[TD 1] ÒRAIN GHÀËLACH, LE UILLEAM RŎS. AIR AN CO-CHRUINNEACHADH RI CHEILE LE IAIN MAC-CHOINNICH, ANN AN INBHIRIUE. AN DARA CLÒ-BHUALADH. MDCCCXXXIV. GLASGOW: JOHN REID & CO. EDINBURGH: OLIVER & BOYD. LONDON: WHITTAKER, ARNOTT & CO. [TD 2] “’S DUBHACH MI GUN IOLACH SHOLAIS, ACH TURSA BROIN A SIOR EIGHEACHD, A CHRUIT CHIUIL IS BINNE MIRE, CHA DUISG MO CHRIDHE GU H-EIBHNEAS: CHA CHLUINN MI TUILLE DO CHORADH, BU BHINNE NA CEOL NA’N TEUDAN, NA SMEORACH ’SA GHLEANNAN FHASAICH, ’S NA CUTHAG AIR BHARR NA GEIGE!” BELL AND BAIN, PRINTERS, GLASGOW. [TD 3] PREFACE. SINCE the time when Macpherson made a pilgrimage to the Hebrides to garner up the fragments of ancient song, where, to the no small astonishment of Johnson, Hume, and a whole host of unbelieving Saxons, he succeeded in capturing some thousand “feet” of Ossianic verse, there has been a vast influx of Gaelic literature into the market. Songs innumerable have been translated and sung, and various works, too tedious to mention, have first seen the light, arrayed “in the garb of old Gaul;” that is, in the language still spoken by three-fourths of the people of Scotland north of the Grampians. To add to the number, the Editor for the second time begs to present to the public the Songs of William Ross; and, in doing so, is happy in the conviction that he can with confidence recommend them as being genuine and correct. Previous to the publication of the first edition of Ross’s Songs, the only record of their existence was their [TD 4] floating through the district on the memories of the people, and the only method of their publication was by the lips of fair maidens and fond admirers. To rescue the songs of “the secluded unhappy bard” from “the tooth of time and rasure of oblivion,” was the sole object of the Editor in publishing the previous edition; and in proof that he was successful, he has only to say that the book was out of print within the short period of twelve months. This was sufficient encouragement to him to renewed diligence. Accordingly, several new pieces have been added to this edition, together with three poems by the bard’s grandfather, the celebrated Pìobaire Dall of Gairloch; and he hopes the pains which have been bestowed, and the manner in which the book is got up, will meet with the approbation and encouragement of all true lovers of the Celtic Muse. GLASGOW, August 20th, 1834. [TD 5] A SHORT MEMOIR OF THE LIFE OF WILLIAM ROSS. WILLIAM ROSS, the author of the following Songs, was born in Broadford, parish of Strath, Isle of Skye, in the year 1762. His parents were respectable, though not opulent. His father, John Ross, was a native of Skye, and of an ancient clan of that name, whose ancestors had lived in that country throughout a long series of generations. His mother was a native of Gairloch, in Ross-shire, and daughter of the celebrated blind piper and poet, John Mackay, well known by the name of Pìobaire Dall. It appears that when William was a boy, there was no regular school kept in that part of the country; and as his parents were anxious to forward his education, they removed with him and a little sister from Skye to Forres. While attending the Grammar school of the latter place, [TD 6] he discovered a strong propensity to learning, in which he made such rapid advances as to attract the notice and esteem of his master; and the pupil’s sense of his obligations was always acknowledged with gratitude and respect. This teacher, we are informed, declared, that on comparing young Ross with the many pupils placed under his care, he did not remember one who excelled him as a general scholar, even at that early period of life. After remaining for some years at Forres, his parents removed to the parish of Gairloch, where the father of our Bard became a pedlar, and travelled through Lewis, and the other western Isles—and, though William was then young and of a delicate constitution, he accompanied his father in his travels through the country, more with the view of discovering and making himself acquainted with the different dialects of the Gaelic language, than from any pecuniary consideration—the desire of becoming perfectly familiar with his native tongue, thus strongly occupying his mind even at this early period of life. And he has often afterwards been heard to say, that he found the most pure and genuine dialect of the language among the inhabitants of the west side of the Island of Lewis. In this manner he passed some years, and afterwards travelled through several parts of the Highlands of Perthshire, Breadalbane, and Argyleshire, &c., seeing and observing all around him with the eye and discernment of [TD 7] a real poet. At this period, he composed many of his valuable songs, but some of these, we are sorry to say, are not now to be found.* Having returned to Gairloch, he was soon afterwards appointed to the charge of the parish school of that place, where he taught with no ordinary degree of success. From the time of his entering upon this charge, it was generally remarked, that he proceeded in the discharge * Among several pieces which the Poet committed to the flames a few days before his death, were a beautiful “Song to the Seasons” and a poem entitled “Trod Dhaormuinn ma Bhrat Armuinn,” the latter begining,— “Chuir daormunn àrmunn as fhearann A dhaoine nach mor am bèud sin? A’s sliochd dhaormuinn dhuith na crine, Bhi cinntin ’s gach tir cho brâs!” Of the “Song to the Seasons” the following sixteen lines are all we have been able to recover:— ’Nam tigh’n’ a steach do’n bhealtain, ’S a chaochl’as greann na’n glasraichean, ’Sa d’fhalbhas speach na’m beanntaibh, Theid iad air chall ’s a châsair iad, Cuiridh gach borachan alltain, Brat Samhraidh ural maiseach orr’ ’S gur èibhinn anns am sin, An sprêigh ’sa chlann tigh’n’ dhachaidh leo. Gur suairc’ an ceol, gun bhruailean oirn, ’Ni nualan bho toir caismeachd dhunn, Bi’dh bà-laoigh og a leum mu’n chro, Air reidhlein na’n lon faisge orra Bi’dh àl gach seors’ air bhar an fheoir. Air àrd ma choir na’n achaidhnean ’S tolinntinn bheo, toirt dhuinn gach sgeoil, Mar chinneas por na’machraichean. [TD 8] of his duties with unremitting firmness and assiduity, and in a short time gained a reputation for skill in the instruction of the young committed to his trust, rarely known in the former experience of that school. He had a peculiar method and humour in his intercourse with his pupils, which amused and endeared the children to him, at the same time that it proved the most effectual means of impressing the juvenile mind, and conveying the instructions of the teacher. Many of those who were under his tuition still speak of him with the greatest enthusiasm and veneration. In the course of his travels, and while schoolmaster of Gairloch, he contracted an intimacy with several respectable families, many of whom afforded him testimonies of friendship and esteem. His company was much sought after, not only on account of his excellent songs, but also for his general intelligence and happy turn of humour. He was a warm admirer of the songs of other Poets, which he often sung with exquisite pleasure and taste. His voice, though not strong, was clear and melodious, and he had a thorough acquaintance with the science of music. He played on the violin, flute, and several other instruments, with considerable skill; and during his incumbency as schoolmaster, he officiated as precentor in the parish church. In the capacity of schoolmaster he continued till his health began rapidly to decline. An asthma and consumption preyed on his constitution, and terminated his [TD 9] mortal life, in the year 1790, in the twenty-eighth year of his age. This occurred while he was residing at Badachroe of Gairloch. His funeral was attended by nearly the whole male population of the surrounding country. He was interred in the burying ground of the clachan of Gairloch, and a simple upright stone, or clach-chuimhne, with an English inscription, marks his narrow house. In personal appearance Ross was tall and handsome, being nearly six feet high. His hair was of a dark brown colour, and his face had the peculiar open and regular features which mark the sons of the mountains; and, unlike the general tribe of poets, he was exceedingly finical and particular in his dress. As a scholar, Ross was highly distinguished. In Latin and Greek he very much excelled; and it was universally allowed that he was the best Gaelic Scholar of his day. It is not to be wondered at, that a being so highly gifted as was Ross, should be extremely susceptible of the influence of the tender passion. Many of his songs bear witness that he was so. During his excursions to Lewis, he formed an acquaintance with Miss Marion Ross of Stornoway (afterwards Mrs. Clough of Liverpool,) and paid his homage at the shrine of her beauty. He sung her charms, and was incessant in his addresses,— ------------------------“Every night he came With music of all sorts, and songs composed To her:” [TD 10] But still he was rejected by the coy maid; and the disappointment consequent on this unfortunate love affair, was thought to have preyed so much on his mind, as to have impaired his health and constitution during the subsequent period of his life. To this beauteous young lady he composed (before her marriage) that excellent song, expressive of his feelings, almost bordering on despair, “Feasgar luain a’s mi air chuairt,” &c. As a writer of Gaelic Songs, William Ross is entitled to the highest praise. In the greater number of his lyrics, the bard leads us along with him, and imparts to us so much of his own tenderness, feeling, and enthusiasm, that our thoughts expand and kindle with his sentiments. They frequently display the highest powers of imagination, while they breathe a spirit of affection and delicate tenderness seldom surpassed in Gaelic poetry. Without going beyond the bounds of “verity and truth,” it may be affirmed that his poetry, more perhaps than that of most writers, deserves to be styled the poetry of the heart—of a heart full to overflowing with noble sentiments, and with sublime and tender passions. [TD 11] AN CLAR-INNSEADH. TAOBH DHUILLEAG Còradh eadar am Bàrd agus Blàth-bheinn, 13 Oran do Shir Eachuinn, Ghearr-Loch, 17 Oran do Mharcus na’n Grèumach, 23 Oran an t-Sàmhraidh, 28 Oran air Gaol na h-Oighe do Chailean, 34 Marbh-Rann do Phriunnsa Tearlach, 44 Miann an Oganaich Ghàëlich, 50 Miann an h-Oighe Gàëlich, 54 Oran air aiseadh a Fhearainn do na Cinn-Fheadhna, 58 Oran Gaoil (A rinn am Bàrd d’a Leannan,) 62 Moladh a Bhàird air a Thìr fein, 69 Oran a rinn am Bàrd ann an Dun-Eidinn, 74 Oran anns am bheil am Bàrd ag Moladh a Leannain, 75 Moladh an Uisge-Bheatha, 80 Mac-na-Bracha, 87 Moladh na h-Oighe Gàëlich, 92 Oran mar gun deanadh oig-fhear d’a Leannan, 97 Oran air Cupid, &c., 102 [TD 12] TAOBH DHUILLEAG Cumhadh a Bhàird air son a Leannain, 106 Cuachag na’n Craobh, 112 Oran eadar am Bàrd, agus Cailleach-Mhilleadh-na’n-Dàn 117 Oran do Chailin àraidh, 122 Oran do’n Chailin cheudna, 126 Oran eile do’n Chailin cheudna, 130 Iorram, 135 Brughaichean Ghlinne-Braon, 139 Comhairle Bhàird do Mhaighdeanan òga, 144 Oran do fhear Tŭruis,—(Chaluman,) 147 Oran mar gun deanadh ’Seòladair Deasach e, 151 Oran do Dhuin’ araidh, 156 Oran Cumhaidh a rinn am bàrd’ nuair a phòs a Leanann, 162 Oran eile, air an aobhar cheudna, 171 Achasan an Deideidh, a deudach Dhomhnuill Fhriseal, 175 ATH-LEASACHADH. Beannachadh Bàird do Shir Alasdair Mac-Choinnich, 182 Dàn do Shir Alasdair Mac-Dhomhnuill, Shleibhte, 185 Chumha Choir’-an-easan, 192 [TD 13] ORAIN GHAËLACH, LE UILLEAM RŎS. CORADH EADAR AM BARD AGUS BLATH-BHEINN. Rinn am Bàrd an t-òran a leanas air dha bhi g-amharc thar mullach cnuic, ann an Gearr-Loch, air Blàth-Bheinn an àirde Strath-Mhic-Ionmhuinn san Eilean-Sgiathanach, fearann duthchasach a shinnsear: tha e’g-aslachadh air a Bheinn “eachdraidh a sheinn air an linn a thrèig.” Tha Bheinn mar gu’m b’ann ga fhreagairt, agus a’g cuir an ceill gun d’thainig caochladh truagh oirre fein, on a sguir a shinnsear-sa dheth a tadhaich. AIR FONN—“Tuireadh na’ Fiann.” MI bhi’m shuidh’ air tulach fhaoin, G-amharc ’sa smaointeach fadheoidh, Cluain an domhain truagh an dail, Gur cobhartach do’n bhàs gach feoil. [TD 14] O ’s ionmhuinn leam na chi mi thall! Ribhinn na’m beann nach fann gruaim, ’S dh’ aithnichinn fein do thulach àrd, Ge cian a tharladh mi uat. O! Bhlath-bheinn, arsaidh, ’s failtich frìdh, Bhiodh mo shinnsear-s’ annt’ a sealg, Freagair dhomh le comas diamhair, O nach robh mi riamh ga d’ fhalbh. ’S labhair an t-ùr-sgeul o shean, Le bhi toirt fa’near gach àm, O na lathaichean a chùaidh, Dh’ ionnsaidh an trà thruaigh so th’ann. Dhiuchd an comas sin na’m’ dhàil Ceart mar b’ail leam no ni ’s mò, Ged nach tuig am màl-shluagh dūr, ’S nach rannsaich iad iùil air chòir. [TD 15] Ach