faobhar arm, Thog sinn creach re sliabh Goill, Gu luath lois gearnach lu’-mhor. An uair a rainig sinn ann Beallach cumhaing an caoil-ghleann, ’S ann a bhiodh an Cairbre ard, Ag lonmaireachd ag teachd na ’r co-dhail. Cuig fichead Gaidheal garg, Thainig o ’n tir fhuair ghairbh * Thuit sud le laimh Oscair thall, ’S mosgladh re Righ Eirinn. Seachd fichead do Chlannaibh Righ, Bu mhor gaisg agus gniomh: Thuit sud le laimh Oscair thall, ’S e mosgladh re Righ Eirinn. Mungan Mac Seirc a bha ’n naimh, A chuimhricheadh ceud cloidheamh glas, Thuit sud le lamh Oiscair thall, ’S e mosgladh re Righ Eirinn. * Cuig fichead Albannach ard, Thainig thair muir chairginich ghairbh. [TD 318] Cuig fichead fear cloidheamh glais, Nach deach’ aon cheim riamh air ais; Thuit sud le laimh Oscair thall, ’S e mosgladh re righ Firinn. Cuig fichead fear bogha, A thainig air Cairbre d’a chobhair; Thuit sud le laimh Oscair thall, ’S e mosgladh re Righ Eirinn. Seachd fichead do dh’ fhearaibh feachd, A thainig a tir an t sneachd; Thuit sud le laimh Oscair thall, ’S e mosgladh re Righ Eirinn. Cuig fichead Cairbre ruadh, Bha cos’lach re Cairbre an t sluaigh; Thuid sud le laimh Oscair thall, ’S e mosgladh re Righ Eirinn. A chuigear a b’ fhaigse d’ an Righ, D’ am bu dual gaisg’ is gniomh; Thuit sud le laimh Oscair thall, ’S e mosgladh re Righ Eirinn. Nuair chunnaic an Cairbre ruadh, Oscar ag snoigheadh an t sluaigh, A chraoiseach nimhe bha na laimh Gu’n do leig e i na cho-dhail. Thuit Oscar air a ghlun deas, ’S an t sleagh nimhe troimh a chneas, Thug e urchaire eile nunn, Is mharbhadh leis Righ nah Eirinn. Eirich Art is glac do chloidh eamh, Is seasamh ann aite t athar, Is ma gheabh thu do dhiol saoghail, Saoilidh mi gur mac righ thu. [TD 319] Thug e urchair eile ’n airde, Ar leinne gu ’m bu leoir a h airde Leagadh leis aig meud a chuimseadh Art mac Cairbre air an ath urchair. Chuir iad chum an Righ mu cheap, Sluagh Chairbre bu gharbh gleac, Los gu ’m buidh’ nte leo buaidh laraich, Air faicin doibh Oscair gu craiteach. Thog e leacog chonart chruaidh, Bharr na talmhainn taobh-ruaidh, Bhris e ’n Cath-bharra mu’n cheap, Gniomh mu dheireadh mo dheadh mhic. Togaibh libh mi noise Fhiann Nior thog sibh mi roimhe riamh, Thugaibh mi gu tulaich ghlain, Ach gu ’m buin sibh diom an t eadach. Chualas aig traidh mu Thuath Eimheach sluaigh is fadhar arm’, Chlisg ar gaìsgich gu luath, Mu ’n raibh oscar fadhasd marbh. Marbh’-asg ort a mhic na buaidhe Ni thu breug an darna h uair dhuinn, Loingis mo shean-athar * ata ann ’S iad ag teachd le cabhair chugainn. Bheanniuch sinn uile do Fhionn, Ge ta cha do bheannuich dhuinn, Gus an d’ thainig e tulach nan deur Far an robh oscar na’n arm geur. ’S measa mhic a bhiodh † tu dh’e Latha catha sin Beinn-eadain, Shnamha na corran throimh d’ chneas ’S i mo lamhsa rinn do leigheas. * Shean-’ar. † Bhi. [TD 320] Mo leigheas cha ’n ’eil am fath, * ’S cha mho nithear e gu brath; Chuir Cairbre sluagh na’n seachd siong Eadar m’ airnin agus m’ imleog. Chuir mise sleagh na’n naoi