chualas fathunn grâthuinn uam, Tabhan duanaich le guth fann— “Bu truagh leam do ghlaodh bhi teirbeirt, Mar chaora thearbaidh air chall. “B’eol domh t’aitim ’s b’áit am beùs, Bhi siubhal sleibhe gun sgios, Ach ré-seal bha mise g-iondran, Torghain do bhuidhne na m’ frìdh. “Chaill na h-ionadan am blàth, A’s thriall gach Armunn àigh g’a uaigh, Threig a chruit a h-inneal dàna, ’S leag a chlàrsach bàs a fuaim! “’S tha Mac-talla bàlbh gun chaint, Cha chluinn è caithream, no ceòl, Mo dhoigh gun deach’ Mac-nan-creag, O bhi freagair mar bu chòir. [TD 16] “Tha mise mar bha mi riamh, On a shoillsich grian air là On a dhealraich gealach òidhch’ Chuireadh mo ghaibhlean-s’ an sàs. “Mus dainig an dìl’ o neamh. Bha mo fhreamhan-s’ air an cur, ’S cha dean a h-ùile neart an gluasad, Bithidh mi gu buan air a muin. “Ach tha mi gun Triath talmhaidh còir, Mo chóir’ air siol Leòid, leoir an cron Ach nam faodain-sa dhol thairis, Dhioladh Dùn-căn air a shon.” [TD 17] ORAN DO SHIR EACHUINN GHEARR-LOCH. AIR FONN—“She rose and let me in.” THA m’aigne fein ag eiridh leam, ’S cha’n fheud mi bhi nam thamh, ’S mo rùin air fad ga ’m iompachadh, ’S mo shunndachd ris air fàs O’n thogas fonn gu h-inntinneach, Gu’n seinn mi e gun dail, O’n is cuspair fial ri aithris air, A charaicheadh mo chàil. Cuir ort do bhratan sòlasach, Dhail-floran mhòr na’n cluan, ’S biodh do ghárrain rò-chrannaibh ’Gan comhdachadh le h-uaill, [TD 18] Biodh co’-sheirm chruiteil, chèol-bhinneach, Na’n smeòraichean ’s na’n cuach, Seinn furain binn air ghèugan da, Cuir eibhneas ann a chluais. Mhic-talla biths’ a’ freagradh, O do chreagan gŭth nan sonn, ’S bi g-aithris ceòl nam feadanan, Gu beadarach le fonn; Biodh sòlais bhuan gun àireamh, Ag cuir failteachadh na d’fhonn, Air ceannard suairc nan Eachunnach Cuir áiteis air le sunnd. Shir Eachuinn Ruaidh nan curaidhean, Bu fhraochail guineach, colg, Nam pìob, nam pìc, ’s nam brataichean, ’S nan dù’-lann, sgaiteach, gorm; [TD 19] Dha’n dualchas mor èuchd ghaisgeantachd, Le tapadh air chul-airm; ’S ni’m b’ ioghna’ leinn an dùchas sin, Bhi leantain dlù an ainm. ’S craobh mhullaich, dhŏsrach àgh-mhor thu Dhe’n abhal a’s airde spèis, Gur droighean, ri do dhùsgadh thu, Gur seobhac suil-ghorm trèun; Gur leoghan nach gabh muiseag thu, Na’n cuirt’ gu d’ chunntas strèup, Gur didean dha do chairdean thu, Nach d’theid gun spairn a leum. Sar cheannard air sluagh currant’ thu A dhoirteadh fuil sa bhlàr, Bhiodh cuimhneach, ciallach, faicilleach, Neo-lapach anns an spairn; [TD 20] Bhiodh reubach, fuilteach, faobharach, Sa chaonaig air an nàmh, ’S bu treunail colg nan Eachunnach, Toirt euchd na’n arm thar chach. Gur sealgair sithne ’n garbhlach thu Nan adh bu mheanmnaich leum, ’S Cuilbheir caol neo-dhearmadach Na ’d’ gheala-ghlaic gun chearb glèus. ’S d’ fhearaibh lugh-mhor astarach, Gun airsneal as do dhèigh. ’S bu cheòl gu mìn do chaiseamachd ’Nuair d’fhaclaicheadh do bheul. Gur tearc ann san aois mheirgidh so Fear meanman an laoich òig, A bhuin air ais gu m’ chuimhne-sa, Na m’inntinn an aois òir; [TD 21] Bhiodh armadh na’n sonn gasda sin, Mu’m pearsachan gun leon, ’Sa chonnbhail fhalain threunanta, Le cleachdadh beùsach còir. Ach’ s lion-mhor Triath nach ainmich mi Tha’n Albain mhòr na’n cliar, Sud suas le ’n òr ’s le ’n airgead iad, ’Measg almharach gun mhiagh, Mar reic iad còir an duthachanan, Mas pill cha’n fhiù iad trian, ’S na’n leanadh iad do shamhladh-sa Cha shloinnt’ an call cho miad. Ach guidheam gach buaidh fhior-ghlan dut Gun diobradh le deagh rùn, Mar bu dual o t-aiteam dhut, Bhi d’cheannard pailt an cliù, [TD 22] Sar mharcach nan stèud aigeantach, Nach geileadh le lag chùis, O! gu ma slan a chi sinn thu, Air t-ais a rìs an taobh-s’. Gun dìth gu do thìr mhullaich thu, Nam frìdh ’s nam fuinn ard fial, Nam beann, na’n gleann, ’s na’n coireachan Na monaichean ’s nan sliabh; Gu talla ban nan rioghalachd, An robh do shinnsear’ rìamh, Gu priunnsail, suilbheir, maranach, Cuir sàradh ann a fion. [TD 23] ORAN DO MHARCUS NA’N GREUMACH; AGUS DO’N EIDEADH-GHAËLACH. AIR FONN—“The Waulking o’ the fauld.” IS trom an t-arsneul so th’air m’aigne, Le fadachd ’s le mi-ghean, A bhuin mo threoir ’s mo thabhachd dhiom, Cha ghabhadh cèol na mànran rium Ach thanig ùr thosgair’* da m’ iunnsaidh, Dhuisg mi as mo shuain, ’Nuair fhuair mi ’n sgeul bha mor ri eigh’d Gun d’eatromaich mo smuain. * A herald, courier, or harbinger. [TD 24] Is làtha sealbhach, rathail, dealrach, Alol, ainmeil, àgh-mhor, A d’fhuasgail air na h-Albanaich, O mhachraichean gu garbhlaichean, O uisge-Thuaid* gu Arcamh chuain, O Dheas gu Tuath gu lèir; Is binne ’n srann feadh shrath a’s ghleann, Na òrgan gun mheang glèus. A Mharcuis òig na’n Grèumach, Fhir ghleust’ an aigne Rioghail, O! gum a buan air t-aiteam thu, Gu treubhach, buadhach, macanta, ’S tu ’n ùr-shlat aluinn ’s muirneal blàth Do’n fhiubhaidh ard nach crion, Gur tric na Gaël g-òl do shlaint’, Gu h-armunach air fion. * The water of Tweed. [TD 25] Mo cheist am firean foinneamh, direach, Maiseach, fior-ghlan, ainmeil, Mo sheobhag sùil-ghorm amaisgeal, Tha comhant, cliùtach, bearraideach, A b’aird’ a leumadh air each-sreine, ’M barrachd euchd thar cach; ’S tu bhuinig cuis a bharr gach cùirt, ’S a chuir air chūl ar càs! Air bhi air fàrsan dhomh gach là Gur tu tha ghnà air m’ inntinn, Mo ruin do’n tìr o’n d’imich mi, ’S mo shuil air fad gu pille ri. ’San thogas orm gu grad mo cholg Le aigne meanmnach treun— Mo chliabh tha gabhail lasadh aithir, ’S ăit mo naigheachd fein. [TD 26] Thanig fasan anns an achd A dh’òrdaich pailt a’ feile, Tha eiridh air na breacanan Le farum treun neo-lapanach, Bidh oighean thapaidh sniomh ’sa dath Gu h-eibheinn, ăit, le uail, Gach aon diu g-eideadh a’ gaoil fein Mar ’s reidh leo anns gach uair. Biodh cogadh ann no sioth-chainnt, Cha chuir sin sior-euchd* oirn, An arm no feachd ma thogras iad, No ’n àr-amach cha ’n obamaid, Le’r teanadh suas ri uchd an fhuath’s’, Le’r n’earadh uasal fein; Le lannan cruaghach, neart-mhor, buan, A leantain ruaig gun sgios! * Tiomachd. [TD 27] On fhuair sinn fasan le’r sàr-chleachdadh, Duisgeadh beachd ar sinnsear, Le rùn gun cheilg ’s na h-uile fear, ’S gun mheirgh’ air leirg nan Lunnuineach, Le sunnd a’s gleus, a’s barrachd speis Toirt aite fein do’n Righ, Mo bhàs gun èis mar b’fhearr leam fein sin, No ge d’ eibhte an t-shìth! [TD 28] ORAN AN T-SAMHRAIDH. AIR FONN—“Now wat ye wha I met yestreen.” O! mosg’leamaid gu suilbhear ăit, Le sunndachd ghasd’, a’s eireamaid, Tha mhadainn-sa le furan caomh Toirt cuireadh faoilteach, èibhinn, duinn; Cuireamaid failt air an lò, Le cruitean cèolmhor, teud-bhinneach, ’S biodh ar cridhe deachdadh fuinn ’S ar beoil ag seinn le speirid dha. Nach cluinn thu bith-fhuaim suthain, seamh, ’S a bhruthainn sgeamhail bhlà-dhealtreach, ’S beannachdan a nuas o neamh A dortadh fial gu làr aca: [TD 29] Tha nadur ag caoch’ladh tuar Le caomh-chruth, cuannda, pairt-dhathach, ’S an cruinne iomlan, mu’n iath griàn, Ag tarruing fiamhan gràsail air! Nach cluinn thu còisridh stolda, suairc’, ’S an doir’ ud shuas le’n òranaibh, Seinn cliu dha’n Cruthadair fein, Le laoidhean ceutach, solasach, Air chorraibh an sgiath gun tamh, Air mheangain ard nan rò-chrannaibh, Le’n ceileirean toirt moladh binn, Dha’n Ti dh’ath-phill an bèotachd riu. Gu’m b’fhearr na bhi’n cadal an tamh, Air leabaidh stata chloimh-itich, Eiridh moch sa mhadainn Mhài’, Gu falbh na fàsach fheornanaich, [TD 30] Ruaig a thoirt air bharr an driùchd, Do dhoire dlù na’n smeòraichean, Am bi tùis is curaidh no fion, Le faile ciatach ròsanan. Tha feartan toirbheartach, neo-ghann, ’S an am so gun ghreann dubhlachdach, Cuir trusgan trom-dhait’ air gach raon, Le dealt, ’s le braon ga’n ùrachadh Tha Flora cnodachadh gach clūain, Gach glaic, a’s bruach le flùraichean, ’S bi’dh noinean, ròsan, ’s lili bàn, Fo’n dithean aluinn, chūl-mhaiseach. Tha Phœbus fein, le lòchrann aigh, Ag òradh àrd na’m beanntaichean, ’S a’ taomadh nuas a ghathan tlà, Cuir dreach air blàth nan gleanntanan; [TD 31] Gach innseag ’s gach coirean fraoich Ag tarruing faoilt na Bealltainn air; Gach fĭreach, gach tulach, ’s gach tom Le foirm cuir fuinn an t-samhraidh orr’. Tha caoin, a’s ciuin, air muir ’s air tir, Air machair mhìn ’s ar garbh-shleibtibh, Tha cuirnean driùchd na thuir air làr, Ri aird ’s ri àin na geala-ghreine; Bi’dh coill’, a’s pōr, a’s fraoch, a’s fèur, Gach iasg, gach èun, ’s na h-ainmhidhean Ri teachd gu’n gnasalachd ’s gu nòs, Na’n gnè, ’s na’n doigh, san aimsir so. Gur èibhinn abhachd nìonag òg, Air ghasgan feoir sna h-aonaichean, An gleanntaibh fàsaich ’s iad gu suairc’, A falbh le buar ga’n saodachadh; [TD 32] Gu h-urail fallain gun sgios, Gu maiseach, fialaidh, faoilteachail, Gu neo-chiontach ’s gun cheilg, a’s gràs Na’n gaol a’ snamh na’n aodanan. Uain’ gach mi-ghean, sgios a’s gruaim, ’S na bidheamaid uair fo’n aineartan, Crathamaid air chùl gach bròn, Le fonn, ’s le ceòl, ’s le canntaireachd; ’S binn’ an tathaich sud mar cheud No gleadhraich eitidh chàsairean, ’S mi ’m pillein chùraidh, chul-ghorm fhraoich, ’S na brughaichean saor on champaràid. Bitheadh easlaint eitigeach, gun chlì An didean rimheach sheom’raichean Bitheadh èugailean gun speis, gun brigh, ’N aitribh righrean, ’s mor-uaislibh, [TD 33] Biodh slainte chonnabhalach gach ial, Am buthaibh fial gun stròthalachd, Aig Gaël ghasd’ an éididh ghearr, Fir speiseil, chairdeil, rò-gheanach! [TD 34] ORAN AIR GAOL NA H-OIGHE DO CHAILEAN. Air do’n bhàrd a bhi siubhal air feadh Gàëldachd siorramachd Pheirt, tharladh dha tuiteam air achadh fàsaich far an robh nighean tuathanaich eireachdail maille ri seirbheisich, air àireachas le sprèigh a h-athar, d’fhiadhaich i’ m bàrd le caoimhneas gu fantuinn leo rè began laithean, a sgìos a chuir seachad, agus iadsan aonaranach, ’s dèigheil air cuideachd: ghabh e ’n tairgse gu toilleach agus d’fhan e leo—Air dha fein agus do’n chailin èolas math a chuir air a chéile dh’innis i dha gu’n robh—“A h-aigne h-òg gu trom fo’ lèon,” le i-fein agus òganach araidh da’m b’ainm Cailean a bhi’n deigh air a chéile, agus nach fuiligeadh a càirdean d’i a phòsadh, do-bhrì nach robh e cho saibheir no chò mor-inbheach ria-sa. Gearr mar a bha ’n ùin a chaith am bàrd na fochar chunnaic e gu tric an ribhinn àigh agus Cailean a comhlachadh a chéile, ann an glacagan uaigneach an fhàsaich ri conadal diamhair, far an do shonnraich iad latha pòsaidh, an ni fadheoigh a thachair mu’n d’fhag e-fein an tachadh. Chum iad e ri chud do’n chuirm phòsaidh, a’s sheinn e tòran a leanas do na chàraid shonna, agus thriall e air a thuras, a guidh—“Sòlas gun chrìoch do’n chomun chùin.” [TD 35] ANN am madainn chiùin cheitean, ’S an spreidh air an lōn, Agus cailin na buaile, Gabhail ’n-uallain mu’n còir; Do bhi gathanan Phœbus, A cuir an ceill tro’ na neoil, La buadhach, geal, eibhinn, ’S las na spèuran le ròs. Ach cha b’e ’n tain, bha’d a tional, Anns an innis sa’ ghleann, So bhuin m’aigne gu luasgan, ’S mi air chuairt anns an am, Ach an cailin bu dreach-mhoire’, Mìne, mais’, agus loinn, Bh’air an tulaich na’m fochair, Gu ciuinèil, foistineach, grinnn. [TD 36] Shnamh mo smuaintean an ioghnadh, ’S thuit mi ’n caoch’ladh ro-mhōr, Sheas mi snasaicht mar iomhaidh, G-amharc dian air an òigh, ’S ge do bhrosnaich mo dhùrachd mi Dh’eisdeachd ùr-làoidh a beoil, Stad mi rìs le mūnadh, ’S dheach mi run gu bhi fòil. Ach gur deacair dhomh innseadh, Leis mar dhiobrain an cainnt, Dreach na finn’ ud, sa h-àilteachd, A thug barr air gach geall; Tha slios geala-mhin mar eala, No mar chanach na’n gleann, ’Sa h-anail chùraidh mar chaineal, O beul meachair gun mheang. [TD 37] Bha falt cama-lūbach, bòidheach, Bachlach, òr-bhuidhe, na dhuail, Căs-bhuidhe, sniomhanach, faineach, An neo-charamh mu’n cuairt, Do bhraghad sneachdaidh a b’ fhior-ghlain: Fo’ lic bu mhin-dheirge gruaidh, Gun innleachd bhàth, ach buaidh naduir, A toirt gach barr dhut gun uaill! Aghaidh bhaindidh, ghlan, mhōdhar, Bu bhinne, ròs-dheirge, beul, Suil mheallach, ghorm, thairis, Caol-mhala, ’s rosg reidh, Uchd sŏluis, lan sŏnais, Geala bhroilleach mar ghrèin ’S troidh mhìn-gheal, chaoin, shocrach, Nach doich’neadh am fèur. [TD 38] Ach gu dubhar na coille, Am binne ’n goireadh a chùach. Bha ’m fochar na h-innse, Gus an tionailt’ am buär, Gun do dh’imich an cailin, Mìn, farasda, suairc’; Ghleus i guth, ’s ghabh i òran, ’S bu rô-bhinn chèol bheireadh buaidh. B’ann air gaol bha i tighinn, ’S rùn a cridhe, sa buaidh, Do dh’òg-laoch na’n ciabh òr-bhuidh, An leitir Laomuinn na’n cuach, Do dhiuchd uiseag, a’s smeòrach, Am barraibh rò-chrannaibh suas, A’s sheinn cho binn an co’-ghleus d’i, ’S gun do dh’èisd mi cár uair. [TD 39] “O Chailean! O Chailean!” Do sheinn cailin na’n gaol, “Cia fath nach d’thigeadh tu tharais, Do ghleannan falaich na’n craobh? Is nach iarrain-s’ air m’òrdugh, De stòras, no mhaoin, Ach bhi laidhe na d’asgail, Fo’ do bhreacan san fhraoch. “Gu’m b’òg mis’ agus Cailean, Ann an gleannan na cuaich, A’s sinn a tional nan dìthean, Leinn fein feadh nan cluan; A’s sinn ’gar leagadh nar sìneadh, ’Nuair bu sgì leinn air bruaich ’S bhiodh na cruitearan sgiathach, Cuir ar cionalais uain. [TD 40] “Gu’m bu neo-chiontach manran Mo ghraidh ann sa chòill; A’s sinn a’ mireadh nar ’n aonar, Gun smaointinn air foill; Sinn gun mhulad, gun fhadachd, O mhadainn gu h-òidhch’, Agus Cupid g’ar tāladh, Gu toirt gràidh, ’s sinn nar cloinn. “’S ge do thainig an samhradh, ’S mi sa’ ghleann so ri sprèidh, Gur e’s tric leam am fagail, ’S bithidh cach as an deigh; ’Sann a dhiucas mi thairis Do na ghàran leam fein, Gu bhi taomadh mo dhosgainn Ann am fochar na’n gèug. [TD 41] “Tha mo chairdean fo ghruaim rium, O là chual’ iad mar tha, Gur annsa leam Cailean No fear-baile le thàn; Ach cha treigin-s’ mo chèud-ghradh, Gus an gèillein do’n bhàs; On a gheall e bhi dìlis, Cia fath mu’n dibrinn-sa dha?” So mar sheinn an caomh chailin, Tōsan tairis a gràidh, ’Sa boid sheasmhach da ceud ghaol, A’s nach dibreadh gu bràth, Gach òigh’ eile da cluinn so. Gun robh a h-inntinn gu bàs, Gu bhi leantainn an t-samh’l ud, Gu’n a h-an-toil thoirt dha. [TD 42] Ach air bhi grathuinn na m’ thamh dhomh, ’S mi gun àbhachd san ròd, ’S mo chliabh air lasadh le h-èibhneas Ag tabhairt eisdeachd da’n òigh— Chunnacas òganach gasda Teachd o’ leacain a chrò, ’Se le uile shàr imeachd, ’S b’ann gu innis na’m bò. Bha dhreach, ’sa dhealbh mar bu mhiannach, Le òigh iarraidh dh’i fein, An tùs briseadh an rūnachd, ’S i fo h-ùr bhlàth air feill; Beachd a b’fhearr, bu neo-fhurasd A thabhairt tuille na dheigh, Air an òganach mhaiseach, A teachd o leacain na’n gèug. [TD 43] Ach suil dha’n d’thug an t-òg gasda Bu rioghail mais’ air gach taobh, Dhearc air òigh na’n ciabh cas-bhuidh’, Siar fo’ asgail na’n craobh; Dheachd a chridhe le furtachd Gu’m b’e sud cuspair a ghaoil, A’s ghuidh e beannachd da ’n chodhail, A bheag am bròn doibh araon. Is ann an glacaibh a chèile, Le mor speis mar bu mhiann, Ghlais an dithis ud le èibhneas, ’S an rùn reidh ga’n cuir dian; ’S o’n bha furan cho tairis, ’S nach b’ fhuras aithris cho fial, Ghuidh mi sŏnas gun dìth dhoibh, Gu lì ’n cràch a’s mi triall. [TD 44] MARBH-RANN DO PHRIUNNSA TEARLACH. CO’-SHEIRM. SORAIDH bhuan dha’n t-suaithneas bhàn, Gu là-luain cha ghluais o’n bhàs; Ghlac an uaigh an suaithneas bàn ’S leacan fuaraidh tuaim’ a thàmh! Air bhi dhomh-sa triall thar druim Air di-dònaich, ’s comhlan leam, Leughas litir naigheachd leinn, ’S cha sgeul’ ait a thachair innt’, Soraidh bhuan, &c. [TD 45] Albain arsaidh! ’s fathunn bròin, Gach aon mhuir bàit’ tha barcadh oirn, T-oighre rioghail bhi san Roimh, Tirt’ an caol chist’ liobhta bhord! Soraidh bhuan, &c. ’S trom leam m’osnaich anns gach là ’S tric mo smuaintinn fad’ o laimh— Cluain an domhain truagh an dail, Gur cobhartach gach feòl do’n bhàs! Soraidh bhuan, &c. Tha mo chrìdh’ gu briste, fann, ’S deoir mo shùil aig ruidh mar àllt, Ge do cheilin sud air am, Bhrùchd e mach ’s cha mhiste leam. Soraidh bhuan, &c. [TD 46] Bha mi seal am barail chruaidh, Gu’n cluinnte caismeachd mu’n cuairt; Cabhlach Thearlaich thigh’n’ air chuan, Ach thrèig an dail mi gu là-luain, Soraidh buadh, &c. ’S lionmhor laoch a’s mili treun, Tha ’n diugh an Albain as do dheidh, Iad fo’s n’iosal sileadh dhèur, Rachadh dian leat anns an t-srèup. Soraidh bhuan, &c. ’S gur neo-shubhach, dubhach sgì, Do threud ionmhuinn anns gach tìr, Buidhean meamnach bu gharg clì, Ulamh, àrm-chleasach san t-srì. Soraidh bhuan, &c. [TD 47] Nis cromaidh na cruiteran binn, Am barraibh dhŏs fo’ sprochd an cinn, Gach beò bhiodh ann an srath na’m beinn Ag caoidh an co’-dhosgainn leìnn. Soraidh bhuan, &c. Tha gach beinn, gach cnoc, ’s gach sliabh, Air am faca’ sinn thu triall, Nis air call, an dreach ’s am fiamh, O nach d’thig thu chaoidh na’n cian. Soraidh bhuan, &c. Bha’n t-àl òg nach fac tha riamh, G-atrum graidh dhut agus miagh, Ach thuit an cridhe nis na’n cliabh, O na chadail thu gu sìor. Soraidh bhuan, &c. [TD 48] Ach biodh ar n’ ùirnigh moch gach là Ris an Tì is aird’ a ta, Gun e dhioladh oirn’ gu bràth, Ar ’n èucoir air an t-suaitheas bhàn. Soraidh bhuan, &c. Ach’s eagal leam ge math a chlèir, ’S gach sonas gheallair dhuinn le’m beul, Gu’m faiceir sinn ag silleadh dhèur, A choinn an suaithneas bàn a thrèig. Soraidh bhuan, &c. Cuireamaid soraidh uainn gu rèidh Leis na dh’imicheas an cèin, Dh’ionnsaidh an àit’ na laidh an rèul, D’fhōgradh uainn gach gruaim a’s neul. Soraidh bhuan, &c. [TD 49] ’S bitheamaid toilicht’ leis na tha, O nach d’ fhaod sinn bhi na’s fearr, Cha bhi n’ar cuairt an so ach gearr, A’s leanaidh sin an suaithneas bàn, Soraidh bhuan dha’n t-suaithneas bhàn, Gu là-luain cha ghluais o’n bhàs; Ghlac an uaigh an suaithneas bàn ’S leacan fuaraidh tuaim’ a thàmh! [TD 50] MIANN AN OGANAICH GHAËLICH. AIR FONN—“We’ll go no more a roving.” THA sud do ghnà air m’inntinn, Le iompaidh chinnteach, reidh, ’S gur fada o’n bu mhiannach leam, Gu’n triallamaid dha reir; ’Sa nis’ o nach urrain mi Ga chumail orm gu lèir, Bi’dh mi fadheoidh ag aideachadh Na th’agam dhut do spèis. [TD 51] LUINNEAG. An sin treigeamaid am fàrsan, ’S gu’m b’ fhearr na bhi air chuairt, Bhi maille ris a chailin sin, Le farasdachd gun ghruaim. An sin treigeamaid, &c. Gach aon a chi mi ’s beartaiche, Bithidh spailp orr’ as am maoin, Ach sud cha b’urrain m’ iasgach-sa, Ge d’ liathain leis an aois, Mo nadur ge d’ bhiodh iarratach, Dha’ mhiann ’s nach d’thugainn taobh, Le snaim cho dian cha shnasaichinn, Mar glacta mi le gaol. An sin treigeamaid, &c. Na ged’ bu shamhl’ an stòras mi, Ge neonach sud leibh fein. [TD 52] Dha’n neach dha’n liugh’ than chòraichean, Tha ’m Breatain mhor gu leir; Ge soilleir inbhe ’n stata sin, Cha taladh e mi ceum, ’S air mhiltean òir cha lubain-s’ Ach an taobh dha’m biodh mo dhèidh. An sin treigeamaid, &c. Gach fear dha’m beil na smaointeann so, Bithidh m’aonta dha gu mor, Air chumha gun ghnè theag-mhaladh, R’a fhaotainn bhi na dhoigh; A rùn-sa ’nuair a d’fhiosraichinn, Na’m measainn bhi air chòir, Gu’m molain gun a diobairt dha, Cho fad sa bhiodh e beò. An sin treigeamaid, &c. [TD 53] Gu’m b’ait leam cailin finealta, ’S i maiseach, fior-ghlan, ciùin, Ged’ nach biodh ni, no aìrgiod aic’, Ach dreach a’s dealbh air thùs; Ach sud na’n tarladh aic’ a bhi ’S ga reir bhi pailt’ an cliù, Cha chreidinn gu’m bu mhist’ ì e, ’S i fein bhi glic air chùl. An sin treigeamaid, &c. Cha treiginn fein a bharail sin, A dh’aĭn-deoin ’s na their càch, Le iomluaths gu bhi caochlaidheach, ’S nach aontaicheadh mo chàil, Gach fear bi’dh mar as toileach leis Gun choireachd uam gu bràth, ’S leanas e gu dichiollach, A bheirt a chi è ’s fearr. An sin treigeamaid, &c. [TD 54] MIANN AN H-OIGHE GAËLICH. AIR AN FHONN CHEUDNA. NA’N tarladh dhomh sin fheatainn, Cha b’eigin leam no càs, Bhi g-omlaid gaoil gun fhadal ris, ’S gu reidh ga aidmheil dha, ’Sa dh’ aindeoin uaill a’s gòraich Na’n òighean òga, bàth, ’Se sud an teuchd gu dideanadh, Au cridheachean gu bràth. [TD 55] LUINNEAG. Gu’m b’ annsa na bhi m’ònar, Mo lamh ’s mo ghaol thoirt uam, Maraon a’s lùbadh farasda, Le òigfhear fearail suairc. Gu’m b’annsa, &c. Na’n deanadh fortan fabhar rium, ’S an dail sin chuir ma m’ chòir, Le òigfhear maiseach, mileanda Gun anbharr, no dìth stòir, A chuir an taobh a bithin-sa, ’S mi fein am nighin òig, Gun easbhuidh seadh no pairtean air Cha’n aicheadhain è ach fōil. Gu’m b’ annsa, &c. B’e sud an ceile thaghain-sa, ’S cha chladhaire neo-threun, [TD 56] Dha’m biodh lan nan cobhraichean, Dhe’n òr ’s gun trèoir dha rèir; A threudan a’ tighinn thairis air, Le barrachd dhe gach sèud, Cha’n fhagadh saoibhreas sona mi, Gun toileachas na dheidh. Gu’m b’annsa, &c. Gu’n cumadh Ni math uam-sa sud, Fear gabhaidh, cruaidh, gun chliù, Na fhionaig dhriopail, gheur-chuiseach, Bhios leirsinneach le shuil, Gun tomad a measg dhaoine dheth, Gun ghean, gun fhaoilt, na ghnuis, Gun fhailteachd chairdeil, fhuranach— Gun uirghiall aig as fiù. Gu’m b’ annsa, &c. [TD 57] Ach òigfhear dreachmhor, tabhachdach, Neo-ardanach na ghnè, Bhios calma ’nuair as eigin da, ’S rei’-bheartach dha reir; Gun stōras bhi tigh’nn thairis air, Gun aim-bheartas gu leir, ’Se sud na’m faighinn m’iarratas, A mhiannaichinn dhomh fein, Gu m b’ annsa na bhi m’ònar, Mo lamh ’s mo ghaol thoirt uam, Maraon a’s lùbadh farasda, Le òigfhear fearail suairc. Gu’m b’annsa, &c. [TD 58] ORAN AR AISEADH AN FHEARNAIN DO NA CINN-FHEADHNA SA’ BHLIADHNA—1782. LUINNEAG. THEIR mi hôro hùgo hôiriunn, Ho i hŏiriunn hòro, Their mi hôro hùgo hoiriunn. Thug m’ inntinn air fad gu beadradh, Mar nach leagadh bròn i. Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. [TD 59] Bitheamaid gu màranach, geanach, Fearail, mar bu chòir dhuinn. Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. Cuirt am bola breac na tharuing, ’S glaineachan air bord dhuinn. Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. Chualadh mi naigheachd a Sasghunn, Ris na las mo shòlas. Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. Na Suinn a bha ’n iomairt Thearlaich, Thigh’nn gu dail an côrach Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. ’S ge d’ tha cuid diu sud a thriall uainn, Tha ’n Iarmad air fōghnadh. Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. [TD 60] Cosgamaid bola de chuineadh Na’n Suinn nach eil beò dhiu. Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. Tostamaid suas gach ceann-finnidh, Bh’anns an iomairt mhōir ud. Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. Tostamaid suas luchd ga leanmhuinn, Gun dearmad ais Deòrsa: Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. Guidheamaid sonas le suaimhneas Bhi buan do Righ Deòrsa, Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. Sluagh Bhreatain agus Eirinn, Geilleachdainn da mhōrachd. Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. [TD 61] Ge bu duilich leinn an sgeul ud, Mac Righ Seumas fhogradh. Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. Feudaidh mac bodaich a reiste, Bhi cuir blĕid a stòras. Their mi hôro hùgo hoiriunn, &c. ’S gnn d’thig tuisleadh air na righrean Mar a dhiobras òlach, Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. Fonn an cinnich fior shiol coirce, Cinnidh fôchan otraich: Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. Mar thug mi gu ceann mo luinneag, Sguiridh mi gu stòlda, Their mi hôro hùgo hôiriunn, &c. [TD 62] ORAN GAOIL. A rinn am bàrd d’a leannan, Mòr Rŏs, maighdeann òg urramach a thug barrachd air mòran ann a’ sgeimh, agus an deagh ghiulan a bha ro thaitneach r’a amharc oirre. Is ann d’i thug am bàrd a cheud ghaol, air dha a faicinn aig co’-thional dannsaidh; a b’ abhaist do dhaoine uaisl’ eugsamhuil a chumal air amaibh sònraicht’, ann am Baile Steornabhaidh ann an Leoghas.—Is ann air maise, maldachd, agus air buaidhean ion-mholt’ na’n ribhinne, so a rinn am bàrd a chuid as mo dheth a chuid oran. FEASGAR Luain, a’s mi air chuairt, Gu’n cualas fuaim nach b’ fhuathach leam, Ceòl nan teud gu h-ordail, rèidh, A’s coisir da reir os a chionn; Thuit mi’n caoch’ladh leis an ioghnadh, A dhaisig mo smaointean a null, ’S chuir mi’n ceill gu’n imichinn cèin, Le m’aigne fein, ’s e co’-strèap rium. [TD 63] Chaidh mi steach an ceann na còisridh, An robh òl, a’s ceòl, a’s dàmhs’, Ribhinnean, a’s fleasgaich òga, ’S iad an ordugh grinn gun mheang; Dhearcas fa leath air na h-òighean, Le rŏsg foil a null ’s a nall, ’S ghlacadh mo chridhe, ’s mo shuil cò’ladh, ’S rinn an gaol mo leòn air ball! Dhiuchd mar aingeal, ma mo choinneamh, ’N ainnir òg, bu ghrinne snuadh; ’Seang shlios fallaìn air bhlà canaich, No mar an eal’ air a chuan; Suil ghorm, mheallach, fo chaoil mhala ’S caoin’ a sheallas g-amharc uath, Beul tlā, tairis, gun ghnè smalain, Dha’n gnà carthannachd gun uaill. [TD 64] Mar ghath grèin’ am madainn cheitein, Gu’n mheath i mo leirsinn shùl, ’S i cèumadh ùrlair ge rèidh, iompaidh, Do reir puganan a chiùil; Ribhinn mhōdhail, ’s fior-ghlann fòghlum, D’fhion-fhuil mhòrdhalach mo ruin, Reull na’n òighean, grian gach còisridh, ’Si’n chiall chòraidh, cheòl-bhinn, chiuin. ’S tearc an sgeula sunnailt t-èugaisg, Bhi ri fheatainn san Roinn-Eōrp, Tha mais’, a’s feile, tlachd, a’s cèutaidh, Nach facas leam fein fa m’ chòir, Gach cliù a’ fàs riut a’ muirn, ’s an aillteachd An sugradh, ’s a manran beoil, ’S gach buaidh a b’ailli, bh’ air Diana, Gu leir mar fhagail, tha aig Mòir, [TD 65] ’S bachlach, duallach, căs-bhuidh’, cuachach, Cāradh suainais gruaig do chinn, Gu h-aluinn, bòidheach, faineach, òr-bhuidh’, Au căraibh seòighn’ san òrdugh grinn, Gun chron a’fās riut, a d’ fheudt’ aireamh, O do bharr gu sàil do bhuinn; Dhiuchd na buaidhean, òigh, mu’n cuairt dut, Gu meudachdain t-uaill ’s gach puing! Bu leigheas èugail, slan o’n Eug, Do d’ fhear a d’ fhèudadh bhi ma d’ chòir, B’ fhear nan cadal bhi na d’ fhagaisg, G-eisdeachd agallaidh do bheoil; Cha robh Bhenus a measg leugaibh, Dh’ aindeoin fèucantachd cho boidh’ch, Ri mōr-nigh’n