siong, Mu chuma fhuilt agus eadain, ’S na’n rigeadh mo dhuirn a chneas, Cha deanadh aon leigh a leigheas. ’S measa mhic a bhiodh tu dh’e Latha catha sin duindealgainn Shnamhadh na geoidh throimh d’ chneas, Is i mo lamhsa rinn do leigheas. Mo leigheas cha ’n ’eil am fath, S cha mho dheantar e gu brath, An gath domhainn am thaobh deas, Cha dual do leigh a leigheas. Sin an uair a chaoidh Fionn, Air an tulaich os ar cionn, Shruthadh na deoir sios o rosgaibh, Thiontadh e reinn a chulthaobh. ‘Mo laogh fein thu, laogh mo laoigh Leanabh mo leinibh ghil chaoibh, Mo chridhe leimnich mar lon, Glu a bhrath cha ’n eirch Oscar. ’S truadh nach mise thuiteadh ann An Cath Ghabhradh, gniomh nach gann, Is thusa an Ear ’s an Iar, A bhi roimh na Fiannaidh Oscair’. Cha d’fhidir duine roimhe riamh, Gur cridhe feola bha ’m chliabh, Ach cridhe do chuimhne cuir Air a chumhdachadh le staillinn. * An dàn. [TD 321] Donnalaich na’n con re m’ thaobh, Agus buraich na’n sean laoch, ’S gul a Phannail caoidh’ mu’n seach Gur e surahdom eadh chridh’. a Thog sinn leinn an t Oscar aluinn, Air ghuailibh, air sleaghaibh arda, Thug sinn as iomchara grinn Gus an d’ thainig sinn tigh Fheinn. Cha chaoineadh Bean a mac fein, Cha chaoineadh fear a bhrathair caoin Cia lion ’s a bha sinn mu’n teach, Bha sinn uil’ caoineadh Oscair. Bas Oscair a chradh mo chridh’, Triath fear Eirinn ’s mor d’ar di; Cait am facas riamh re d’ linn Fear co cruaidh riut air chul lainn? Nior chuir Fionn d’e crith is grain, O ’n latha sin gu la bhrath; Cha ghabhadh is cha b’ fheirde leis Trian d’an bheatha ge d’ abrainn. CRIOCH [TD 322] [Blank] [TD 323] AN CLAR-INNSEADH. A Taobh. AM bheil thusa aig sgiathan do luathas 1 Amhic mo mhic, ’se thuirt an Righ 34 Ard aignidh Ghuill fear cogaidh Fhinn 35 Aithris dhuinne, Oisiain dhanaich 39 Ann an éididh Shean-Ghàel marre tein teachd na Ròimh 64 An ainnir a chunna mi m’ chadal, 66 A mhic an fhir ruaidh 83 A’ chainnt a thuirt ian gu’n labhair e cearr i 87 Air tuiteam a’ m’ chadal a nis o cheann fada 94 An nochd gur faoin mo chadal damh 125 A s mo chadal cha bheag m’ airtneal 148 An cuala sibhse truas fhinn 167 An la mharbh sinn an Torc 170 A ’Lunduinn thainig Siar Oirn 173 A Bhanarach mhiagach 206 A Chomhachag bhochd na sroine 222 An cuala’ sibhs’ a bhainnis bhàn, 244 An diu ’s mor lium a ghaoth 248 Abhean leasaich an stop dhuinn 268 An Dearg mac Deirg gur mis a bhean 300 B Bha aig Biataich na forais 44 Brave lads be merry le furan le gradh 112 Beir sorruidh uam le deagh rùn buaidh, 113 Beir soruidh no dha 123 Bheil fhios Co Chunna’ mise an raoir’ 232 Beir mo shoruidh le duthrachd 258 C Chualas air fada o shean, 25 Cha b’e tuirneal a’ chnatain 74 Cha ’n e dhuisg mo sheanchas domh 91 [TD 324] T. Co theid far rium d’ an tigh fhaire, 139 Chunne mi bruadar a chuir smuairean gu leòr orm, 205 Chuir e an claidheamh, fada, siorchruaidh, 211 Chuna’ mise mo leannan 245 Clann Uisnich nan each Geala; 260 Comhairle’ a thug ormsa Brian, 295 Cha d’ thugainn-se sith d’ Ailde fein 307 Cha’ nabair mi mo