mhìn, a leon mo chrìdn’, Le buaidhean, ’s mi ’g a dìth ri m’ bheò. [TD 66] ’S glan an fhion-fhuil as na fhriamhaich Thu gun fhiarradh mhiar, no mheang, Cinneadh mòrdhalach, bu chrodha, Tional cò’ladh cho’-stri lann, Bhuin’eadh cuis a bharr nan dù’-ghall, Sgiursadh iad gu’n dùchas thall, Leanadh ruaig air Cătaich fhuara, ’Sa toirt buaidh orr’ anns gach ball. Tha cabar-feigh an dlùth’s do reir dhut, Nach biodh easlaineach san strì, Fir nach ŏbadh leis ga’n togail Dol a chogadh ’n aghaidh Righ, Bu cholgail, faiceant’ an stoirm feachdaidh, Armach, breacanach, air tì Dol san iomairt gun bhonn gioraig, ’S iad nach tilleadh chaoidh fo chìs. [TD 67] ’S trom leam m’ osnadh, ’s cruaidh leam m’fhortan Gun ghlèus socair, ’s mi gun sunnd, ’S mi ri smaointean air an aon rùn, A bhuin mo ghaol gun ghaol d’a chionn. Throm na Duilean peanas dubailt, Gu mis’ umhlachadh air ball, Thaladh Cupid mi san dùsal, As na dhuisg mi bruite, fann! Beir soraidh uam do’n ribhinn shuairc’, De’n chinneadh mhòr a’s uaisle gnàs, Thoir mo dhùrachd-sa g’a h-ionnsaidh, ’S mi’n deagh rùn d’a cùl-bhuidh bàn. ’S nach bruadar cadail a ghluais m’aigne, ’S truagh nach aidich è dhomh tamh, ’S ge b’ann air chuairt, no thall an cuan, Gu’m bi mi smuainteach ort gu bràth. [TD 68] MOLADH A BHAIRD AIR A THIR FEIN, AIR DHA BHI AIR FARSAN ANN AN TIR CHOIGRICH. ON is fàrsan leam gach lā, Bi’dh ’n stràchd so gu Braid-Albainn, A d’fheuch a fearr a gheibh mi slaint, A thigh’nn gu àird na’n garbh-chrioch, ’S ge do dhìrich mi Lairc-Ila. Tha mo spìd air falbh uam, Ge tùs bliadhn’ ùir’ e ’s beag mo shurd, Ri brughaichean Choire-Choramaic. A thaigh Chill-Fheinn, cha bhuanachd leinn, Air chinnt’ ge d’ tha thu bòidheach, A bhi ri sneachd’ a diol mo leapa, Dha’n t-Sasgunnach dhòite, [TD 69] ’Si’n tìr fo thuath dha mòr mo luaidh-sa, Ghluais mo smuain gu òran, ’S mi air beallach triall ri gaillean, Gu fearann nach èol domh. A Shrath Chinn-Fhaolan na’m bà-maola ’S na’m fear-caola, luatha, ’S mi nach taoghaileadh, air do ghaol thu, Nochd gur faonraidh fùar thu; Thu’irt beul an ràfaird rium gum b’fhearr, No Gearr-loch an Taobh-Tuatha, Fhearann gortach, lan do bhochdain, Gun socair aig tuath ann. Beir mo shoraidh thìr a mhonaidh, A’s na’m beann cŏrrach, àrda, Frìdh na’n gaisgeach ’s na’n sonn gasda, Tìr Chlann-Eachuinn Ghearr-loch, [TD 70] Gur uallach, eangach, an damh breangach, Suas tro’ gleannan fàsaich, Bi’dh cuach sa bhadan, seinn a leadainn, Moch sa mhadainn Mhài’, Gum b’e Gearr-loch an tìr bhaigheil, ’S an tìr phairteach, bhiadhar, Tìr a phailteis, tìr gun ghainne, Tìr is glaine fiälachd, An tìr bhainneach, uachdrach, mhealach, Chaomhach, channach, thioral, Tìr an arain, tìr an tachdair, Sithne, a’s pailteas iasgaich, Tìr an àigh i, tir na’n àrmunn, Tìr na’n sàr-fhear gleusda; Tìr an t-suaircais, tìr gun ghruaimean, Tìr is uaisle feile. [TD 71] An tìr bhòrcach, na frìdh ro-mhor, Tìr gun leon, gun dhèibhinn, An tìr bhraonach, mhachrach, raonach, Mhărtach, laoghach, fhèurach. Gu’n tì nollaig mhòr le sônas, Gu comunn gun phràbar, O’n’s lionmhor gaisgeach Le sàr acfuinn theid gu feachd na trāghad, Mar shluagh Mhic-Chù’il le cruaidh fhiubhai’, Ruaig gnn chùn’ air strachdan; Bi’dh Muireardach maide fo’ bhinn chabar Gu stad i sa Bhraidh. Ge do tha mi siubhal Galldachd, Cha’n ann tha mo mhì-chuis, Ge d’ tha mi ’n taobh-s’ ann Tha mo rùin do’n chomunn chiùin nach priobal, [TD 72] ’Nam teirce’ do’n là thig sibh o’n tràigh, Gu seomar bàn na’m pìsean; Bi’dh cèol na’m feadan ’s Eoin da spreigeadh Gu beagadh ’ur mi-ghean. Bi’dh bōla lan air bhord na’n dail, Cuir surd fo chail na còisridh, Bi’dh laoidh mu’n cuairt nach cluinnt’ a luach. Aig suinn chuir cuairt na h-Eòrpa Bi’dh luagh a’s luinneag, duan a’s iorram, ’S cuairt le sgil o’n òisich, Aig buidhean ghasda, na’n arm sgaiteach. Trēunmhor am feachd connsraidh. ’Nuair tharladh sibh san taigh-thabhairn, Far an tràighte stòip leibh, Cha b’e’n cannran bhiodh n’ur pairt, An uair a b’aide pòit dhuibh, [TD 73] Ach mir’, a’s mànran, gaol, a’s cairdeas ’S iomairt lamh gu’n dò-bheirt ’S bu bhinn ri eisdeachd cainnt ’ur bèul, No iomairt mheur air òigl-chèol. Cho fad sa dh’imich cliù na h-Alba, Fhuaradh ainm na dùch’ ud, An am a h-uaislean dhol ri cruadal ’S Eachuinn ruadh air thùs dhiubh, O là Raon Flodden na’m beum trōm, A shocraich bonn na fiudhaidh, Gu h-uallach, dŏsrach, suas gun dŏsgainn, Uasal o stoc mhùirneach. [TD 74] ORAN A RINN AM BARD ANN AN DUN-EIDIN. AIR FONN—“The Banks of the Dee.” SA mhadainn ’s mi g-eiridh, ’s neo-èibhinn a ta mi, Cha b’ ionann a’s m’ abhaist, air airidh na’n gleann, O ’n thainig mi ’n taobh-s’, chuir mi cùl ris gach mànran, ’S cha bheag a chuis ghraine leam cannran na ’n Gall: Cia mar dh’fheudain bhi subhach, ’s mo chridh’ an àit’ eile? Gun agam ach pairt dheth, sa ’n àit’ anns a bheil mi, Fo dhubhar na mòr-bheann, tha ’n còr dheth ’s cha cheil mi, ’S gur grain’ leam bhi g-amharc, na th’agam na gheall. O! ’s tric bha mi falbh leat, a gheala-bhean na feile, Ann a doire na ’n gèug, a’s air reidhlein na driùchd; S air Srathaibh a ghlinne, far bu bhinne gŭth smeòraich, ’S air iomair na ’n noineinean, fheoirneanach chùr’, A dìreadh a mhulaich ’sa tional na sprèidhe, Gu Innseag na tulaich, air iomain sa chèitean, Bu neo-chionntach mànran, mo ghraidh-sa gun bhèud ann; ’S gu ’m b’ăit leam bhi g-eisdeachd ri sgeula mo rùn. [TD 75] ORAN ANNS AM BHEIL AM BARD AG MOLADH A LEANNAIN.—AGUS A DHUTHAICH FEIN. AIR FONN—“O’er the muir amang the heather.” GUR e mis’ tha briste, bruite, Cia b’e ri’n leagainn mo rùnachd, Mu’n ainnir is binne sùgradh, ’S mi ri giulan a cin’ falaich. LUINNEAG. E ho rò mo rùn an cailin E ho rò mo rùn an cailin Mo rùn cailin suairc’ a mhanrain, Tha gach là’ ag tigh’n’ fo’ m’aire. [TD 76] Tha mo chridhe mar na cuaintean, Mar dhuilleach nan crann le luasgan, No mar fhiagh an aird na’m fuar-bheann; ’S mo chadal luaineach le faire. E ho rò, &c. Shiubhail mi fearann na’n Gàël, ’S earrainn de Bhreatain air fàrsan ’S cha’n fhacas na bheireadh barr, Air Finne bhàn nan tlà’-shuil meallach. E ho rò, &c. Bu bhinne no smeòrach Chèitein Leam do ghlòir, ’s tu còradh rèidh rium, ’S mo chliabh air lasadh le h-èibhneas, Tabhairt eisdeachd dha d’ bheul tairis. E ho rò, &c. [TD 77] Bu tu mo chruit, mo cheol, ’s mo thailisg, ’S mo lèug phrìseil, rimheach, aghmhor, Bu leigheas èugail o na bhàs domh, Na’m feudainn a ghnà bhi mar riut. E ho rò, &c. Gu muladach mi ’s mi smaointinn, Air cuspair mo chin’ gun chaochladh, Oigh mhin, mhaiseach, nam băs maoth-gheal ’S a slios caoin-tlà mar an canach. E ho ro, &c. Thà do dhealbh gun chearb, gun fhiarradh, Min-gheal, fior-ghlan, direach, lionta, ’S do nadur cho seamh ’s bu mhiannach, Gu pailt, fiälaidh, ciallach, banail, E ho rò, &c. [TD 78] Air fad m’ fhuireach an Dun-eidin, Cumail comunn ri luchd Bèurla Bheir mi ’n t-soraidh so gu’n treigsinn Dh’ ionnsaidh m’ eibhneis ann sna gleannaibh. E ho rò, &c. Ge do tharladh dhomh bhi ’n taobh-sa, Gur beag mo thlachd dheth na dù’-ghaill, ’S bi’dh mi nis a’ cuir mo chùl riu, ’S a deanamh m’ iùil air na beannaibh, E ho ró, &c. Gur eatrom mo ghleus, a’s m’ iompaidh, ’S neo-lodail mo cheum o’n fhonn so, Gu tìr àrd na’n sàr-fhear sunndach, ’Sa treigsinn Galldachd na’m dheannamh. E ho ro, &c. [TD 79] Diridh mi gu Tulach-Armuinn, Air leth-taobh Srath mìn na Lairce, ’S tearnaidh mi gu Innseag blà-choill ’S gheibh mi Finne bhàn gun smalan. E ho rò mo rùn an cailin E ho rò mo rùn an cailin, Mo rùn cailin suairce mhanrain, Tha gach là a’g tigh’n fo m’ aire. [TD 80] MOLADH AN UISGE-BHEATHA. LUINNEAG. Hò rò gur toigh leinn drama, Hò rò gur toigh leinn drama, Hò rò gur toigh leinn drama, ’S ioma fear tha’n geall air. Mo ghaol an coilgearnach spraiceil, Dh’fhàs gu foirmeil, meanmnach, maiseach, Dh’fhàs gu spèiseil, treabhach, tapaidh, Neo-lapach san aimhreit. Hò rò, &c. [TD 81] Ach trocair g’an d’ fhuair a chailleach, Bha uair-eigin anns na Hearadh, Cha mheasa ni mi do mholadh, Ge do lean mi ’m fonn aic’. Hò rò, &c. Thagh i’m fonn so, ’s sheinn i cliù dhut, Dh’aithnich i’n sgoinn a bh’ann san drùthaig, ’Nuair a bhiodh a broinn san rùpail, B’e rùn thu bhi teann oirr’. Hò rò, &c. Ach ’s tu ’m fear briodalach, sùgach, Chuireadh ar mi-ghean air chùl duinn, ’S a chuireadh teas oirn san dùlachd, ’Nuair bu ghnù an geamhradh, Hò rò, &c. [TD 82] Stuth glan na Toiseachd, gun truailleadh, Gur ìoc-shlaint choir am b’eil buaidh è; ’S tu thogadh m’ìnntinn gu suairceas, ’S cha b’è druaib na Frainge. Hò rò, &c. ’S tu ’n gill’ èibhinn, meanmnach, boidheach, Chuireadh na cailleachan gu bòilich, Bheireadh seanachas as na h-òighean, Air ro-mhòid am baindeachd. Hò rò, &c. Chuireadh tu uails’ anns a bha’-laoch, Sparradh tu uaill anns an arrachd, Dh’ fhàgadh tu cho suairc’ fear dreamach, ’S nach biodh air’ air dreanndan. Hò rò, &c. [TD 83] ’S tu mo laochan soitheamh, siobhalt, Cha bhi loinn ach far am bi thu, Fograi’ tu air falbh gach mi-ghean ’S bheir thu sìth a aimhreit’. Hò rò, &c. ’S mor tha thlachd air do luchd tòireachd, Bithidh iad fiälaidh, pailt ma’n stòras, Chaoidh cha sgrubair ’s an taigh-òsd iad, Sgapadh òir na deann leo. Hò rò, &c. Cha’ n’eil cleireach, no pears eaglais, Crabhach, teallsanach, no sagart, Dha nach toir thu caochladh aigne— Sparra’ cèill san amhlair. Hò rò, &c. [TD 84] Cha’ n’eil cleasaich anns an rioghachd Dha’ m bu leas a dhol a strì riut, Dh’fhagadh tu e-san na shìneadh, ’S pìoban as gach ceann deth. Hò rò, &c. Dh’fhagadh tu fear mosach fiälaidh, Dheana tu fear tosdach briathrach, Chuire tu sŏg air fear cianail, Le d’ shoghraidhean greannar. Hò rò, &c. Dh’fhaga’ tu cho slàn fear bachdach, ’S è gun îch, gun ŏich, gun acain, G-eiridh le sunnd air a leth-chois, Gu spailpeil a dhàmhsa. Hò rò, &c. [TD 85] Chuire’ tu bodaich gu beadradh, ’S na cromaichean sgrŏgach, sgreagach, Gu èiridh gu frogail, sa cheigeil, Ri sgeig air an t-shean aois, Hò rò, &c. Bu tu suiricheadh mo rùin-sa, Ge d’ thu’irt na mnathan nach b’fhiù thu, ’Nuair a thachras tu sa chuil riu, Bheir thu cùis gun taing dhiu. Hò rò, &c. Bu tu cairid an fhir-fhacail, Bheireadh fuasgla’ dha gu tapaidh, Ge nach òl e dhiot ach cairteil, ’S blasdmhoirid a chainnt e. Hò rò, &c. [TD 86] Tha cho liugha buaidh air fàs ort, ’S gu la-luain nach faod mi’n aireamh, Ach ’se sgaoil do chliù ’s gach àite, Na Bàird a bhi’n geall ort. Hò rò, &c. Thogadh ort nach b’fheairde mis thu, Gun ghoid thu mo chuid gun fhios uam; Ach gun taing do luchd do mhiosgainn Cha chreid mise drannd dheth. Hò rò, &c. Ach bha mi uair, ’s bu luachmhor t-fheum dhomh, Ge nach tuig mal-shluagh gun chèill e, Dum amabam, sed quid refert, Na ghràisg quæ amanda. [TD 87] MAC-NA-BRACHA. ’Nuair a rinn am bàrd an t-òran roi’-sgrìobhta, tharladh gu’n robh Duanair’ àraidh na nabuidheachd, a bha’n duil gun robh e-fein cho comasach, air an uisge-bheath’ a dhìteadh, sa bha ’m bàrd air a mholadh; agus thoisich e air anns na briathrean so:—“Hò rò cha toigh leinn drâma, leannan na’m fear aimh-reith,” &c. Rinn am bàrd an t-òran a leanas ann an eiric an òrain sin. LUINNEAG. ’S toigh linn drăma, lion a ghlaine, Cuir an t-shearrag sin an nall; Mac-na-brach’ an gille gasda, Cha bu rapairean a chlann. Ge b’e dhi-mol thu le theangaidh, B’olc an aithne bha na cheann, Mar d’thig thu fhathast na charamh, G’um bheil mo bharail-sa mealt’. ’S toigh linn drama, &c. [TD 88] Na’m b’e duine dha nach b’èol thu, Dheana’ fòirneart ort le cainnt, Cha bhidheamaid fein dha leanmhuinn, Chionn ’s gu’m biodh do shealbh air gann, ’S toigh linn drama, &c. Ach fear a bha greis na d’ chomunn, Cha b’e chomain-s’ a bh’ann Bhi cuir mi-chliù air do nadur, Gur an dha-sa bhios a chall, ’S toigh linn drama, &c. Co dh’àoireadh fear do bhèusan? Ge do bheirt’ e fein sa’n Fhraing, No dhi-mholadh stuth na Toiseachd? Ach trudar nach òladh dràm. ’S toigh linn drama, &c. [TD 89] Stuth glan na Toiseachd gnn truailleadh, An ìoc-shlaint is uaisle t’ ann, ’S fearr gu leigheas na gach lithich, Bha no bhitheas a measg Ghall. ’S toigh linn drama, &c. Cia mar a dheanamaid banais? Cumhnanta, no ceangal teann? Mar bi drăm againn do’n Chleireach, Bu leibeideach fèum a pheann, ’S toigh linn drama, &c. Tha luchd crabhaidh dha do dhiteadh, Le cùl-chaint a’s briodal feall, Ge d’ nach aidich iad le’m beoil thu, Olaidh iad thu mar an t-àllt. ’S toigh linn drama, &c. [TD 90] A Chlèir fein, ge sèunt’ an cota, Tha’n sgornanaibh ort an geall, Tha cuid ac’ a ghabhas fraoileadh, Cho math ri saighdear sa’ champ, ’S toigh linn drama, &c. An t-OLLA MAC-IAIN* le Bheurla, Le ’Laidin a’s ’Ghreugais-chainnt, Gu’n d’ fhag stuth uaibhreach n’an Gàël, Teang’ a chànanaich ud mall. ’S toigh linn drama, &c. ’N uair thug e ruaig air feadh na h-Alba, ’S air feadh na’n garbh-chrioch ud thall D’ fhag mac-na-brach’ e gun lide Na amadan liodach, dall. ’S toigh linn drama, &c. * Dr. Samuel Johnson. [TD 91] Gu’m b’ăit leam fein, fhir mo chridhe, Bhi mar ri d’ bhuidhean ’s gach àm, ’S tric a bha sinn ar dithis Gun phìob, gun fhidheil, a danns! ’S toigh linn drăma, lion a ghlaine, Cuir an t-shearrag sin an nall, Mac-na-brach’ an gille gasda, Cha bu rapairean a chlann. [TD 92] MOLADH NA H-OIGHE GAËLICH. AIR FONN—“Mount your baggage.” A Nighean bhòidheach An òr-fhuilt bhachalaich, Nan gorm-shuil mìogach, ’S na mìn bhăs sneachda-gheal, Gu’n siubhlain reidhleach A’s sleibhtean Bhreatain leat, Fo earradh sgaoilte De dh’aodach breacain orm, [TD 93] ’S e sud an t-eideadh Ri ’n eireadh m’aigne-sa, ’S mo nighean Ghàëlach, Aluinn agam ann; O bheul na h-òidhche Gu soills’ na madainne, Gu’m b’ăit nar sùgradh Gun dùiseal cadail oirn. Ge d’ tha na bain-tighearnan Gallda, fasanta, Thug òigh na Gàelig, Barr am mais’ orra, Gur annir shoighn i Gun sgoid re dearc’ oirre, Na h-earradh glè-mhath De dh’eadach breacanach. [TD 94] Gur foinnidh, mileanta, Direach, dreachmhor, i, Cha lùb am feornain Fo broìg ’nuair shaltras i; Tha deirge a’s gile Co-mhire gleachdanaich, Na gnùis ghil, èibhinn, Rinn cèudan airtneulach. Rèidh dheud chomhnard An ordugh innealta, Fo bhilibh sàr-dhaitht’, Air blàth bhermillian; Tha h-aghaidh nàrach Cho làn de chinealtachd, ’S gun d’thug a h-aogas, Gach aon an ciomachas. [TD 95] Gur binne còradh Na òraid fhileanta, Tha guth ni’s ceòlmhoir’, Na òigh-cheol binn-fhaclach, Cha laidheadh bròn oirn, No leon, no iomadan, Ri faighinn sgeul duinn O bheul na finne sin. ’Nuair thig a Bhealtainn, ’S an Samhradh lŭsanach, Bi’dh sinn air àiridh, Air àrd na’n uchdanan, Bi’dh cruit nan gleanntaibh Gu canntair, cuirteasach, Gu tric gar dùsgadh Le surd gu moch-eiridh. [TD 96] ’S bi’dh ’n crodh, ’s na caoraich, ’S an fhraoch ag inealtradh, ’S na gobh’raibh bhailg-fhionn, Gu ball-bhreac, bior-shuileach, Bi’dh ’n t-àl ’san leimnich Gun cheill, gun chin orra, Ri gleachd ’s ri cōmhrag Sa snôtach bhileagan. Bi’dh mise, a’s Màrai Gach là ’sna glacagan, No’n doire gèugach Na’n èunan breac-iteach, Bi’dh cuach, a’s smeòrach, Ri ceòl ’s ri caiseamachd, ’Sa gabhail òrain Le sgòrnain bhlasda dhuinn. [TD 97] ORAN (A RINN AM BARD) MAR GUN DEANADH OIG-FHEAR D’A LEANNAN, AIR DH’I A THREIGEADH, AGUS TAOBHADH RI PIOBAIR A MHUINNTIR CHINN-TAILE. B’E turus na dunach, gun bhuinig, Gun phiseach, dhomh fein, Thug mis’ o na bhaile, Na null air a bheallach an dè; Ge d’ tharladh dhomh fhaighinn, Gu’m b’fhearr leam an naigheachd na brèug, Mo leannan bhi pòsadh Fear eile, le deoin o’n a Chlèir. Air failirinn, illirinn, uillirinn, O ’s mi càoidh! ’S cruaidh fhortan gun fhios, A chuir mis’ ann a luib do ghaoil. [TD 98] Cha dirich mi tuille Ri èid-bheann, no mullach na’n stùchd, Far ’m bi na feigh bhreangach A g-eiridh nan dreangainn gu h-ùr; Gun dhiuchui’naich m’ aire-sa Guileag na h-eal’ air a bhùrn, Cha ghiulan mi gunna, Cha mhò ni mi furan ri cù. Air failirinn, illirinn, &c. Cha d’theid mi do’n ghleannan An cluinnir guth tairis na cuaich, A’s luinneag na smeòraich, Am barraibh na’n rò-chrannaibh shuas, Bi’dh òganaich gheanach A sùgradh ri leannanan suairc; ’S bi’dh mise fo mhi-ghean Gu’n caidil mi dìblidh san uaigh! Air failirinn, illirinn, &c. [TD 99] ’Nuair dh’amhairc mi cheud uair, Bean t-èugais, do cheill, a’s do chliù, Gun d’fhàs, mo ghaol mairean ’S e sìr thigh’nn fos-near dhomh ni’s mò; Bha mise gu gòrach, dha t-altrum Le dòchas, a’s duil; Gu’m bitheadh tu deonach, A rithist mo phòsadh ri ùin. Air failirinn, illirinn, &c. Ge duilich le m’ chairdean, mo mhulad, Mo chàs, a’s mi ’m pèin, Gur docair mo leigheas. Gun m’ fhurtachd ri fhaighinn aig lèigh, Tha dōruinn mo chridhe, Fadheoidh dha mo ruighinn cho mèud, On threig thu mi Mhairiread, Gur deacair mo thearmunn o’n Eug! Air failirinn, illirinn, &c. [TD 100] Air leam nach b’e ’n gliocas, Dhomh fein sud gun tuitinn an gàol A chailin a thrèig mi Sa chuir an neo-spèis mi cho faoin; Na smaointaichinn ceart air, Gu fasadh an lasair sin càoin; Gu’m bathain i buileach, ’S cha chuireadh i tuille mi ’n làoid. Air failirinn, illirinn, &c. Ma fhuair thu do raoghain Do fhearaibh an domhain gu lèir, Tha fios aig na h-eòlaich Ma bhuilich thu treòireil do spèis— A sùgradh, sa beadradh, Ri rianadair fheadan nan glèus, A’s pealaid na caorach A glacadh na gaoith as a bhèul, Air failirinn, illirinn, &c. [TD 101] Ged’ tha mi gun ealaidh, Gun airgead, gun onair, gun stòr, Gun chruit, gun cheòl pìobain, Cha laidh mi fo mhi-dhean dha ’m dheoin, O’n chuimhnich mi nis air, Gun tog mi mo mhisneach ni’s mō, Bi’dh mis’ ann an Gearr-Loch, Bi’dh tus an Cinn-tàile na ’m bō. Air failirinn, illirinn, uillirinn, O ’s mi càoidh! ’S cruaidh fhortan gun fhios, A chuir mis’ ann a luib do ghaoil. [TD 102] ORAN AIR CUPID, &c. LUINNEAG. Hò rŏ ladie dhui’, hò rŏ eile, Hò rŏ ladie dhui’, hò rŏ eile, Hò rŏ ladie dhui’, hò rŏ eile, Gu’m b’èibhinn le m’aigne An ladie na’m feudadh. Nach mireagach Cupid, ’S e sùgradh ri mhathair, Dia brionnach gun suilean, An duil gur ceòl gair’ e, [TD 103] A’ tilgeadh air thuaiream, Mu’n cuairt anns gach àite, A shaighdean beag, guineach, Mar’s urrainn e’n sàthadh. Hò rŏ ladie dhui’, &c. Bha sagart ’s na criochan, ’S bu diaghaidh ’m fear leughaidh, Air dunadh le creideamh, ’S le eagnachd cho eudmhor; ’S b’ann a cheann-eagair, A theagasg bhi bèusach Gun ofrail a nasgadh Aig altairean Bhenuis. Hò rŏ ladie dhui’, &c. ’Nuair a chunnaic a bhaindia, Fear-teampuil cho dùire, Gun urram dh’a maildeachd, Gun mhiagh air a sùgradh, [TD 104] Chuir i ’n dia dalldach, Beag, feallsach, gun suilean, Dh’ fheuchain am feudadh e, A ghlèusadh gu h-urlaim. Hò rŏ ladie dhui’, &c. ’Nuair dhiuchd an dia baothar, Beag, faoilteach, mu’n cuairt da, Gun thilg e air saighead, O chailin na bùaile Chaidh ’n sagart na lasair, ’S cha chuirt as gu là-luain e, Mar bhiodh gun gheill e, Do Bhenus san uair sin. Hò rŏ ladie dhui’, &c. ’S b’e aidmheil an Lebhit, ’Nuair a b’ èigin da umhlachd, Gu ’m b’ fheairde gach buachaille Gruagach a phùsadh, [TD 105] ’S bha cailin na buaile, Cho buan ann a shuilean, ’S gun robh i na aigne, Na chadal ’s na dhùsgadh. Hò rŏ ladie dhui’, &c. ’S e fàth ghabh an sagart, Air caidridh na h-òighe, Air dha bhi air madainn, Ga h-aidmheil na sheomar, A glacadh ’sa leagadh, Air leabaidh bhig chomhnaird, ’S mu’s maitheadh è peacadh, Bhi tacan ga pògadh. Hò rŏ ladie dhui’, &c. [TD 106] CUMHADH A BHAIRD AIR SON A LEANNAIN. AIR FONN—“Farewell to Lochaber.” GED’ is socrach mo leabaidh, Cha’n e’n cadal mo mhiann, Leis an luasgans’ th’air m’aigne, O chionn fad’ agus cian, Gu ’m beil teine na lasair, Gun dol as ann mo chliabh, Tabhairt brosnachadh gèur dhomh, Gu bhi g-èridh ’sa triall. [TD 107] CO’-SHEIRM. Seinn eibhinn, seinn eibhinn, Seinn eibhinn an dàil, Seinn eibhinn bhinn eibhinn, Seinn eibhinn gach là, Seinn eibhinn, binn eatrom, Seinn eibhinn, do ghnà Seinn eibhinn, seinn eibhinn, Chuireadh m’ easlain gu làr. Tha mi còrr a’s trì bliadhna, Air mo lionadh le gaol, ’S gach aon là dhiu stiuradh, Saighead ùr ann mo thaobh; Cia mar ’s leir dhomh ni taitneach, Dh’aindeoin pailteas ma mhaoin? ’S mi as èugmhais do mhanrain, Bhiodh gun ardan rium saor. Seinn eibhinn, &c. [TD 108] ’Se do mhanran bu mhiann leam, ’Se tigh’nn gun fhiaras gu’n ghruaim, Mar ri blasdachd na h-òraid, ’Se bu cheòl-bhinne fuaim; Dh’èireadh m’ inntinn gu h-àbhachd, Ri linn bhi g-aireamh gach buaidh, A bha co’-streupadh ri m’ leannan Baindidh, farasda, suairc. Seinn eibhinn, &c. ’S gur gile mo leannan Na’n eal’ air an t-snàmh, Gur binn’ i na’n smeòrach, Am barraibh rò-chrann sa mhàigh, Gur e geamn’achd a bèusan, ’S i gun eacoir na càil, A lub mise gu geilleadh Air bheag eigin do ghradh. Seinn eibhinn, &c. [TD 109] Gu’m bheil maise na h-eudann, Nach feudainn-s’ a luaidh, Tha i pailt ann an ceutaidh, ’S an ceill a thoirt buaidh, Gun a coimeas ri featuinn Ann an speis, san taobh tuath, M’ òg mhìn-mhala bhaindidh, Thogadh m’ inntinn o ghruaim. Seinn eibhinn, &c. ’S ge do bhithinn an èugail, Agus leigh air toirt dùil, Nach biodh furtachd an dàn domh, Ach am bàs an gearr ùin’, Chùireadh èugas mo mhin-mhal’, Mo mhi-ghean air chùl, Ghlacain binneas na smeòraich A’s gheobhainn sôlas as ùr. Seinn eibhinn, &c. [TD 110] Ge binn cuach ’s ge binn smeòrach, ’S ge binn coisir ’s gach crann, Seinn ciùil dhomh ’n coill smùdain, Theich mo shugradh-s’ air chall— Tha mi daonnan a smaointeach, Air mo ghaol ann sa ghlean, ’S mi air tuiteam am mi-ghean, Gun a brìodal bhi ann. Seinn eibhinn, &c. ’Nuair a bhithinn-s’ ’s mo mhìn-mhala An gleannan rimheach na cuaich, No ’n doire fasgach na smeòraich, Gabhail sòlais air chuairt; Cha mhaileirtinn m’ èibhneas O bhi ga h-eugmhais câr uair, Air son stòras fhir-stata, Dh’ aindeoin airdid an uaill. Seinn eibhinn, &c. [TD 111] Ge bu Righ mi air Albainn, Le cuid airgid a’s sprèidh B’e mo raoghainn mo mhìn-mhal’, Thar gach ribhinn dhomh fein, Cha bu shuaimhneas gu bàs domh ’N aon àite fo ’n ghrein, ’S mi as eugmhais do mhànrain. Gus mo thearnadh o bhèud. Seinn eibhinn, &c. Ach mosg’leam thairis a mi-ghean, ’S cuiream dìth air mo ghruaim, Beò ni’s faide cha bhi mi Gun mo mhin-mhala shùairc! Oig mhìn beir mo shoraidh Leat na choirean so shuas, Seinn mo rùin ann sa ghleannan. ’S tuigidh ’n cailin e uat. Seinn eibhinn, &c. [TD 112] CUACHAG NA’N CRAOBH. A CHUACHAG na’n craobh, nach truagh leat mo chaòidh, G-ŏsnaich ri òidhch’ cheòthar Shiubhlainn le’m’ ghaol, fo dhubhar na’n craobh, Gu’n duin’ air an t-saoghal fheòraich, Thogainn ri gaoith am monadh an fhraoich, Mo leabaidh ri taobh dòrainn— Do chrùtha geal caomh sinte ri m’ thaobh, ’S mise ga’d’ chaoin phògadh. [TD 113] Chunna’ mi fèin aisling, ’s cha bhrèug, Dh’fhag sin mo chrè brònach, Fear mar ri tè, a pògadh a bèul, A brìodal an deigh pòsaidh, Dh’ùraich mo mhiann, dh’ath’rich mo chiall, Ghul mi gu diann, dòimeach, Gach cuisle agus feith, o iochdar mo chleibh Thug iad gu leum co’-lath! Ort tha mo gheall, chaill mi mo chonn, Tha mi fo throm chrèuchdan, Dh’aisigeadh t-fhonn slainte do’m chom, Dhiuchdadh air lom m’ èibhneas, Thiginn ad dhàil, chuirinn ort fàilt’, Bhithinn a ghraidh rèidh riut— M’ulaidh ’s mo mhiann, m’ aithear ’s mo chiall, ’S ainnir air fiamh grein’ thu. [TD 114] Thuit mi le d’ghăth, mhill thu mo răth, Striochd mi le neart dòrainn Saighdean do ghaoil sàit’ anns gach taobh, ’Thug dhiom gach caoin co’-lath, Mhill thu mo mhais, ghoid thu dhreach, ’S mheudaich thu gal bròin domh; ’S mar fuasgail thu trà, le t-fhuran ’s le t-fhàilt’ ’S cuideachd am bàs dhomh-sa! ’S cama-lubach t-fhălt, fanna-bhuidh’ na’n cleachd, ’S fabhradh na’n rŏsg àluinn; Gruaidhean mar chaor, broilleach mar aol, Anail mar ghaoth gàraidh— Gus an cuir iad mi steach, an caol-taigh n’an leac Bi’dh mi fo neart cràidh dheth, Le smaointinn do chleas, ’s do shùgradh ma seach, Fo dhuilleach na’m preas blàth’or. [TD 115] ’S milis do bheul, ’s comhnard do dheùd, Suilean air lìdh àirneig,* ’Ghiùlaineadh brèid, uallach gu feill, ’S uasal an reul àluinn— Ach ’s truagh gu’n an t-èud tha’n uachdar mo chleibh, Gad bhualadh-s’ an ceud àite Na faighinn thu rèidh pùsd’ on a chlèir B’fhasa dhomh-fèin tearnadh. ’S tu ’n ainnir tha grinn, mìleanta, binn, Le d’ cheileire, seinn òran, ’S e bhi na do dhàil a dh’òidhche sa là, Thoilicheadh càil m’ òige: Gur gile do bhiann no sneachd air an fhiar, ’S no canach air sliabh mointich, Na dheanadh tu rùin tarraing rium dlù’ Dheanainn gach tùrs’ fhògar. * A sloe, a berry of the blackthorn. [TD 116] Càrair gu rèidh clach agus crè Ma’m leabaidh-s’ a bhrì t-uaisle— ’S fada mi ’n èis a feitheamh ort fèin ’S nach togair thu ghèug suas leam, Na b’thu-’s bhiodh tinn, dheanainn-sa luim, Mas biodh tu fo chuing truaighe, Ach a’s goirid an dàil gu faicear an là, ’M bi prăsgan a’g trà’l m’uaigh-sa! Mollachd an tùs, aig a mhnaoi ghlùin, Nach d’ adhlaic sa chùil beò mi! Mu’n d’ fhuair mi ort iùil ainnir dheas ùr, ’S nach dùirig thu fiù pòg dhomh, Tìnn gu’n bhi slàn, dùisgt’ as mo phràmh, Cuimhneachach dàn pòsaidh; Mo bheannachd ad dheigh, cheannaich thu-fein, Le d’ leannanachd gle òg mì. [TD 117] ORAN EADAR AM BARD, AGUS CAILLEACH-MHILLEADH-NA’N-DAN; ANNS AM BHEIL AM BARD AIG MOLADH A LEANNAIN; AGUS A’ CHAILLEACH GA DI-MOLADH. AM BARD. ACH gur mise tha duilich, ’S mi gu muladach truagh, Cha’n urra mi aireamh Mar a tha mi ’s gach uair, Gum bheil dōrain mo chridhe, Dha mo ruighinn cho crùaidh, Leis an chion’ thug mi’n ribhinn, O nach dirich mi suas. [TD 118] A’ CHAILLEACH. Tosd a shladi’, ’s dean firinn, ’S na bi g-innsea’ na’m brèug, Cha chreid mi bh’uat fathasd, Nach ’eil da’ich do sgèul, Ma tha i cho maiseach, ’S cho pailt ann an ceill, ’S nach urra’ mi t’aicheamh, Bheir mi barr dh’i thar chèud. Ma’s i Ribhinn do leannan, Faire! faire! brabhoe! Cha bhi t-onoir gun anbharr; Your servant, my Lord, Mar a foghainn leat gruagach, Ach te uasal le sròl, Gus am faic mi do bhanais, Cha chan mi ni’s mò. [TD 119] AM BARD. Tha mo leannan ni’s àilte, Na tha sa’n Roinn-eòrp, Gur gile, a’s gur glain’ i No canach an fheòir, Gur binne no chlàrsach Leam àbhachd a beoil, Aig a mhiad s’ thug mi ghaol d’i, Cha ’n fhaod mi bhi bèo! A’ CHAILLEACH. ’S