thriath rom Cheol 313 D Dheirich mi moch air mhaduin an de 127 Dh’ain-deoin duine, no gun fhios do, 132 Dearmad fleadha gu’n d’rinn Fionn 305 E Eistibh beag ma’s aill libh laoidh 284 Eatroman muic o hó, 291 F Fear mo ghaol an t-uisge-beatha 79 G Ge b’e bhiodh leinne an laoi, 18 Gura mise tha ga m’ lathadh, 33 Gur beag m’uith dhol chunn na h-àiridh, 58 Ged’ tha mi m’ eun fògraidh san tìrsa, 77 Ge do theid mi do m’ leaba 117 Gur muladach ata mi 122 Gu d’ thug mi ’n ionnsuidh bhearraideach, 128 Ge b’ e dh’ eireadh san lasair 154 Gu bheil Thu Gu boidheach banndaidh Banail 231 Gur e m’ anam is m’ eudail 242 Ge Grianach an latha o 298 Ge d’ gheabhadh Righ Lochlainn sud, 309 I Is Cuth duine far nach Fionduin 11 [TD 325] T. Is fhad tha mis’ ann am chodal 85 Iseabail Nic Aoidh aig a chrobh Laoigh 198 Is cian o sin a Thulach ard 302 L La d’an robh sinn uille an Fhiann 35 Latha dhamhsa siubhal bheann 118 La dhuinn air Luachar Leobhar 233 Latha’ d’ an Fhein air tulaich shoir 250 Lamh Dhia leinn a shaoghail 253 M Molaimaid Tighearna na gloir 14 Moch ’sa maduinn ’s mi ’g éirigh 98 Mi ’N diu a’ fàg’ ail na tire 237 M’ anam, iomuigch thusa samhach 279 ’M ionmhuin, is ’m annsachd, ’s mo thlahhd 287 N Nuair chaidh Cuth-ullin do dh’ Eirinn, dh’fhag e a 24 Nam bu teagasgach mi air an treud 69 ’N Ainm an aigh ni mi tus 151 ’Nuair abha Albainn fui’ lighe, 189 ’N Rair a chunna mi ’m Bruadair, 201 ’N A’m faiceadh tu Bean Gun Leannan, 293 ’Nuair a theid thu thigh an oil, 296 O Otheid, c’uim nach d’ thèid? 51 O ’s tric mo shùil air an linne 61 Osna Caraid an cluain Fhraoich 107 O gur mòr mo chuid mulaid 133 O! Cairibh mi ri taobh nan àllt 158 O Soruìdhslan don Ailleagan 281 S ’S e guth anma mo ruin at’ ann! 29 [TD 326] T. ’S Mor mo mhulad, ’s cha ’n aichea’m 31 ’Smi th’air snaidheadh ’s air caitheamh 45 ’S Fhada o ’na dh’fhalbh mo leannan 48 Sud a righ gur trom m’eire 49 ’S Mithich dhomhsa bhi ’g èirigh 59 ’S Daor a cheannuich mi ’n t-iasgach 68 ’S mi air airidh a ghleinne 124 ’S Mor mo mhulad ’s cha ludh’ m’ eis-lein 136 ’S i so blia’ na’ ’s fhad a chlaoidh mi, 141 ’S e do latha Raoin-ruairidh 142 ’S Gach Cūis theid eir bhialabh brithe 181 ’S mi m’ shuidhe m’ ònar air Tulich bhoidhich 195 ’S Truagh nach raibh mis ann sin, 204 ’S e guth anaim mo ruin a tha ’nn, 210 ’S Truagh gun me ’s an choill 212 ’S Cianail m’ aigne o na mhaduinn, 240 ’S e Latha Rinnruari, 270 ’S Luaimnach mo chodal an nochd, 278 SEACHAIN caonag dhiomhidis, 297 T Tri uairin chrath an oi’che 7 Tha fleasgach anns a’ bhaile so 47 Tha mulad, tha sgios orm 52 Tha mo chridh’ air fas trom, 55 Topadh leat, a Dho’ill mhic Fhionnlaimh, 79 Tha sluagh an t-saoghail-sa ’nan deannaibh, 103 Theid mi dh’ Inbhir-neis o 119 Tha loingeas foi breidibh, 134 Thoir fios gu breabadoir na beirte 138 Ta sgeul beag agam air Fionn, 162 Thogaireadh, Bean Aoidh, Thogaireadh Bean 200 Togamid fonn air luathadh a chlolain, 209 Tri nithean gun iarruidh 246 Tha mulad, Tha mulad 276 W With the Garb of old Gaul, and the fire of old Rome CRIOCH.