tu d’ fhosgal thar choir e, ’S nach sòradh a bhrèug, ’Sa liughad gnùis rò-ghlan ’Sa’n Roinn-eorpa gu leir, Ma’s a samhladh dh’i ’n canach, Cha’n’ aithne dhomh fheum; Ma’s è ’gaol a bheir triall ort, Deagh bhliadhn’ as do dhèigh. [TD 120] Ma’s a binne no chlàrsach Leat àbhachd a beoil, Gur neonach nach cuala’ sinn Luaidh air a ceòl; Mar a h-ealaidh os n’ iosal Ann an diomhaireachd mhòr, Ris an eireadh a chridhe, Gun ach tri-’ear ma còir. AM BARD. ’Si mo Leannan an ’Eucag Air na ceudan thug barr, Gnùis shoilleir, caol-mhala’, Suil thairis, ghorm, thlà, Beul mìn mar an t-shirist O’ milis thig fàilt’, Gruaidh dhearg mar na caoran, Sud aogais mo ghraidh. [TD 121] Mar b’e iteach na feucaig, Cha bhiodh speis dh’i no diùdh Cha’n ’eil math innt’ no dolaidh Mar a toillich i ’n t-shùil Chuir a h-ionan, sa casan, Mi-dhreach air a mùirn, Ge d’ tha spailp as a h-eideadh, Gur eun i nach fiù. Gnuis shoilleir, caol-mhala, Suil thairis, ghorm, thlà, Ge d’ tha taitneachdain seal annt, Cha mhair iad ach gearr, Iathaidh billibh dearg, daite, Teangaidh sgaiteach, lom, ghèarrt’, ’S mar tha seirce na’n gruaidhean, Cha bhuain’ iad na càch! [TD 122] ORAN A RINN AM BARD DO CHAILIN ARAIDH MAR GU’M BITHEADH E RI SUIRIDH OIRRE; AIR DH’I ANABARRA TAMAILT’ A GHABHAIL AIR SON GU’N NOCHDADH SE E FEIN IDIR RIA. AIR FONN—“O! gin I had her happy wad I be,” &c. CHAIDH mi shuire’ air nighean, Bhoidheach, bharr-fhionn, bhuidhe, ’S ann a phill mi rithist, Mar gu’m bidhinn maol. LUINNEAG. Leis a bhall-da-rathrie, Hù-ò, hì-ò, haraidh, Leis a bhall-da-rathrie, Hù-ò, haraidh, hì. [TD 123] Oidhche dhorcha Dhomhnaich, Mar nach d’ ordaich Pol domh, Thug mi ruaig air mointich, Dh’iarraidh pòg a’s gaol. Leis a bhall da rathrie, &c. Dh’ iarraidh gaol a’s poige, Air a’ nighein bhoidhich, Ainnir na Rinn-Eorpa, Ged’ tha comhnaidh ’n taobhs’. Leis a bhall-da-rathrie, &c. Cha laogha na diuchd, A gheobhadh maoin de’ dùrachd ’S mor an call chuir sùd oirn, Chaidh a’ chuis’ fa-sgaoil, Leis a bhall-da-rathrie, &c. [TD 124] Thog mi orm gu frŏgail, Beul an ainmoich agam, Cha b’ann crōm mar bhodach, Ach gu fada caol. Leis a bhall-da-rathrie, &c. Is ioma’ poll a’s iobar, Anns an d’ fhuair mi leagadh, Le mo chasaig cheigich, Falbh na’n creag sa’n fhraoich. Leis a bhall-da-rathrie, &c. Bha fear eòlais agam, Domhnullach na’m beannaibh, Sealgair geoidh a’s eala’ ’S cliabhain mear a mhaoir. Leis a bhall-da-rathrie, &c. [TD 125] ’Nuair chuala mi h-aidmhail, Phaisg mi ’n taod ma claigeann Sud Roger a chadal, Cha d’ thuird bradai dùrd. Leis a bhall-da-rathrie, &c. B’eigin tille dhachaidh, Mar dhuine gun tapadh, Aig nach biodh do dh’acfuinn’, Na readh ceart air mnaoi’. Leis a bhall-da-rathrie, &c. ’Nuair a theid mi laidhe Cha’n fhaigh mi laic chadail, Le mo bhall-da-rathrie ’G-eiridh ri mo thaobh! Leis a bhall-da-rathrie, &c. [TD 126] ORAN DO’N CHAILIN CHEUDNA, AIRSON MOR DHIUMB A BHI AICE RIS A BHARD; NACH DO MHOL E I ANNS AN ORAN ROI’-SGRIOBHTA.—CHUALA’ ’M BARD SIN, AGUS THA ’N T-ORAN A LEANAS MAR CU’M B’ANN DA MOLADH. AIR FONN—“Lennox’s love to Blantyre.” LUINNEAG. Thogainn fonn gu h-iullagach, Le sŏg neo-throm, gu’n duilichinn, Gu cridheil, sunndach, cuirealdach, ’S mi ’g-ullachadh gu mànran. O! dheilbhinn* thoir a ghealach ort, Gabh àit’ a’ measg nu’m planatan, * A doll or image. [TD 127] Cha ’n ionad comhnuidh ’n talamh dhut’, Ach speuran soilleir sàr-ghlan! Thogainn fonn gu h-iullagach, &c. Mar Ban-dia dhiuchd o’n athar thu, Cha d’fhuaradh samhladh fathasd dut, Cha bhuineadh dhuinne labhairt ort, ’S nach athais sinn dha t-aireamh. Thogainn fonn, &c. Ach o’n as dùilidh talamhaidh thu, Bheir mis’ an iunnsaidh dhearbhta rium, ’S bi’dh dùrachd mo mhac-meanmuine, Gu t-ainm a chuir ni ’s àirde. Thogainn fonn, &c. Gur dealraiche no gheala-ghriann thu, Air barra-bhilidh na’n sealg-bheannaibh, [TD 128] Cuir dearg lainnir air garbh-shleibhtean, Ma anmoichid na’n tràthan! Thogainn fonn, &c. Gur cuspair binn gach Filidh thu, An ceòl ’sa fuinn, sa’n iongantas, Is tu dhannsadh grinn a’ mhinibhit, ’S quadrilleachan na Spainnte. Thogainn fonn, &c. Thig cinneabhar lomhail ban-righ dhut, Le srol na’n òr-chrios Frangach air, ’S tu dheilbhinn òg gun samhla’ dh’i ’Measg bhain-tighearnan le t-ailteach! Thogainn fonn, &c. Bi’dh diuchdachan ag umlachdadh, ’S a tuiteam air an gluinean dut, [TD 129] A’s ciuin-shealladh do ghnùis-ghille, Mar ùr-chasg o’ na bhàs dhiobh. Thogainn fonn, &c. Tha innseag chaidreach, chaoimhneasach, An aite beag os-roinn agad, A’s òr-cheardan air òidhcheachan Cuir dhaoimeanan mar gheard oirr’! Thogainn fonn, &c. Criut-chiul na’n lū-chleas Eadailteach Gu muirneach, cùirteal, beadarach, Ma dheonaich Pol, no Peadar e Bheir breabadaich air clàrsair! Thogainn fonn, &c. [TD 130] ORAN EILE DO’N CHAILIN CHEUDNA, AIR DHI DUAIS A THOIRT DO FHILIDH ARAIDH AIR SON AOIR A DHEANAMH DO’N BHARD. AIR AN FHONN CHEUDNA. LUINNEAG. A nighean na biodh faran ort, Ge boidheach, buidhe, barr-fhion thu, Cha bhiodh mi fein ga m’ fharrach ort, ’S rò-mhath an ăiridh cach ort. Na bi’n gruaim mi’s faide rium, ’S na bi’ toirt duais air abartas, O’n ’s leam-sa buaidh na h-agalaidh, O’n aibidil o’n d’fhas i. A nighean, &c. [TD 131] Tha tighinn fodham innseadh dhut, Gun cualadh mi sgeul’ mi-cheutach, Ach mas a breug na firinn è, Cha chuir mi ’n ìr’ e’n drasta. A nighean, &c. Ma dhial thu air son misneach Thoirt do bhàrdan maol na’n ciotagan, Biodh gannra gorm na piosagraich, A nis agad mar chlàrsair, A nighean, &c. Cha b’e sud dan a t-shonais da, Na ’m b’ fhiach an tàsg a chronachadh, ’S nach b’ ioghnadh òigh cho conach riut, A cheannach sgoil Aos-dana. A nighean, &c. [TD 132] ’S a bhri’ gach sgeul’ a chuala’ mi, Mar breug a ruidh le buaitheam e, Gun chuir na fir cho suarach thu, ’S nach d’thoir iad luaidh gu bràth ort. A nighean, &c. Gu’n dhiult Fear bàn Ghlinn-Tanagaidh, Do cheudan marg a’s teannadh riut, Mar ghrainich thu le eanadas, Fir òga, gheala, Ghearr-Loch. A nighean, &c. Cha cheil mi ort gun innseadh dhut, Nach cliù air cailin finealta, ’Nuair dh’iarras fear gu sìobhalt i, Gu’n toir i mi-mhodh dha-san. A nighean, &c. [TD 133] Cha b’ionnan sud ’s mo leannan-sa, Gur faoilteach, failteach, farasd i, Gur eibhinn, sùgach, geanach i, ’S i beusach, banail, nàrach. A nighean, &c. Gur dealbhach, foineamh, direach i, Gur loinneil, soilleir, fior-ghlan, i, Gur slios-ghlan, fallain, min-gheal i, ’S gu’m b’ ăit leam fein bhi laimh r’i. A nighean, &c. Gur tapaidh, malda, ciatach i, Gur maiseach, tlachd-mhor, sgiamhach i, Gur ciuineal, baindidh, ciallach i, Na miann mar bha Diana. A nighean, &c. [TD 134] Ge d’ innseadh ceudan coladh e, ’S ge d’ bhiodh a’ Chleir ga chodachadh, Cha chreidinn sgeul nach cordadh rium, Ri ’m bheò air òigh na’n tlà-shuil. A nighean, &c. Cha trèig mi chaoidh mo dhùrachd dhut, O’n ’s tric a bha mi sùgradh riut, ’S a choill’ an seinn nan smudanan, Gu binn an tus a Mhaighe. A nighean, &c. Fhir òig an drasd’ a dh’ imich uainn, Thoir failt’ a bhraidhe ghlinne bhuam, Beir soraidh d’ fhios na finne sin, A’s innis dh’i mar thà mi. A nighean, &c. [TD 135] IORRAM. AIR FONN—“Ailean luidich na biodh dìth ort,” &c. MILE marbhaisg air na Bodaich, Anns an am so cogadh oirne; ’S na ma fearr bhios da’n cuid gaothar, Call an taghail air an t-sheors’ ud. ’S na ma fearr bhios da’n cuid gaothar, Call an taghail air an t-sheors’ ud; Call an cuspair air gach eilid, Gus an teirinn iad gu comhnard. [TD 136] Call an cuspair air gach eilid, Gus an teirinn iad gu comhnard; Seacharan seilg air gach fireach, Gun srad theine bhi na’n òrdaibh. Seacharan seilg air gach fireach, Gun srad theine bhi na’n òrdaibh; Tuiteam seachad air an fhiadhaich, Agus sioladh air a mhointich. Tuiteam seachad air an fhiadhaich, Agus sioladh air a mhointich; ’S beag mo loinn do luchd na briogsan, Ge d’ robh gliogadaich na’m pòcaid. ’S beag mo loinn do luchd na briogsan, Ge d’ robh gliogadaich na’m pòcaid; ’S beag mo speis do luchd nan casag, Ged’ is iad is pailte stòras. [TD 137] ’S beag mo speis do luchd nan casag, Ged’ is iad is pailte stòras; ’S truagh nach robh mi fein ’s mo leannan, ’S a ghleannan an goir an smeòrach. ’S truagh nach robh mi fein ’s mo leannan, ’S a ghleannan an goir an smeòrach; Anns an choill an cluinnt’ an smùdan Seinn a chiuil sa’n dlù’ chur eorna. Anns an choill’ an cluinnt’ an smùdan, Seinn a chiuil sa’n dlù’ chur eorna; Coisirean am barr gach gèige, Anns a fheasgar cheitean bhòidheach. Coisirean am barr gach gèige, Anns an fheasgair cheitean bhòidheach; Sgaoilinn mo bhreacan ma’n cuairt dut, ’S chuireadh sinn gach gruaim air fògar. [TD 138] Sgaoilinn mo bhreacan ma’n cuairt dut, ’S chuireadh sinn gach gruaim air fògar; Mo lamh fo do mhuineal glè-gheal, ’S mo bheul ri do bheul ga phògadh. Mo lamh fo do mhuineal glè-gheal, ’S mo bheul ri do bheul ga phògadh; Cha b’ fhada ’n òidhche gu madainn, Gun chadal an caidribh Mòraig. Cha b’ fhada ’n òidhche gu madainn, Gun chadal an caidribh Mòraig; Bu bheag m’ fharmad ri Righ Bhreatuinn, Ge leis Sasgunn a’s Hanobhar. Bu bheag m’ fharmad ri Righ Bhreatuinn, Ge leis Sasgunn a’s Hanobhar; Ge leis Albainn agus Eirinn. Gu’m b’annsadh leam fein do chòradh. [TD 139] BRUGHAICHEAN GHLINNE-BRAON. LUINNEAG. Beir mo shoraidh le dùrachd, Do ribhinn na’n dlù-chiabh, Ris an tric bha mi sùgradh, Ann am Brughaichean Ghlinne-Braon. Gur e mis’ tha gu cianail, ’S mi cho fad uat am bliadhna, Tha liunn-dubh air mo shiarradh, ’S mi ri iargain do ghaoil. Beir mo shoraidh, &c. [TD 140] Cha ’n fheud mi bhi subhach, Gur e’s bèus domh bhi dubhach, Cha dirich mi brughach, Chaidh mo shiubhal an laoid. Beir mo shoraidh, &c. Chaidh m’ astar a maillid, O nach faic mi mo leannan, ’S ann a chleachd mi bhi mar riut, Ann an gleannan a chaoil. Beir mo shoraidh, &c. Anns a choill’ am bi smùdan* ’S e gu binn a seinn ciuil duinn, Cuach a’s smeòrach ’gar dùsgadh, A cuir na smùid diù le faoilt’. Beir mo shoraidh, &c. * The Ringdove. [TD 141] ’S tric a bha mi ’s tu mireadh, Agus cach ga nar sireadh, Gu ’s bu deònach linn pilleadh, Gu Innis na’n laogh. Beir mo shoraidh, &c. Sinn air faireadh na tulaich, ’S mo lamh thar do mhuinneal, Sinn aig eisdeachd na luinneag, Bhiodh a mullach nan craobh. Beir mo shoraidh, &c. Tha mise ’ga raite, ’S cha ’n urra mi aicheadh, Gur iomadach sàr Thig air airidh nach saol. Beir mo shoraidh, &c. [TD 142] Gur mis’ tha sa’ champar, ’S mi fo chìs anns an am so, Ann am priosan na Fhrainge, Fo ainneart gach aon. Beir mo shoraidh, &c. Ann an seòmraichean glaiste, Gun cheòl, no gun mhacnas, Gun ordugh a Sasguinn, Mo thoirt dhathaigh gu saor. Beir mo shoraidh, &c. Cha b’ionnan sud agus m’ abhaist, Ag siubhal na’m fàsach, ’S a direadh nan àrd-bheann, Gabhail fath air na laoich. Beir mo shoraidh, &c. [TD 143] A siubhal na’n stùchd-bheann, Le mo ghunna nach diultadh; ’S le mo phlasgaichean fudair, Air mo ghlun anns an fhraoch. Beir mo shoraidh le dùrachd, Do ribhinn nan dlù-chiabh, Ris an tric bha mi sùgradh, Ann am Brughaichean Ghlinne-Braon. [TD 144] COMHAIRLE BHÀIRD DO MHAIGHDEANAN ÒGA. (ANN AM BEURLA ’S AN GAELIG.) AIR FONN—“The Rock and wee pickle Tow.” Ye bonny young virgins, ge sgiobalt ’ur ceum, Be careful gun treig sibh, an fheill so gun dail; For though ye be handsome, ’s ge meachair ’ur bèul, ’S fior nonsense gun chèill, mar reitich sibh tràth, For old age is a beist ’s bidh gach gne choirre dh’i, Cuir dium-buaidh air a snuadh cha bhi uair loinneal d’i, Therefore, don’t tarry, but marry gu luath, Ma’s biodh sibh gu truagh, dol am buar mar is àil. [TD 145] For beauty is fading, gun stad ach air sgè Mar aiteal do’n ghrein air eudainn gach aird; And though you have riches, gur tubaist gun cheill, Mar tuig sibh’ ar feum air an fheill so na thrà. When you want, you’ll repent, but they shan’t marry you, Their gach bean tha i sean, ’s cha d’thoir fear aire dh’i; Bidh sibh-sa gu dubhach, ri cumha ’s ri caoì’ A’s liunn-dubh fo-thuinn a chaoidh ga nar cramh! Nach cuis ghrain agus mi-thoirt, seann nighean gun sgiamh Na briogaid gun mhiagh, ’s nach iarrair a pòg, Bi’dh h-aodann air casadh, bi’dh falt air fàs liath, Bi’dh cam-char na bial a’s fiar-char na sron, When she’ll whine and repine, cha bhi loinn tuille dh’i, Not a kiss a gheobh ise’ she’ll be meas cummanta, Gun cheile, gun leannan, gun teallach, gun tuar, Na seasg-chaillich thruaigh, fo smuairean ’s fo bhròn. [TD 146] The lily, the fairest by far of the flowers, Ge mŏiteil a mhuirn cha mhair è ach gearr; And the beautiful rose of most glorious hue, Tha shnuadh dol a mugh seach bruthain a Mhaigh, Sud mar’s nòs do gach òigh tha gach lò seanachadh, Gus an caill iad an geall ’s nach e’n t-àm teannadh riu, ’N uair thrèigeas a mhaise, sa sguireas an loinn, Bhi g-acain a chaoidh nach d’ rinn iad e tràth. [TD 147] ORAN A RINN AM BARD DO FHEAR TURUIS A BHA GABHAIL NA’N SLIGHE MAILLE RIS AS AN TAOBH-DEAS, AIR DHA BHI RO-BHUAILTEACH DO DHUBHAILC ARAIDH. LUINNEAG. E hò ro mo Chaluman, Bi fearail mar bu dual dut, Bu dùchas o do Sheanair dhut, Bhi fanarach air gruagaich: Na’n tachradh caileag ghorach riut, Gun doigh aic’ air bhi gluasad, Bu mhiann leat a bhi turaban, Sa c******d air a h-u*****r! [TD 148] An cualadh sibh mu’n Chaim-beulach Bha thall an ceann Srath-h-erinn, ’Nuair nochd e ris a’ Bhaintighearna, A bhall dar bha e g-èiridh; Rug i air a chabar Chom a spealteadh anns na speuraibh, ’S mar b’e miad na casadaich, Cha mhis’ a b’ fhasa’ greidheadh. E hò ro, &c. Oidhche ann an Dun-chaillean dut, Cha’n fhanadh tu fo’n aodach, Gun mhionnaich thu nach stadadh tu Gu’m biodh do mhaide ’n g*****d, Bha croisean anns an rathad ort, A feitheamh air gach taobh dhiot, Gun d’thug an cù-dubh glamadh ort, A chuir o mhath do mhaolach. E hò ro, &c. [TD 149] Oidhche ann a Taigh-tabhairn dhut, ’S gun robh sinn ann le cheile, Aig brughaichean Bochudair, Gu’n robh do chuid-sa g-èiridh, D’ fhalbh thu as an leabaidh ’uam, Gu’n dad ort ach do leine, Gu’n bhuail am meann-bhoc bailgean thu, Chuir sud an dealg o fheum ort. E hò ro, &c. ’S duilich leam a Chaluman, Nach fan thu as an èu-coir, ’S nach sguir thu dheth an t-sriopachas, Gu’n caill thu bhrigh sa bheusaich, Mar b’e gu’n cuirinn mi ghean ort, Gu’n innsinn dha na Chleir e Nach ’eil bean òg no cailleach, Air nach farraich thu do pheiris! E hò ro, &c. [TD 150] ’B ’eil cuimhn’ agad dar d’fhag thu mi, Air druim-na-Lairc na m’ ònar, ’Sa thog thu ort gu h-inntinneach, Gu bhi ’n Cill-Fheinn air Dhōnach, ’S mar b’e miad an eagail a bh’ort, Ro na chreideamh pholach, Gu fiachadh tu do chlach-bhalg, Air nighean glas an òsd-fhear. E hò ro, &c. A Chalum bheirinn comhairl’ ort, Na’n gabhadh tu gu caomh i, O’n tha sinn dol a dhealachadh, A’s neach a dol gach taobh dhinn, Thu leagadh dhiot na măgaidean, A bh’agad ri Nic-Clucais, Oir neagh gu fuaidh i breaban riut A leagas do Mhac-Gruisleig! E hò ro, &c. [TD 151] ORAN A RINN AM BARD, MAR GUN DEANADH ’SEOLADAIR DEASACH E, AIR DHA BHI ANN AN TAIGH-DANNSAIDH, ANNS AN TAOBH-TUATH.—THA’M BARD AIR DEANAMH AN ORAIN DO REIR GAELIG AN T-SHEOLADAIR FEIN. AIR FONN—“Ach gur mis’ tha gu duilich,” &c. BHA mi ’n raoir san taigh-dhannsaidh, Bha iad tranga gu leor, Bha na h-ionagan glan ann, ’S iad cho cannach ’s bu chòir Cha robh srad air a ghealbhan, O’n a d’fhalbh sinn o bhòrd, Ach graine beag luaithre Bha fo sguadradh na’m bròg. [TD 152] Bha na Maireagan uil’ ann, Is iad air tionnal gach taobh, Ge d’ nach d’ eirich a Ghealach, Cha robh maill’ air a h-aon, B’ fhearr sud na bhi ’m breislich, Cuir a Cheti fa’-sgaol, Na bhi pumpadh na Deonaid* Air a mhor-chuan re gaoith. Cha ’neil beath’ ann is boidhche, Na th’aig seoladair fein, Seach gu’m bi è na mharaich, Bi’dh na cálan a dheigh’, Bidh na h-ionagan cannach, Ga leantuinn gu leir, Toirt a mionnan gu sure iad, Nach bi trusair gun fheum! * Seonaid. [TD 153] An d’thug thu n’air’ a Rob Taileir, ’S a chuid Màireagan fein, Agus deidh aig na h-òighean, Air a phògadh gu leir; Bi’dh esan da ruagadh, A’s da’m buaireadh le bheul, Tha e soireanta so-ghradh’t, Mar gu’m pòsadh e ceud. A fac thu ’n sgiobair bha laimh ris, ’S a Mhàireag r’a thaobh, A lamh thar a muineal, ’S i bulach na ghaol, Reag i leis thar Caol-Mhula, Agus tiumal a Mhaol, Gu bhi loradh a phica, ’Nuair is dripeal a ghaoth. [TD 154] Cha ’n’eil doubt ars’ a Mairag, Nach overhalig mi ball, Ach gille gramail bhi shios orr’, Nach d’thoir fiaradh ga ceann; Ge d’ a thigeadh na sgualaichean, Cruaidh o na ghleann, Cha bhi’n sgiobair fo mhi-ghean, Gus an diobair a chrann. Tha iasgach an sgadain, Ro bheag againn san am, On se ’n t-ounair tha cost oirn, Cha bhi ’m brot oirn air chall, Bithidh grog againn daonnan, ’S cha bhi aon fhear gun dram, ’S gheibh sinn nionagan bòcha* Gu ar pogadh a’s taing. * Boidheach. [TD 155] Gheibh sinn nionagan bòcha, A’s mnathan òga gu rèidh, ’Se mo raoghainn-s’ an nionag, On a bhios mi ri beud; Thainig comhlan dhiu tharais Air an chala so ’n de, ’S bha sinn mar riu a dannsadh Fad sa shanntaich sinn fein. Cha ’n eil shig ’s na puirt Fhrangach Nach danns iad air uair, No câr an Duneidin Gun aig te san Taobh-Tuath; Miann suil bhi ga leirsinn. ’S iad a leumnaich mu’n cuairt, Mar ri ba’-laoich chinn-’illeach,* ’S sgal pioba na’n cluais! * Ceann-’illeach, i e, Ceann-fidhle, alluding to a ship with a fiddle head. [TD 156] ORAN A rinn am bàrd do dhuin’ araidh a thuarasdalaich e re là, air son togail crè a poll; agus air do’n fheasgar teachd cha d’thainig an duine dhachaidh. Air son so bha ’m bàrd fo imcheist, le mor ioghnadh nach robh e tighinn, air an aobhar sin chuir è gille beag a bha mu’n taigh air a thoir. Thainig an gill’ air ais, ag innseadh do’n bhàrd nach robh e ’n sud idir, agus gu’m b’è mhòr bharail-s’ nach bu bheò e. Air gabhail eagail do’n bhard gun d’thainig sgiorradh na char; fadheoidh d’ fhalbh e fein agus fhuair se è mairnealaich ri taobh a phuill agus an obair gun deanamh. AIR FONN—“Sgian dubh an sprogain chaim.” MARBHAISG air luchd mi-ruin, A bha ’g-innseadh dhomh nu’m brèug, Nach bu bheò mo chairde, Ma chailleadh e b’e ’m bèud; ’Nuair thog mi orm gu băs-bhualadh, ’S gu toirt-a-mach gun cheill, Co fear mòr a chideamaid, A tighinn ach thu-fein! [TD 157] Chi mi laoch is gaisgeanta, Dha maiseal thig na h-àirm, A ri! gur mairg a chasadh ort, Le strì ’n uair lasadh t-fhearg, Fear mor tha crodha ’n ais-sith thu, Bhiodh speiceil, spaiceil, garg, ’S laoch cho treun ’s tha’m Breatuinn thu, Ro’n teich an t-arm dearg. Cha n’ioghna’ mi bhi àrdanach, ’S gur cairdeach mi dhut fein, Armuinn mhoir nam brataichean ’S nan du’-lann sgaiteach, gèur; Le ceannas cruaidh neo-lapanach, A dol am baiteal strèup, Dh’ eireadh sŏg a’s sunndachd oirn, Ri cluinntin guth do bheul. [TD 158] ’N uair bha thu na do sheannaileir, San iomairt thall air chuan, Latha Fontenòi Gu’m bu leoghanta do shnuadh, ’N uair dh’fhosgail iad am bataraidh, Gun ghlac thu iad san uair, Thionndaidh thu na cannonan, Gu toirt a Bhaile bhuap. Bu chuis-thruais na Frangaich, ’S iad na deann air an ratreat, A tilgeadh dhiubh na’n casagan Gu faral as uat fein; Na coisaichean ’s na marcaichean, ’S na bh’ ac’ a shluagh gu leir, Dol turaichean, air tharaichean, ’S cha sealladh iad na’n dèigh! [TD 159] Cha b’fhada bha thu ciosachadh Na’n Innsin sear gu leir, ’N uair a chaidh thu ’n talamh sin, Thug Hideralidh geill; Mar b’e litir bhàn, A chuir a Pharlamaid ad dheigh, Thu ’n talamh teith sin fhagail, Ma’n d’read do shlainnt an èis. Bhi mi ’n Siberaltar leat, Na m’ ghlas-ghiullan gun treòir, A leidigeadh nan each agad ’S ga faicinn air an seol, Thog thu o’ she-sgillinn mi Gu leith-ghinnie do’n òr, Fhuair thu posta captain dhomh Le d’ fhacal o na Bhòrd. [TD 160] A’s thug mi turas eile leat, Nach ceil mi anns an am, ’N uair shrac thu ’m peitean sioda, Bha air nighean Righ na Fraing, Leag thu anns an t-sheomair i, Air leabaidh shròil bha thall! ’S ge b’e ’n rud a chuir thu ’n ceill dh’i, Tomh’sibh fein e chlann. ’S ann an sud bha bhri’agraich, ’Sa bhrithinn thairis, chaoin, Bha ise, ma’m b’ fhior, faralach, A’s tus a farrach gaoil; Ach dh’aithnich mi ’nuair chaidh thu’n uachdar, Nach biodh t-uarais faoin, Chuir thu ’n turlar as an leabaidh, ’S thug sibh clag araon! [TD 161] Cha d’rinn an Righ dhiot Ridire! San trid-a-bac dha fein! Ach ni mi fein an nise dhiot e Thiotag beag gun bhreug, Rù, rā, Ridire! Bloidh biodaige, bun sgèith, Luireach-mhailleach, claidhe bearnach, Clogaid nach fearr feum! [TD 162] ORAN CUMHAIDH A RINN AM BÀRD’ NUAIR A PHÒS A LEANNAN (MÒR RŎS) AIR DH’I DHOL DHACHAIDH DO SHASGUNN MAILL RI COMPANACH. AIR FONN—“Robai dona gòrach.” GE fada na mo thamh mi Tha ’n damhair dhomh dùsgadh, Cia fàth ma’n thriall mo mhanran, ’S gum b’abhaist dhomh sùgradh? C’arson a bhithinn brònach? Ma’n òigh ’s gun a diù dhomh, Ge’d ghlac i’n luib a graidh mi, Le amhailtin Chupid. [TD 163] Gach fear a bhios a feoraich, Mar leonadh le gaol mi, Tha raoghainn sud do’n tuathdaidh, On ’s dual da bhi smaointeach; Cha ’n aidich mi ach foil e, ’S cha mhò ni mi saoradh Thig m’ ùr-sgeul o Apollo, Mar sheolas an naoineir. Ach sud mar sheinneadh Cormaic,* ’S e dearmad a cheud ghaoil, ’S e gabhail cruit da iunnsaidh, Le inneal ciuil da glèusadh, * Tradition says that the Cormac whom the Bard mentions so often in the above song was an Irish Harper, who came to Scotland and visited several of the Highland Chiefs. He at length went to the family of Macleod of Lewis, and served him for several years as a Harper. Having fallen in love with Macleod’s eldest daughter, he resolved, the first opportunity, to fly with her to Ireland. One night, after supper, Cormac tuned his harp, and played a Druidical tune of the name of “Deuchain-ghleust’ Mhic-o’-Chor- [TD 164] On chuir Finne ’n diù-chall, Mo shùgradh ’s mo bhèusan, Gu’m bath mi’n guth an orghain, Le toraghan mo spèis dh’i. maic” which had the power to lull all to sleep who were within hearing of it. By this magic music the whole of Macleod’s household fell into a deep slumber. Cormac then drew a large dagger, which he used to carry about him, called Madag-achlais, to cut Macleod’s throat. As he was drawing near the Chief with his knife, Macleod’s eldest son came in, after returning from his daily mountain sports, and seeing Cormac approaching his father with such a dreadful weapon, exclaimed—“Cormac! Cormac! what do you intend to do—are you mad?” Cormac replied, “Mad, my young man! think you so? I am not; but I have a regard for your fair sister, whom I am resolved to bring along with me to Ireland; and as your aged father will not gratify my desire, I must sever his head from his body and clear my way.” On hearing this, the youth replied, “You had better not, as you may get your choice of a thousand virgins in Scotland, fairer by far than my sister, without committing so cruel a deed.” Cormac said, “You speak truly, my young man; hand me my lyre, that I may banish the virgin’s love with the sound of my harp.” The Bard uses this history as a text to the above song, where he complains that Cormac, with the melody of his harp, had cured his love, while a remedy for his own was never to be found. [TD 165] ’N uair dh’eirich Cailean Cormaic Air chorra-ghleus gu fàrsan, Gu’n d’fheòraich a fear òg An e goraich a d’ fhas ann, ’Sa liughad cailin beul dhearg, Cho bèusach ’s cho nārach, A’s Finne a th’air an fheil, A tha feumach air mànran. ’N uair chualadh am Macan-baoth sin, ’S a ghaol bhi do-mhuchta. ’Se smaointich e gu thearbadh, Bhi falbh as a dhuthaich, Ach nochdadair na h-aobhair, ’Se ’n caoin ruidh le tùrsa, Gun ghlac e cruit a’s sheinn e, Le binn cheòl as ùr e. [TD 166] Bha feiteach air an an òrghan, Aig Cormaic ri ard-cheol, Mas biodh an Fhinne ’n uachdar, Air duan na fuaim clàrsaich, Ach cha d’fhuair mise sgeul Ann am Beurla no Gàëlig, A dh’innseadh dhomh mar d’fhaodainn An gaol ud a smaladh. O! teirmeasg air a ghaol sin, Nach faodainn a threigeadh, A’s gur è chuir a laoid mi Bhi smaointinn bean t-èugais, ’Se ’n teirc a bha ’n ad ghnuis-ghil, A lub mi gu eugail, ’S nach deann Lithich’ slàn mi, Och! b’fhearr gum b’e ’n t-èug e. [TD 167] Is Ciomach ann do ghaol mi Ri smaointinn bean t’ailteachd, Cha chadal anns an òidhch’ dhomh, ’S cha ’n fhois anns ’an là dhomh, Cha n’ fhacas ri mo rè, ’S cha n’ fhaigh mi sgeul gu bràth air Ni b’annsa’ na bhi reidh ’s tu, A gheug na’m bâs bàna. Gur binne leam do chòradh No smeorach na’n geugan, No cuach sa mhadainn Mhaighe, ’S no clàrsach na’n teudan, No’n t-Easpuig air la Dōmhnaich ’Sa mor-shluagh ’ga eisdeachd, No ge do chunnta stòras Na h-Eorpa gu leir dhomh. [TD 168] C’arson nach d’rugadh dall mi, Gun chainnt no gun leirsinn? Ma facas t-aghaidh bhaindidh, Rinn aimhleas na ’n ceudan, O’n chunna’ mi air thùs thu, Bu chliùtach do bheusan, Cha n’ fhasa’ leam na’m bàs A bhi lathair as t-èugmhais! Ach ’s truagh! gu’m beil do run-sa, Cho dùr dha mo leanmhuinn, ’S mo chridhe steach ’ga ghiulan, A h-uile taobh dha falbh mi, An cadal domh no dùsgadh A sùgradh no seanachas, Tha sud da m’ ruagadh daonnan, ’S mi sgaoilte gun tearmunn! [TD 169] Ach fasgaidh mi mo dhuthaich Gu ’n diuch’naich mi pairt dheth, Ro-mheud sa thug mi rùn Ga do chul buidhe, faineach, Air triall dhomh thar m’ èolas A dh’ain-deoin mo chairdean Tha saighead air mo ghiulan, A lubas gu làr mi! ’S a nis’ o’n a thriall thu, ’S nach b’ fhiach leat mo mhànran, A chionn ’s nach robh mi stòrasach, Mor ann a’ stata, Ach sud ge d’ robh da ’m dhi’-sa, Cha ’n islich mi pairtinn, Tha m’aigne torrach, fior-ghlan, Nach diobair gu bràth mi. [TD 170] Ach mu’s a triall gun dail dut, Gu aite na mor-sheol, Gu’n fhuireach ri do chairdean, Do dhàimh, no luchd t-èolais, Biodh soirion air na speuraibh, Gun eiridh air mor-thonn, A dh’ aiseageas le reidh ghaoith Gun bheud thu gu seolaid.* Mar sud bha ur-sgeul Chormaic Cho dearbhta sa sheinn e, E-fein sa chomunn òg ’S iad gle bhronach ma thiomchail, E gabhail cead le pòig dh’i, Gu’n chōradh gun impidh ’S e dialadh guth an còdhail, Na h-òighe gu ’m pill è. [TD 171] ORAN EILE, AIR AN AOBHAR CHEUDNA. THA mise fo’ mhulan sa’n àm Cha’n òlair leam dram le sunnd, Tha dŭrrag air ghûr ann mo chàil A d’fhiosraich do chāch mo rùin, Cha ’n fhaic mi ’dol seachad air sràid An cailin bu tlàithe sùil; ’Se sin a leag m’aigne gu làr Mar dhuilleach o bharr na’n craobh. [TD 172] A ghruagach is bach’liche cùl Tha mise ga t-iunndran mòr, Ma thagh thu deagh aite dhut fein Mo bheannachd gach rè ga’d’chòir: Tha mise ri osnaich ’na d’ dheigh, Mar ghaisgeach an dèis a leòn; Na laidhe san àraich gun fheum ’S nach d’theid anns an t-srèup ni’s mō! ’Se d’ fhag mi mar iudmhail* air trèud, Mar fhear nach d’ thoir spèis do mhnàoi, Do thuras thar chuan fo’ bhreid, Thug brăs shilleadh dhèur om shùil— B’fhearr nach mothaichinn fein Do mhaise, do cheill, ’s do chliù, No suairceas millis do bhèul ’S binne no sèis gach ciùil. * A Fugitive. [TD 173] Gach annduin’ a chuilneas mo chàs Ag cuir air mo nadur fiamh, A cantain nach eil mi ach bàrd ’S nach cinnich leam dàn is fiach— Mo sheanair ri pàigheadh a mhàil, ’S m’athair ri màlaid riabh; Chuireadh iad gearainn an crann A’s ghearain-sa rann ro’ chiad. ’S fad a tha m’ aigne fo ghruaim Cha’ mhosgail mo chlùain ri ceòl, ’M breislich mar ànrach a chuan Air bharraibh na’n stuagh ri ceò. ’Se iunndran d’ àbhachd uam A chaochail air snùadh mo neòil, Gun sùgradh, gun mhire, gu’n uaill, Gun chaithream, gun bhuadh, gun treòir! [TD 174] Cha duisgear leam ealaidh air àill’, Cha chuirear leam dàn air dòigh, Cha togair leam fonn air clàr Cha chluinnear leam gàir na’n òg. Cha dirich mi beallach na’n àrd Le suigeart mar bha mi’n tōs, Ach triallam a chadal gu bràth Do thalla na’m bàrd nach beò! [TD 175] ACHASAN AN DEIDEIDH, A DEUDACH DHOMHNUILL FHRISEAL. MILE marbhaisg ort a dhēide, Thar gach galair, ’S duilich leam mar d’fhàg thu M’eudail dheth na fearaibh, Bheir gach tinneas eile dhuinne fànadh ’S fàth furtachd Ach ’se bheir thus’, a bhruidear mhilltich, Ionnsaidh mhort oirn: [TD 176] Cha n’àil leat gun d’theid deoch, no drama, Steach fo’r carbad Ach gabhail dhuinn as ar claigeann ’S ar grad mharbhadh. Cha luathe dh’eirich Domhnull Frioseal As a chuartaich, Na chuir thusa do nimh an ìre Gus a thruailleadh; Cha n’ fhoghnadh leat na rinn an teasach Air an truaghan, Ach thu fein a dhroch bhuill deis’ A dhol da thuairgneadh. Bha cnaimhean a chinn, a’s eudann ’Sa dhèud uile, Mar gu’m biodh muill’ear ga riasladh Fo chloich mhuillin: No mar gu’m biodh gobha Gallda Ga theann sparradh, [TD 177] An glamaire teannta, cruaghach Do chruaidh stàilinn. Ach thig do dhrŭg mar ’eil mi meallt’ Ma chluinn Mac-Shimidh, Au diol a rinn thu, a thrudair bhrùideal, Air fhear-cinnidh, ’S e-san a loisgeas an du’-thuill* ort, ’S cha sinn uile! Bheir e n’ t-arm dearg a Sasgunn Gu do sgiursadh, Le peilairean dearga, lasrach, A’s neart fudair— Grain ort nach do ghabh thu trudar No fear doicheil, Ach an duine fiughantach, fialaidh, Chuir o chosnadh, ’Sa liughad cailleach sgaiteach, bheur’, A’s reabhair caile * The Gael’s primitive name for Artillery. [TD 178] Tha feum an carbad ’s a’n deudach A leir sgaradh; Edar Irt, a’s Peairt, a’s Ìle ’S tìr Mhic-Ailean, No ge’ do thogradh tu sineadh, Aig a bhaille. [TD 179] ATH-LEASACHADH. [TD 180] [Blank] [TD 181] ATH-LEASACHADH, ANNS AM BEIL TRÌ DAIN LE IAIN MAC-AOIDH, AM PÌOBAIRE DALL, SEANAIR AN ÙDAIR. BEANNACHADH BÀIRD DO SHIR ALASDAIR MAC-CHOINNICH, TRIATH GHEARR-LOCH; AIR DHA NIGHEAN THIGEARNA GHRANND A POSADH. GU’M beannaiche Dia an teach ’s an tùr ’S an tì thainig ùr ’nur ceann, Geug shonna, sholta gheibh cliù, ’Ni buanachd dùthacha ’s nach call. [TD 182] A gheug a thainig ’s an deagh uair, Dha ’m buadhach muirn agus ceòl Ogha choinnich na’n rùn reidh, ’S Bharoin Shrath-Spè na’m bò. O Iarla Shì-phort an tòs Dhiuchd an òigh is taitnich bèus ’S o’n tuitear shaileach a rìs. A fhreasdaileadh an Righ na fheum. ’S bithidh Granndaich uime nach tìm, Bu treubhaich iomairt ’s gach ball. O Spè a b’ iomadaich leinn, A ’s feigh air firichean àrd, ’S ann o na Cinnidhean nach fànn, Thainig ann òigh is glaine crè, Gruaidh chorcair, agus rosg mall, Mala chaol, cham, ’s cul rèidh, [TD 183] Tha h-aodainn geal mar a chailce, ’S a corp sneachaidh air dheagh dheilbh, Maoth leanabh le gibtean saor, Air nach facas fraoch no fearg. Tha slios mar eala na’n srùth, ’S a cruth mar chanach an fheoir, Cul cleachdach air dhreach na’n teùd, No mar aiteal grein air òr. Bu cheòl-cadail i gu suain, ’S bu bhuachaill’ ì air do-bhèus Cainneal sholais feadh do theach, A frithealadh gach neach mar fheum. Gu meal thu-fein t-ùr bhean òg, A Thriath Ghearr-Loch na’n còrn fial Le toil chairdean as gach tìr, Gu meal thu ì ’s beannachd Dhia, [TD 184] Gu meal sibh breath agus buaigh, Gu meal sibh uaill agus muirn, Gu meal sibh gach beannachd an cèin, ’S mo bheannachd fein dhiubh air thùs. ’S iomadh beannachd agus teist, Th’aig an òigh is glainne slios, ’S beannachd dha’n tì a thug leis, Raogh a na’m bán an gnè, sa meas. [TD 185] DÀN DO SHIR ALASDAIR MAC-DHOMHNUILL SHLEIBHTE, CEANN-CINNIDH CHLANN-DOMHNUILL NA’N EILEAN. Air dha thighinn dhachaidh a Lunainn do Chaisteal Armadail sa’n Eilean Sgitheanach, agus a Bhain-tighearn’ a bhi màrbh a staigh air a chinn. Tharladh dha na Phìobaire dhall a bhi staigh san àm, agus sheinn e ’n dàn a leanas na dhàil, a nochdadh dha gun chàill iomadh Trèin a’s Flath an ceud ghràdh, d’a b’eigin fadheoidh sòlas a ghlacadh. BEANNACHD dhut o’n ghabh thu ’n t-àm, O chrìch na’n Gall gu do thìr, Dùchas tha ri slios a chuain ’S tric a choisinn buaigh dha Righ. [TD 186] Do bheatha gu do thìr fein, ’Dheagh Mhic-Dhomhnuill na’n sèud saor, ’S ăit le maithibh Innse-Gall, Do ghluasad a nall thar chaol. ’S ăit le fearaibh an Taobh-tuath, Gu’n bhuannaich thu mar bu chòir Troteirnis uil’ agus Sleibhte, Uist na’n èun a’s na’n ròn. ’S ăit le fearaibh an Taobh-deas, Gu’n shuidhicheadh tu ceart gu leor, ’S tu sliochd na’n Rìrean o shean, Dha’n robh miagh fainear air ceòl. Ach ’san dhomh-sa b’aithne ’m bèus, Na ghabh rium fein dìu’ o thùs, Croinn-iubhair le brataichean sròil, Loingeas air chòrs a’s ròs ìuil. [TD 187] Long a’s leoghan a’s lamh-dhearg, Ga’n cuir suas an ainm an Righ, Suaitheantas le ’n eireadh neart, ’N uair thigeadh ur feachd gu tìr. Na ’n tàrladh dhuibh’ bhi air leirg, Fo mheirghe dha’m biodh dearg a’s bàn Gu maiseach, faicilleach, treun, Chuireadh sibh ratreat air càch. Gu h-àrmach, armailteach, òg, Neo-chearbach an tòir na’n ruaig, ’S gach àite ’n cromadh an ceann, Bu leo na bhiodh ann, ’sa luach. B’aithne dhomh Sir Seumas mòr ’S b’eòl domh Dòmhnull a mhac, B’eòl domh Dòmhnull eile rìs, Chumadh fo chìs na slòigh ceart. [TD 188] B’eòl domh Dòmhnull na’n trì Dòn’ull ’S ge b’òge, bu mhòr a chliù, Bhi’dh fearaibh Alb’ agus Eirinn, A g-èiridh leis anns gach cùis. B’eol domh Sir Seumas na ruin, T-athair-sa mhic-chlùitaich fein, ’S tus a nis an siathamh glun Dhordaich Righ na’n dùl na’n dèigh. ’N a’n tuiteadh m’ aois cho fad a mach, ’S do mhac-sa theachd air mo thìm— B’e sin dhomh-s’ an seachdamh glùn, ’Thainig air an Dùn ri’ m’ linn. ’S cha ’n ioghadh dhomh-sa bhi crion, A’s mo chaibhag a bhi liath ’S gach aon diu’ le cridhe mòr Toirt dhomh airgid a’s òir riabh. [TD 189] ’S gach aon diu’ ga m’ àrach clŭth, Thuigeadh iad uam gûth na mèur, ’S tha iadsa sàbhailt an diugh, Anns a Bhruch am b’eil iad fein. ’S tha mis’ air fuireach sa’n àr, ’S mi cuir a bhlair mar bha riamh, ’S mo chridhe g-osnaich na’n dèigh, Mar Oisian an dèigh, na’n Fiann! Gu meal thu t-oighreachd, ’s do chliù, Dheagh Mhic-Dhomhnuill na’n ruin rèidh, ’S ged dh’imich uat t-ùr bhean òg Na biodh ort-sa brōn na dèigh. ’Sa liughad òigh thaitneach gun dì, Tha eadar Clar-sgì* a’s mon-ròs ’S ma dha thaobh Arcamh a chùain Deas a’s tuath, thall sa bhŏs. * A name for the Isle of Skye. [TD 190] Agus iad uil’ ort an dèigh Bheireadh dhut iad-fein ’s an cuid, Oighean thaitneach na beul binn, Na mèur grinn, ’s na broinne buig. Chaill Righ Bhreatainn, a’s ba bhèud, A leabaidh fein leug a ghaol ’S o na tharladh sud na châr, B’eiginn dha bhi seal gun mhnaoi. Mac-Righ Sorca sgiath an àirm Gur e b’ainm dha maighre borb, Chaill e gheala-bhean mar ghrèin ’S d’ fhurich e-fein na deigh beò! Chaill Righ na h-easpailt a bhean, Ainnir gheal nigh’n Righ greig, ’S gach aon diubh gabhail a null, ’S dh’imich o fhionn a bhean fein. [TD 191] On tha’n saoghal-so na cheò. ’S gur doigh dha bhi dol na’n cuairt; Bidh’maid subhach annain fein ’S beannachd leis gach nì’ chaidh uainn. [TD 192] CUMHA CHOIRE-’N-EASAIN. MI ’n diugh a’ fàgail na tìre, ’Siubhal na frìdh air mo leath-taobh, ’S è dh’fhàg gun airgiod mo phòca, Ceann mo stòir bhi fo’ na leacaibh. ’S mi aig bràige ’n alltain riabhaich, A g-iarraidh gu beallach na fèatha, Far am bi damh dearg na cròichde, Mu fhèill an ròid a dol san dàmhair. [TD 193] ’S mi g-iarraidh gu coir’-an-easan, Far a tric a sgapadh fudar, Far am bi’dh miol-choin ga ’n teirbeirt, Cuir mac-na-h-èilte gu dhùbhlan. Coire gu’n easbhaidh gu’n iomrall, ’S tric a bha Raibeart ma d’ chomraich, Cha n’eil uair a ni mi t-iumradh, Nach tuit mo chridhe gu trom-chràdh. “’S è sin mise coir’-an-easan, Tha mi m’ sheasaidh mar a b’àbhaist, Ma thà thu-sa na d’ fhear ealaidh, Cluinneamaid annas do làimhe.” An àill leat mis’ a rusgadh ceòil dut, ’S mi ’m shuidhe mar cheô air bealach, Gun spèis aig duine tha beò dhiom, O’n chaidh an Còrnalair fo’ thalamh. [TD 194] Mo chreach! mo thùrsa, ’s mo thruaighe! Ga chuir san uair-s’ dhomh an ìre, Mhuinntir a chumadh rium uaisle, Bhi’n diugh ann san uaigh ga m’ dhì-sa. Na’n creideadh tu uam a choire, Gur h-e doran sud air m’ inntinn, ’S cuid mhor a ghabhail mo leath-sgeoil, Nach urrainn mi seasamh ri seinn dut. “Measar dhomh gur tu Mac Ruairidh, Chunna mi mar ris a Chòirneal, ’N uair a bha e beò na bheatha Bu mhiann leis do leathaid na sheòmar. “Bu lion’ar do mhaithean na h-Eireann, Thigeadh gu m’ rèidhlean le h-ealaidh, Sheinneadh Ruairidh dall dhomh fàilte, Bhiodh Mac-Aoidh ’s a chairdean mar ris.” [TD 195] O’n tha thus’ a’ caoidh na’n àrmunn, Leis am b’ abhaist bhi ga d’ thaghall, Gu’n seinn mi ealaidh gun duais dut, Ge fada uam ’s mi gun fhradharc. ’S lionmhor caochla teachd sa’n t-saoghal, Agus aobhar gu bhi dubhach, Ma sheinneadh san uair sin dut fàilte, Seinnear an trà so dhuit cumha. “’S è sin ceòl is binne thruaighe, Chualas o linn Mhic-Aoidh Dhòmhnuill, ’S fada mhaireas è am chluasan, A fhuaim a bh’aig tabhunn do mheòirean. “Beannachd dhut agus buaidh-làraich, Ann ’s gach àite ’n dean thu seasaidh, Air son do phuirt bhlasda, dhionach, Sa ghrian aig teannadh ri feasgar.” [TD 196] ’S grianach t-uirsinn fèin a choire, ’S gun fhèigh a’ tearnadh gu d’ bhaile, ’S iomadh neach da m’ b’ fhiach do mholadh, Do chliath chorrach, bhiadchar, bhainneach. Do chìob, do bhorran, do mhìlteach, Do shlios a choire gur lionach, Lubach, luibheach, daite, dìonach, ’S fasgach do chuile ’s gur fiarach. Tha t-èideadh uil’ air dhreach a chanaich, Cìrein do mhullaich cha chrannaich, Far ’m bi’ na fèigh gu torrach, G-èiridh farumach ma d’fhireach. Sleamhuinn slios-fhad do shliochd àraich, Gun an gărt no’n càl mu t-ìosail, Manngach, màghach, adhach, tearnach, Graidheach, craiceach, fradharc frìdhe. [TD 197] Neòineineach, gucagach, mealach, Lònanach, lusanach, imeach, ’S bòrcach do ghorm luachair bhealaich, Gun fhuachd ri doinnion ach cidheach.* Seamragach, sealbhagach, duilleach, Mìn leacach gorm-shlèiteach, gleannach, Biadhchar, riabhach, riasgach, luideach, Le ’n dìolta cuideachd gun cheannach. ’S cruiteal leam gabhail do bhraighe, Biolaire ’t-uisge ma t-innsibh, Mìodar, maghach, cnochdach cäthair, Gu breac blàth-mhor an uchd mìn fheoir. Gu gormanach, tolmanach, àluinn, Lochach, lachach, dŏsach, crai-ghia’ch, Gadharach, faghaideach, braidheach, G-iomain na h-eilid gu namhaid. * Ceathach. [TD 198] Bùireineach, dubharach, bruachach, Fradharcach, cròichd-cheannach, uallach, Feòirneineach uisge na ’m fuaran, Grad ghaisgeant’ air ghâsgan crualaich. Colg-shuileach, fàileantadh, biorach, Spang-shronach, eangladhrach, corrach, ’S an anmoch is meanbh-luath sireadh, Air mhire a’ dìreadh sa chòire. ’Sa mhadainn a g-èiridh le’r miol-choin, Gu muirneach, maiseach, gasda, gniomhach, Lubach, leacach, glacach, sgiamhach, Cracach, cabrach, cnagach, fiamhach, ’N am da’n Ghrèin dol air a h-uilinn, Gu fuilteach, rèubach, gleusda, gunnach, Snapach àrmach, calgach, ullamh, Riachach, marbhach, tarbhach, giullach. [TD 199] ’N am dhuinn bhi’ tearna gu d’ reidhlein, Tinnteach, cainteach, coinnleach, cèireach, Fìonach, còrnach, ceòlar, teudach, Ordail, eòlach, g-òl le reite. Sguiridh mi nis’ dhiot a choire, O’n tha mi toilicht’ dheth do sheanchas, Sguiridh mise shiubhal t-aonaich, Gus an d’thig Mac-Aoidh do dh’Alba. Ach ’s e mo dhùrachd dhut a choire, O’n ’s mòr mo dhùil ri dol tharad, O’n tha sinn tuisleach sa mhonadh, Bi’dh-mid a’ teannadh gu bhaile. A CHRIOCH. [TD 200] GLASCHO: CLÒ’-BHUAILTE LE BELL AGUS BAIN, Aireamh 85, Sràid na Bann-Righ.